pecya Ameliyathane Ortam ının Çalışan Ekip Üzerinde Yarattığı Anksiyete Düzeyinin incelenmesi Nurgül BÖLÜKBAŞ*, Neziha KARABULUT*, Hüsamettin ÖZER**

Transkript

1 Ameliyahane Oram ının Çalışan Ekip Üzerinde Yaraığı Nurgül BÖLÜKBAŞ*, Neziha KARABULUT*, Hüsamein ÖZER** ÖZET Bu çalışmada amaç, ameliyahane oramın ın çalışan ekip üzerinde yaraığı anksiyee düzeyinin so ş- yodemografik özelliklerle ili şkisinin araşırılmasıdır. Çalışmaya Aaürk Üniversiesi Yakuiye Ara şırma ve Uygulama Hasanesi ameliyahanesinde çalışan 66 sağlık personeli, konrol grubu olarak dahiliye kliniklerinde basi rasgele örneklem yönemiyle seçilen 66 sağlık personeli alınm ışır. Araşırmada sosyodemografik veri oplama formu ve durumluk-sürekli anksiyee ölçe ği kullan ılm ışır. Sonuça ameliyahane grubunda hem durumluk hem de sürekli anksiyee oralama puanları yüksek bulunmu şur. Durumluk ve sürekli anksiyee oralama puanları erkeklerde daha yüksek sapanm ışır. Ameliyahane grubunda çalışma y ılı ve durumluk anksiyee oralama puanları arasında fark bulunrrıazken, dahiliye grubunda çalışma y ılının armasıyla, durumluk anksiyee oralama puanların ın düşüğü belirlenmişir. Ameliyahane grubunda ya ş grubunda, dahiliye grubunda ise ya ş grubunda durumluk anksiyee oralama puanları daha yüksekir. Anahar kelimeler: Ameliyahane ve anksiyee, sres Düşünen Adam; 1998, 11 (1): SUMMARY The aim of his sudy is o invesigae he relaionship beween sociomeric variables and anxiey level which operaing room medium causes on healh saff. 66 healh saff working in operaing room of Aaürk Universiy, Yakuiye Research and Pracice Hospial and 66 healh saff, as a conrol group, chosen by simple randomly sampling mehod from medical inernal clinics were included o he sudy. Socio-demographic daa collecing form, and sae-permanen anxiey scala (STAJ) were used in his sudy. Consequenly, average poins of boh sae-permanen anxiey in operaing room groups were found high. Alhough here was no difference among average poins of working-year and sae anxiey in operaing room. I was deermined ha average poins of sae anxiey wih he increase of working-year in medical group decreased. A ages group, averae poins of sae anxiey operaing room group and ages group medical group are higher. Key words: Operaing room and anxiey, sress GİRİŞ İnsan organizmasuu değişik yönlerden ekileyen anksiyee, ki şinin nedenini kendisinin bilmedi ği belirsiz bir ehlikeden korkma, bir felake beklenisi içinde olma şeklinde anımlanabilir (1 '2). Anksiyee karşılığında bunalı, kaygı, endişe gibi sözcüklerde kullanılmakadır (1). insanoğlunun varoluşundan bu yana varl ığı kabul edilen anksiyeenin amac ı başlangıça, ilkel insam çevresinden gelebilecek ehlikelere kar şı korumaya * Aaürk Üniversiesi Hem şirelik Yüksekokulu, Cerrahi Hasal ıkları Heınşireliği Anabilim Dal ı ** Aaürk Üniversiesi T ıp Fakülesi Psikiyari Anabilim Dal ı 27

2 Ameliyahane Oraman ın Çalışan Ekip Üzerinde Yaraığı Bülükbaş, Karabulu, Özer yönelikken çağımızda ise kendilik de ğerine yönelik ehdiler, grup ve oplum d ışına iilme, rekabe gücünden yoksun b ırakma gibi ehdilerle oraya ç ıkmakad ır. Yani ilkel insanda biyolojik özellik ön planda iken, çağım ız insanında psikolojik ve sosyal özellik ön plana ç ıkmakadır (2'3). Görülüyor ki, anksiyee bireyin kendi varl ığına veya özde şim yapığı şeylere yönelik çe şili ahripkar, y ıkıc ı, bozucu durumlara kar şı bir epkidir (2'4). Normal anksiyee organizman ın ehdie epki göserme kapasiesinin bir ifadesidir. Ancak her birey için ehdi edici durum farklılık göserir. Paolojik anksiyee ise görünür bir neden olmadan oraya ç ıkan epkidir (2'3'4). S ıklıkla anksiyee ya şayan kişiler durumlarını ıbbi bir model olarak görmeme e ğilimindedirler. Hasalar kendilerini anksiyeeleri ile ba şedemedilderi için aşağılık kompleksi, haal ı ve zay ıf olma gibi duygular içinde görebilirler (3). Bu duygularının yersiz olduğunu kişilere vurgulamak ve psikoerapi almalannın durumları ile başemede önemli olduğunu açıklamak gerekir. Anksiyee aku dönemde, yal ın bir şekilde oraya ç ıkar. ilerlemi ş anksiyee durumlarında ise anksiyee yalın oraya ç ıkmak yerine, üzerine de ği şik elbiseler giyerek kendini gösermeye çal ışır. Böyle durumlarda birey gerçek anksiyeeyi de ğil kıyafeleri görerek kendisine yabanc ı gelen bu kıyafelerden rahas ızlık ve edirginlik duyar (2). Yapılan bir çalışma sonucunda anksiyee bozukluklar ında oraya ç ıkan belirilerin s ıklığı aşağıdaki ablolarda verilmi şir (4). Anksiyee bozukluklar ında affekif ve somaik sempomlar ın sıklığı Sempom S ıkl ık (%) Rahalamayama 96.6 Gerginlik 86.2 Korku hissi 79.3 Yerinde duramama ' 72.4 Karars ızlık 62.1 Genel bir güçsüzlük, zay ıfl ık 58.6 Deh şee kap ılma 51.7 Çarp ını 48.3 Yüz kızarmas ı 48.3 Terleme 37.9 Acil uvale ihiyac ı 34.5 Bulanı 31.0 Diyare 31.0 Bayg ınlık ve başdönmesi hissi 27.6 Boğulma hissi 13.8 Anksiyee bozuklu ğunda davran ışla ilgili sempomlar ın sıklığı Sempom S ıklık (%) Konsanrasyon güçlüğü 86.2 Konrolünü kaybeme korkusu 75.9 Reddedilme korkusu 72.4 Dü şüncelerini konrol edememe 72.4 Konfüzyon 69.0 Zihin bulan ıklılığı 65.5 Önemli şeyleri ha ırlayamama 55.2 Saldırıya uğrama korkusu 34.5 Ölüm korkusu 34.5 Ellerde ireme 31.0 Kekemelik 34.1 Anksiyeenin neden olduğu bu sempomlar, çal ışma alanında kişilerin daha sağlıksız ve verimsiz olmasına neden olacak ır. İnsan sağlığı ile uğraşan meslek dalında çalışan bireylerin, hasa bak ımının kaliesini dü şürmeleri ise isenmeyen bir durumdur. Çal ışma oram ı zaman zaman sresli anlar ın yaşandığı bir oramdır. İş yerinde yaşanan sresin ve anksiyeenin derecesi, yap ılan işin özelliğine göre değişmekedir. Eğer bir iş doyumsuzluğa neden oluyorsa, bireyin fiziksel ve menal durumunu olumsuz ekiler. İnsan sağlığı ile uğraşan kişilerde ise fiziksel ve menal sağlığın üs düzeyde uulmas ı önemlidir. Çünkü yap ılacak küçük bir haa köü sonuçlar doğurur. Çal ışma alan ında oraya ç ıkan sresörlerin pekçoğu önlenebilir nielikedir. Ço ğunlukla işveren veya ekip üyelerinden kaynaklarur. Bu nedenle çalışan ekipe anksiyee yaraacak durumlar ın belirlenip, uygun çözüm yollarm ın aranmas ı önemlidir. Bu çalışma ameliya oram ında anksiyee düzeyi ve sosyodemografık özelliklerle aras ındaki ilişkiyi belirlemek amac ıyla yapılmışır. GEREÇ ve YÖNTEM Araşırma, Aaürk Üniversiesi Yakuiye Ara şırma ve Uygulama Hasanesi'nde yap ıldı. Araşırma kapsamına çalışma grubu olarak ameliyahane ekibi, konrol grubu olarak dahili kliniklerde çal ışan sağlık personeli al ındı. Buna göre ameliyahanede çal ışan oplam 66 sağlık personeline, dahili kliniklerinden basi rasgele örnekleme yönemiyle seçilen 66 sa ğ- lık personeline sosyo-demografık bilgi formu ile durumluluk-sürekli anksiyee ölçe ği uygulandı. Sosyodemografık bilgi formu araşıncılar arafından geli şirildi. 28

3 Ameliyahane Oraman ın Çalışan Ekip Üzerinde Yara ığı Bülükbaş, Karabulu, Özer Durumluk-sürekli anksiyee ölçe ği Spielberger ve ark. arafından gelişirilen, Öner ve ark. (5) arafından Türkçeye çevrilen bir ölçekir. Ölçeke durumluk anksiyee düzeyini ölçen 20, sürekli anksiyee düzeyini ölçen 20 k ısa anla ımdan olu şan oplam 40 ifade yer almakad ır. Durumluk-sürekli anksiyee ölçe ği başa Amerika Birle şik Devleleri, İspanya ve baı ülkelerinde olmak üzere pekçok ülkede yayg ın olarak kullan ılmış, geçerliliği ve güvenirliliği kesin olarak sapanm ışır. Ölçeğin çalışmamızda kullan ımında psikiyari kliniği ile işbirliğine gidilmişir. Ölçek, bireylerin anksiyee düzeylerini "hafif (20-39)", "ora (40-59)", "ağır (60-79)" ve "panik (80 ve >)" olarak değerlendirmeyi sağlamakadır. Verilerin değerlendirilmesinde yüzdelik, arimeik oralama ve varyans analizi kullan ılmışır. BULGULAR Ameliyahane ve dahiliye grubu ile ilgili sosyaldemografik veriler Tablo l'de göserilmi şir. Ameliyahane ve dahiliye grubu valcalarm ın çoğunluğunun yaşları aras ında olup, yaş oralamalan 27'dir. Ameliyahane grubu vakalar ının % 36.4'ü, dahiliye grubunun % 31.8'i kad ın, ameliyahane grubunun % 51.5'i, dahiliye grubunun % 59.1'i evlidir. Ameliyahane ve dahiliye grubu vakalar ının % 36.4'ünün eğiim düzeyinin yüksek lisans oldu ğu belirlenmi şir. Ameliyahane grubu vakalar ının % 63.6'sı hemşire olup, % 56.1'i 1-5 y ıl aras ında çal ışmakadır. Dahiliye grubu vakalar ının % 59.1'i hem şire olup, % 53.0'ü 1-5 y ıl arasında çal ışmakadır. Amirle ileşiimin anksiyee düzeyine ekisi dü şünülerek "Amirinizle ileişiminizi nas ıl değerlendiriyorsunuz?" sorusuna ameliyahane grubunun % 56.1'i, dahiliye grubunun % 63.6's ı "iyi" olarak yamlam ışlardır. Ameliyahane ve konrol durumluk ve sürekli anksiyee oralama puanlan Tablo 2'de verilmi şir. Tablo 1. Ameliyahane ve dahiliye grubu sosyodemografik özelliklerinin da ğılım ı Ameliyahane grubu Dahiliye grubu S % S % Yaş Cinsiye Kad ın Erkek Medeni durum Evli Bekar Eğiim durumu Lise Ön lisans-lisans Yüksek lisans Meslek Dokor Hemşire Çalışma yıl ı 1-5 yıl y ıl yıl ve> Amirle ileişim Çok iyi Iyi Ora Köü Tablo 2. Ameliyahane ve dahiliye grubu durumluk ve sürekli anksiyee oralama puanlar ın ın dağıl ımı Gruplar Ameliyahane Dahiliye P Durumluk anksiyee Sürekli anksiyee 45.83± ± ± ± <0.05 <0.05 Ameliyahane grubunda hem durumluk hem de sürekli anksiyee oralama puan ı dahiliye grubundan yüksek bulunmu şur. Ameliyahane ve dahiliye grubu durumluk anksiyee puan oralamalan arasındaki fark isaisiksel olarak anlaml ı bulunmuşur (p<0.05). Ameliyahane ve dahiliye grubu durumluk ve sürekli anksiyee oralama puanlar ının cinsiyee göre dağılımı Tablo 3'de göserilmi şir. Tablo 3. Cinsiyee göre ameliyahane ve dahiliye grubu durumluk ve sürekli anksiyee oralama puanlar ın ın dağılımı AMELİYATHANE GRUBU DAH İLİYE GRUBU Cinsiye Durumluk anksiyee Sürekli anksiyee Durumluk anksiyee Sürekli anksiyee Kadın 45.09± ± ± ±5.03 Erkek 46.36± ± ± ± P >0.05 >0.05 >0.05 <

4 Ameliyahane Oraman ın Çalışan Ekip Üzerinde Yara ığı Bölükbaş, Karabulu, Özer Tablo 4. Çalışma y ıl ına göre ameliyahane ve dahiliye grubunda durumluk anksiyee oralama puanlarm ın dağıl ım ı DURUMLUK ANKSİYETE PUAN ORTALAMALARI Çal ışma y ıl ı Ameliyahane grubu Dahiliye grubu p 5 y ıldan az 5 yıldan fazla P > < >0.05 < Tablo 5. Yaşa göre ameliyahane ve dahiliye grubu durumluk ve sürekli anksiyee oralama puanlar ın ın dağılım ı AMELİYATHANE GRUBU DAHILIYE GRUBU Yaş n Durumluk anksiyee Sürekli anksiyee n Durumluk anksiyee Sürekli anksiyee ± ± ± ± ± ± ± ± ±7.84 Ameliyahane ve dahiliye grubu durumluk ve sürekli anksiyee puan oralamalan erkeklerde kad ınlardan daha yüksek bulunmu şur. Buna göre yap ılan isaisiksel de ğerlendirmede, dahiliye grubu kad ın ve erkek deneklerin sürekli anksiyee puan oralamalan aras ındaki fark önemli bulunmu şur (p<0.05). Ameliyahane ve dahiliye grubu durumluk anksiyee oralama puanlann ın çalışma yılına göre dağılımı Tablo 4'de verilmi şir. Ameliyahane grubunda çal ışma yılının durumluk anksiyee düzeyine ekisi olmazken, dahiliye grubunda çalışma yılının armas ıyla durumluk anksiyee puanının düşüğü belirlenmişir. Buna göre dahiliye grubunda çal ışma yılına göre durumluk anksiyee puan oralamalan aras ındaki fark çok önemli bulunmuşur (p<0.001). Durumluk anksiyee puan oralamalan ameliyahane ve dahiliye grubunda 5 y ıldan fazla çal ışanlar arasında da isaisiksel olarak oldukça önemli bulunmuşur (p>0.0001). Ameliyahane grubunda ya ş grubunda, dahiliye grubunda ise ya ş grubunda durumluk anksiyee puan oralamalan yüksekir. Sürekli anksiyee puan oralamalan ameliyahane ve dahiliye grubunda ya ş grubunda daha yüksek belirlenmişir (Tablo 5). TARTIŞMA Bu çalışmada, ameliyahanede ve dahiliye kliniklerinde çalışan sağlık personelinde durumluk ve sürekli anksiyee düzeyleri ve baz ı değişkenler aras ındaki ilişki incelenmişir. Çalışmamızda ameliyahane grubunda hem durumluk (45.83) hem de sürekli (39.04) anksiyee oralama puanları dahiliye grubundan yüksek bulunmu ş- ur. Yap ılan isaiseksel de ğerlendirmede ameliyahane grubu ve dahiliye grubu durumluk anksiyee oralama puanlar ı aras ındald fark anlamlı bulunmu ş- ur (p<0.05). Bu durum çalışma oram ının anksiyee düzeyini ekilediğini vurgulayan çal ışma sonuçlanyla uyumludur (6'7'8'9). Lieraürde ameliyahane oram ındaki sresörlerin di ğer kliniklere göre daha yo ğun olduğu belirilmekedir (8'9). Görgülü'nün (6) yapığı çalışmada yoğun bakım ünielerinde çah şanlarda durumluk, acil ünielerinde çahşanlarda sürekli anksiyee düzeyinin yüksek oldu ğu belirilmi şir. Buna göre iş haya ından kaynaklanan sorunların kişilerin sosyal yaşanıs ım da ekilediği ve yoğun iş emposunun sosyal ilişkilerde de ekili olduğu düşünülebilir. 30

5 Ameliyahane Oramann Çalışan Ekip üzerinde Yara ığı Bdlükbaş, Karabulu, Özer Ameliyahane ve dahiliye grubunda durumluk ve sürekli anksiyee oralama puanlar ı erkeklerde daha yüksek olarak sapanm ışır. Yap ılan isaisiksel değerlendirme sonucunda dahiliye grubu sürekli anksiyee oralama puan ı kadın ve erkekler aras ındaki fark anlaml ı bulunmuşur (p<0.05). Yap ılan çalışmalarda üm anksiyee bozukluklar ının kadınlarda, erkeklere göre daha fazla görüldü ğü belirilmi şir (10,11,12). Bizim çalışmamızda ise anksiyee düzeyi erkeklerde daha yüksek bulunmu ş ancak Öner'in beliri ği anksiyee düzeyi planlamas ında ora (40-59) olarak değerlendirildiğinde normal anksiyee s ınırlarını aşmadığı görülmekedir. Ayn ı zamanda bil sonucun, erkek yaka say ımızın daha fazla olmas ı ve bu grubun büyük çoğunluğunu dokorların oluşurmas ı ile ilgili olduğu düşünülebilir. Ameliyahane grubunda çal ışma yılının durumluk anksiyee düzeyine ekisinin olmad ığı, dahiliye grubunda ise çalışma yılının armas ıyla durumluk anksiyee puan ının düşüğü belirlenmişir. Dahiliye grubunda çalışma yılına göre durumluk anksiyee oralama puanlar ı arasındaki fark isaisiksel olarak çok anlaml ı bulunmuşur. (p<0.001). Ameliyahane ve dahiliye gruplar ında durumluk anksiyee oralama puanları, 5 yıldan fazla çal ışanlar aras ındaki fark isaisiksel olarak oldukça anlaml ı bulunmu şur (p>0.0001). Ameliyahane gibi yo ğun kliniklerde çahşanlarda durumluk anksiyee düzeyi çal ışma yılıyla ilgili olarak herhangi bir dalgalanma gösermezken, daha az yoğun kliniklerde çal ışanlarda anksiyee düzeyi çalışma süresinin armas ıyla dü şüş gösermekedir. Hemşireler üzerinde yap ılan çalışmalarda çal ışma yılı ve anksiyee oralamalan aras ında anlaml ı bir fark bulunmam ışır (6,8,13,14). Bizim çalışmamızda ameliyahane grubunda lieraür bilgileriyle uyumlu sonuç oraya ç ıkarken, dahiliye grubunda çalışma yılının armas ıyla anksiyee düzeyinin, çalışma ko şulları ve çalışılan birimlerle ilgili fakörlerle ili şkisi olduğu düşünülebilir. Yaş ile anksiyee ili şkisini inceleyen çal ışmalarda değişik bulgulg, oraya konmu şur. Canino ve ark. (15) anksiyee bozukluklar ının yaşla arış göserdiğini belirmekedir. Genelle şmiş anksiyee bozuklukları yaşla değişmezken, erkeklerde ya ş grubunda 75 yaşın üzerindekilerden daha yüksek belirlenmi şir (1 3 ). Görak ve Y ıldız' ın (14) yapığı çalışmada durumsal anksiyee düzeyinin üm ya ş gruplarında arığı, 20 yaşın alında en yüksek oralama de ğere ulaşığı görülmekedir. Sürekli anksiyee düzeyinin ise ya şla olarak farkl ılık gösermediği belirilmişir. Görgülü (6) ise yapığı çahşmada, 46 ve daha büyük yaşaki hemşirelerle 20 ve daha küçük ya şaki hemşirelerin anlcsiyee düzeylerinin daha yüksek oldu ğunu belirlemişir. KAYNAKLAR 1. Bilen M: Sağlıklı insan ilişkileri. Sisem Ofse. 4. bask ı, Ankara, s. 1-26, Çevik A: Yayg ın anksiyee bozukluğunun kliniği. II. Anksiyee Bozuklukları Sempozyumu, Cumhuriye Üniv ersiesi Tıp Fakülesi Bas ımevi, Sivas, s , Kucur R: Anksiyee bozukluldarmda edaviler. IL Anksiyee Bozuklukları Sempozyumu. Cumhuriye Üniversiesi T ıp Fakülesi Bas ımevi, Sivas, s , Beck AT, Emery E, Greenberg RL: Anxiey disorders and phobias. Basic Books Inc, Publishers, Öner N, Le Complee A: Durumluk ve sürekli kayg ı envaneri el kiabı. 2. baskı, Boğaziçi Üniversiesi Yaymlan, İsanbul, Görgülü S: Hem şirelik ve anksiyee. Türk Hem şireler Dergisi 3-4:23-24, Pekekin Ç, Dinç Sever A, Bamaz M: Cerrahi ve dahiliye kliniklerinde çal ışan hem şirelerin yaşadıkları sres kaynağın ın ve sres yaraan yak ın zaman haya olaylar ının ve sürekli kayg ı durumlarının araşırılması. Uluslararas ı Cerrahi Kongresi 90 (Cerrahi Hem şireliği Seksiyonu). 30 May ıs-1 Haziran 1990, Isanbul. 8. Vural H, Oflaz F: Ameliyahane hem şirelerinin anksiyee düzeylerinin incelenmesi. I. Ulusal Ameliyahane Hem şireliği Sempozyumu, Eylül 1996, İzmir, s Song J: Who cares? Psychological sress in he OR nurse. Br J Theare Nursing, May 3:200-4, Şahin AR: Anksiyee bozukluklar ının epidemiyolojisi. II. Anksiyee Bozukluklar ı Sempozyumu. Cumhuriye Üniversiesi Tıp Fakülesi Bas ımevi, Sivas, s. 7-14, Klerman C, Weissman MM, Quellee R, Johnson J, e al: Panic aacks in he communiy: Social morbidiy and healh care uilizaion. JAMA 79:308-12, Weissman MM: The epidemiology of panic disorders and agorap hobia. Review of psychiary. 7 ed. Frances AJ, Hales RE, Washingon, American Psychiaric Press, 1988, p Davidhizar R, Bowen M: When he OR nurse is discouraged odays. OR Nurse, Marc-April 2:36-8, Görak G, Y ıld ız S: Hem şirelike deneyimin anksiyee düzeyine ekisi. IIL Ulusal Hem şirelik Kongresi Kiab ı, Haziran 1992, Sivas, s Canino ol, Bird HR, Shrou PE, e al: The prevelance of specific psychiaric disorders in Puero Rico. Arch Gen Psychiary 44:725-36,