2. Bölgesel Kalkınma ve Yönetiim Sempozyumu Ekim 2007, zmir

Transkript

1 2. Bölgesel Kalkınma ve Yönetiim Sempozyumu Ekim 2007, zmir Yerelde Yönetiim Olgusunda Demokratik Kazanımları Teorik ve Pratik Temelli Yaklaımlar (Türkiye ve zmir) Prof. Dr. Zerrin Toprak Dokuz Eylül Üniversitesi Bu makale demokrasinin deerlerine inanan ve uygulayanlarla duygusal paylaım için yazılmıtır. Herkes için yazılmadı nasılsa anlayamayacaklardır GR Modern hukuka ve evrensel deerlere saygılı devlet yönetiminin varlık temelinde toplumsal huzuru korumak ve salıklı yerleimler oluturmak yer almaktadır. Balantılı olarak yerelde mal ve hizmetlerin etkin daılımı ile demokratik katılımın salanması, modern kent yönetimlerinin olmazsa olmaz dayanaklarıdır. nsanlık tarihinde her dönemde topluma yönelik hizmetlerle yapılacak iler az çok benzer gelimitir. Yakın zamanlardan ve modern yaklaımlardan örnek vermek gerekirse, Beveridge in(1942) sosyal siyaset ve bütünleik hizmetlere yönelik 1 gelitirdii temel yaklaımda belirtildii gibi insanlıı be büyük sorun tehdit etmektedir. Stratejik olarak, ihtiyaç ve sefaleti sosyal güvenlik ; hastalıı, salık hizmetleri ; bilgisizlii, eitim reformları ; pislik ve sefaleti, konut politikaları ; tembellik ve isizlii ise, ekonomik programlar gelitirerek ve üretim artıı ile ortadan kaldırılabileceini savunan Beveridge in mehur raporuyla çok balantılı olduunu düündüüm JJ. Rousseau nun denge ve kontrol temelli toplumsal yaklaımları 2 insanlık tarihinde her dönemde deerlendirilmesi gereken önemli hususlardır. Nitekim Türkiye nin Dokuzuncu Kalkınma Planı( ) toplumsal kalkınma hedeflerine ilikin temel stratejik yaklaımlar neredeyse belirtilen Raporun adeta bir kopyası gibidir. Devlet yönetiminde, merkezi ve yerel düzeyde, karar ve yürütme mekanizmalarında katılıma dayandırılmı iyi yönetim veya yönetiim balıkları altında yorumlanan yeni yönetim stratejilerindeki yaklaımlar, bizi toplumsal sermaye 3 kavramına yönlendirmektedir. Toplumsal sermaye; insanların ortak amaçları için, bireyler, gruplar ya da organizasyonlar halinde bir arada çalıma yetenei olarak 4 yorumlanmaktadır. Toplumsal sermaye, i hayatı, ekonomi, örgütsel davranı, politika bilimi ve sosyolojinin taıdıı tüm unsurları merkezine alan bir deer olarak görülmektedir. Bugüne gelierek gelen, maddi ve manevi deerler bütünü olarak da belirtilen insan ve toplumsal sermaye olgusu, ülkelerin yönetim anlayıı, yasal karar alıcıların toplumla ilikileri gibi örgüt ve çevresi bütünlüündeki ilikiler aında bir bakıma demokrasiye bakıın çerçevesini tanımlamaktadır. Toplumsal sermayeye yöneli, yönetiim stratejilerinin yol açtıı bir yeniden fark edi midir? 1 Sir William Beveridge(1942): Social and Allied Services (The Beveridge Report), Modern History Sourcebook; bkz. eriim: 24/09/ nsanlar ne bakalarını satın alacak kadar zengin, ne Kendilerini satacak kadar yoksul olmamalıdır. Servetler arasındaki büyük eitsizlikler; Hazineleri, sahiplerinin ellerinden alarak deil; hazine kurmanın yollarını ortadan kaldırarak; Yoksulluu yoksullar için bakımevleri kurarak deil yoksulluu ortadan kaldırarak önlemek en temel yönetim sorunlarından biridir :J.J. Rousseau alıntı, eriim: 24/09/ social capital terimi, Türkçe metinlere genelde sosyal sermaye olarak aktarılmı ise de, ben devlet yönetimi, örgütlenme gibi kavramları da kapsadıını düündüüm toplumsal sermaye kavramını kullanmayı tercih etmekteyim. 4 A. Selami Sargut(2006); Sosyal Sermaye: Yapının Sunduu bir Olanak mı, Yoksa bireyin Amaçlı Bir Eylemi mi?, Akdeniz BF Dergisi(12), s.1 13

2 2. Bölgesel Kalkınma ve Yönetiim Sempozyumu Ekim 2007, zmir 2 Toplumsal Sermaye; sosyal bilimlerde aslında yeni bir kavram olmayıp, toplumsal sürdürülebilirlii asabiyyet teorisi 5 ile ilikilendiren bn-i Haldun( ) yanında yüzyıllar sonra Adam Smith( ), Emile Durkheim( ), Max Weber( ) ve Montesquieu( ) ve dier yazarlarca önemsenmi ve ilenmi bir konudur. Modern anlamda toplumsal sermaye sözcüünü; siyaset aratırmacısı Robert D. Putnam(1970) 6 ve sosyolog James Coleman (1988) çalımalarında tanımlamılardır. Toplumsal Sermaye nin termo-dinamik kurallarla açıklanabilirlii konusuyla Putnam(1995) ilgilenmitir. Toplumsal sermayenin, yoktan var olmadıı veya yok edilemedii ancak insanlar arasında paylatırılabilirlii ya da ekonomik gelime trendinin getirdii liberalleme ve bireyselcilik nedeniyle eski gücünü giderek kaybetmekte mi olduunu sorgulamaktadır. Bowling oyununun, yalnız oynandıı hallerde bile, yine de toplumsal bulumalara vesile olduuna dikkat çekerken yeni ve etkili toplumsal buluma mekanizmalarının gerektiini dile getirmektedir. 7 nsanların bir araya gelmesini kolaylatırmak, toplumsallamada önemli bir adım olmakla beraber, tek baına toplum adına bu yolla bir gelimenin salanabileceini söylemek kolay deildir. Kiisel sermayenin deeri elde edilebilir eitim koullarında olumaktadır. Toplumsal sermaye ise, bir sistem bütünüdür. Demokratik ve ekonomik koulların farklı seviyelerinde olsa bile kendiliinden olumaz. Sosyal sermayenin oluması, ilevsellii ve sürdürülebilirlii için iktidarın(hükümet) onaylama kararı alması ve tüm idari kademelerde kolaylatırılması gerekir. Çünkü tarih boyunca toplanmanın fikir üretmeyi tevik ettii ve ayni zamanda idarenin icraatının deerlendirilmesi yolunu açtıını bilen üst kademe yöneticilerinin, toplumsal bulumaları tehdit olarak algıladıı bilinmektedir. Bu nedenle de, toplum güvenlii gibi makul bir nedenle, gösteri, toplantı, yürüyü özgürlüklerinin toplumsal yaama katılımda demokrasi adına dikkatle düzenlenen hükümler olduu herkesçe bilinmektedir. Taıdıı özellikleri itibariyle toplumsal gelime dinamikleri içinde; demokrasi kazanımları ile ekonomik özgürlükler, diplomasi(doruluk, sabır, alçakgönüllülük) 8 ve toplumsal sermaye üçlüsü yer almaktadır. Konfigürasyon adı altında toplanan bu üç deerin her biri de yalnız baına tam bir anlam ifade etmemektedir. Her biri, birlikte ve birbiriyle iç içe olarak önemli hale gelmekte ve birbirini tamamlamaktadır. Bu birliktelik, güven, bilgi, iletiim ve diyalog gibi deikenler ile desteklenmektedir. Küresel ilikiler aında yukarıda belirtilen sosyo-ekonomik deikenlerin güçlenmesi, aslında yeni bir göç türü olarak emekli yabancılar ile de ilikilendirilebilir. Kendi ülkeleri dıında özellikle uygun iklim koulları nedeniyle yerletikleri mekânlarda da, etkileim içinde oldukları uluslar arası idari, sosyo-kültürel, siyasi vb bütünleik ilikiler aında yabancıların, yabancı toplumsal sermaye(foreign social capital) olarak, sadece ekonomik katkı deil, ayrıca beldeye sosyo-kültürel bir deer de katabileceklerinin farkında olmak gerekir. Yerelde bütünleme(local integration); nitelikli eitim, sosyal alanda örgütlenme ve kuruluların karılıklı kültürel açılımları temelinde ve karılıklı etkileim aında katılım balantılarını kuran bir dizi siyasa ile birlikte deerlendirilmektedir 9. Balantılı olarak, farklı kültür, hogörü ve dayanıma vb özelliklere sahip yabancı ülkelerden göçle gelenlerin, yerel halk ile gelitirecekleri sosyo-kültürel ve yönetsel-politik beraberlikler, üzerinde aratırma yapılması ve strateji gereken konulardandır. Katılım bir taraftan optimal hizmet verimini salayacak alan olutururken, dier taraftan katılımcı programlar ile sosyal sermayenin geliimi, kiilerin sosyallemesi yoluyla karılıklı ilikilerde güven 5 klimin insan karakteri ve toplumların oluumu ve geliimi üzerindeki tartıılmaz etkisini ortaya koyan tarihteki ilk kuramcısı: : eriim, :eriim, Robert Putnam(1995);Bowling Alone, Journal of Democracy 6:1; s.75, 8 Toplumsal gelimenin öesi olarak gösterilen diplomasinin açılım saladıı ideal diplomat olmak için, doruluk, kesinlik, dürüst, düzenli, sabırlı, iyi huylu, alçakgönüllü ve sadakat huylarının gerektii için bkz.harold Nicolson(1970); Diplomasi, Çev.Mete Ergin, s Council of Europe Publishing(2004); Foreigners Integration and Participation in European Cities,15-16 September 2003, Studies and texts no: 90, Strasbourg, s. 26

3 2. Bölgesel Kalkınma ve Yönetiim Sempozyumu Ekim 2007, zmir 3 algılamasının yükselmesi olgusunu güçlendirecektir. Katılım ayni zamanda bilgiye hızla erime ve yönetimin karar ve faaliyetlerinin kontrolü anlamına da gelmektedir. Yönetim; insan odaklı, mekân ve iktidar/güç kavramları ile ilikilendirilen bir kavramdır. Yöneten ve Yönetilen keskin ayrımı, temsil sorununa yol açtıından bu krizin nasıl aılacaı gündeme gelmitir. Öteden beri yürürlükteki, iktidarın tek elde toplanması ve yönetimde katı merkeziyetçiliin esas alındıı, yönetim modelleriyle, kamu yönetimlerinin baarısızlıı aılamayınca yönetiim paradigması ortaya bir çözüm olarak konulmutur. Katılım ve çok ortaklı katılım anlayıı yeni bir yönetim felsefesidir. Özellikle Rio Zirvesinin(1992) toplum merkezli ve katılımcılık temel yaklaımının, yönetiim pratiklerinde güçlendirici etkisi olmutur. Balantılı olarak, sadece idare merkezli ve atanmı - seçilmi yasal karar alıcıların güçlü bir ekilde biçimlendirdii yönetim modelleri yaklaımları, toplumun geleceini ilgilendiren kararların yine toplum tarafından sahiplenilmesi stratejisi adına gözden dümütür. Yönetiim bu anlamda, belirtilen temsil krizinin vatandata yarattıı yoksunluk/beklentilerin altında kalma etkilerini azaltmaya yönelik bir eylem planlamasıdır. Yönetiim felsefesi, çok aktörlü bir sistemin birlikte ve karılıklı etkileimle toplum yararına yönlendirme sürecini önermektedir. Böyle bir ele alıta çözümleri tek öznenin hâkimiyetinde aramak yerine, yerel, ulusal ve uluslar arası alandaki ortaklıklarda deerlendirmek önem kazanmaktadır. Yönetiim ile sadece hükümet dıı aktörleri de içeren esnek bir yapı deil, ayni zamanda demokratiklik, açıklık, sorumluluk 10, çoulculuk, kararın yerelde ve halka en yakın birimlerce alınması, katılımcı bir anlayıla biçimlendirilmesi önem taımaktadır 11. Yönetimde merkeziyetçiliin, bürokratik toplum ve siyasi-idari yabancılama yaratmasına karı gelitirilen bu tepki modelinin temelinde üphesiz, yerel yönetimlerin örgüt ile birlikte çevresi (hemehri) bütünlüünde, demokrasinin kaçınılmaz unsuru olduunu da kabul etmek yer almaktadır. Bugün kente yönelik; tarihi eserlerin korunması, kültürel yaklaımlar, mekânsal planlama(planlamaya stratejik yaklaım) gibi hemen her konunun ileniinde toplumsal gelimenin önemli bir unsur olduu belirtilmektedir. Balantılı olarak, geri dönülemez ve karı konulamaz büyümesiyle, günümüzün sorunlar yumaı haline gelen kentlerinden beklenen; sürekli örenen ve bilgiyi kullanabilen, yaratıcı ve yarımacı kent olmasıdır. Bir bakıma gelecein kenti ilim kenti dir. Bir kentin ilim kenti olabilmesi; 1. Ekonomik deer yaratma ve bu süreçte ahlaki kural ve deerleri dikkate alma, 2. Yönetimde birlikte karar alma, örgütlenme ve yönetim ilikilerinde bizzat merkezde ve karar verici olmama, 3. Kaynak verimlilii demek olan, daha aza ramen daha çou elde etmeyi baarma, 4. Sektörel ibirliini salama ve sürdürebilme, 5. Kültürler arası yaam; dünya çok kültürlülüe giderken yarattıı tehdit ve fırsatları saptamak ve tehditleri ibirlii projeleriyle kazanca çevirmek, 6. Bilgi toplumu; ilgi gruplarından istifade edebilme, bilgilendirilmi toplumun, genç, yalı, kadın, erkek gibi çeitli gruplarından gelen bilgi ve çabaları deerlendirmek. 7. Geçmiin ve bugünün bilgi ve tecrübelerini, hedeflere ulamada buluturup kullanabilmek, 8. Sonucu alınmı programlardaki, baarı ve baarısızlıktaki sorumluluu taıyabilmek ve yeniden programlayabilmek 12 koullarını gerçekletirmesine balı görülmektedir. Kenti ve balantılı olarak toplumu yaatan insan faktörünün sosyallemesi, bireyin içine doduu sosyal grubun ya da toplumun deer-norm sistemini, davranı kalıplarını içselletirmesini anlatmaktadır. Baka bir ifadeyle kent toplumunun deer-norm sistemini, kentli insanın düünme, 10 Yönetiim ile balantılı ifadesini bulan accountability sözcüünün aslında sorumluluk olarak telaffuz edilmesi gerekirken, Türkçe literatürde hesap sorma olarak bir özlemi ifade etmek adına, daha çok kullanıldıını düünmekteyim. 11 lhan Tekeli(1999); Modernite Aılırken Siyaset, Ankara, s ,vd. 12 Karılatırınız. Charles Landry(2000);The Creative City, London, s.244 vd

4 2. Bölgesel Kalkınma ve Yönetiim Sempozyumu Ekim 2007, zmir 4 davranı biçimlerini ve farklılıklarla birlikte yaama deneyimini örenmeyi ifade etmektedir. Kukusuz bu, her bireyin ya da grubun geçmi yaam deneyimi ile, kentte bulunma süresiyle, etkileim içinde bulunduu sosyal çevreyle, yaptıı i, aldıı eitim gibi bir çok deikenle yakından ilikilidir. Bu iliki günün getirdii deimelere ve gelimelere açıktır. Deiimin bireye ve kente katkı vermesi anlamında bir geliim olması beklenmektedir. Birliktelii gerektiren programların uygulama sürecinde, karılıklı olumlu etkileim kuramamanın yönetim krizine yol açması kuvvetle beklenebilir. Nitekim kurumlar ve kiiler arasında etkileim kuramama, ülkelerin katı bürokratik yönetim ve bürokratik toplumsal yapısına büyük ölçüde balıdır. Aslında toplumsallama için hazırlanan katılımcı ortamların, daha çok gerilim yaratması ve her bulumada Squash 13 oynandıının düünülmesinin, bu tür programlardan uzak durma sonucunu douracaı rahatlıkla söylenebilir. Programların da bu durumda hedefine ulaacaını düünmek mümkün deildir. ULUSLARARASI KATILIMCI PROGRAMLARIN TEMEL YAKLAIMLARI Bu makalede, Habitat Gündemi nin ve Binyıl Kalkınma Hedefi nin uygulanmasında yerel yönetimler, özel sektör ve hükümet dıı kurulular dahil olmak üzere tüm ortakların ibirliini salamaktan sorumlu Birlemi Milletler(BM) nsan Yerleimleri Programı ve bu Programın düzenledii; BM nsani Çevre Konferansı/Stockholm (1972), BM Kanada HABITAT I Zirvesi/ Vancouver (1976), BM Yeryüzü Zirvesi/ Rio (1992), BM stanbul HABITAT II Zirvesi (1996), BM Binyıl Zirvesi ve BM Sürdürülebilir Kalkınma Zirvesi/ Johannesbourg (2002) olmak üzere 6 önemli konferans ile Roma Antlaması(1957), Avrupa Tek Senedi(1987), Maastricht Antlaması(1993), Avrupa Konseyi Yerel Yönetimler Özerklik artı(1988), temel uluslar arası hukuki dayanaklardır. Uluslararası Katılımcı Programlar ve Türkiye de zlenebilir Etkisi Uluslararası katılımcı program olarak Türkiye ölçeinde Yerel Gündem 21 çalımaları öne çıkmaktadır. Birlemi Milletler 1992 Rio Konferansı nın hedef çıktısı olan Gündem 21, kalkınma ve çevre arasında denge kurulmasını hedefleyen sürdürülebilir gelime kavramının yaama geçirilmesine yönelik bir eylem planı niteliini taımaktadır. Yerel düzeyde katılıma dayanan baarılı bir programı olduu uluslar arası kabul görmütür 14. Projelerin ortak yaklaımı, Gündem 21 in dayanaı olan küresel ortaklık yaklaımı çerçevesinde, katılımcılıa ve ortaklıklara dayalı yönetiim (governance) anlayıını temel almaktadır. Balantılı olarak, yerel yönetimin kolaylatırıcı ve yapabilir kılıcı rolü ile desteklenen, belde halkının gücüne dayalı, yerel ilgi grupları ile ibirliini ve "eit ortaklıkları" tevik eden, demokratik ve katılımcı bir yönetim ( yönetiim ) anlayıının gelimesi ve yerlemesi yönünde kalıcı adımlar atılması amaçlanmıtır. Sloganı, Yeni Bir Bilinç: kentine sahip çıkmak ; Yeni Bir Anlayı: çözümde ortaklık, Yeni Bir Davranı; aktif katılım dır. Temel olarak 4 aamada geliimi incelenen Yerel Gündem 21 çalımaları aaıda özetlenmitir. BRNC AAMA 15 Yerel Gündem 21 lerin Teviki ve Gelitirilmesi hedefi, Gündem 21 in 28. Bölümünde yer almaktadır. Dünyanın tüm ülkelerindeki yerel yönetimlere, katılımcı bir süreci balatmaları ve kendi kentleri için bir Yerel Gündem 21 konusunda görü birlii salamaları için evrensel bir çarı yapılmıtır. Bu çarıdan hareketle, özellikle Habitat II Konferansı sonrasında Türkiye deki bazı yerel yönetimlerin öncülüünde balatılan Yerel Gündem 21 uygulamalarına destek olabilmek amacıyla, 13 Küçük bir top ve raket kullanarak duvarla oynanan oyun. 14 Sadun Emrealp(2007);Yerel Yöneticinin 1 Nisan Rehberi, UCLG-MEWA Yayınları, stanbul, s.75, eriim 5 Ekim 2007

5 2. Bölgesel Kalkınma ve Yönetiim Sempozyumu Ekim 2007, zmir 5 IULA-EMME Uluslararası Yerel Yönetimler Birlii, Dou Akdeniz ve Ortadou Bölge Tekilatı nın yönlendiriciliinde, Türkiye`de Yerel Gündem 21 lerin Teviki ve Gelitirilmesi balıklı bir proje gelitirilmitir. Birlemi Milletler Kalkınma Programı (UNDP) Türkiye Daimi Temsilcilii ve UNDP Kapasite 21 Programı nın çatısı altında ve desteiyle gerçekletirilen Proje, Eylül 1997 içerisinde UNDP, IULA- EMME ve T.C. Hükümeti tarafından imzalanarak yürürlüe girmitir. Proje Dokümanı, 6 Mart 1998 tarihinde T.C. Resmi Gazete nin mükerrer sayısında yayınlanmıtır. Yeni ortakların katılması ve uygulamaların tüm ülke ölçeinde yaygınlatırılması amacıyla Ekim 1998 de yapılan Proje Revizyonu ise, 8 ubat 1999 tarihli T.C. Resmi Gazete de yayınlanmıtır. Proje (Birinci Aama), Aralık 1999 da sona ermitir. Yaklaık iki yılı kapsayan bir uygulama dönemi sonunda, geride bıraktıımız yüzyılın bitimine denk düecek ekilde tamamlanmıtır. KNC AAMA 16 Türkiye de Yerel Gündem 21 lerin Uygulanması olarak tanımlanan (II. Aama); dönemini kapsamaktadır. kinci aama olarak tasarlanan Türkiye`de Yerel Gündem 21`lerin Uygulanması Projesi, birinci aamada olduu gibi, IULA-EMME nin koordinasyonunda ve UNDP nin desteiyle yürütülmütür. Ocak 2000 içerisinde balanan ikinci aama çalımaları, 2003 yılı ortalarında tamamlanmıtır. ÜÇÜNCÜ AAMA 17 Türkiye de Yerel Gündem 21 Yönetiim Aı Yoluyla BM Binyıl Bildirgesi Hedefleri ve Jonannesburg Uygulama Planının Yerelletirilmesi Projesi(III. Aama) Uygulama Dönemi yıllarını kapsamaktadır. Proje; kampanyalardan ve kapasite gelitirme giriimlerinden yararlanarak, yerel ve ulusal düzeylerde YG 21 süreçlerinin ve mekanizmalarının kurumsallatırılmasını ve Binyıl Bildirgesi Hedefleri ve WSSD Uygulama Planı nın yerel düzeyde tevik edilmesi ve somutlatırılması amacıyla, bir Yerel Gündem 21 Küçük Ölçekli Hibeler Programı balatılmasını amaçlamaktadır. DÖRDÜNCÜ AAMA 18 Türkiye de Yerel Gündem 21 Yönetiim Aı Kanalıyla BM Binyıl Kalkınma Hedefleri nin Yerelletirilmesine yönelik bütünleik eylem planlarına dayanmaktadır. Söz konusu bu Proje; yılları arasında Birlemi Milletler Kalkınma Programınca (UNDP) yürütülen ve T.C. Bakanlar Kurulu nun ilgili kararlarıyla desteklenen, birbiriyle balantılı ve karılıklı olarak birbirini destekleyen bir dizi demokratik yönetiim projesini içermektedir. Türkiye Yerel Gündem 21 (YG 21) Programı nın saladıı bilgi birikiminden ve yerel ve ulusal toplumsal sermaye den yararlanmaktadır. Proje, yerel düzeyde BM Binyıl Kalkınma Hedefleri ne (BKH) en yüksek önceliin verilmesinin teviki yoluyla merkezi yönetimin BKH konusundaki taahhütlerinin yerelletirilmesini amaçlamaktadır. Proje stratejisi, sivil toplumun ve vatandaların yerel düzeyde BKH nin gerçekletirilmesine ve bu konudaki yetersizliklerin belirlenmesine yönelik harekete geçmesi, cinsiyet eitliinin salanmasında yerel yönetimlerin oynadıı önemli rolün vurgulanması ve merkezi yönetimin BKH konusundaki taahhütlerinin yerelletirilmesine, özel sektör dahil, toplumun daha geni kesimlerinin dahil edilmesini salayan bir temel araç olarak, katılımcı yerel yönetiime(governance) 16 eriim 5 Ekim eriim 5 Ekim eriim 5 Ekim 2007

6 2. Bölgesel Kalkınma ve Yönetiim Sempozyumu Ekim 2007, zmir 6 dayanmaktadır. 24 Nisan 2007 tarihli ve sayılı Resmi Gazetede milletlerarası andlama olarak, 2007/11942 Karar Sayısı ile yayınlanmıtır. Ulusal Eylem Planı ile Yerel Gündem 21 çalımalarının nasıl ilikilendirilecei gelitirilmesi gereken önemli bir konudur. Yerel Gündem 21 çalımaları,"küresel ortaklık çerçevesinde", Birlemi Milletlere balı kurulular ve yerel aktörler arasındaki ibirliinin en kapsamlı örneklerindendir. Yukarıda bahsedilen aamalar içindeki yerel katılımlar incelendiinde, birinci aamada 23 kentte örnek uygulamalar balatılmı iken, Kasım 2005 itibariyle Program ortaı 52 kente ulaıldıı görülmektedir. Bu sayılar ve kentsel hizmetlere ve avantajsız kesimlere yönelik(gençler, kadınlar, engelliler gibi) çalımalar, Türkiye nin yerel toplumsal sermayesinin darenin iznine balı kolaylatırıcılıında, emei yerele ve ulusal koordinatörlere ait büyük bir baarıdır de yerel ortakların sayısı 60 a çıkacaı düünülmektedir yılının sonuna kadar asgari 200 yerel yönetim tarafından Birlemi Milletler Binyıl Kalkınma Hedeflerinin(BHK) kendi karar organlarınca benimsenmesi ve farklı büyüklük, özellik ve corafi yapıya sahip 150 yeni kentte katılımcı mekanizmaların belediyeler tarafından kurulması öngörülen hedeflerdendir 19. zmir yönüyle deerlendirildiinde; zmir Büyükkent Belediyesinin organizasyonunda 1996 stanbul Habitat sürecine bilimsel tanı ve eylem planı öngörüleriyle katkı koymutur. zmir Yerel Gündem 21, l997 yılından bugüne, Büyükehir Belediye Bakanlarının desteinde ve kolaylatırıcılıında, kentsel gelime stratejilerini ve eylem planlarını kamu, özel ve sivil dayanıma içinde fiilen kesintisiz sürdürmektedir. Yine zmir bu çalımalar içinde yukarıda açıklanan bilgi kenti hüviyetini, stratejik yaklaımlar ve uygulamaya yönelik çalımalarıyla, balangıçta Dokuz Eylül Üniversitesi, Ege Üniversitesi ve zmir Yüksek Teknoloji Enstitüsü olarak bugün ise Ekonomi ve Yaar Üniversitelerinin de katılımlarıyla yürütmektedir. Kısaca deerlendirildiinde, bütünleik olarak 5 üniversitesiyle örenen kentlerin yapılabilir kılma çalımalarında kendinden beklenen rolünü baarıyla oynamaktadır ve gelitirmeye hazırdır. ULUSAL MEVZUATTA DEMOKRATK KATILIMI SALAYAN MEKANZMALAR Uluslar arası programlarda çerçevesi ortaya konulan ve eylem boyutlarıyla yerel aktörlerin gelitirdii gönüllü gelien Yerel Gündem 21 çalımalarının baarısı Türkiye nin geneline yaygınlatırılmıtır. Baka bir ifadeyle ulusal mevzuatı etkilemitir. Balantılı olarak; 2005 tarihli ve 5302 sayılı l Özel daresi Kanunu, 2005 tarihli ve 5393 sayılı Belediye Kanunu, 2004 tarihli ve 5216 sayılı Büyükehir Belediye Kanunu, 2005 tarihli ve 5355 sayılı Mahalli dare Birlikleri Kanununda yer alan katılımcı düzenlemeler yapılmıtır. Daha Demokratik Ortam Beklentilerinden Önceki Mevcut Durum, 1982 Anayasası ve balı mevzuatın hızla düzenlenmesi çalımalarının ardından beklenen ivme salanamamı, sosyo-ekonomik gerileme durdurulamamıtır. Yönetimlerin performansı ve sınırlı kapasiteleri karısında çou kere uranılan hayal kırıklıı, halkın, yönetime katılımına duyulan ihtiyacın daha iyi anlaılmasına yol açmıtır. Kent yönetimlerine katılımın, demokratik ölçülere daha yakın ve daha ulaılabilir nitelik taıdıı özellikle 1990 lı yıllardan sonra akademik olmayan ilgi gruplarınca daha da önemsenmeye balamıtır. Kamu yönetiminde yeniden yapılanma gereklilii sorgulanmaya balanmı, aslında tartıılan sorunların mevcut güçlü merkeziyetçi yapının yarattıı sonuçlar olduu artık açıkça gözler önüne serilmitir. 19 Türkiye de Yerel Gündem 21 Yönetiim Aı Kanalıyla BM Bin Yıl Kalkınma Hedeflerinin Yerelletirilmesi Projesi Gelime Raporu, No.4, 1 Temmuz Eylül 2007, s.14

7 2. Bölgesel Kalkınma ve Yönetiim Sempozyumu Ekim 2007, zmir 7 Aratırmaların ortak deerlendirmesi, ülkemizde sivil toplum örgütlenmesinin, Batı Modeli anlamında gelimeyi hedefleyen yönetici kadrolar tarafından ideal olarak benimsenmekle birlikte, sivil toplumun ayırıcı unsuru olan "idari ve mali özerklik" tehlikeli görüldüü için beklenenin aksine "bürokratik toplum" modeli ortaya çıkması tespitidir. Ne demokratik yapılanmanın temel yapı talarını oluturan yerel yönetimlerde ne de dier toplumsal örgütlenmelerde, hizmet etkinliini ve demokratik katılımı artırmaya yönelik yapılanmalar oluturulamamıtır. Cumhuriyetin balangıcından günümüze güçlü merkeziyetçi yönetsel yapı titizlikle korunmakta ve idarenin kamuoyu ile denetlendii "yapılanma modellerine" de konu olamamaktadır. Yönetimde, kamu dıındaki dier sektörleri yönetime katmama ancak sorgulayan tarafta bırakma eilimi 2000 li yıllara gelindiinde hala yüksektir. Bürokratik toplum yapılanması nedeniyle, toplumsal dinamikleri oluturan Partilerin, Sivil Toplum Örgütleriyle, Sivil Toplum Örgütlerinin birbirleriyle ve hepsinin yerel yönetimler ve özellikle de belediye ile ibirlii genelde bulunmamaktadır. Birbirinden kopuk bir görüntü olduu ortadır. Birliktelikleri zaman zaman konjonktüre göre ortaya çıkmaktadır. Hukuki düzenlemeden kaynaklanan, belediyenin özelletirme faaliyetlerine sendikaların olumsuz bakması benzeri farklı çıkar ortamlarında, çatıma çıkmaması hemen hemen imkânsızdır. Esasen kamu, özel ve sivil olarak birlikte bir Projede bulumaları ve sürdürmeleri çok nadir görülmektedir. Türkiye nin önerdii Avrupa Projelerinde sivil örgütlenmelerin öncülüü ve dier sektörlerin özellikle kamunun kolaylatırıcılıına vurgu yapılsa da, kamunun öncelikte ısrarı nedeniyle birçok projenin bu nedenle kabul edilemez deerlendirilmesine alındıı uzmanlarca hassasiyetle, strateji sorunu olarak belirtilmektedir. Bu eilimin temel nedenini kurumsal taassubun henüz tam olarak aılamamasında aramak gerekir. Personel yapılanması, kamunun geleneksel emret yapsın eilimini, özendir yapılsın yöntemine deitirmekte oldukça kıskançtır. Hatta kamunun kolaylatırıcı roller ve /veya sivil örgütlenmelerin bütünleik programlar içinde kamuya yardımcı roller üstlenmesi çou kere yetki devri olarak algılanmaktadır. Özellikle kadın merkezli dernekler en fazla toplumsal proje ve ibirliine yakın görünse de, bürokratik toplumsal yapının getirdii engellerle, aslında en fazla uzakta kalmıtır. Bu çekingenlikte, üphesiz yol göstericiliin bulunmaması da önemli rol oynamaktadır. Bu sorunu gidermek amacıyla kadın çalımalarının önünün açılmasına ilikin Yerel Gündem 21 aktivitelerinin toplumsal diyaloga ciddi katkısı olmutur. Avrupa Birlii yönetiim programlarının da etkisiyle, 2000 li yılların balangıcında artık katılım ile yönetimde "yasal karar alıcıları" etkileyen aktörler; önceki dönemlerde öne çıkan ikâyet eden konumlarını terk etmeye balamıtır. Kamu sektörü yanında özel sektör ve sivil toplum örgütleri olarak; toplumda gönüllü, sosyal, devlet yönetiminin dıında sorgulamak yanında yardımcılıa hazır ve hizmet sunan kurumlar özelliklerini gelitirmilerdir. Aslında tüm sivil, özel ve kamusal aktörlerin yer aldıı katılım modelinde, demokrasiye, yurttaların toplumda herkesin geleceini etkileyebilecek politik sorunları çözümledikleri bir sistem olarak bakılmaktadır. 20 Ancak yasaların uygulamaya konulmasını talep eden organize bir grup var olmadıkça reform yasalarının bir ie yaramayacaı da anlaılmıtır. Bu tespitler, sivil örgütlenmelerin özel konumunu ortaya çıkarmaktadır. Toplumda tüm grupların çıkarları her zaman uyumlu bir beraberlik içinde olmayabilir. Çatıan yönleri uzlatırarak, daha etkili ve katılımcı bir yönetiim modeli ile demokrasi gelitirilebilir. 21 Yönetiim temelli çalımalardan en kıdemlisi olan Yerel Gündem 21 lerin katılım yönüyle verimli olmadıı eletirisini de çok yönlü deerlendirmek gerekir. Eletiride öne çıkan nedir? Önerilen sistemin çok ortaklı katılım felsefesi mi? Yoksa yerleimin ve ülkenin sosyo-politik ve yönetsel özelliklerinin etkiledii insani deerler mi sorunlu hususlarını deerlendirmek gerekmektedir. Bu husus, 20 Zerrin Toprak Karaman (1998); Habitat II ve Yerel Gündem 21 Sorumluluu, Türk dare Dergisi, Yıl.70, Sayı Zerrin Toprak, Karaman(1997); Türk Yerel Yönetimlerinin levsellii, Türk dare Dergisi, Yıl.69, Sayı.417.

8 2. Bölgesel Kalkınma ve Yönetiim Sempozyumu Ekim 2007, zmir 8 vatandaın kendisini oynadıı roller itibariyle, bireysel ve toplumsal dinamikler içinde toplum adına yeniden gözden geçirmesini önemli hale getirmektedir. Yönetiim çalımaları içindeki kiiler birlikteliklerini daha olumlu gelimelere taıyabilirken, dıarıdan deiimlere bakakalan eletirel kulübün Not In My Back Yard (NIMBY) 22 benzeri sendromu da ayrıca incelemeye deerdir. Toplum içinde kiilerin, kendileriyle ve bakalarıyla anlamlı ilikiler içinde olması, iyi bir toplum için beklenen deerlerdir. Tekeli, bir toplumda ideal ilikiler aından söz edildiinde, ideal söylemin yaamın ideal koullarıyla ilikisine de bakmak gerektiini belirtmektedir. Özgürlük ve adalet olmaksızın iyi bir toplum olamaz. Bir toplumda deerler üzerinde ideal bir söylemin kurulabilmesi üphesiz yaamın ideal koullarıyla ilikilidir 23. Nitekim bazı yerleimlerde, yeni yeni balayan katılımcı programlarda, gözlemlenen mükemmeliyetçi olmayan insani yaklaımları aslında, toplumsal yapının yetersizliklerinden kaynaklanan tecrübesizlikler olarak deerlendirmek gerekir. Demokratik bir toplumun en temel göstergesi, örgütlü toplum yapılanmasıdır. Yukarıda belirtildii gibi, hiçbir katkı koymadan gazete köelerinden ve toplantı salonlarından bütünleik yönetiimi salama çalımalarına karı yönlendirilebilen çatımacı yaklaımlardan, örgütlü toplum yapılanmasının toplumun tüm kesimlerince sahiplenilen bir hedef olamadıı anlaılmaktadır. Bugünün hükümet erkine karı baskı gruplarınca gelitirilen bu olumsuz tepkiler bir bakıma, babaya gücü yetmeyen mahallelinin olunu haksız ve yersiz hırpalamasına benzetilebilir. Aslında, örgütlü toplum, devlet(toplum) çıkarları ile topluluk menfaatlerini uzlatırabilen ve/veya sahip çıkan toplumdur. Çünkü çıkarlar her zaman birbirleriyle uyumayabilir. Gelimi ülkelerde demokrasi, bu yapılar arasındaki uyumsuzlukların diyalog ve ibirlii ile çözülmesi ilevini görmektedir. Bununla birlikte demokrasi gelenei güçlü olmayan ülkelerde, ülke içindeki gerekse dıındaki yönetim ve kurumlar, uyumsuzluun getirecei gerginlikleri çözmek için destek vermekte istekli deildir. Ayrıca Türkiye nin yerel yönetimleri, uluslar arası karanlık network aından gelen etkilerin yarattıı toplumsal maduriyetleri en geni anlamda maddi ve manevi zaman zaman yaamaktadır. Kamuoyu demokrasinin fırsatlarının kullanılarak, güya yerelin güçlenmesi adına ulusal bütünlüe karı gelitirilebilecek dı kaynaklı tehditlerden haklı olarak korkmaktadır. Ancak olası dı tehditleri adres göstererek, yerel yönetimlerin idari ve mali özerklik eiini düük tutmak, modern yerel yönetim yapılanmasında kabul edilebilir deildir. Bu noktada, ulusal ve uluslar arası sivil toplumsal dayanıma 24 önem taımaktadır. Katılımı güçletiren dier unsurlar; katılımcıların kararları etkilemekte güçsüz kalması, zaman yetersizlii ve farklı görülere tahammülsüzlük olarak özetlenebilir. Katılımcı programlar ile halkın gündem oluturabilme kabiliyetinin ortaya çıkması, etkisiz kalma korkusunu eskisi kadar güçlü bir faktör olmaktan çıkarmıtır. Ancak seçimle gelmeyenlerin, talepleri gündeme alınsa bile seçilmilerin oluturduu meclisten, beklenti dorultusunda karar vermeme kararı çıkması olasıdır. Öte yandan, zaman yetersizlii ve konu ve/veya kiiye tahammülsüzlük hala yerel yönetimlere katılımı engelleyen geçerli sorunlardır. 22 yerel ittifaklarla oluturulan redlere ilikin bkz. Daniel Mazmanian and David Morell, (1990); The NIMBY Syndrome = Facilty Siting and the Failure of Democratic Discourse, Environmental Policy in the 1990s. Edit. Norman J. Vig ve Michael E. Kraft, 3. Baskı, USA, s lhan Tekeli(1991); Kent Planlaması Konumaları, TMMOB Yayını, Ankara, s Zerrin, Toprak - Hamit Palabıyık ( ); Participation and Civil Society;The Experiences of zmir Local Agenda 21 ( ), Turkish Public Administration, Annual, Vol

9 2. Bölgesel Kalkınma ve Yönetiim Sempozyumu Ekim 2007, zmir Sürecinde Katılım Programlarının Ulusal ve Yerel Düzeyde Yarattıı Kazanımlar Sürdürülebilir kentler, toplumsal tabanlı kalkınma anlayıına dayanmaktadır stanbul/habitat Zirvesinden sonra Türkiye de Yerel Gündem 21 çalımaları, ulusal ve yerel düzeyde, gözardı edilemeyecek kazanımlar getirmitir. Toplum kalkınmasına da hizmet eden kazanımlar aaıda kısaca gösterilmitir. Siyasi Kararlılık; sürdürülebilirliin eyleme geçirilmesinde merkezi ve yerel yönetimlerin ulusal ve yerel potansiyelleri katılımcı programlar kolaylatırıcılıında harekete geçirmesi ve desteklemesi, Merkezi ve Yerel Yönetimin Kolaylatırıcılıı; bütünleik bir yönetim mekanizması ve kurumsal yapılanmalar içinde ilgi grupları/sorumlu aktörler arası egüdüm salanması ve uygulamalar içinde tanıma ve çözümlemelerin salanması, Yeni Strateji ve Yaratıcı Mekanizmaların Gelitirilmesi; ilgi grupları/sorumlu aktörler ve bireylerin etkin katılımını öngören, amaçların, hedeflerin, görev ve sorumlulukların, çalıma ve danıma gruplarının açıkça belirlendii açık ve izlenebilir yapılanmaların oluturulması, Sistematik Eylem Planlaması; Sistematik planlamayı gerektiren, sorunların tartııldıı ve üzerinde uzlama salanan amaç ve hedeflerle birlikte politikaların, programların gelitirilerek uygulamaya geçildii, sonuç ve geri bildirimlerin deerlendirildii uygun katılımcı mekanizmalar ve süreç oluturulması, Sosyal ve ekonomik kalkınma ile dier sektörlerin de yer aldıı bütünleik yönetim; yerel, bölgesel ve ulusal düzeydeki balantılı siyasi ve yönetsel politikalarla desteklenmesi farkındalıı ve çalımaları, Duyarlılık; Farkındalıkla desteklenen duyarlılıın arttırılması, Bilgi aı ve etkinlikler; kentsel sürdürülebilirliin olmazsa olmazı durumundaki bilgi ve veri birikiminin salanmasına ilikin çalımaların balaması özellikle temel bilgilerin toplandıı muhtarlık birimlerinin öne çıkarılması ve toplumca öneminin hatırlanması, kurum ve kurulular arası iletiimin gelimesi, hemehrilerin bilinçlendirilmesi/bilgilendirilmesi ve dialogların gelitirilmesi, Uluslararası örgütlenmelere katılım ve sınırötesi ibirlii; küresel sürdürülebilirlie ulamada yerel sürdürülebilirliin ve uluslararası ibirliinin salanmasının öneminin hatırlanması ve sivil akademik-özel sektör iliki alarının güçlendirilmesi, yerel yönetim birimleri ve özellikle Belediye Birliklerinin katılımcı mekanizmalarla güçlendirilmesi, Genç, Çocuk, Engelli ve Kıdemli hemehri(yalı) kavramları ve bu grupların beklentileriyle toplumun tanıtırılması; Toplumun salıklı sürdürülebilmesi için insan unsurunun taıdıı tüm özellikleriyle önemsenmesi, verimli ve huzurlu bir yaantıya hazırlanması ve iyi yönetim için toplumsal ortaklıkların kurulması, Kadının toplumsal yaama iadesi; aama aama toplumsal hayatın tüm yönlerinden çekilerek eve hapsedilen kadının, yerelden balamak üzere katılımcı mekanizmalar içinde yer alarak fark edilmesinin salanması, bilgilendirilmesi, siyasi, yönetsel hayata katılımı Yerel halkın kente yönelik kararlara katılımcılıının normatif temellerinin oluturulması; 2007 itibariyle 50 ye ulaan özellikle il merkezi belediyelerde Yerel Gündem 21 faaliyetlerinin gösterdii baarıya balı olarak, katılımcılıın örgütsel modelleri ulusal ölçee kurumsal olarak taınmıtır. Bütün bu hedeflerin temelinde toplumsal ibirliinin yaygınlatırılması, birbirinden habersiz ve kopuk uygulamaların birletirilmesi, emek, zaman ve para israfını engelleme istei öne çıkmaktadır. Toplumsal pratiklerin, yerel halkının gücüne dayalı ve ilgi gruplarının katkı ve beklentilerine bu eit ortaklıkta cevap verecek ekilde bütünleik gelitirilmesi, giderek önem kazanmaktadır.

10 2. Bölgesel Kalkınma ve Yönetiim Sempozyumu Ekim 2007, zmir Sürecinde Yerel Örgütlenme ve Hemehri Çevresi Yönüyle Kazanılmı Tecrübeler- zmir çin Bir Yaklaım Birbiriyle balantılı gelien aaıdaki olgular kazanımlar deerlendirilmesine alınabilir: - Politik katılımın ana unsurlarından birisi olan kamu, özel ve sivil ortaklarda kendi içinde ve karılıklı güven eii yükselmitir, - Yerel Gündem 21(YG21) çalımalarının metodu gerei, YG21 proje bakanı olan Belediye Bakanı ve onun adına YG21 in yetkili organları tarafından yapılan toplantı çarıları yerel siyasi muhalefete konu olmamıtır. Sivil toplum kuruluları, kamu ve özel sektörün ilgili olduu konuya göre daha çok olmak üzere ve genel içerikli konularda da katılım salanmıtır. - Belediyelerin karar organı statüsündeki meclisin çalımalarına bilgi ve aktivite destei salamak amacıyla Kent Konseyleri kurulmutur (2005 tarihli ve 5393 sayılı kanun, md.76). Belirtilen bu yapılanmayla seçimle gelmeyen ve temelde kurumsal temsile dayanan bir yardımcı organ olumutur. Bu yardımcı organın ayni zamanda Seçimle oluan Belediye Meclisine gündem teklif edebilmesi salanmıtır - Belediye Kanunun Belediye Hizmetlerine Gönüllü Katılım (2005 tarihli ve 5393 sayılı kanun, md.77) düzenlemesi de, kente yönelik kararlara fikri ve eylemli katılımı salamıtır. Bu geliim ile 1930 tarihli ve 1580 sayılı yürürlükten kalkan Belediye Kanununda yer almakla birlikte uygulamasının yapılmadıı hemehrilik hukuku na ilikin hak ve borçlara yönelik düzenlemeler(1580, md.13) daha algılanabilir ve uygulanabilir hale gelmitir. - Belediye(5393, md.24), Büyükkent Belediyesi(5216, md.15) ve l Özel dareleri(5302, md.16/4) ölçeklerinde ihtisas komisyonlarına katılarak görü bildirme yeniden tüm ilgi gruplarını da içine alacak ekilde düzenlenmitir. Yerel Gündem 21 çalımalarında yönetiim olgusunun baarısı, kentlerin eylem planlarından ve raporlarından görülmektedir. Ancak, Belediye ve l Özel dare örgütlenmesi içindeki katılımcı mekanizmalar ne kadar baarılıdır. Ülke bütününde YG21 faaliyetleri dıında Kent Konseyleri yapılanması henüz tamamlanmamıtır. Gerek belediye gerekse il özel idaresinin ihtisas komisyonlarına katılıma ilikin kendi kanunlarında yapılan genel ve açık davet, kanunda sayılan ilgi gruplarınca ya bilinmemektedir ya da özel davetiye/ilgi beklenmektedir. Tek taraflı ve/veya karılıklı, kentten kente deien özellikleriyle, yerel yönetimler ve halk yönüyle, yasada belirtilen katılım mekanizmalarının iletilmesine hazır olunmadıı izlenmektedir. zmir de belirtilen bu örgütsel hazırsızlık genelde yaanmaktadır. Geleneksel güçlü merkeziyetçi ve talimatlarla gelen yönetim öretisinin 25 aılması, yönetime ve hatta siyasete katılımdan uzak durmanın, yerelden ulusala açılan kademelenmede giderilmesi için; sadece yerelde belediye bakanı ve meclis üyelerine yönelik deil, yerelde ve ulusal ölçekte, halkı ve bürokratik mekanizmaları da içine alan eitim programları yürürlüe konulmalıdır. Program içeriinde, yeni yönetim ve yönetiim felsefesinin açıklanması, deien rol ve sorumlulukların yeniden belirlenmesi, gönüllü çalımaların cesaretlendirilmesine yönelik bilgiler önem taımaktadır. Kalkınma Ajansları- zmir Kalkınma Ajansı Örgütlenmesi Bölgesel gelime için uygulanabilecek araçlara ilikin öteden beri literatürde kalkınma ajanslarının önemi ve gereklilii görüleri yer almıtır. Bu çalımaların bir çıktısı olarak, 2006 tarihli ve 5449 sayılı Kalkınma Ajanslarının Kuruluu, Koordinasyonu ve Görevleri Hakkında Kalkınma Ajansları Kanunu gereince, Bazı Düzey 2 Bölgelerinde Kalkınma Ajansları Kurulmasına Dair Karar ın yürürlüe konulması; Bakanlar Kurulunun 2006/10550 sayılı Kararı ile tarihinde 25 Zerrin Toprak(2006); Yerel Yönetimler, 6.Baskı, Nobel Yayını, s. 9

11 2. Bölgesel Kalkınma ve Yönetiim Sempozyumu Ekim 2007, zmir 11 kararlatırılmıtır. Buna göre; Adana li merkez olmak üzere Adana ve Mersin illerini kapsayan TR62 ve zmir li merkez olmak üzere TR31 Düzey 2 bölgelerinde Kalkınma Ajansları kurulmutur 26. Kalkınma Ajansları kamu kesimi, özel kesim ve sivil toplum kuruluları arasındaki ibirliini gelitirmek, ulusal kalkınma plânı ve programlarda öngörülen ilke ve politikalarla uyumlu olarak bölgesel gelimeyi hızlandırmak, sürdürülebilirliini salamak, bölgelerarası ve bölge içi gelimilik farklarını azaltmak amacıyla kurulmutur. Kalkınma Ajansları, kamu kurum ve kuruluları ile özel kesim ve sivil toplum kurulularının gönderecekleri temsilcilerden olumaktadır. Kalkınma kurulu, il/illerin dengeli ekilde temsilini salayacak yapıda, en fazla yüz üyeden olumaktadır. Ajansın karar organı olan Yönetim Kurulu(5449, md.10), tek ilden oluan bölgelerde vali, büyükehir belediye bakanı, il genel meclisi bakanı, sanayi odası bakanı, ticaret odası bakanı ile kalkınma kurulu tarafından özel kesim ve/veya sivil toplum kurulularından seçilecek üç temsilciden olumaktadır. Birden fazla ilden oluan bölgelerde de; il valileri, büyükehir belediye bakanları veya Büyükehir olmayan illerde il merkez belediye bakanları, il genel meclisi bakanları ve her ilden birer kii olmak kaydıyla ticaret ve sanayi odası bakanlarından olumaktadır. zmir Kalkınma Ajansı Yönetim Kurulu 5 i doal ve 3 ü Kalkınma Kurulu içinden seçilen üyeler ile birlikte toplam 8 üyeden olumutur. Yönetim Kurulu 11 toplantı yapmıtır ve son toplantısı 27 Nisan 2007 tarihinde gerçeklemitir. zmir Kalkınma Ajansı Kalkınma Kurulu 100 kiiden olumaktadır. Kamu kurumları 30, özel kesim ve sivil toplum kuruluları da 70 kiiyle temsil edilmektedir. Yönetim Kurulu kararlarının oluumuna, çalıma grupları aracılııyla ve kurumsal gelitirdikleri görü katkıları yapılanmada öne çıkmaktadır. lk Kalkınma Kurulu toplantısı 4 Austos 2006 tarihinde ve son toplantı 13 Ocak 2007 tarihinde yapılmıtır. Kalkınma Kurulu 4 toplantı gerçekletirmitir. zmir Kalkınma Ajansının(TR31) Kuruluunda belirlenen 100 üyesi Ocak 2007 toplantısından sonra istifalarla 94 e gerilemitir. leride bu konuya tekrar döneceim. Kalkınma Kurulu üyelerinin ya ortalaması 53 dür. Kurul da 10 kadın üye bulunmaktadır. Avantajsız grupları(kadın ve engelli) temsilen 3 dernek/vakıf bulunmaktadır. Görüldüü gibi zmir gibi gelimi ve her fırsatta demokratik kent özellii vurgulanan bir büyük kentte ancak %10 oranında bir kadın temsilci il düzeyinde önemli bir organizasyonda yer alabilmitir. Benzer dramatik durum, Yönetim Kurulu için de geçerlidir. Kuruldaki 8 temsilcinin içinde kadın bulunmamaktadır. Ajansın çalımaları tarihli, Danıtayın, Bakanlar Kurulu Kararının yürütmesinin durdurulmasına dair kararı gerekince durdurulmutur Danıtay 10. Dairesi, yönetmeliin dayanaı olan 5449 sayılı Kalkınma Ajansları nın Kuruluu, Koordinasyonu ve Görevleri Hakkında Kanun un bazı hükümlerinin iptali ve yürürlüünün durdurulması istemiyle de Anayasa Mahkemesi ne bavurmutur 27. Buna göre; Ajansın tekilat yapısını, Yönetim kurulunun görev ve yetkileri, Yatırım destek ofislerinin kuruluunu, oluumunu ile yatırım destek ofislerinin görev ve yetkileri, Ajansların, bölgeler esas alınarak, Devlet Planlama Tekilatı Müstearlıı nın balı olduu Bakan ın teklifi üzerine Bakanlar Kurulu kararı ile kurulması, Tüzel kiilii haiz ve bu kanunla düzenlenmemi bütün ilemlerinde özel hukuk hükümlerine tabi olacaı, Hükümlerinin iptali ve yürürlüünün durdurulması talep edilmektedir. Özetle yukarıda belirtilen nedenler ileri sürülerek, Ajansın faaliyetleri belirtilen tarihten bu yana aaı yukarı 7 aydan bu yana durdurulmutur. 26 Bkz eriim

12 2. Bölgesel Kalkınma ve Yönetiim Sempozyumu Ekim 2007, zmir 12 zmir Kalkınma Ajansının Demokratik Pratikler Yönüyle Deerlendirilmesi zmir Kalkınma Ajansının kurulması büyük bir heyecan yaratmıtır. zmir in Pilot iller arasına alınması için çeitli yerel ilgi gruplarınca(ticaret ve sanayi odası gibi) lobicilik yapılmıtır. Kalkınma Kurulunun ilk toplantısında, zmir Valisinin Ajansı tanıtımına ilikin konumasını takiben, Kalkınma Kurulu Bakanı ve vekili ile Kalkınma Kurulundan meslek odaları temsilcilerinden 3 üye Yönetim Kuruluna seçilmitir. Ancak sonraki toplantılarda Kalkınma Kurulu üyelerinin katılım heveslerinin azaldıı dikkati çekmitir. Üyelerin büyük çounluunun Toplantıların balangıcında katılım defterini imzalayıp, toplantı bitiminde kadar sabredememeli ve salonu terk etmeleri eletirilmitir. Bu yabancılamanın nedeninin Kalkınma Kurulunun üyelerinin çounda çalımalarının Yönetim Kurulunca ciddiye alınmayacaı algısı olduu sanılmaktadır(?). Aslında Kurul üyelerinin çou daha iin baında asıl yetkili birimin Yönetim Kurulu olduundan hareketle, yukarıda bahsedilen zaman darlıı, kararlarda etkili olamama unsurlarını öne çıkarmıtır. Buna karılık Yönetim Kurulu, 11 toplantı ile iyi bir performans gösterdii tahminlenebilir veya sanılabilir. Çünkü Yönetim Kurulunda alınan kararlara Kalkınma Kurulu üyeleri ve dier izleyicilerin erimesi bugüne kadar (Ekim 2007) mümkün olamadıından deerlendirme yapmak da kolay deildir. Baka bir ifade ile Yönetim Kurulu Kararları internet ortamında veya herhangi bir ekilde kamuoyu ile paylaılmamıtır. Yönetim Kurulunun, Kalkınma Kurulu tarafından görülebilen ilk icraatı, çizimlerini kendisinin yaptıı ve kabul ettii Ajansın ambleminin belirlenmesidir. Kalkınma Kuruluna bir toplantıda Kalkınma Ajansı amblemi tanıtılmıtır. Dier bir faaliyeti, Yönetim Kurulu üyelerinin temsil ettii kurum/veya kurumlarca hazırlanmı, zmir linin Ön Bölgesel Gelime Planı Taslaıdır. Bu taslak çalımanın aslında Kalkınma Kurulunca oluturulup gelitirilmesi ve Yönetim Kurulunun katkılarıyla nihai hale getirilmesi gibi beklenen olaan sürecin aksine hareket edilmesi ciddi eletiri almıtır. Ayrıca Yönetim Kurulu çalımaları ve gündeminden Kalkınma Kurulu bakanının haberi olmadıı ve davet edilmedii de bilinmektedir. Kısaca deerlendirmek gerekirse, yönetiim temelli bir Kalkınma Ajansı yapılanmasında bile, zmir örneinde kendi organları içinde ve halk ile yönetiimin salanamadıı görülmektedir. Bu negatif husus aslında Türkiye nin güçlü merkeziyetçi bürokratik yapısının biçimlendirdii bürokratik toplum anlayıı ile kolaylıkla ilikilendirilebilir. Yine Kamu Yönetiminin temel sorunu olan, Yönetim Birimlerinin danıma ihtiyacı hissetmemesi ve bilgi alan konumunda olması Ajans yapılanmasında da açıkça görülmektedir. Nitekim Yönetim Kurulu bilgi alan, Kalkınma Kurulu ise görü oluturan ve veren konumunda açıkça yasal olarak biçimlendirilmitir. Yönetim Kurulu ile Kalkınma Kurulu arasındaki iletiim aı Ajansın faaliyetleri durduruluncaya kadar olan dönem için özetlemek gerekirse, tek yönlü ilemitir. Kalkınma Kurulundaki çalımalar Toplantıya halkın katılımı serbest olduu için, ilgi duyanlar açısından izlenebilmitir. Ayrıca Kurul çalımaları ve toplantı kararlarına internet aından eriilebilmektedir. letiimin iki yanlı etkileri deerlendirildiinde, uygulamadaki olumsuzlukların yol gösterdii durum, Kalkınma Kurul Bakanı ve/veya vekilinin doal üye olarak Yönetim Kurulu toplantılarına katılımlarının salanmasını davete gerek bırakmadan yeniden düzenleme gerekliliidir. Yönetim Kurulu kararlarının kamuoyuna açıklanması Kurul Bakanının iznine tabidir(yönetmelik, md.18/2). Yeri gelmiken, Kalkınma Kurulu içinden seçilmi üç Yönetim Kurulu üyesinin de, belki bu nedenle, Kalkınma Kurulunu bilgilendiremedii söylemek gerekir. Aslında rasyonel mantık gerei, Kalkınma Kurulu içinden seçilen temsilcilerin, temsil görevlerini Kalkınma Kurulu ile danıarak gerçekletirmesi beklenmektedir. Kurulu amacı esas itibariyle toplum kalkınmasına dayandırılan bir Ajansın Yönetim Kurulunun 11 toplantısının hiçbirisini neden kamuoyu ile paylamadıının mantıklı açıklaması ne olabilir?

13 2. Bölgesel Kalkınma ve Yönetiim Sempozyumu Ekim 2007, zmir 13 Mamafih, son Kalkınma Kurulu toplantısında, her iki Kurul temsilcileri bir araya gelerek zmir li Bölgesel Gelime taslaının oluturulmasında birlikte verimli bir çalıma ortaya çıkarmılardır. Belki iyi bir balangıç salanabilmiti ve sürdürülecekti. Ancak yukarıda da belirtildii gibi faaliyetlerin tamamen durdurulduu bir süreç hukuken balatılmıtır. Bu süreç içinde ilgi gruplarının Bölgesel Kalkınmanın önemi ve özellikle Avrupa Birliinde Kalkınma Ajansı uygulamalarına yönelik bilgilendirme faaliyetleri devam etmitir. Ajansa yönelik eletirilere karı olumlu deerlendirmeler Ajansın içinde yer alan Ticaret odası gibi bazı ortaklarca dile getirilmitir. Ancak toplumun bütününden zmir Kalkınma Ajansına güçlü bir sahip çıkma veya kamuoyu baskısının varlıından söz etmek mümkün deildir. Belki yeni bir kurulu olduu için, bir zmir Kalkınma Ajansı kurulduuna sıradan halk açısından farkındalık da bulunmamaktadır. Baskı gruplarının Ajanstaki kurumsal etkileri incelendiinde; Yasal olarak Ajansların faaliyetlerinin durdurulma süreci giriimleri sırasında, bazı kurumların üyelerinin istifalarıyla Ajansın 100 üyesinin 94 e geriledii görülmütür. Kanun gerei, kurumsal temsil ile atanan bireyler kurumlarından gelen talimatlar ile Kalkınma Kurulundan çekilmitir. Çekilmenin nedenleri ve haklılıı bu tebliinin üphesiz konusunu oluturmamaktadır. Ancak teknik olarak bakıldıında, bu katılımı bırakma veya bıraktırılma olgusu, üzerinde durulması gereken önemli bir konudur. Aslında katılımcı programlarda baskı grupların olumsuz etkisi, litaratürde sıkça ilenen konular arasındadır. Programların ilemesine bir tehdit deerlendirmesine de alınabilir. Bu husus herhalde yönetiim pratiinin kendi kuruluu dıındaki kurumsal çevreden gelen müdahaleye açık zayıf yanıdır. Çeitli nedenlerle(olaan veya olaan dıı) ayrılmalar bir önemli faktör deerlendirmesine alındıında, ülkemizin bürokratik toplum yapılanması koullarında, Kalkınma Ajansının Kalkınma Kurullarında öngörülen 100 üye sayısını bir bakıma makul hale getirmektedir. Henüz kamuoyu gündemine gelmemi bir dier öngörüm ise; Kalkınma Ajansı yapılanmasında, Yönetim kurulu üyeleri ile genel sekreter ve ajansta istihdam edilecek tüm personelde Türk vatandaı olmak, açıkça belirtilmi bir koul iken Kalkınma Kurulu açısından böyle bir ön koul düzenlenmesinin bulunmadıına ilikindir. Öte yandan yürürlükteki Belediye Kanununa göre Herkes ikamet ettii beldenin hemehrisidir 28. Hemehrilerin, belediye karar ve hizmetlerine katılma, belediye faaliyetleri hakkında bilgilenme ve belediye idaresinin yardımlarından yararlanma hakları vardır...(5393, md.13/1) düzenlemesi gereince yabancıların da Kalkınma Ajansında, yabancı sosyal sermaye olarak yer alabileceini düünmek mümkündür. Çeitli Avrupa Ülkelerinde Kalkınma Ajansı Yapılanması Avrupa ülkelerinden bazılarında, kalkınma ajansları yapılanması aaıda örgütsel yapısı itibariyle kısaca incelenmitir: ngiltere; Yönetim Kurulu ve danıma kurulu/çalıma gruplarının öne çıktıı bir yapı mevcuttur. Advantage West Midlands RDA 6 kiilik yönetim kurulu, Northwest Regional Development Agency 15 kiilik yönetim kurulu South East Development Agency 14 kiilik yönetim kurulu ile çalımaktadır 29. Çalıma gruplarının konuları oldukça çeitlidir. Örnein London Development Agency de 2012 Olimpiyatlarıyla ilgili bir çalıma grubu bulunmaktadır. Romanya; Türkiye deki Yönetim Kurulu ve Kalkınma Kurulu nun yetkilerine sahip bir yapı içinde programlanmıtır. Yönetim kurulu kamu, sivil ve özel ortakların katılımıyla olumaktadır ve üye sayısı 28 Yürürlükten kalkan Belediye Kanununda hemeri tanımı; Her Türk, nüfus kütüüne yerli olarak yazıldıı beldenin hemerisidir(1580, md.13) olarak düzenlenmitir eriim: 09/10/2007

14 2. Bölgesel Kalkınma ve Yönetiim Sempozyumu Ekim 2007, zmir civarındadır. Örnein West Regional Development Board 16 üye, South Muntenia Development Board 28 üye, North-East Regional Development Agency 24 üyelidir 30. Fransa; Yönetim Kurulları yanında uzmanların ve onların yönlendirdii grupların öne çıktıı yapı mevcuttur. Örnein Paris Development, Paris Belediye Bakanı tarafından atanan 8 kiilik yönetim kurulu ve bunun yanında konularında uzman yaklaık 20 kii çalımaktadır. Agence de Developpement de la Reunion da ise yönetim kurulu daha çok özel sektör temsilcilerinden olumaktadır. 31 talya; Yönetim Kurulu, Denetim Kurulu ve uzmanların yönlendirdii çalıma gruplarından oluan bir yapı görülmektedir. Örnein ERVET 7 kiiden oluan yönetim kurulu ve 3 kiiden oluan denetim kurulu, Milano Metropoli 8 kiilik yönetim kurulu ve 5 denetim kurulu bulunmaktadır. Planlama, muhasebe, kalite ve güvenlik, bilgi teknolojileri gibi çalıma grupları ve her grubun uzman bir yöneticisi bulunmaktadır. Lamoro Agenziadi de 8 kiilik yönetim kurulu ve 3 kiilik denetim kurulu Yine benzer bir ekilde çalıma grupları ve bunların baında bir yönetici/uzman yer almaktadır. 32 Rusya; Kaliningrad Regional Development Agency de 4 kiilik bir kalkınma kurulu ve görevi ajansın görevlerinin en iyi ekilde yerine getirilmesini salamak ve sıkı bir denetim salamakla görevli olan kuruldan (Board of Guardians) olumaktadır. 7 kii olan Boad of Guardians kamu, sivil, özel ve üniversitelerin temsilcilerinden olumaktadır. 33 spanya; Essone Development Agency de 4 kiilik yönetim ekibi ve kamu, sivil ve özel ortaklardan olumu ve dier Avrupa örneklerine göre daha kalabalık 41 kiiden ve adı yöneticiler kurulu olan Türkiye örnei benzerindeki gibi kalkınma kurulu bulunmaktadır. 34 Almanya; Federal yönetim yapısı etkisinde birbirinden farklı yapılanmalar bulunmaktadır. Örnein, Wirtschaftsförderung Region Stuttgart GmbH WRS 1 ajans müdürü, 13 kiilik yönetim kurulu ve bu kurulda ayrıca 4 kiilik danıma amaçlı üye bulunmaktadır. Investionsbank Berlin de Ajansı temsil etme, hazine, risk yönetimi vb. görevlere haiz ve Ajans içindeki bazı atamaları gerçekletiren 2 kiilik yönetim kurulu ve yönetim kurulunun görevlerini yerine getirebilmesi için yardımcı vasıfta 9 kiiden oluan Yönetsel Kurul (Administrative Board) bulunmaktadır. 35 Hırvatistan; Yönetim Kurulu ve Kalkınma Kurulu oluumu ile, Türkiye deki Kalkınma Kurulu na benzer bir yapılanma bulunmaktadır. Ajans, bulunduu bölgeyi oluturan 5 kentten 1/5 oranında temsilcinin katılımıyla olumaktadır. 36 Ukrayna; Odessa Oblast Kalkınma Ajansı nda 5 kiilik yönetim ve 6 kiilik denetim kurulu bulunmaktadır. 37 Çek Cumhuriyeti; Yönetim Kurulu, Denetim Kurulu ve uzmanların bulunduu yapı görülmektedir. Örnein, Regionali Rozvojova Agentura Usti bölgesinde yer almaktadır ve bölgede Belediyeler, Bölge Yönetimi, Ticaret odası, Ziraat Odası, Ticaret Birlikleri ve üniversitenin dengeli katılımına ve eriim: 09/10/ eriim: 09/10/ eriim: 09/10/ eriim: 09/10/ eriim: 09/10/ eriim: 09/10/ eriim: 09/10/ eriim: 09/10/2007

15 2. Bölgesel Kalkınma ve Yönetiim Sempozyumu Ekim 2007, zmir 15 daılımına dikkat edilmitir. Uzmanların yönlendirdii bir yapı öne çıkmıtır. Ajans, 5 kiilik yönetim kurulu, 6 kiilik denetim kurulu ve 20 kiilik uzmandan olumaktadır. 38 Özetle, ülkelerin idari yapısına ve bölgelerin özelliklerine göre Ajansların yapılanması deimektedir. Bu nedenle de tek tip model yapılanma doal olarak görülmemektedir. Ajansları bazı ülkelerde irket, bazı ülkelerde bölge yönetiminin altında bir yapılanma bazı ülkelerde de kamu, sivil, özel ortaklaa giriimleri eklinde görmek mümkündür. Açıkça görülecei gibi, ülkenin idari yapısı ile Ajans yapısı ve toplumsal durular birbirini etkilemektedir. Türkiye de Kamu Yönetiminin merkezde karar alma, gizlilik, kapalılık ve katılıma uzak duran klasik sorunları 39 yereldeki yönetiim amaçlı yapılanmalarda bile bir ekilde yeniden canlanmaktadır. Bu nedenle yukarıda bahsettiim toplum merkezli ve katılımcı modellerin faydasının anlaılabilirliini salayacak bir kurumsal-toplumsal eitim gereklilii ortadadır. Aslında bahsedilen bu Ajans modeli yapılanmasında, daha demokratik algılamalara sahip üyelerle, daha uzlamacı ve verimli ortamlar gelitirilebilir. Ancak bu durumda Ajans faaliyetlerindeki beklenen demokratik katılımcılık ve ibirlii kurumsallamamı olacaktır. zmir örneine bakılarak, yasal düzenlemenin kurumsal olarak, kapalılıı cesaretlendirdii rahatlıkla söylenebilir. Dier bahsetmeden geçilemeyecek önemli bir konu ise, Türkiye de bölgesel organizasyonlardan öteden beri korkulmasıdır. Çeitli aratırmalarda, Avrupa ülkeleri yönüyle de bölge konusunun merkez ve yerel ilikiler yönüyle önem taıdıı vurgulanmaktadır. Bölge ölçeinin belirlenmesinde en önemli konu siyasal muhalefeti asgariye indirecek, merkezi yönetime direnmeyi zorlatıracak modellemeler olduu belirtilmektedir 40. Avrupa, yerel ve bölgesel hizmetlerde etkinlik konusunu, genelde, idari öncelikler olarak yapılanma çalımalarında deerlendirebilmektedir. Türkiye için büyük ölçekli alanların etkinlikle nasıl yönetilecei konusu ise bir idari sorun olarak devam etmektedir. Kalkınma Ajanslarına yönelik eletirilerde temel kurgulama, Kalkınma Ajanslarını, Kamu Yönetimi tekilatı kademelenmesinde bir birim gibi deerlendirip, bu ön kabulden sonra, Ajansların hukuki yapısına ilikin hükümlerin Türk dari Tekilatına uymadıı gerekçesiyle faaliyetlerin durdurulmasıdır. Baka bir ifadeyle idari deil, istatistikî birimler balantılı hizmet örgütlenmesi esasına göre kurulmu Ajans örgütlenmesi, merkezi yönetim kademelenmesinde idari bir birim oluturulmu gibi deerlendirilmitir. Ayrıca, bu ekilde bölgeler oluturmak suretiyle, ülkenin bölünmesine giden yolun programlandıı gibi yaklaımlar, hukuka aykırılık yanında ileri sürülen sosyo-fenomolojik dier varsayımlardır. Aslında l daresi Kanununda(5442), bölge bir idari kademelenme olarak yer almamaktadır. Yargı sürecinde, toplumun kalkınma ajansı modelinden, zarar görecei iddiasının yasal ve toplumsal dayanaklarının bulunmaması olasılıı mümkündür. Ancak büyük alanlara yönelik hizmet organizasyonlarını olumsuz deerlendirme tanısı aılabilirse, eletirilen dier hususlara yönelik, toplum/devlet lehine toplumsal uzlamayı salayacak düzenlemeler yapılması çok daha kolay görülmektedir. Toplumsal kalkınmada, yönetiim temelli organizasyonlar, bilgiden deer üretmeye uygun yapılanmalardır. Bu bakı açısından inovasyon etkisi yarattıklarını söyleyebiliriz. Üniversiteler, aratırma merkezleri ve çeitli kurumlarca gelitirilen ve üretilen bilgilerin kukusuz toplumla paylaılması gerekmektedir. Çeitli çalımalarda inovasyon aktarım merkezleri gerekliliinden 38 eriim: 09/10/ Zerrin Toprak, Emin Gökta, ve Gökhan Tenikler (2004): Ed.,21. Yüzyıla Balarken Türkiye de Uzlamacı ve Çatımacı Deerler, Yerel Gündem 21 Yayını, zmir. 40 lhan Tekeli (1972 ); Bölge Planlama Üzerine, TÜ. MF Yayını, stanbul, 1972, No:51'den Lebret L. J. Guide Pratique de L'enquete en vue de L'Amenagement Regionale. P.U.F

16 2. Bölgesel Kalkınma ve Yönetiim Sempozyumu Ekim 2007, zmir 16 bahsedilmektedir 41. Kalkınma Ajansları genel yapısına kamu, özel ve sivil ortakların buluma ve fikir gelitirme ortamları olarak toplumla ilikilerin gelitirilmesi için, bilim insanı, uzman, bürokrat ve eylem gruplarıyla bütünleik çalıan uygun mekanizmalar ve iliki aları yaratabilme özelliine sahip yapılanmalardır. Somut ihtiyaçlar ve bilgi birikimine dayalı stratejilerin ve eylem planlarının ekillenmesi, yerel ve merkezi yönetimlere öngörüler yönelterek etkin siyasaların oluumunu salamada, Kalkınma Ajansı ve benzeri yapılanmalar uygun oluumlardır. Ancak Ajans felsefesi ile merkeziyetçi modeller içinde eitimini tamamlamı insani sermayesinin beklentileri birbirleriyle yukarıda da belirtildii gibi uyumayabilmektedir. 17. ve 18.yüzyıllarda, devletin sahip olduu ve kendisini öteki örgütlenmi topluluklardan ayıran, hiçbir denetime tabi olmayan kesin buyruklar verme gücünün, bir egemenlik yetkisi olduu düünülmütür. Jean Bodin, ilk defa mehur Politika Bilimi kitabında (De la Republique,1577) egemenlik kavramını açıklarken, tamamen yönetime ait sürekli bir güç tanımını kullanmıtır. Bununla beraber Bodin tarafından formüle edilen egemenlik, limitsiz deildi, yasalarla kendi kendini sınırlamaktaydı. Aslında devletin üstünde hiçbir otoritenin bulunmaması, devletlerin uyması gereken herhangi bir kurallar bütününün de söz konusu olmayacaı anlamında deerlendirilebilir. Oysa toplumsal ve tarihsel gereklilikler, Avrupa da 1648 Westphalia anlamalarıyla balayan ve devletlerarasında giderek yerleen bir ortak düzenin, uluslar arası hukuk düzeninin domasını zorunlu kılmıtır. Ülke kendi sınırları içinde kendi egemenlik hakkına sahiptir. Gelien ve deien dinamikler ortak fikirler ve adımları gerekli kılmaktadır. Örnein bütün dünyayı etkileme özellii nedeniyle çevre koruma kullanma dengesinin salanması bata olmak üzere birçok konuda uluslar arası ibirlii gerekli hale gelmitir 42. Uluslar arası gelimelere, sadece egemenlik hakkı adına uygulamada uzak durmak birliktelii engellemektedir. Bodin bu sorunu, aksi takdirde karııklıa(kaos) düülür ki; bu ülkenin çok ey hatta belki de kendi egemenliini bile kaybetmesi sonucunu yaratabilir 43 ifadesiyle ortaya koymutur. Bu görüten hareketle eer toplum kendi içinde diyaloglarını gelitiremez ve ülkenin kalkınması için uluslar arası gelimeleri takip etmez/edemez ise parçalanma ve yok olma için ayrıca bir kalkınma ajansına ihtiyacı bulunmayacaını rahatlıkla söylemek mümkündür. zmir Kalkınma Ajansının faaliyetleri dursa da, zmir de kurumsal olarak 1996 yılından bu yana sürdürülen yönetiim temelli katılımcı programlar devam etmektedir. Programların yürütüldüü yerleimlerdeki baarılarının yanı sıra, yerel mevzuatın katılımcılıa ilikin u anda yürürlükteki hükümlerinin ve programlarının tüm ülkede benzer uyum ve ahenk ile çalıtırılamamasının izlenebilir engelleri aaıda kısaca listelenmektedir. Türkiye de Yerel Yönetimlerin Katılıma Açık Organlarında nsan Faktörüne Balı Sorunlar Belediye ve l Özel dare örgütlenmesinde yukarıda bahsedilen gerek ihtisas komisyonlarının katılımcı bir anlayıla çalıtırılması, gerekse belediyelerde kent konseyi oluumu(yerel gündem 21 uygulamaları dıındaki kentlerde) beklenen ilevsellii genelde salamamıtır. Uygulamaya yönelik, yapılabilir modeller ne kentteki sektörel katılımcılar ne de yerel yönetimler tarafından gelitirilememitir veya gelitirilmemitir(?) yılına kadar Birlemi Milletler Bin Yıl Bildirgesinin uygulanabilirliini salamak amacıyla Türkiye de Yerel Gündem 21yönetiim aı kanalıyla BM Bin Yıl Kalkınma Hedeflerinin Yerelletirilmesi programı yürürlüe konulmutur. Bu gelimenin, belirtilen bu demokratik eksiklii ortadan kaldıracaı kuvvetle düünülmektedir. Bu görüler üst düzey yöneticileri ve bürokratlar tarafından çeitli toplantılarda dile getirilmektedir. 41 Cemil Arıkan (2007); Bilgi Çaı, Yıl.3, Sayı 36, s Zerrin Toprak, Karaman-Asuman Altay(1997); Global Governance Caused By New World Order, Marmara Journal of European Studies, Volume 5, No;1-2, l997, eriim bkz. Oppenheim. L.(Lauterpach.H);International Law, A.Treatise, 1961, supra note l, s.20, aktaran, Aslan Gündüz "Eroding Concept of National Sovereigny: The Turkish Example"Marmara Journal of European Studies, Volume,1.1991, p.100.

17 2. Bölgesel Kalkınma ve Yönetiim Sempozyumu Ekim 2007, zmir 17 zmir Büyük ehir Belediyesinde 1996 stanbul Habitat a hazırlık ve günümüze kadar gelen süreçte birlikte çalıılan 3 bakan ile eylem yönüyle performansı yıllara göre deise de yerel gündem 21 çalıma ortamlarında fikir üretme, farkındalık salama ve katılım yönüyle 2007 yılına dek sürdürülebilen bir gelime salanmıtır. Ancak bu 10 yıllık tecrübeye ramen, zmir de de 2007 yılı itibariyle yerel yönetimler ihtisas komisyonlarına halkın katılımı konusunda gerek belediye gerek il özel idaresi yönüyle literatüre girebilecek bir baarı sergilenmemitir. zmir in Gelecek Senaryosunda, Sürdürülebilir Bütünleik Stratejik Yönetimi Çalımaları ve Stratejik Yaklaımlar zmir Büyükehir Belediyesi idari alanında Salıklı Kentler ve zmir in Bütünleik Stratejik Yönetimi Çalımaları sürdürülebilir zmir için gelitirilmektedir. Salıklı Kentler yaklaımı, kentte yaayan ve çalıan insanların fiziksel, zihinsel, sosyal ve çevresel kapasitelerini arttırmaya yönelik stratejilerdir. 44. zmir Büyükehir Belediyesi Mayıs 2006 Meclis Kararının ardından 7 Eylül 2006 tarihinde Salıklı Kentler Birliine Üye olmutur. zmir ilinde Valilik ve Üniversiteler ile protokoller yapılarak Dünya Salık Örgütü Avrupa Bölge Ofisinin yürüttüü, Salıklı Kentler Projesi ile yerel düzeyde Herkes çin Salık uygulamasını gerçekletirmek hedefli çalımalar balatılmıtır. Dünya Salık Örgütü (DSÖ) Salıklı ehirler Projesi, Avrupa ölçeinde salıı karar vericilerin gündeminde ön sıralara yerletirmeyi, ve 21.yy da ve Yerel Gündem 21 de herkes için Salık stratejisinin prensipleri ve hedefleri dorultusunda salık ve sürdürülebilir kalkınma için kapsamlı yerel stratejiler gelitirmeyi amaçlamaktadır. Çalıma planının temelinde; salıklı toplum politikalarını tevik etmek destekleyici toplumsal çevreyi oluturmak kaynakların doru kullanımını salamak toplum katılımını artırmak ve gelitirmek kiisel kapasitelerin gelitirilmesi ve teviki salık hizmetlerinin yeniden tanımlanması unsurları öne çıkmak bütünleik kent salıı program ve planlamalarını hazırlamak ulusal ve uluslar arası proje ortaklıkları oluturmak yer almaktadır. Salıklı Kentler çalımaları hakkında, Yerel Gündem 21 ve üniversiteler bata olmak üzere dier haber alarından bilgilendirmeler ve katılım için sürekli çarılar yapılmaktadır. Çalıma grupları 2007 Ekim itibariyle henüz olumaktadır. zmir in Sürdürülebilir Bütünleik Stratejik Yönetimi Çalımaları 2010 yılına kadar, Kentlerin Bütünleik Stratejik Planlarını tamamlamaları hedefine yönelik olarak çalımalar l ölçeinde balatılmıtır. zmir Büyükehir Belediyesi, l Özel daresi ve Üniversiteler bata olmak üzere, kurumların kendi stratejik planlarını hazırlamalarından sonraki bu süreçte, kurumların eylem planlarında kente yönelik ve bütünleik çalıabilecekleri çalımaları belirlemeleri beklenmektedir. zmir de, Yerel Gündem 21 çalımaları temel alınarak, 2007 Austos içinde balatılan ve 3 Eylül 2007 tarihinde 3 hazırlık toplantısı, zmir in Sürdürülebilir Bütünleik Stratejik Yönetimi Çalıma Grubu olarak yapılmıtır. Teknoloji ve Bilim Kenti olarak sürdürülebilir hedef gösterilen tema ile de balantılı olarak, zmir de faaliyetlerini sürdüren üniversiteler( Dokuz Eylül, Ege, Yaar, Ekonomi Üniversiteleri ve zmir Yüksek Teknoloji Enstitüsü) kente yönelik olarak kendi stratejik planlarında gösterilen eylemler ve 44 eriim;

18 2. Bölgesel Kalkınma ve Yönetiim Sempozyumu Ekim 2007, zmir 18 kente katkılarının yönü ile ilgili olarak sunularını yapmılardır. Ayrıca zmir Büyükkent Belediyesi Stratejik Planlama Birimince zmir Büyük ehir Belediyesi stratejik planlarındaki kurumsal-toplumsal katkıların artırılmasına yönelik beklenti açıkça belirtilmitir. zmir Büyükkent Bütünündeki kurum ve kuruluların kente yönelik bütünleiklik çalımalarını salama fikri, Üniversitelerden balamak üzere gelitirilmektedir. Bu süreç içinde, uygulamanın aamalarına yönelik stratejik yaklaımlar planlanmakta olup, konu özelinde ortaya çıkmı bir eylem planı henüz gelitirilmemitir. Kuramsal olarak, bütünleik olarak gelitirilecek hedeflenmi hizmetlerdeki esas sorunun, bütünleik kamu hizmeti yapılanmasındaki en son kullanıcıya kadar bütün unsurlar arasındaki bilgi teminindeki ibirlii eksiklii olduu genelde bilinmektedir. Bu nedenle bütünleiklii salayacak iletiime önem verilmesi gerekmektedir. Öte yandan kentte ve il bütününde yürütülen Yerel Gündem 21, Salıklı Kent ve Bütünleik Stratejik Yönetiim çalımalarının katılımcıları genelde farklı olduundan, faaliyetlerin birbirinden ayrı olmadıı veya balantılı olduunun da hatırlatılması önem taımaktadır. Aksi takdirde yeni yeni merkeziyetçi grupların doması mümkündür. Sürdürülebilir Yönetiim programlarının amacına uygun gelimesi için ayrıca hemerileri de yazılı ve görsel basın yardımıyla bilgilendirmek ve desteini almak, katılım ve katkıları ile sahip çıkmasını salamak öncelikli yapılacak iler arasında yer almaktadır. Bu faaliyetleri, iletiim imkânlarındaki teknolojik gelimelerin kolaylatıracaı düünülmektedir. Demokrasinin getirdii dayanıma güçlü bir duygu özellii taımaktadır. Kentlerin geliiminde, hemehrilerin rol almasının dayanıma ile gelen birlikteliin salanmasında önemi bulunmaktadır. Katılıma yönelik cesaretlendirici idari yapılanmaların gelitirilmesinin toplumdaki psikolojik gerilim ve stresleri yatıtıran bir etkiye sahip olduunu kuvvetle düünmekteyim. SONUÇ VE DEERLENDRME Örgüt ve çevresi bütünlüünde, demokratik yerel yönetimlere ulamak için yerel ve merkezi yönetimin birlikte düünülmesi gerekmektedir. Oysa yerel yönetimlerin güçlendirilmesi yaklaımında merkezi yönetimden gelen mali yardımların artırılması düüncesi hala kamuoyu yönlendirmesinde aırlıını korumaktadır. Aslında, yerel yönetimlerin ve toplumsal sermayesinin kapasitelerinin artırılmasının da toplum kalkınmasında önemi bulunmaktadır. Bu hedefe erimede, yerel yönetimlerin demokrasinin temeli olduunu kabul etmek ve güçlendirmek olmazsa olmaz dır. Türkiye de bürokratik toplum yapılanmasını amak, çözülmesi gereken dier acil bir sorundur. Bu sorunun giderilmesinde toplumsal diyalogları gelitirici katılımcı programlar kadar, idarenin karar alımında bu çalımaları dikkate alan merkeziyetçi olmayan tercihleri de önemli role sahiptir. Destekleyici olarak, gerek demokratik katılım gerekse kentsel hizmetlerin verimliliinin artırılmasında hemehriye/ilgi gruplarına/sektörlere düen rollerin ve sorumluluklarının tanısı yapılmalı ve toplum çevresiyle yeniden tanıtırılmalı ve barıtırılmalıdır. Gençler özellikle sürdürülebilir gelecek ve toplum için önem taımaktadır. Gençlerin gelimesi ve toplumsal bütünlemesini salamak gereklidir. Demokrasinin ders tahtası baında öretilmesi yeterli olmayıp, gençlerin de içinde yer aldıı projeler ve ekip çalımaları içinde bütünleik programlar uygulanmalıdır 45. Bütünleik hareket etmenin (egüdüm, hedeflerde uzlaının salanması) mevzuat desteinde özendirilmesi de önem taımaktadır. Mevzuat düzenlemelerinin uygulanabilirlii için, i 45 Gökhan Tenikler (2004); Gözden Geçirilmi Gençlerin Yerel ve Bölgesel Yaama Katılımlarına likin Avrupa artı, Yerel ve Bölgesel Yönetimler Kongresi Anlamalarında Avrupa Konseyi, Edit( Zerrin Toprak, Hikmet Yava ve Mustafa Görün), zmir, s ,

19 2. Bölgesel Kalkınma ve Yönetiim Sempozyumu Ekim 2007, zmir 19 tanımlamalarının günün deien koullarına ve ihtiyaca göre yeniden gözden geçirilmesi planlanmalıdır. Katılım bilgiye hızla erime ve yönetimin karar ve faaliyetlerinin kontrolü anlamına da geldiinden, yöneticiler tarafından, katılımcılara çekingen davranılması olasıdır. Ancak birlikte çalımanın faydaları doru algılanırsa, yönetime sahip çıkma gibi olumlu bir yönü de bulunmaktadır. Yasal karar alıcılara yönelik, yönetiim felsefesinin gerektirdii rollerin içselletirilmesine yönelik eitimlerin olumlu katkısı beklenmektedir. Nitekim bir eitim programı gibi deerlendirilebilecek Yerel Gündem 21 çalımalarının yürütüldüü kentlerde, kent konseyleri uzlamacı ve toplumsal katkılara açık faaliyetlerini sürdürebilmektedir. Yine, kent planlaması gibi farklı programların katılımcı boyutları da dier kentlere göre daha kolay biçimlendirilebilmektedir. Toplumun, kazanılmı ve alıılmı kurumsal menfaatleri sürdürebilmek için, yerel üzerinden siyaset yaparak, toplum kalkınmasına faydalı eylemlerin reddedenleri algılaması ve demokratik usullerle tepki göstermeyi örenmesi gerekmektedir. Toplumun birlikte karar verme ve i görme kabiliyetini sürekli örenme araçlarının yardımıyla gelitirmek ve sürdürebilmek, demokratik kazanımları gelitirmek ideal toplum biçimlenmesine giden iyi bir strateji olarak görülmektedir.