PORTFÖY YÖNETİMİ. Doç. Dr. Özge SEZGİN ALP

Transkript

1 PORTFÖY YÖNETİMİ Doç. Dr. Özge SEZGİN ALP

2 Kaynaklar: Prof. Dr. Mehmet Baha Karan, Yatırım Analizi ve Portföy Yönetimi, Gazi Kitabevi, 2011, 3. Baskı Halil Sarıaslan ve Cengiz Erol, Finansal Yönetim, Siyasal Kitabevi, 2008

3 YATIRIM ORTAMI VE PİYASANIN OYUNCULARI Yatırım, gelecekte elde edilmesi umulan bir değeri elde etmek için bugün elde edilen bir değerden fedakarlık etmektir. Bir başka deyişle; bugün elde edilen bir değeri daha yüksek bir değere taşımak için o değerden vazgeçmektir. Yatırım türleri, iki çeşittir: Reel yatırımlar, arsa ve gayrimenkul gibi fiziksel malları kapsar. Finansal yatırımlar, fiziksel olmayan ve gelecekle ilgili alacaklılık hakkı veren senetlerden ya da ortaklık hakkı veren yatırım araçlarıdır.

4 Finansal Sistemin Yapısı PARA PİYASALARI FON FAZLASI OLAN KESİM FON EKSİĞİ OLAN KESİM SERMAYE PİYASALARI

5 Finansal Piyasaların Rolleri: Fiyat belirleme rolü: Alıcı ve satıcıları karşılaştırarak finansal varlıkların fiyatları ile finansal varlıkların sağlaması gereken getirileri belirler. Likidite sağlama rolü: Alıcı ve satıcıların kolayca pazara girmelerini ve de finansal varlıkların pazar fiyatından alım ve satımının gerçekleşmesini sağlar. Araştırma ve haber alma giderlerinin azaltma rolü: Finansal piyasalar yardımı ile pazardaki firmalarla ilgili her türlü haber ve bilgiye kolayca ulaşılabilir. Sonuç olarak; piyasanın olduğu yerde fiyat belirlenir. Finansal piyasalar, menkul kıymetlerin zahmetsizce alınıp satılabilmesi açısındasın paranın fazla pozisyondakilerden açık pozisyondakilere akışı kolaylaşacaktır.

6 BİST'de Piyasalar Pay Piyasası Gelişen İşletmeler Piyasası Borçlanma Araçları piyasası Vadeli İşlemler ve Opsiyon Piyasası Kıymetli Madenler ve Kıymetli Taşlar Piyasası

7 Tezgahüstü Piyasalar: Bankalararası Piyasalar TL Piyasası...Bankalar kendi aralarında işlem yapmaktadır. Şeffaflık esastır. Piyasada güveni düşen bankalar yer almazlar. Repo Piyasası Tahvil Piyasası...Bankaların kendi aralarında tahvil alımı ve satımı Döviz Piyasası...Döviz işlemleri bankalarında kendi aralarındadır. Serbest Altın Piyasası...Turizm hareketlerinden etkilenir. Serbest Döviz Piyasası...Türkiye'de gerçek döviz fiyatları burada belirlenir.

8 Finansal Varlıklar Hazine Bonosu: Para piyasasına ait bir finansal varlıktır. Kısa vadeli bir devlet borçlanma senedidir. Ödenmeme ve likidite riskinin olmadığı varsayılır. Risksiz olması nedeniyle getirisi düşüktür. Repo: Günlük ve haftalık olarak yapılır. Hazine bonosu veya devlet tahvili geri alım vaadi ile satılmaktadır. Vade sonunda alınan para faizi ile birlikte ödenir. Satılan menkul kıymet geri alınır.

9 Varlığa Dayalı Menkul Kıymet: Menkul kıymetleştirme süreci ile ilgilidir. Finans kurumlarının sahip oldukları alacak senetlerini bir havuzda toplayarak oluşturdukları bir varlığı teminat göstermek suretiyle ihraç ettikleri yeni menkul kıymet Mevduat Sertifikaları: Hamiline düzenlenmiş vadeli hesaplara karşılık verilen sertifikalar Finansman Bonoları: Büyük şirketlerin kısa vadeli(2 yıla kadar) olarak ihraç ettikleri borçlanma senetleri

10 Eurodollar: Avrupa'daki dolar mevduatına verilen isimdir. Avrupa Bankaları sahip oldukları bu doları ABD mevzuatından bağımsız olarak uluslararası finansmanda kullanmaktadır. Vade, faiz ve kredi koşulları Avrupa piyasasına göre düzenlenmektedir. Devlet Tahvilleri: Uzun vadelidir. Düşük faizlidir. Risksizdir.

11 Şirket Tahvilleri: Uzun vadelidir. Faizleri derecelendirme sonucunda aldıkları puanlara göredir. Hisse Senetleri: Anonim şirketlere ortaklık hak ve yetkisi veren ve mülkiyeti temsil eden menkul kıymetlerdir.

12 Yatırım Fonları ve Ortaklıkları Bireysel yatırımcıların tasarrufları menkul kıymet borsalarında değerlendirilir. Yatırım Fonları Halktan topladıkları paralar karşılığında, sermaye piyasası araçlarından ve kıymetli madenlerden oluşan portföyleri yönetirler. Profesyonel bir yönetimle riskin dağıtılması ilkesine uygun olarak yönetilir. Yatırım Fonlarını Kurabilenler: SPK tarafından belirlenmiş esaslara uyan bankalar, aracı kurumlar, sigorta şirketleri ve emekli ve yardım sandıkları

13 Yatırım Fonlarının Sınıflandırılması: A tipi fonlar daha çok hisse senedi içerirken(fon portföyünün en az %25'i Türkiye'de kurulmuş AŞlerin hisse senetlerinden oluşmalıdır), B tipi fonlar(a tipi dışında kalan ve daha çok sabit getirili menkul değerlere yatırım yapan fonlardır) büyük ölçüde repo ve sabit getirili menkul değerlerden oluşmaktadır. Fon Türleri: %51'nden fazlası devam olarak kamu ve/veya özel sektör borçlanma araçlarına yatırmış fonlar; tahvil ve bono fonu %51'nden fazlası devam olarak Türkiye'de kurulmuş ortaklıkların hisse senetlerine yatırmış fonlar; hisse senedi fonu %51'nden fazlası devam olarak belirli bir sektörü oluşturan ortaklıkların menkul kıymetlerine yatırmış fonlar; sektör fonu %51'nden fazlası devam olarak kurucunun iştiraklerince çıkartılmış menkul kıymetlere yatırım yapan fonlar; iştirak fonu %51'nden fazlası devam olarak belirli bir topluluğun menkul kıymetlerine yatırım yapan fonlar; grup fonu %51'nden fazlası devam olarak ulusal ve uluslararası borsalarda işlem gören altın ve diğer kıymetli madenler ile bu madenlere dayalı sermaye piyasası araçlarına yatırmış fonlar; altın ve diğer kıymetli madenler fonu Portföyünün tamamı devamlı olarak vadesine 90 günden az kalmış sermaye piyasası araçlarından oluşan fonlar; likit fon

14 Yatırım Ortaklıkları Anonim şirket niteliğindedir. Menkul kıymet yatırım ortaklıkları; menkul kıymetlere yatırım yapar. MKYO'lar; sermaye piyasası araçları ile ulusal ve uluslararası borsalarda veya borsa dışı organize piyasalarda işlem gören altın ve diğer kıymetli madenler portföyü işletme üzere AO şeklinde ve kayıtlı sermaye esasına göre kurulan sermaye piyasası kurumlarıdır. Temel Fonksiyon: Küçük tasarruf sahiplerinin birikimlerinin bir havuzda toplanması ve değişik menkul kıymetlerden oluşan bir portföye yatırılması ile karın ortaklara payları nispetinde dağıtılması Sadece sermaye piyasası araçları ve değerli madenler: A tipi ve B tipi likit fon

15 Gayrimenkul yatırım ortaklıkları Gayrimenkul projelerine yatırım yapar. GMYO'lar, Sermaye Piyasası Kanunu tarafından düzenlenen ve gayrimenkullere, gayrimenkule dayalı projelere, gayrimenkule dayalı sermaye piyasası araçlarına yatırım yapmak suretiyle faaliyet gösteren özel bir portföy yönetim şirketi tipidir. Getiri potansiyeli yüksek gayrimenkullere yatırım yapmak ve bu gayrimenkullerden kira geliri elde etmek XYZ Alışveriş Merkezi gibi bir projeyi gerçekleştirmek amacıyla süreli; turizm, sağlık gibi alanlarda yatırım yapmak amacıyla süreli / süresiz proje Dinamik, yaratıcı ancak finansal gücü yeterli olmayan girişimcilerin yatırım fikirlerini gerçekleştirmeye olanak sağlayan bir yatırım finansmanı biçimi olarak Girişim Sermayesi Yatırım Ortaklığı Risk Sermayesi Yatırım Ortaklığı; geleceğinin iyi olması beklenen fikir ve projelere yatırım yapmayı amaçlamıştır. Kayıtlı sermayeli olarak kurulan ve çıkarılmış sermayelerini esas alarak sermaye ve faiz kazancı elde etmek amacıyla risk sermayesi yatırımlarına yönelten halka açık AO'lardır.

16 Menkul Kıymet Borsalarının Oyuncuları Borsada yatırımcılardan bazıları; uzun vadeli yatırımlar yaparak risklerini azaltmak isterken, bazıları da kısa zamanda büyük paralar kazanmak ister. Bu çerçevede, borsa oyuncuları 4 türlüdür: yatırımcılar, spekülatörler, arbitrajcılar, riskten kaçınanlar(hedgers)

17 Yatırımcılar: Uzun vadeli bir bakış açısına sahiptirler. Menkul kıymetlerin değeri onlar için önemlidir. Menkul kıymetlerin değeri düştüğünde satın alırlar. Menkul kıymetlerin değeri arttığında satarlar. Kısa vadeli pazar hareketleri ile günlük bilgilere önem vermezler.

18 Spekülatörler: Pazarın hareket yönünü takip ederler. Pazardan gelecek haberler olanlar için önemlidir. Onlar için fiyatların hangi yönde seyredeceği önemlidir. Bu durum, onlar için bir kumar gibidir. Eğer belirli bir hisse senedinin değerinin artacağına inanıyorlarsa; uzun(long) pozisyon alırlar ve hisse senedinin değeri artarsa kar ederler. Eğer belirli bir hisse senedinin fiyatının düşeceğine inanıyorlarsa; kısa(short) pozisyona girerler ve menkul kıymet ödünç alıp satarlar. Söz konusu menkul kıymeti fiyatlar düştüğünde daha düşük bir fiyattan satın alıp menkul kıymeti iade ederler. Böylece fiyat farkında kar ederler. Pazarda alış ve satış açısından likidite sağlarlar. Riskten kaçınan yatırımcılara çeşitli olanaklar sağlarlar.

19 Arbitrajcılar: Menkul değerlerin gerçek değerlerinde olup olmadıklarını araştırırlar. Farklı pazarlarda birbirlerinden farklı fiyatlara sahip benzer menkul değerleri ararlar. Arbitraj bandı içinde para kazanırlar. Riskten Kaçınan Yatırımcılar: Bugün ve gelecekte karşılaşılacak riskleri kaldırmak isteyen yatırımcılar Hisse senedi fiyatlarının düşmesine halinde ortaya çıkacak riskler Pazar faiz oranına göre borçlanmış yatırımcıların faiz oranlarının artması karşısında ortaya çıkacak riskler Döviz pozisyonu olan yatırımcıların döviz kurlarındaki değişimler karşısındaki riski Vadeli ve opsiyonlu işlemlerden olan türev finansal araçlardan bu anlamda yardım alınabilir.

20 Menkul kıymet borsalarının başlıca yararları: likidite sağlama, fiyat oluşturma, ekonomik gösterge olma, mülkiyeti tabana yayma, kaynak yaratma Menkul kıymet borsaları: Gelişmiş borsalar, sanayileşmiş ülkelerde faaliyet gösteren uluslararası finans pazarını oluşturan büyük pazarlardır. Borsaların büyüklüğü değerlendirilirken kişi başı gayrisafi milli hasılanın yanı sıra borsa işlem hacmi gibi unsurlarda dikkate alınır. Örneğin, ABD borsaları, Avrupa borsaları ve Uzakdoğu borsaları ABD borsaları; NY Borsası, Nasdaq(tezgah üstü piyasa) ve Amerikan Borsası(AMEX) Avrupa borsaları; Euronext(Hollanda, Belçika, Fransa, Portekiz) Uzakdoğu borsaları; Tokyo borsası, Sanghay, Hong Kong ve Bombay borsaları Gelişmekte olan borsalar, gelişmekte olan ülkelerde faaliyet gösteren borsalardır. Örneğin; İstanbul Menkul Kıymetler Borsası, Macaristan ve Polonya Borsaları, Doğu Avrupa ve Asya'daki bazı borsalar

21 BİST'de PAZARLAR Pay Piyasası Gelişen İşletmeler Piyasası Borçlanma Araçları piyasası Vadeli İşlemler ve Opsiyon Piyasası Kıymetli Madenler ve Kıymetli Taşlar Piyasası

22 PAY PİYASASI Ulusal Pazar Borsa İstanbul kotasyon şartlarını tümüyle karşılayan şirketler Ulusal Pazar da işlem görmektedir. Kurumsal Ürünler Pazarı Menkul kıymet yatırım ortaklıkları, gayrimenkul yatırım ortaklıkları ve girişim sermayesi yatırım ortaklıkları payları ile borsa yatırım fonları katılma belgeleri, aracı kuruluş varantları ve sertifikalar kot içi pazar niteliğindeki Kurumsal Ürünler Pazarı'nda işlem görmektedir. İkinci Ulusal Pazar Küçük ve orta ölçekli şirketler, Ulusal Pazar dan geçici veya sürekli olarak çıkartılan şirketler ile Ulusal Pazar için geçerli kotasyon ve işlem görme koşullarını sağlayamayan şirketler İkinci Ulusal Pazar da işlem görmektedir. Gözaltı Pazarı Gözaltı Pazarı, belirli koşulların ortaya çıkması sonucunda, şirketlerin izleme ve inceleme kapsamına alınması durumlarında sürekli gözetim, denetim ve izleme ortamında, yatırımcıların devamlı ve zamanında bilgilendirilmesini sağlayacak önlemlerle birlikte payların Borsa İstanbul bünyesinde işlem görebileceği pazardır.

23 BORSADA SUÇ OLAN İŞLEMLER Borsa işlemleri yatırımcıların iyi niyetine ve centilmenliğine dayanır. Haksız rekabeti önlemek ve bazı yatırımcıların diğerlerini yanıltmasının önüne geçilmesini sağlamak amaçtır. Borsa iki suç vardır: İçeriden Öğrenilenlerin Ticareti(Insider Trading) ve Yapay Fiyat Oluşturmak(Manipülasyon) İçeriden Öğrenilenlerin Ticareti: SP Kanunu tarafından sermaye piyasası araçlarının değerini etkileyebilecek, henüz kamuya açıklanmamış bilgileri kendisine ve üçüncü şahıslara menfaat sağlamak amacıyla kullanarak sermaye piyasasında işlem yapanlar arasında fırsat eşitliğini bozacak şekilde haksız yarar sağlamak veya bir zararı bertaraf etmek olarak tanımlanır. Türkiye'de firmalar faaliyetleri ile ilgili tüm bilgileri SPK ve İMKB yolu ile ilan eder.

24 Yapay Fiyat Oluşturmak: Normal piyasa mekanizması dışında, bir menfaat elde etmek amacı ile menkul değerlerin fiyatlarını bir haber ile veya yüksek tutarda işlem yaparak etkilemek. Yapay Fiyat Oluşturma Örnekleri: Piyasalara yanlış bilgiler yayarak o menkul kıymetin alım satımını teşvik etmek Bir menkul kıymete gerçeğe uygun olmayan ve görüntüde aktif bir piyasa izlenimi yaratmak amacıyla gerçek anlamda değişim yaratmayan tek başına ya da başkaları ile beraber alım satım yapmak, fiyatlarda yapay artış ve azalışa neden olmak

25 Borsa Endeksleri Endeksler Bir ölçüttür. Bir veya daha fazla değişkenin hareketlerinden ibaret olan değişimi ölçmeye yarayan ve böylece çok fazla değişkene dayanan, kolayca anlaşılması zor olan karmaşık olayları tek bir değişkene bağlayarak onlar hakkında genel bilgi verirler. Borsa endeksleri ile ekonomik analizler yapılır. Borsa endeksleri ile ülke ekonomisi değerlendirilir.

26 Hisse Senedi Endekslerinin Hesaplanması Aritmetik ortalama formülü: DJIA, Nikkei Geometrik ortalama formülü: Value Line Composite Index Şirketlerin piyasa değerlerinin kullandığı formüller: S&P 500, Topix, Financial Times Endeksi ve BİST Endeksleri

27 Fiyat endeksleri BİST Ulusal tüm endeksi BİST Ulusal 30 endeksi BİST Ulusal 100 endeksi Sektör endeksleri ve Alt sektör endeksleri BİST Bölgesel, yeni şirketler pazarı endeksi

28 BİST 100 ve BİST 30 Şirketlerinin Seçimi Borsada en az 60 gün işlem görmüş olma şartı Takasbank saklamasında bulunan hisse senetlerinin değerleme sonu itibariyle piyasa değeri BİST 30 da yer alan hisse senetlerinin meydan piyasa değerinden büyük, BİST 100 için %75 içinde olmalıdır. Endesklerde yer alacak hisse senetlerinin birinci piyasa, toptan satış ve özel emir işlemleri hariç son bir yıl içerisinde günlük ortalama işlem hacmi BİST 30 için medyan işlem hacminden büyük, BİST 100 için %75 içinde olmalıdır. Hisse senetlerinin işlem gördüğü gün sayısının işlem görebileceği gün sayısının %75'i olma şartı Takasbank saklamasında bulunan hisse senetleri, değerleme dönemi sonu itibari değeri ile piyasa değerleri ve günlük ortalama işlem hacimlerine göre büyükten küçüğe doğru sıralanır. Şartları sağlayan hisse senetlerinden takasbank saklamasında bulunan hisse senetleri hariç, değerleme dönemi sonu itibari değeri ile piyasa değerleri ve günlük ortalama işlem hacimlerine göre büyükten