Bizans Tüccar ve Zanaatkârları

Transkript

1 Fen Edebiyat Fakültesi Sanat Tarihi Bölümü Bizans Tüccar ve Zanaatkârları Kemal Esmek, , MANİSA

2 Ticaret, Bizans ekonomisin temel alanlarından birisiydi. Devlet, ithalat ve ihracatı %10 olarak vergilendirmiştir. İmparatorluğun en önemli ticari ürünleri tahıl ve ipektir. 7. yüzyıldaki Arap yayılması Bizans ticaretinin tahıldan sağladığı sermayeyi olumsuz olarak etkilemiştir. 9. ve 10. yüzyıldaki nüfus artışı da, tahıla duyulan ihtiyacı arttırdığından devlet tahıl tedariğinde ve ücretlendirmesinde önemli rol oynamıştır. Başkentin tarihinde değişik dönemlerde erzak nüfusla orantılı olarak oldukça uyumlu bir düzeyde tutulmuştur. İmparatorluk güçlü, hükümet etkili olduğu sürece sistem iyi çalışırdı. Hükümetin ekonomi üzerindeki denetimi gevşediğinde özel girişimler ön plana çıkarak, imparatorluğun topraklarının küçülmesi ve kaynaklarının azalmasıyla ekonomi gerilemeye başlamıştı. İtalyan gibi yabancı tüccarların ürün alıcılar olarak ortaya çıkmalarıyla uygulanmaya çalışılan sistem çökmüştür. İstanbul ve imparatorluğun diğer eyaletlerinde ticareti yapılan malların sayısı oldukça fazladır. En önemlileri arasında zeytinyağı, şarap, tuzlu balık, et, sebze, tuz, kereste, balmumu, seramik, ahşap ve keten bulunmaktadır. Ayrıca parfüm ve baharat gibi lüks maddelerin yanında yoğun olarak köle ticareti de yapılmaktaydı. Akdeniz de 7. ve 10. yüzyıllar arasında Anadolu kıyılarında ve Karadeniz de deniz taşımacılığı Bizans ticaret gemileri ve Bizanslı tacirler tarafından yapılıyordu. Bizans dış ticareti Eparhos un 1 yakın denetimi altındadır. Ayrıca yasa ve emirlerin devamlılığının sağlanmasından ve kamu hizmetlerinden de sorumludur. Bizans dış ticaretinin, daha çok lüks eşyalar ile en gelişmiş olduğu 9. yüzyıla kadar başkentin sanayisi, loncalara bölünmüş şirketler altında örgütlenmiştir. 7. Konstantinos un Hükümdarın Kitabı adlı yapıtında, yalnızca başkentte en az 23 locanın olduğu bilinmektedir. Loncaların görevlerinden birisi devletin, kent ekonomisini daha kolay denetlemesini sağlamaktır. Bir loncaya kabul edilmek için usta, zanaatkârlık gibi vasıflar ile giriş ücreti ödenmesi gibi bazı koşullar gerekmekteydi. Mutlak olarak şart olmasa da genelde çocuk, baba mesleğini sürdürürdü. Bu koşulda bile kendiliğinden loncaya alınmazdı. Her lonca kendi başkanını seçerdi ve bu seçimin vali tarafından onaylanması gerekirdi. Her lonca, üyeleri için gerekli olan bütün hammaddeleri satın alır ve bunları her birine dağıtırdı. Bitmiş ürünler kentin açıkça belirlenmiş bölgelerinde ya da yerel pazarlarda o ürün için ayrılmış bölümlerde satışa sunulurdu. Ekonomik ve ticari hayatın esasını teşkil eden lonca teşkilatı sarayın, ordunun ve halkın ihtiyaçlarına cevap vermek ve bunun yanında zanaatkâr ile tacirlerin menfaatlerini korumak amaçlarını taşımaktaydı. Loncalar, sarayın kullandığı yüksek kaliteli ürünlerin üretimini yapan imparatorluk loncaları ve halkın tükettiği ürünlerle ilişkili olan kamu loncaları olarak ikiye ayrılmaktaydı. Lonca üyelerinden birçoğu, eşlerinin, işçilerinin ve çıraklarının kendilerine yardım ettiği evlerinde çalışırlardı. Çıraklar, eğitimlerine çok küçük yaşlarda başlardı. Bunu, ödenecek ücret karşılığında ustalarının onları iki yıl eğitmelerini güvenceye alan bir anlaşmayla yaparlardı. İki taraftan birinin anlaşmayı ihlali para cezasıyla cezalandırılabilirdi. Ortalama bir zanaatkârın atölyesi genelde çok küçüktür. 1 Bizans şehirlerinde genelde önemli görevi ticaretin denetimini sağlamak olan en yüksek dereceli memurlar ve valiler Eparhos olarak adlandırılmaktaydı. (T. Rice 1998, s. 153)

3 Korinthos taki kazılarda elde edilen bilgilere göre usta bir zanaatkârın, nadiren ikiden çok yardımcısının olduğunun görüldüğü bu uygulama genelde kullanılmıştır. Loncadan herhangi bir sebeple çıkarılmış kişiler işsiz kalmamakla birlikte, kendisini işe alan kişi adına çalışmalar yaparak serbest olarak çalışma imkânları da vardı. Bizans tarihinin başlangıç döneminde ender bulunan lüks maddeler en çok Doğu'dan, mücevherler Hindistan ve İran'dan, ipekler Çin' den ithal ediliyordu. Baştan beri lüks mallar devlet tekeli olarak işlem görürdü. Özellikle ipek ve madenden pahalı malları üreten önemli atölyeler, Konstantinopolis'teki Büyük Saray'ın çevresinde kuruluydu. Bunlardan sorumlu olan loncalar imparatorluk loncaları olarak sınıflandırılıyor ve diğerlerinden önce geliyordu. Bu loncaların üyelerinin, gerektiğinde başkentin surlarının belli bir bölümünü savunmaları beklenirdi ve tören alaylarına katılma hakları vardı. İmparatorların bir loncayı ziyaretleri sırasında kullandıkları tribünleri, erguvan rengi ipek kumaşlarla ve simli ve altın yaldızlı süslerle bezeme ayrıcalığına sahiplerdi. Erguvan Rengi Boyacılar loncası imparatorluk loncalarının en eskisiydi. İmparatorluk ailesi için gerekli olmayan eşyalar imparator tarafından devlet hazinesi yararına satılırdı Zaman zaman köylülerin de ürünlerini doğrudan tüketicilere satmalarına izin verilir ve seyyar satıcılar da ikinci el giysi ticaretini canlı tutarlardı. Kesilmiş ya da canlı büyükbaş hayvan ve kümes hayvanları da aralarında bulunmak üzere bütün diğer malların ticaretini bunları valinin sapladığı fiyattan pazarlarda satarak tüccarlar yürütürdü. Ülkenin ekonomisinde aracılara yer yoktu ve valiler temel gıda maddelerinin fiyatını sabit tutabiliyorlardı. Bunun altında bir fiyattan satılmasını önlemek için hiç kimsenin yeni tutulmuş balığı balıkçılardan almasına izin verilmezken, balıkçıların rıhtımda ya da izin verilen diğer noktalarda tezgâh kurarak pişmiş balık satmalarına izin verilirdi. Şarap gibi ekmeğin fiyatı da hammadde fiyatlarındaki iniş çıkışlara göre değişirdi ama her zaman devlete bir kâr bırakacak biçimde ayarlanırdı. Fırıncılar kıtlık zamanlarında devletin özel dükkânlarından ekmek alabiliyorlardı. İmparatorlukta nüfusun genelini oluşturan ve devletin tahıl üretimini sağlayan kesim kırsal alanlarda yaşayan köylülerdi. Tahıl Teselya, Makedonya, Trakya ve Bitinya da yetiştiriliyordu. Zeytin ağaçları Güney İtalya, Mora Yarımadasında, Bitinya, Ege bölgesi ve adalar gibi imparatorluğun sahil kesimlerinde yetiştiriliyordu. Tahıl, üzüm ve zeytinliklerin olduğu denize yakın yerler Bizans ekonomisinde önemli rol oynamıştır. Balkanlar ve Anadolu nun ufak bölümünde ise hayvan yetiştiriliyordu. İmparatorluğun diğer kesimlerinde şarap, arpa gibi tahıllar, yağ çeşitleri, buğday, kuru baklagil üretimleri yapılmaktaydı. Maden, seramik, tekstil, cam, ipek, fildişi, altın ve gümüş eserler imalat ve zanaatçı işi olarak ikincil üretim sıfatıyla değerlendiriliyordu. Kırsal hayatın araç ve gereçleri genelde köylerde üretilmiştir. Aileler sepet, kandil, giysi ve seramiğin kullanıldığı gündelik eşyaları, materyalleri evlerinde üretmişlerdir. Bunlardan fazla olanlarını ise satmış veya değiş-tokuş etmişlerdir. Yalnız bazı kırsal kesimlerde uzmanlaşmış marangozluk, demircilik, dericilik gibi özel zanaat kolları da görülmektedir. Lüks objeler daha çok imparatorlar ve yüksek dereceli memurlar gibi küçük pazar kitlesine hizmet etmiştir. Lüks obje üretimi imparatorluğun kuruluşundan beri devlet tekeline alınmış ve sıkı denetime tabi tutulmuştur. Keten, pamuk, yünlü kumaşlar, halılar ve özellikle ipek önemli Bizans tekstil ürünleri içinde yer almaktadır.

4 Cam eserler içinde küçük şişe, lambalar, boncuk, bilezik, pencere camları, cam tessera gibi uygulama ürünleri vardır. Bunlar genelde kamu yapılarında, elit tabaka evlerinde ve kliselerinde kullanılmıştır. Yüksek kaliteli Bizans ipekleri ise önemli devlet memurlarının kullanımı dışında yabancı hükümdarlara hediye olarak verilen bir malzemedir. Bizans kuyumculuk endüstrisinin ürünlerinden olan mücevherler, diğer bazı lüks objelerin aksine ihraç da edilmiştir. Balkanlar, Rusya ve Avrupa nın değişik yerlerinde Bizans mücevherleri bulunsa da bir Çin kralının mezarında 7. yüzyıla ait bir Bizans mücevherinin de ele geçirilmesi Bizans ihracatının ne kadar çok geliştiğini göstermektedir. İmparatorluk ailesi için üretilen objelerin dışında lüks maden üretiminin bir diğer önemli kısmını litürjik objeler oluşturmaktadır. Fildişi ise triptikon, diptikon, ikonalar, mobilya ve kapı aplikeleri gibi sanatsal ve işlevsel lüks sanat ürünlerinin üretiminde de kullanılmıştır. Seramik sadece ortaçağın önemli ticari ürünü değil ayrıca sikkeler gibi önemli bir arkeolojik kanıttır. Nüfusun çoğunluğu tarafından kullanılan seramikler pazarlarda büyük bir kitleye sahiptir. Sırsız seramikler tahıl ve yağ gibi ürünleri depolamada, peynirin tuzlu suda bekletildiği veya balık ile etlerin tuza yatırıldığı kaplar olarak, genelde şarap ve yağ ticareti yapılırken ürünlerin nakliyesinde, mutfak gereçlerinde artan talep ile birlikte gelişmiştir. Sırlı seramikler daha çok ticari ürün olarak kullanılırdı. Başkent ortaçağ boyunca en önemli seramik üretim merkezi olurken, Korintos ise ikinci derecede önemliydi. Bizans Devletinin gelirini oluşturan vergiler genel olarak dolaylı ve dolaysız vergi olmak üzere iki bölüme ayrılmaktaydı. Dolaylı vergiler, ithalat ve ihracattan alınan %10 oranındaki gümrük vergisi, pazar ve liman vergileri, üretim, satış ve tüketim vergileri, devlet izinleri için gerekli vergiler ve kayıt ücretleri olarak sınıflandırılabilir. Ayrıca devlet, şehir surlarının onarımı ve bakım için de vergi toplayabilirdi. Bunların yanında kırsal nüfus iş gücü olarak devletin bir başka gelir kaynağıdır. Dolaysız vergilerin ilki arazinin bulunduğu bölgenin değeri ve üzerinde yetiştirilen ürüne bağlı olarak topraktan alınan arazi vergisidir. Ancak toprağın işlenmesi için kullanılan hayvanların sayısı ve yetiştirilen ürüne göre bu vergi değişebilmektedir. Dokuzuncu yüzyılda, maden işleyenleri, keten dokuyanları ve ayakkabı yapanları işe alan ve bunların ürettiklerini satanlar, Konstantinopolis'teki Studios Manastırı gibi manastırlarda iş imkânı bulabiliyorlardı. Diğerleri ise belki, işçilerin büyük bir oranının köle olduğu imparatorluk atölyeleri gibi soyluların atölyelerine girebiliyorlardı. İmparatorlardan birçoğu iş hayatına atılarak gelirlerini arttırmayı başarmışlardı. Zoe, imparatoriçe olduktan sonra da eskisi gibi parfüm yapmakla ilgilenmeyi sürdürmüştür. Psellus'a göre yatak odasına mangallar koyarak orayı bir imalathaneye çevirmişti. Her hizmetkâra belli bir iş verilmişti. Bazıları kokuyu şişeliyor, bazıları karıştırıyor ve diğerleri de onu damıtıyordu. 13. yüzyılda 3. Ioannes Vatatzes, kümes hayvanlarını satıp karısına yeni bir taç alacak kadar kâr edebilmiştir. Bizanslı soylular sık sık ticaretle uğraşırlardı. Bazıları özellikle halı atölyeleri işletmekte çok başarılıydılar. 13. yüzyılda bunların en önemlileri Sparta ve Peloponnessos'ta olmasına karşın bu atölyelerin üretiminden hiçbir örnek günümüze ulaşamamıştır. Bizans'ta ipek üretiminin ilk başlarında Hazar Denizi ve Karadeniz'in Güney kıyılarında ipek böceği yetiştirilirdi. Aynı zamanda da bol miktarda Çin ipeği ithali sürdürülüyordu.

5 Başlarda Tyre ve Aleksandria Bizans'ın en önemli ipek üretim merkezleri olsa da Büyük Saray'ın atölyelerine dokuma tezgâhlarının konmasıyla burada çok nitelikli ipek üretilmeye başlandı. Bu atölyeler hükümdarlık tekeli olarak işletilirdi. Buralarda hem erkekler ve hem de kadınlar çalışırdı. Arapların giderek artan saldırıları sonucunda imparatorlar, atölyeleri başkente yoğunlaştırarak çevredeki atölyelerin çoğunu yedinci yüzyılda itibaren kapattırmışlardır. Bu dönem itibariyle imparatorluk atölyelerinde üretilen her birimin, imparatorun adının ya da damgasının, ya da imparatorluğun başlıca iki lüks ürünü olan ipek ve madeni ürün ticaretinden sorumlu Eparhos un adının ya da monogramının kumaş kenarına dokunmasıyla işaretlenmesi gerekiyordu. Bizans'ta dokunan ilk ipekler belki düzdü, fakat bir kaç yıl içinde Konstantinopolis'te örüntülü kumaşlar dokunmaya başlandı ve dokuzuncu yüzyılda dokuma sanayi en verimli dönemindeyken desenlerinin göz alıcılığı ve süsüyle olağanüstü olan ipekler büyük bir olasılıkla imparatorluk atölyelerinde dokunuyordu. Bunların arasında görkemli brokarlar ve altın yaldızlı ve simli kumaşlar bulunuyordu. Sade ipekler bile yoğun denetleniyordu ki, 1. Otto'nun Bizans elçisi olan Liutprand'ın görevi bittiğinde Konstantinopolis'ten ayrılırken bir tüccardan satın almasına izin verilen kumaşları ülkesine götürmesine izin verilmezdi. Bizanslıların lüks mallarının ülkeyi terk etmesine izin vermemelerindeki kökleşmiş kararlılıkları, 10. yüzyılda Venedikli tüccarlara konan vergilerde yansımaktadır. Konstantinopolis 'e gelen her gemi için yalnızca iki fakat yüklü olarak giden her gemi için 15 nomismata 2 ödemek zorundaydılar. Bu vergiler tüccarların mallarını Konstantinopolis'te satmalarını teşvik ederken ihracatı dizginlemeyi amaçlıyordu. Nitelikli yünlü kumaş ve keten üretimi Bizans ın dokuma sanayinin önemli bir dalını oluşturuyordu. Büyük miktarlar evde çalışan kadınlar tarafından dokunuyordu. Ketenin çoğu en iyi nitelikteydi. Dokumacılar bazen dokudukları ketenden giysi yapsalar da çoğunlukla bu amaçla satın alınan malzemeden giysi, terziler tarafından yapılırdı. Terziler bunları tunç iğnelerle diker, keramikten tire makaraları kullanırlardı. Köken olarak Suriye'ye özgü olan işleme sanatı kısa bir sürede Konstantinopolis'e özgü oldu. Justinianos 'un zamanında böyle usta sanatçılık gerektiren işler başkentte yapılırdı ve o da Ayasofya Kilisesi'nin ciborium'unun perdeleri için buradaki iş işleyen kadınlara başvurmuştu. Bu kadınların işledikleri desen, üç altın kemerin birbirine bağladığı üç gümüş sütundan oluşuyordu. Ortaya sırına giysiler giymiş İsa figürü işlemişlerdi. Dokuma sanayi önemliydi ama maden işleme ve kuyumculuk da aynı derecede önemliydi. Bizans tarihinin başlarında, Antichia en güzel mücevherlerin ve en seçkin ve en değerli maden objelerin üretildiği merkez sayılıyordu fakat bir kez daha Konstantinopolis kısa bir süre içinde bu eski kenti geçmiştir. Bizans 'ta kentler arasında çok etkili bir kliring olarak da adlandırılan takas sistemi vardı. Bunu kuyumcular geliştirmiş olsa da, bu işin en iyi uygulayıcısı Bizans'ın devlet bankasıdır. Büyük bir olasılıkla Bizans sikkelerinin ortaya çıkmasıyla birlikte kurulan banka, insanların para alıp satabilecekleri tek kurum olmuştur. Eğer bu işi başka bir yerde yaptıkları saptanırsa, söz konusu tutara el konurdu. Parayla ilgili işlemleri yürütmenin yanı sıra, banka aynı zamanda da boğazları kullanan gemilerden alınan vergileri ve bütün gümrük vergilerini topluyordu. En baştan beri farklı alanlarda uğraşan kuyumcular arasında kesin bir ayrım yapılmıştır. 2 İlk kez İmparator 1. Konstantinos tarafından 309 yılında bastırılan ve Bizans İmparatorluğu nda 10. Yüzyıla dek kullanılan altın sikkedir. Nomisma, Soliduslara verilen isidir.çoğulu ise Nomismatadır. ( L. Kayapınar 2011, s. 169)

6 Böylelikle yalnızca gümüş işleyenlerle alım işleyenler ayrı atölyelerde çalışmakla kalmıyor. Kuyumculukta yaygın olarak kullanılan granül ve telleri yapanlar ve daha sonra minecilerin renkli pastalarla doldurduğu altın bölmeleri yapanlara ayrı çalışma yerleri veriliyordu. Gümüş ve altın işleyenler arasında yalnızca kral taçları ve süsleri, nişan ve rütbe işaretleri ve görevleri gösteren rozetler ve saray ve klise için gerekli olan tören kapları ve tabakları üretenler vardı. Maden işleyenlerden bazıları tunç işlemekte diğerleri bakır ve kurşun işlemekte ustalaşmışlardı. Bu ustalardan maden işleyicileri ve kuyumcular, hem inananların gereksinme duyduğu kutsal emanetleri, haçları ve İncil kapaklarını ve süslü ve bezemeli olanlardan yalnızca kullanışlı olanlara kadar değişik türde at koşumlarını da sağlamaktaydılar. Ayrıca saraya, klise ye ve devlete mücevherleri, bezemeleri, sofra takımları ve mutfak eşyalarıyla birlikte gerekli olan tören kaplarını da yaparlardı. Bunun yanı sıra başkentte ya da eyaletlerdeki kentlerde ya da taşrada yaşayan maden işleyicileri günlük yaşamda gerekli olan sayısız nesneyi ve özellikle bıçak ve kazma, balta ve kürek aletler de yaparlardı. Madenleri işleyenler, ülkenin yaygın gemiciliği için gerekli olan zincir ve çıpaları da yapmaktaydılar. Heykeltraşların ve inşaatçıların gereksinme duyduğu mermer ve taş gibi, maden işleyenlerin kullandığı madenlerin birçoğu da taş ocaklarında ve madenlerde çalışan mahkumlar tarafından çıkarılıyordu. Bizans'ın ekonomik yönden varsıllığı doğrudan doğruya parasının değerinin yüksek ve sabit olmasıyla bağlantılıydı. Yaklaşık 490 yılına kadar Bizans sikkeleri bir yüzlerinde iktidarda olan imparatorun Roma biçeminde yapılmış bir portresi ve diğer yüzlerinde Latince bir yazıyla Roma sikkelerine çok benziyordu. Bir süre sonra yazıların bir bölümü Latince bir bölümü de Yunancayken, arka yüze de belli bir kentin simgesi, baş melek Mikhael'in figürü ya da bir haç basılmıştı. Altın sikkelerin bir yüzüne çarmıha germe sahnesini basarak, derin dinsel bakış açısını ilk kez ifade eden Justinianos'tıır. O zamana kadar sikkelere basılan portreler belirgin bir Yunan kişiliği kazanmıştır. 2. Justinianos sikkelerin bir yüzüne haç önünde İsa nın başını bastırmıştır. Makedonya hanedanının üyelerinin hüküm sürdüğü onuncu yüzyılda basılan sikkeler sanatsal açıdan en güzel olanlardır. Bu sikkelerin bir yüzünde çoğunlukla imparatorun ünvanlarını belirten bir yazı bulunurdu. Bir süre sonra bu yazı bırakılmış ve onun yerine bir yüzde İsa ya da Meryem'in bir betimlemesi ve diğer yüzde de imparatorun bir portresi ortaya çıkmıştır. Sikkelerde Meryem her zaman azizlerin eşliğinde betimlenirken, İsa ve imparator bazen tahta oturmuş, bazen de ayakta betimlenirdi. Yıllar geçtikçe ve imparatorlar ortak olarak hüküm sürmeye başladıklarında ya da bir imparator ortak yöneticisine taç giydirdiğinde, her ikisinin portreleri sikkenin aynı yüzünde yan yana betimleniyordu. Paleologosların hükümdarlığı sırasında sikkeler üzerindeki betimlemeler ya bir taç giyme törenini ya da bir kenti tanımlayan öyküleyici bir nitelik taşıyordu. Yaklaşık en başından beri sikke darbı, birkaç istisnanın dışında altın sikkelerin Konstantinopolis'te darp edilmesiyle sonuçlanan, bir imparatorluk tekeliydi. Daha sonra başkentin Latinler tarafından istilası sırasında Thessalonika, Nikaea ve Trapezus kendi sikkelerini bastı. Mikhael Paleologos Konstantinopolis'i Latinlerden geri aldığında özellikle altın olarak fonlara çok gereksinimi olduğunu gördü ve tedavüldeki bütün altın sikkeleri toplayarak eritti. Görünüşte bunu, üzerine Konstantinopolis'in surlarını koruyan Meryem Ana'nın betimlemesi basılmış olan yeni sikkeler darp etmek için yapmıştı, ama gerçekte amacı değerini düşürmekti. İmparatorluk tekellerinin dışında altıncı yüzyıla kadar doğu ticareti hepsinin en karlısıydı.

7 Baharat, fildişi ve mücevher gibi istenen lüks maddeler, mısır ve pamuk gibi temel maddelerle iş görülüyordu. İlk tazeliğini kaybeden yemeğin keyifle tüketilmesini sağladığından, baharat çok pahalı olmasına karşın herkes kullanmak istiyordu. Baharata talep o kadar çoktu ki, 408'de Alaric'in Konstantinopolis'teki kuşatmayı kaldırmak için fidye olarak libre karabiber istemiştir. Hindistan Bizans'a bu çeşnilendiricileri sağlıyordu ama bu miktar hiç bir zaman varsıl bir toplumun giderek artan talebini karşılayacak kadar değildi. Yine Hindistan, usta zanaatkârların mücevher kutuları için panolar, kitap kapakları, triptikler, diptikler ve hatta ev eşyası ve kapı olarak oymak için gereken fildişini de sağlıyordu. Siyasal nedenler kadar, bu malzemelerin kaynağı da olduğundan Bizans ta Hindistan 'a çok değer veriliyordu. Sayısız İranlı ve Arap, Konstantinopolis'te çalışan usta sanatçılar arasındaydılar. Yapım işleri çok insan ve malzeme gerektiriyordu. Taş, mermer ve kemik işleyenler aynı zamanda da boncuk, haç ve diğer süs eşyaları gibi lüks eşyaları da üretirken marangozlar ve diğer tahta işleyenler tas, kaşık ve mobilya gibi ev eşyalarını da üretiyorlardı. Balta, keser, matkap ve testere kullanarak oldukça dikkat çekici sonuçlar alıyorlardı. İp, ağ ve sepet yapımı önemli bir iş alanıydı ama sabun ve özellikle mum sanayileri çok önemliydi. Mumlar yalnız evlerde değil, aynı zamanda da alaylarda ve özellikle yalnızca aydınlatma amacıyla değil saygı işareti olarak ikonaların önünde ve altarlarda, kliselerde gerekliydi. Yine de keramikçilerin ve deri işleyenlerin loncaları ülkedeki loncaların en büyükleriydi. İşçi sınıfının yün giysileri gibi keramiklerin çoğu da köylüler tarafından köylerde üretiliyordu, ama keramikçilerin çoğu mallarını satmak üzere düzenli olarak bütün kentlerde kurulan pazarlara getirirlerdi. Geç devirde özellikle doğu etkisiyle, gerçekten çok iyi nitelikte keramik üretiliyordu. Nicomedia da önemli bir üretim merkeziydi ve daha sonra İznik ismiyle Türk çini sanayinin başlıca merkezi olan Nikaia da önemli bir üretim merkeziydi. Çömlekçilik; süzgeç, büyük şarap ve yağ kaplarından tabak, mutfak eşyası ve kâseye kadar her tür ev eşyasının üretilme yoluydu. Bir tür ısıtıcının konduğu delikli yüksek tezgâhlarda yemekleri ısıtmak için kullanılan kaplar bile bulunmuştur. Kaplardan bazıları kaba yapılıyken, diğerleri büyük bir sanatçılıkla üretilmiş ve bezenmiştir. Yedinci yüzyılın sonundan başlayarak Avrupa'nın bütün Doğu ticareti, hem bir transit limanı ve bir terminal görevini yerine getiren başkent Konstantinopolis'ten geçiyordu. İthalat ya da ihracat olsun, Avrupa'nın doğuyla ticaretini yaptığı malları taşıyan bütün gemiler transit bile geçseler sıkı bir gümrük denetiminden geçmek üzere mallarını Konstantinopolis'te boşaltmak zorunluluğundaydı. Bütün mallardan yüksek vergiler alınır ve Konstantinopolis ve Abydos diye de adlandırılan, günümüzdeki Çanakkale gibi başlıca limanlarda kaçakçıların izlenip yakalanması için istihbarat memurları çalışırlardı. Ticaret donanması Bizans'ın ticaretine önemli katkıda bulunuyordu. Balıkçıların işe alınması için koşulları belirleyen Rodos Denizcilik Yasası, ticaret gemilerinin mürettebatı ve onlarla yolculuk eden yolcular için de kuralları saptıyordu. Bu gemilerde ücretler düşüktür. Güvenlik nedeniyle hiç bir yolcunun gemide balık kızartmasına ya da odun kesmesine izin verilmezdi ama her yolcunun günde bir ölçü su ve geminin aşçısından yiyecek satın alma hakkı vardı. Bir tür konvoy sistemi oluşturmak denetlemelere yardımcı olsa da, Arap korsanlar gemicilik için sürekli bir belaydı. Kıyıya yakın bir yerde karaya oturan bir gemi korsanlar kadar, o yerin vatandaşlarınca da talan edilme tehlikesiyle karşı karşıyaydı, çünkü yoksulluktan kırılan köylüler bir enkaza çekirge gibi üşüşerek onu kuru teknesi kalana kadar çabucak sayarlardı. Ortaçağ Avrupa'sında çoğunlukla olduğu gibi, gemi sahipleri her zaman tüccarlar değillerdi. Birçoğu onların mürettebatını sağlayan tüccar denizcilerdi. 8. yüzyıldan başlayarak tüccarların çoğu, Bizans'tan ithal edilen ekmek, şarap ve et gibi temel maddeleri bizzat satın almak için mallarıyla birlikte yolculuk yaparlardı.

8 Şek. 1 Bizans ın 737 Yılında Bağlantılı Olduğu Ticaret Ağları Şek. 2 İş Başında Bizanslı Dokumacı

9 Şek. 3 Bizans ın Hindistan ve Çin le Olan Özellikle İpek Alımı Yapılan Ticaret Ağları Şek. 4 Bizans Devri Sofra takımı: A Gümüş Kadeh, B Tunç Kupa, C Tunç İbrik, D Kcraınik Fincan, E Tunç Sahan, F Gümüş Süzgeç

10 Şek. 5 II.Justinian ın Tahta Geçtiğinde Darp Edilen Altın Bir Sikke Örneği Şek. 6 Dokuma ve İşleme İle Uğraşan Kadınlar

11 Şek. 7 Sütun Diken Duvarcılar ve Bizans Döneminde Kullanılan Seramik Fırın Şek. 8 Dokuzuncu Yüzyıla Ait Tipik Bir Tekne ve Balıkçılık

12 Şek. 9 Bizanslı İşçiler Sahada Çalışırken Şek. 10, Sekizinci Yüzyıla Ait Quadriga Desenli İpek Dokuma

13 Şek. 11, İmparator 1. Justinianus ve Saray Maiyetini Gösteren, Ravenna San Vitale Klisesinde Bulunan Kumaş Şek. 12, Solda M.S Yıllarına Ait Hacı Şişeleri ve Sağda Olympos da Ele Geçirilen 5. ve 6. Yüzyıllara Ait Rulet Bezemeli Kıbrıs Üretimi Kırmızı Astarlı Seramik Tabak

14 Şek. 13 Bizans İmparatoru Konstantinos Monokmakhos un Tacı Şek. 14 Venedik San Marco da Bulunan, M.S. 11. Yüzyıla Ait Altın Yaldız ve Emay Teknikli Cam Kase

15 KAYNAKÇA Elif Tuğba Doğan, Dünden Bugüne Zanaatkârlık, Çalışma ve Sosyal Güvenlik Eğitim ve Araştırma Merkezi Yayınları, Ankara Engin Akyürek, Sanatın Ortaçağı, Türk Bizans ve Batı Sanatı Üzerine Yazılar, Kabalcı Yayınevi, (İstanbul 1996), Tamara Talbot Rice, Bizans ta Günlük Yaşam, Bizans ın Mücevheri Konstantinopolis, çev. Bilgi Altınok, Göçebe Yayınları, İstanbul, Timothy Gregory, Bizans Tarihi, çev. Esra Ermert, Yapı Kredi Yayınları, İstanbul Zeliha Demirel Gökalp, Yalvaç Müzesi Bizans Sikkeleri, Kültür Varlıkları ve Müzeler Genel Müdürlüğü Yayınları, Ankara 2009.