T.C. KAHRAMANMARAŞ SÜTÇÜ İMAM ÜNİVERSİTESİ KSÜ SAĞLIK UYGULAMA VE ARAŞTIRMA HASTANESİ

Transkript

1 T.C. KAHRAMANMARAŞ SÜTÇÜ İMAM ÜNİVERSİTESİ SAĞLIK UYGULAMA VE ARAŞTIRMA HASTANESİ TIBBİ MİKROBİYOLOJİ LABORATUVARI TEST REHBERİ 2016 Hazırlayan: Lab. Tek. Mehmet DAĞ Laboratuvar Sorumlu Teknisyeni Biyolog Hacer UĞURLU Laboratuvar Sorumlusu Prof. Dr. Murat ARAL 1

2 İÇİNDEKİLER 1.GİRİŞ 5 2.TIBBİ MİKROBİYOLOJİ LABORATUVARI BÖLÜMLERİ. 5 3.TIBBİ MİKROBİYOLOJİ LABORATUVARINDA KALİTE KONTROL ÇALIŞMALARI.. 6 a) İÇ (İNTERNAL) KALİTE KONTROL..7 b) DIŞ (EKSTERNAL) KALİTE KONTROL LABORATUVAR TETKİKLERİ ÖNCESİNDE DİKKAT EDİLMESİ GEREKEN KURALLAR.7 a) TETKİK İSTEMLERİ..8 b) ÖRNEK METARYELLERİN SEÇİMİ VE ALINMASI...8 c) MİKROBİYAL KÜLTÜRÜ YAPILAN YAYGIN KLİNİK ÖRNEKLERİN SEÇİMİ. 9 d) NUMUNE RED KRİTERLERİ.10 e) MİKROBİYAL ÖRNEKLERİN ALINMASI,TAŞINMASI,SAKLANMASI YÖNTEMLERİ f) ÖRNEKLERİN TAŞINMASI TIBBİ MİKROBİYOLOJİ LABORATUVARIMIZDA ÇALIŞILAN TESTLER BAKTERİYOLOJİ TEST GRUBU MİKROSKOPİ BOYALI MİKROSKOBİK İNCELEME (GRAM VB. ) BOYALI MİKROSKOBİK İNCELEME (M.MAVİSİ,GİEMSA, WRİGHT VB.) MİKOBAKTERİ ARANMASI (ARB) DİREKT MİKROSKOBİK İNCELEME AEROB KÜLTÜRLER ASPİRAT KÜLTÜRÜ+BAKTERİ/MANTAR TANIMLAMASI VE DUYARLILIK TESTİ BALGAM KÜLTÜRÜ+BAKTERİ/MANTAR TANIMLAMASI VE DUYARLILIK TESTİ BOĞAZ KÜLTÜRÜ+BAKTERİ/MANTAR TANIMLAMASI VE DUYARLILIK TESTİ BOS(BEYİN OMURİLİK SIVISI)KÜLTÜRÜ+BAKTERİ/MANTAR TANIMLAMASI VE DUYARLILIK TESTİ BURUN KÜLTÜRÜ+BAKTERİ/MANTAR TANIMLAMASI VE DUYARLILIK TESTİ DOKU BİYOPSİ KÜLTÜRÜ+BAKTERİ/MANTAR TANIMLAMASI VE DUYARLILIK TESTİ EKLEM SIVISI KÜLTÜRÜ+BAKTERİ/MANTAR TANIMLAMASI VE DUYARLILIK TESTİ GAİTA KÜLTÜRÜ+BAKTERİ/MANTAR TANIMLAMASI VE DUYARLILIK TESTİ İDRAR KÜLTÜRÜ+BAKTERİ/MANTAR TANIMLAMASI VE DUYARLILIK TESTİ KAN KÜLTÜRÜ+BAKTERİ/MANTAR TANIMLAMASI VE DUYARLILIK TESTİ KATATER KÜLTÜRÜ+BAKTERİ/MANTAR TANIMLAMASI VE DUYARLILIK TESTİ KONJUNKTİVA KÜLTÜRÜ+BAKTERİ/MANTAR TANIMLAMASI VE DUYARLILIK TESTİ KULAK KÜLTÜRÜ+BAKTERİ/MANTAR TANIMLAMASI VE DUYARLILIK TESTİ NAZOFARENKS KÜLTÜRÜ+BAKTERİ/MANTAR TANIMLAMASI VE DUYARLILIK TESTİ PERİTON SIVI KÜLTÜRÜ+BAKTERİ/MANTAR TANIMLAMASI VE DUYARLILIK TESTİ PLEVRAL SIVI KÜLTÜRÜ+BAKTERİ/MANTAR TANIMLAMASI VE DUYARLILIK TESTİ SAFRA SIVISI KÜLTÜRÜ+BAKTERİ/MANTAR TANIMLAMASI VE DUYARLILIK TESTİ SOLUNUM SEKRESYONLARININ KÜLTÜRÜ+BAKTERİ/MANTAR TANIMLAMASI VE DUYARLILIK TESTİ YARA KÜLTÜRÜ+BAKTERİ/MANTAR TANIMLAMASI VE DUYARLILIK TESTİ VAGEN SERVİKS KÜLTÜRÜ+BAKTERİ/MANTAR TANIMLAMASI VE DUYARLILIK TESTİ ANAEROB KÜLTÜRLER ANAEROB KÜLTÜR+BAKTERİ TANIMLAMASI ANAEROB KAN KÜLTÜRÜ+BAKTERİ TANIMLAMASI SPESİFİK KÜLTÜRLER ACTİNOMYCES KÜLTÜRÜ+BAKTERİ TANIMLAMASI BOĞMACA KÜLTÜRÜ+BAKTERİ TANIMLAMASI CAMPYLOBACTER KÜLTÜRÜ+BAKTERİ TANIMLAMASI DİFTERİ KÜLTÜRÜ+BAKTERİ TANIMLAMASI CLOSTRİDİUM DİFFİCİLE KÜLTÜRÜ+BAKTERİ TANIMLAMASI E.COLİ O157 H7 KÜLTÜRÜ+BAKTERİ TANIMLAMASI HAEMOPHİLUS KÜLTÜRÜ+BAKTERİ TANIMLAMASI TBC KÜLTÜRÜ MİKOBAKTERİ KÜLTÜRÜ+BAKTERİ TANIMLAMASI VE DUYARLILIK TESTİ MİKOLOJİ TEST GUBU MANTAR ARANMASI (KOH İLE) MANTAR KÜLTÜRÜ MANTAR TANIMLAMASI VE ANTİFUNGAL DUYARLILIK TESTİ PARAZİTOLOJİ TEST GRUBU DİREKT PARAZİT İNCELEME (MANUEL) LEİSHMANİA (KAN/YARA YAYMASI) ENTAMOEBA HİSTOLYTİCA ANTİJENİ GİARDİA ANTİJENİ ROTAVİRÜS ANTİJENİ ADENOVİRÜS ANTİJENİ HELİCOBACTER PYLORİ ANTİJENİ.55 2

3 5.4.SEROLOJİ TEST GRUBU BRUCELLA AGLÜTİNASYON TESTİ (ROSE BENGAL) BRUCELLA TÜP AGLÜTİNASYONU (WRİGHT AGLÜTİNASYONU) BRUCELLA AGLÜTİNASYONU (COOMBS ANTİSERUMU İLE) GRUBER-WİDAL TESTİ (TÜP AGLİTİNASYON) VDRL-RPR TPHA (TREPONEMA PALLİDUM HEMAGLÜTİNASYON ) ASO (Antistreptolizin O) CRP ( C-Reaktif Protein) RF ( Romatoid Faktör) IgA IgE (Total) IgG IgM C3 ( Compleman 3 ) C4 ( Compleman 4 ) ELİSA TEST GRUBU ANTİ HAV IgG (HEPATİT A VİRÜSÜ G ANTİKORU ) ANTİ HAV IgM (HEPATİT A VİRÜSÜ M ANTİKORU ) HBSAG (HEPATİT B VİRÜSÜ YÜZEY ANTİJENİ ) ANTİ HBS ( HEPATİT B VİRÜSÜ YÜZEY ANTİKORU ) ANTİ HBC IgG ( HEPATİT B VİRÜSÜ ÇEKİRDEK G ANTİKORU ) ANTİ HBC IgM ( HEPATİT B VİRÜSÜ ÇEKİRDEK M ANTİKORU ) HBEAG ( HEPATİT B VİRÜSÜ E ANTİJENİ ) ANTİ HBE ( HEPATİT B VİRÜSÜ E ANTİKORU ) ANTİ HCV ( HEPATİT C VİRÜSÜ ANTİKORU ) ANTİ HIV ( HUMMAN İMMUNODEFİCİENCY VİRÜS ANTİKORU ) TORC TEST GRUBU ANTİ TOXOPLAZMA IGG TOXOPLAZMA IGG AVİDİTE ANTİ TOXOPLAZMA IGM ANTİ RUBELLA ( KIZAMIKÇIK ) IGG RUBELLA ( KIZAMIKÇIK) IGG AVİDİTE ANTİ RUBELLA ( KIZAMIKÇIK ) IGM ANTİ CMV (CYTOMEGALOVİRÜS ) IGG CMV (CYTOMEGALOVİRÜS ) IGG AVİDİTE ANTİ CMV (CYTOMEGALOVİRÜS ) IGM İMMÜNOLOJİ (OTOİMMÜN) TEST GRUBU ANA ( ANTİ NÜKLEER ANTİKOR ) ANTİ DS DNA ( ANTİ DOUBLE STRANDED DNA ) CCP ( CYCLİC CİTRULLİNATED PEPTİDE ) ANTİ TG ( ANTİ TİROGLOBULİN ANTİKOR ) ANTİ TPO ( TİROİD PEROKSİDAZ ANTİKORU ) ANTİ MPO (MYELOPEROKSİDAZ ANTİKOR/P-ANCA) ANTİ PR3 (PROTEAZ 3 ANTİKOR/C-ANCA) GLİADİN IgA GLİADİN IgG ANTİ ENDOMİSYUM ANTİKOR AMA ( ANTİ MİTOKONDRİAL ANTİKOR ) BETA-2-GLİKOPROTEİN IgA BETA-2-GLİKOPROTEİN IgG BETA-2-GLİKOPROTEİN IgM ANTİ SS-A ( RO ANTİKORU ) ANTİ SS-B ( LA ANTİKORU ) ANTİ SM ( SMİTH ANTİKORU ) ANTİ JO ANTİ KARDİYOLİPİN IgG ANTİ KARDİYOLİPİN IgM ANTİ SCL 70 (SKLERODERMA ANTİKORLARI) ANTİ GBM (GLOMERÜLER BAZAL MEMBRAN ANTİKORU) İMÜNOLOJİ ( ENFEKSİYON ) TEST GRUBU EBV (EBSTEİN-BARR VİRÜS) EBNA IgG EBV (EBSTEİN-BARR VİRÜS) EA EBV (EBSTEİN-BARR VİRÜS) VCA IgG EBV (EBSTEİN-BARR VİRÜS) VCA IgM HSV ( HERPES SİMPLEX ) TİP 1 IgG HSV ( HERPES SİMPLEX ) TİP 1 IgM.91 3

4 HSV ( HERPES SİMPLEX ) TİP 2 IgG HSV ( HERPES SİMPLEX ) TİP 2 IgM MOLEKÜLER (PCR) TEST GRUBU HBV DNA (HEPATİT B VİRÜSÜ) HCV RNA (HEPATİT C VİRÜSÜ) TBC DNA (TİPİK/ATİPİK MYCOBACTERİUM SPECİES) BK DNA (Polyoma) VİRÜS CMV DNA (CYTOMEGALOVİRÜS) EBV DNA (EBSTEİN-BARR VİRÜS) HSV DNA ( HERPES SİMPLEX 1/2) İMMUNFLORESAN MİKROSKOPİ/İFA TEST GRUBU ANA (ANTİ NÜKLEER ANTİKOR) DS DNA (DOUBLE STRANDED DNA) AMA (ANTİ MİTOKONDRİYAL ANTİKOR) ASMA(ANTİ DÜZ KAS ANTİKORU) LKM(LİVER KİDNEY MİKROZOMAL ANTİKOR) C-ANCA(SİTOPLAZMİK ANTİ NÖTROFİL SİTOPLAZMİK ANTİKOR) P-ANCA(PERİNÜKLEER ANTİ NÖTROFİL SİTOPLAZMİK ANTİKOR) ANTİ EMA (ENDOMİSYUM ANTİKOR) ANTİ GLİADİN IgA ANTİ GLİADİN IgG EBV (EBSTEİN-BARR VİRÜS) EBNA EBV (EBSTEİN-BARR VİRÜS) EA EBV (EBSTEİN-BARR VİRÜS) VCA IgG EBV (EBSTEİN-BARR VİRÜS) VCA IgM DIŞ TETKİKLER..107 TIBBİ MİKROBİYOLOJİ LABORATUVARI TEST İSTEM FORMU TIBBİ MİKROBİYOLOJİ AKILCI TEST İSTEM TABLOLARI

5 1.GİRİŞ KSÜ Sağlık Uygulama ve Araştırma Hastanesi, tarihinde poliklinikler ve yataklı hasta üniteleri olarak hizmet vermeye başlamış olup; Tıbbi Mikrobiyoloji Laboratuvarımız o tarihten bugüne teknolojik ve bilimsel gelişmelerin ışığında her geçen gün kendini güncelleyerek, etik kurallara uygun olarak güvenilir ve kaliteli bir hizmet sunmaktadır. Tıbbi Mikrobiyoloji Laboratuvarımızda 4 akademik 12 teknik personel ve 1 tıbbi sekreter olmak üzere 17 personel ile birlikte 24 saat hizmet vermektedir. Tıbbi Mikrobiyoloji Laboratuvarımızda 200 e yakın test çalışılmakta olup tüm bölümlerde İç Kalite ve Dış Kalite Kontrol programlarını uygulayarak denetlenmektedir. 2. TIBBİ MİKROBİYOLOJİ LABORATUVARI BÖLÜMLERİ BAKTERİYOLOJİ SEROLOJİ İMMÜNOLOJİ ELİSA-TORCH PCR İMMÜNFLORESAN MİKOBAKTERİYOLOJİ PARAZİTOLOJİ MİKOLOJİ ACİL MİKROBİYOLOJİ LABORATUVARI 5

6 3. TIBBİ MİKROBİYOLOJİ LABORATUVARI NDA KALİTE KONTROL ÇALIŞMALARI Klinik laboratuvarlara gelen örneklerin analizinden önce, analizleri yapan cihazların güvenilir sonuçlar verdiğinden emin olabilmek için cihazlara düzenli olarak çeşitli kontrol uygulamaları yapılır ve sonuçlar bir uzman tarafından değerlendirilir. Günlük olarak yapılan ve test sonuçlarında olası sistematik veya rastlantısal hataları yakalayabilecek en rutin uygulama İç Kalite Kontrol yöntemidir. İç kalite kontrolün hem uygulamalarının hem de değerlendirmesinin bilimsel boyutta eğitimlerle tüm ekip elemanları tarafından öğrenilmesi ve benimsenmesi sağlanmaktadır. Ayrıca; cihaz bakımları düzenli yapılarak, bilgi işlem ve teknik servisle alakalı tüm alt yapıların düzgün çalıştığı denetlenmektedir. Testlerin doğruluğu belirli zaman aralıklarıyla uluslar arası bağımsız kuruluşlar tarafından da değerlendirilmektedir (Dış Kalite Kontrol). Laboratuvarımızda iç kalite kontrol sonuçları uzman ve ilgili laboratuvar çalışanı tarafından günlük olarak yapılmaktadır ve değerlendirilmektedir; sonuçlar kabul edilebilir değerlerde ise hasta örnekleri çalışılır. Sonuçlar geçersiz olarak değerlendirilirse çalışma başlatılmaz ve cihaz ile ilgili prosedürler gerçekleştirilir. Sorun ilgili prosedürlerde belirtilen tüm aşamalar takip edilerek gözden geçirilir ve günlük kontroller istenen seviyeye geldikten sonra hasta örnekleri çalışmaya başlanır. Cihazlar tamamladığı analizlerin sonuçlarını otomatik olarak Laboratuvar İşletim Sistemine (LİS) aktarır. LIS de hastaların tüm sonuçları toplanır, bu sonuçlar önce ilgili laboratuvar teknik elemanı tarafından değerlendirilir uygun bulunan sonuçlar onaylanarak değerlendirilmek üzere uzman onayına sunulur. Sonuçlar uzman onayından sonra rapor edilir. Uygun olmayan test sonuçlarının sebebi araştırılır. Bu amaçla, ilgili klinikle iletişime geçilir veya preanalitik ve analitik ya da fizyolojik test sonuçlarını etkileyebilecek uygulamalar/interferanslar değerlendirilerek gerekli aşamalarda müdahale edilerek doğru sonuca ulaşılmaya çalışılır. a) İÇ (İNTERNAL) KALİTE KONTROL: Analitik sürecin kalitesini değerlendirmek ve sonuçların güvenilirliğini yükseltmek amacıyla tıbbi laboratuvarımız tarafından yapılan kalite kontrol çalışmasıdır. Her gün kontrol örnekleri çalışılarak günlük performans denetlenmektedir. b) DIŞ (EKSTERNAL) KALİTE KONTROL: Laboratuvarımız kalite güvenliği için; BİO RAD BİO DEV QCMD UK NEQAS EUROIMMUN gibi uluslararası düzeyde çok sayıda laboratuvarın katıldığı dış kalite kontrol programlarına katılmaktadır. 6

7 4. LABORATUVAR TETKİKLERİ ÖNCESİNDE DİKKAT EDİLMESİ GEREKEN KURALLAR: Mikrobiyoloji laboratuvarının çıktısı olan test sonuçlarının hasta yaşamı ve sağlığı için faydalı ve doğru sonuçlar olması, laboratuvar dahilinde yapılan işlemler kadar klinisyenin hastasından aldığı ve gönderdiği örneğin uygunluğu, laboratuvardaki değerlendirmelerde yararlanılacak hasta ve hastalığı ile ilgili bilgilerinin doğru ve eksiksiz olması ile mümkündür. Laboratuvar sonuçlarını etkileyen en önemli faktörler tetkik isteminin doğru yapılması, uygun koşullarda örnek toplanması ve taşınmasıdır. Laboratuvar test sonuçlarının güvenilirliğini belirleyen en önemli evre örneğin alınması ve taşınması ile ilgilidir. Laboratuar testlerinin çalışılması sürecinde oluşabilen tüm hataların % 70 i bu evreye aittir. Laboratuvardan alınan hizmetin verimliliği ve kalitesi göstereceğiniz işbirliği ile doğru orantılıdır. a) TETKİK İSTEMLERİ: Mikrobiyoloji Laboratuvarı ndan test istemleri tüm hastalar için, Hastane Bilgi Yönetim Sistemi (HBYS) ilgili doktor tarafından tetkik adı veya tetkik kodu girilerek yapılır. Elektronik istemlerde hasta adı, soyadı, dosya numarası, doktor bilgisi, geldiği bölüm, bilgilerinin doğruluğu kontrol edilmelidir. Hastaya ait ön tanı ve klinik bilginin yazılması testlerin doğru değerlendirilmesinde gereklidir. Gönderilen her örnek için farklı örnek numarası üretilmelidir. Çünkü, her örnek ayrı ayrı değerlendirilmektedir b) ÖRNEK METARYELLERİN SEÇİMİ VE ALINMASI Mikrobiyal testler için aktif hastalık sürecinin önemli bir bölgesinden örnek materyal alınmalıdır. Enflamatuvar oluşumun bulunduğu, kontamine floranın olmadığı bölge en uygun yerdir. Genelde pek çok örnek alınan bölge farklı yoğunlukta kommensal bakterilerle bulaşıktır. Örneğin üretra florası elemanları miksiyon ile toplanan idrarı, cilt florası elemanları perkütan yolla alınan kanı, vajinal ve servikal flora elemanları serviksten girilerek toplanan endometrium örneklerini, ciltte ve çevrede bulunan flora elemanları kutanöz fistüller ile cilt ve muköz membran yüzeyine açılan derin yaraları, dış kulak yolu flora elemanları timpanik membranın yırtılması sonucunda ortaya çıkan orta kulak sıvısını, nazofarinks ve nazal yollardaki flora elemanları nazal sinüslerden alınan örnekleri ve üst solunum yolu flora elemanları balgam ve diğer alt solunum yolu örneklerini kontamine edebilmektedirler. Genel örnek materyal alımı koşulları: Örneğin alınması için uygun anatomik bölgenin seçilmesi, Bölgenin flora üyeleri ile kontamine olmasından kaçınılması, Anaerob bakterilerden şüphelenildiğinde yüzey antisepsisini takiben dokudan aspirasyon ve biyopsi örneği alınması en uygun yöntemlerdir. Nispeten az miktarda 7

8 örnekleme gerçekleşmesi, eküvyon üzerindeki anaerobların gerçekten elde edilmesindeki zorluk, eküvyonun hava ile teması, eküvyonun yakındaki yaygın normal flora üyelerince kontamine edilebilme kolaylığı nedeniyle eküvyon ile örnekleme önerilmektedir. Ayrıca anaerob kültür örnekleri, tamamen hava sızdırmaz taşıyıcı kaplar içinde bulunmadıkları takdirde, soğuk örneğe oksijen daha kolay nüfuz ettiği için, buzdolabında değil oda sıcaklığında saklanması önerilmektedir. Tatmin edici uygulamalar için bütün testlerin yapılmasına olanak sağlayan yeterli miktarda örnek materyal istenmektedir. Yanlış/hatalı alınan ya da uygun olmayan örnek materyaller spontane, çapraz reaksiyonlara kısaca hatalı/yanlış sonuçlara yol açmaktadır. Örnek materyal kaplarına, hastanın ismi ve protokol numarası, örneğin alınma yeri, günü, saati yazılarak etiketlenir. Patojen mikroorganizmaların tahrip olmadan canlı kalması, örneklerin sızmaları/taşmaları önlenerek taşınması ve işleme alınması sırasında bulaş olmaması için örnek materyal taşıyıcı kaplar (kapsüller) kullanılmalıdır. c) MİKROBİYAL KÜLTÜRÜ YAPILAN YAYGIN KLİNİK ÖRNEKLERİN SEÇİMİ ANATOMİK BÖLGE UYGUN ÖRNEK UYGUN OLMAYAN ÖRNEK Alt solunum yolu Sinüs İdrar yolu Yüzeysel yara Öksürükle çıkarılmış taze mukus ve iltihap hücreleri (irin), balgam Direk sinüs aspirasyonu ya da yıkama ile toplanan salgılar, endoskopi sırasında toplanan kürtaj ve biyopsi materyali Orta akım idrarı, düz kateterizasyon ile toplanan idrar, suprapubik aspirasyonla toplanan idrar, sistoskopi ya da diğer cerrahi girişimler sırasında toplanan idrar İrin ya da lokal irrigasyon (bakteriyostatik olmayan serum fizyolojik) sıvısı aspirasyonları, deri kenarında püy çıkan yerden sürüntü Tükürük, orofarinks salgıları, nazofarinksten sinüs drenajı Burun ya da nazofarinks sürüntüsü, nazofarinks salgıları, balgam ve tükürük Steril olmayan ya da sızdıran kapla örneğin laboratuara ulaşması, 24 saat içerisinde birden fazla örnek alınması, örneğin laboratuara transportunun gecikmesi(oda ısısında 2 saatten fazla,ya da 2-8 C de 24 saaten fazla beklemiş olması,katater torbasından örnek alınmış olması).dondurulmuş örnekler kabul edilmez. Yüzey materyali ya da yüzey materyali ile kontamine sürüntü örneği, koruyucu içeren serum fizyolojik ile irrigasyon 8

9 ANATOMİK BÖLGE UYGUN ÖRNEK UYGUN OLMAYAN ÖRNEK Derin yara Gastrointestinal yol Venöz kan Derin subkutanöz bölgeden püy, nekrotik doku ya da doku Taze dışkı, endoskopi sırasında toplanan yıkama sıvıları veya dışkı; rektal sürüntü (seçilmiş olgularda) Antibiyotiğe başlanmadan önce, iyot içeren bileşikler ya da klorheksidin ile antisepsi sonrasında 40 kg üzerinde ağırlığı olan hastaların farklı venlerinden her biri yaklaşık 10 ml kadar alınan iki ya da üç kan örneği Yüzey materyali ile kontamine örnek Üç günden fazla hastanede kaldıktan sonra ishal gelişen hastadan bakteriyel kültür için alınan rektal sürüntü örneği Pıhtılaşmış kan; 24 saatlik süre içinde toplanan bir ya da üçten fazla kan örneği; her kültürde yaklaşık 10 ml kan (her kan alımında); sadece alkol ile antisepsi (erişkinlerde) d) NUMUNE RED KRİTERLERİ Bir numunenin mikrobiyolojik incelemeye uygun olmadığı için reddedilmesi, tıbbi kararlar için daha doğru bilgi sağlamak amacıyla yeni numune istenmesine yöneliktir. Ancak çoğunlukla numune alındıktan sonra ampirik tedavi başlanabileceği için aynı etkinlikte yeni örnek temini güç olabilir. Bu nedenle hasta ile ilgili durum çok iyi değerlendirilmeli, gerekiyorsa reddedilmemeli, fakat klinisyen hatalı negatif veya pozitif sonuç yönünden uyarılmalıdır. Uygun tüplere alınmayan numuneler laboratuvarda kabul edilmez, yeni numune istenir. Lipemik numuneler geldiğinde testin açıklama kısmında belirtilir. Hemolizli numune kabul edilmez. Yetersiz numune kabul edilmez. Laboratuvara uygun transfer koşullarında gelmeyen örnekler kabul edilmez. Önerilen sürelerin dışında bekletilmiş örnekler kabul edilmez. Kırık veya steril olmayan kaplar ile gönderilen, kabın dışına sızan örnekler kabul edilmez. Bir başka materyalle kontamine örnekler (idrarın dışkı ile karışmış olması gibi) kabul edilmez. Formalin içindeki örnekler kabul edilmez. Steril kaplara konulan örnekler içine herhangi bir sulandırıcı konulmadan laboratuvara ulaştırılır. Balgamın makroskobik olarak değerlendirilmesinde tükrük görünümünde olması ve boyama için gönderilen materyallerin taşıma besiyerinde gönderilmesi durumlarında numune reddedilir. 9

10 e) MİKROBİYAL ÖRNEKLERİN ALINMASI, TAŞINMASI, SAKLANMASI YÖNTEMLERİ ÖRNEK TÜRÜ (KAYNAK) APSELER (GENEL) APSE (AÇIK) APSE (KAPALI) ÖRNEK ALMA YÖNTEMİ Steril serum fizyolojik ya da %70 lik alkol ile yüzeydeki eksuda uzaklaştırılır. Mümkünse örnekleme için derinine eküvyon ile girilerek lezyonun taze kenarından aspire edilir/sürüntü alınır. Apse materyali iğne ya da enjektör ile aspire edilir. Aseptik şartlarda bütün materyal anaerobik taşıma ortamına aktarılır. TAŞIMA YÖNTEMİ VE/VEYA EN AZ MİKTAR TAŞIMA SÜRESİ VE SICAKLIĞI SAKLAMA SÜRESİ VE SICAKLIĞI TEKRAR LİMİTLERİ AÇIKLAMA Doku ya da aspirat daima bir sürüntü örneğinden değerlidir. Eğer sürüntü örneği kullanılacak ise (sadece aerobik kültür için söz konusu olabilir) kültür ve gram boyama için iki ayrı sürüntü alınmalıdır. Sürüntü örneği Stuart, Amies vb besiyerine Eküvyon taşıma sistemi, sürüntü Anaeroik taşıma sistemi, 2 ml dakika, Oda sıcaklığında dakika, Oda sıcaklığında 2 saat, Oda sıcaklığında 2 saat, Oda sıcaklığında Her kaynaktan günde 1 kez Her kaynaktan günde 1 kez alınarak korunmalıdır. Lezyonun tabanı ya da apse duvarı örnekleri oldukça verimlidir. Yüzey materyalinin kontaminasyonu enfeksiyon oluşumunda yer almayan bakterilerin kolonizasyonunu gösterir. Taşıma amacıyla enjektör kullanılmamalıdır. 10

11 e) MİKROBİYAL ÖRNEKLERİN ALINMASI, TAŞINMASI, SAKLANMASI YÖNTEMLERİ ÖRNEK TÜRÜ (KAYNAK) KAN ÖRNEK ALMA YÖNTEMİ 1.Şişelerin üzerindeki lastik tıpa steril değildir, bu nedenle üzerindeki plastik kapağı açılır, %70 lik alkolle silinir. İyot ile silinmemelidir. 2.Alkollü steril spanç ile merkezden perifere doğru 5 cm çapındaki bölge 30 sn süre ile silinir ve kuruması beklenir. 3.İyot solüsyonu ile merkezden perifere doğru daireler şeklinde uygulanıp 2 dakika kuruması beklenir. 4.Deri antiseptisi sonrası tekrar elle palpe edilmemelidir. 5.Kan kültürü şişesi dik olarak hastanın yanındayken damara girilir. Şişe adaptöre dik olarak itilir ve kanın şişenin içine aktığı gözlemlenir. 6.Şişeye gerekli kan hacmi alındıktan sonra adaptörden çıkartılır. 7.Hafifçe birkaç defa alt üst edilir. 8.Kan alındıktan sonra ciltteki iyod alkolle silerek uzaklaştırılır. 9.Kan kültür seti en kısa zamanda laboratuvara ulaştırılır. TAŞIMA YÖNTEMİ VE/VEYA EN AZ MİKTAR Bakteriler için kan kültürü şişeleri; yetişkin, set başına 20 ml (yararlı olan en yüksek hacim); bebek ve çocukta ağırlığına bağlı olarak her sette 1-20 ml TAŞIMA SÜRESİ VE SICAKLIĞI dakika, Oda sıcaklığında SAKLAMA SÜRESİ VE SICAKLIĞI 2 saat, Oda sıcaklığında TEKRAR LİMİTLERİ 24 saat içinde 3 set AÇIKLAMA Akut ateşli atak: farklı bölgelerden 10 dk içinde 2 set alınır (antimikrobiyal verilmeden önce). Akut olmayan hastalık; antibiyotikler aniden başlanmaz ya da değiştirilmez: 24 saat içinde 3 saatten daha kısa olmayan aralıklarla farklı bölgelerden 2 ya da 3 set alınır (antibiyotik verilmeden önce). Akut endokardit; mümkünse antibiyotik verilmeden önce 1-2 saat içerisinde 3 ayrı bölgeden 3 set alınır. bilinmeyen ateş; 24 saatlik süre içinde 1 saat ya da daha uzun aralarla ayrı ayrı bölgelerden 2 ya da 3 set saatte negatif ise 2 ya da 3 ten fazla set alınır. Bazı veriler, ek olarak kullanılacak aerobik ve fungal şişenin anaerobik şişeden çok daha verimli olduğunu gösteriyor. Not: Bir set terimi 1 aerobik+ 1 anaerobik veya 2 aerobik sıvı besiyerlerinin bulunduğu bir kültürü ifade eder. 11

12 e) MİKROBİYAL ÖRNEKLERİN ALINMASI, TAŞINMASI, SAKLANMASI YÖNTEMLERİ ÖRNEK TÜRÜ (KAYNAK) ISIRIK YARASI KEMİK İLİĞİ ASPİRATI YANIK KATATER/ İNTAVENÖZ KATATER FOLEY ÖRNEK ALMA YÖNTEMİ Apseler bölümünde anlatıldı. İğne girecek bölge cerrahi kesi yeri gibi hazırlanır. Yanık bölgesi temizlenir ve debride edilir. 1.Kateter bölgesinin çevresi alkol ile temizlenir. 2.Aseptik şartlarda kateter çıkartılır ve distal ucundan 5 cm lik kısmı direk steril bir tüpe aktarılır. 5 cm lik intrakutanöz kısım yumuşak doku enfeksiyonunu gösterir. 3.Kuruması önlenerek hızla laboratuvara ulaştırılmalıdır. Distal üretra florası üreyeceğinden kültür yapılmamalıdır. TAŞIMA YÖNTEMİ VE/VEYA EN AZ MİKTAR TAŞIMA SÜRESİ VE SICAKLIĞI SAKLAMA SÜRESİ VE SICAKLIĞI TEKRAR LİMİTLERİ AÇIKLAMA Enfeksiyon belirtisi bulunmayan 12 saatten daha yeni (enfeksiyon etkenlerinin genellikle bulunmadığı) hayvan ısırığı ile oluşmuş yaralara Kan kültürü şişesine veya 1,5 ml lik bir lizis santrifüj tüpüne inoküle edilir. Doku steril vidalı kapaklı taşıyıcı kap içine konur; aspirat ya da eksuda sürüntüsü steril taşıyıcı ya da eküvyon taşıma sistemi ile taşınır. Steril vidalı kapaklı tüp ya da kap dakika, Oda sıcaklığında dakika, Oda sıcaklığında dakika, Oda sıcaklığında 2 saat, Oda sıcaklığında 2 saat, Oda sıcaklığında 2 saat, +4 C de Günde 1 kez Her kaynaktan günde 1 kez Yok kültür yapılmamalıdır. Az miktarda kemik iliği kültür besiyerine direk inoküle edilebilir. Kemik iliğinin rutin bakteriyel kültürü nadiren yararlı olur. Kantitatif kültürler istendiğinde 3-4 mm punch biyopsi örneği en uygundur. Sadece aerobik kültür için uygulanır. Yanıkların yüzey sürüntü kültürleri hatalı olabilir. Semikantitatif kültür için intravenöz kateter uygundur (Maki yöntemi); santral, CVP, Hickman, Broviac, periferik, arteriyel,umbilikal,hiperalirnentasyon, Swan-Ganz Kültür için uygun değildir. 12

13 e) MİKROBİYAL ÖRNEKLERİN ALINMASI, TAŞINMASI, SAKLANMASI YÖNTEMLERİ ÖRNEK TÜRÜ (KAYNAK) SELÜLİTLİ ALANDAN ASPİRAT BOS DENTAL KÜLTÜR, DİŞ ETİ, PERİODONTAL, PERİAPİKAL, VİNCENT STOMATİTİ ÖRNEK ALMA YÖNTEMİ 1.Steril serum fizyolojik ya da %70 lik alkol ile bölge silerek temizlenir. 2.İğne ya da enjektör ile en fazla inflamasyonun (merkez kenardan daha önceliklidir) olduğu bölgeden aspirasyon yapılır. 3.Serum fizyolojik enjektöre aspire edilir. Steril kapaklı tüpe aktarılır. 1.İyotlu bir preparat ile bölgeye antisepsi uygulanır. 2.Ponksiyon iğnesi ile L3-L4, L4-L5 ya da L5- S1 arasından girilir. 3.Subaraknoid bölgeye ulaşılır, ponksiyon iğnesi çıkarılır ve 3 adet sızdırmaz tüpe sıvı alınır. 1.Diş eti etrafı ve diş eti üst yüzeyleri tükürük, artık ve plakları uzaklaştırmak üzere dikkatle temizlenir. 2.Periodontal scaler aleti kullanılarak diş eti altındaki lezyon materyali dikkatlice alınır ve aneorobik bir taşıma ortamına alınır. 3.Eş zamanlı olarak gram boyama için yayma hazırlanır. TAŞIMA YÖNTEMİ VE/VEYA EN AZ MİKTAR Steril kapaklı tüpler ihtiyaç duyulan en az miktar: bakteriler için 2 ml Enjektör veya Steril kapaklı tüpler ihtiyaç duyulan en az miktar: bakteriler için 2 ml Anaerobik bir taşıma ortamı TAŞIMA SÜRESİ VE SICAKLIĞI dakika, Oda sıcaklığında dakika, Oda sıcaklığında dakika, Oda sıcaklığında SAKLAMA SÜRESİ VE SICAKLIĞI 2 saat, Oda sıcaklığında 2 saat, Oda sıcaklığında 2 saat, Oda sıcaklığında TEKRAR LİMİTLERİ Yok Yok Günde 1 kez AÇIKLAMA Kültür için kan da alınır. Tek bir tüp BOS alınmış ise öncelikle mutlaka mikrobiyolojiye gönderilir. Olmazsa 2. tüp mikrobiyolojiye gönderilir. Anaerobik bakteri ve parazitlerin belirlenmesi için beyin apsesinden aspirat veya biyopsi örneğine ihtiyaç olabilir. Kültür için kan da alınır. Tek bir tüp BOS alınmış ise öncelikle mutlaka mikrobiyolojiye gönderilir. Olmazsa 2. tüp mikrobiyolojiye gönderilir. Anaerobik bakteri ve parazitlerin belirlenmesi için beyin apsesinden aspirat veya biyopsi örneğine ihtiyaç olabilir. Periodontal lezyonlar, tanınmış patojenlerin saptanması ve sayımı için spesifik teknikler gerektirmektedir. 13

14 e) MİKROBİYAL ÖRNEKLERİN ALINMASI, TAŞINMASI, SAKLANMASI YÖNTEMLERİ ÖRNEK TÜRÜ (KAYNAK) DEKÜBİT ÜLSERİ KULAK (İÇ) KULAK (DIŞ) VİTERUS SIVISI ASPİRATI ÖRNEK ALMA YÖNTEMİ Sürüntü tercih edilen bir örnekleme değildir. 1.Steril serum fizyolojik ile yüzey temizlenir. 2.Biyopsi örneği uygun değil ise ülser tabanından inflamatuvar materyal aspire edilir. Komplike, tekrarlayan veya kronik persistan otitis media için timpanosentez ön koşuldur. 1.Sağlam kulak zarı için, sabunlu solüsyon ile kulak kanalı temizlenir ve enjektör aspirasyon tekniği (timpanosentez) ile sıvı alınır. 2.Rüptüre olmuş kulak zarı için işitsel bir spekulum kanalı yoluyla esnek saplı bir eküvyon ile (aerobik kültür için) sıvı alınır. 1.Kulak yolundan birikinti veya kabukları çıkarmak için ıslatılmış eküvyon kullanılır. 2.Dış kulak yolundan eküvyonla örnek materyal özenle alınır. Sıvının iğne aspirasyonu için göz hazırlanır. TAŞIMA YÖNTEMİ VE/VEYA EN AZ MİKTAR Steril tüp/taşıyıcı kap aerobik ya da anaerobik sistem (doku için) Steril tüp/eküvyon taşıyıcı besiyeri, anaerobik sistem eküvyonla taşınır Sıvı steril kapaklı tüpe alınır veya küçük miktarları direk besiyeri üzerine inoküle edilir TAŞIMA SÜRESİ VE SICAKLIĞI dakika, Oda sıcaklığında dakika, Oda sıcaklığında dakika, Oda sıcaklığında dakika, Oda sıcaklığında SAKLAMA SÜRESİ VE SICAKLIĞI 2 saat, Oda sıcaklığında 2 saat, Oda sıcaklığında 2 saat, +4 C de 2 saat, Oda sıcaklığında TEKRAR LİMİTLERİ Her kaynaktan günde 1 kez Her kaynaktan günde 1 kez Her kaynaktan günde 1 kez Günde 1 kez AÇIKLAMA Klinik bilgi vermediği için dekübit ülserinin sürüntü örneği gönderilmemelidir. Doku biyopsi örneği veya iğne aspiratı tercih edilen örneklerdir. Boğaz ve nazofarinks sürüntü kültür sonuçları ile otitis media enfeksiyonunun etkeni tahmin edilemez ve bu nedenle gönderilmemelidir. Otitis eksterna için, yüzey sürüntüsü ile streptokoksik selülit kaçırılabileceği için bastırarak güçlü sürüntü almak gereklidir. Fungal besiyeri de kullanılmalıdır. Anestetikler bazı etiyolojik ajanlar için inhibitör olabilir. 14

15 e) MİKROBİYAL ÖRNEKLERİN ALINMASI, TAŞINMASI, SAKLANMASI YÖNTEMLERİ ÖRNEK TÜRÜ (KAYNAK) GÖZ KONJONKTİVA KORNEA KAZINTISI GAİTA/DIŞKI RUTİN KÜLTÜR ÖRNEK ALMA YÖNTEMİ 1.Her iki gözden farklı eküvyonlarla (steril serum fizyolojik ile önceden ıslatılmış) her iki konjonktiva üzerinde çevirerek örnek materyal alınır. 2.Alınınca besiyerine hemen ekilebilir. 3.Alınır alınmaz yayma hazırlanabilir. Eküvyon lam üzerinde çevrilerek 1-2 cm lik alana sürülür. 1.Örnek oftalmolog tarafından alınır. 2.Ülserleri ya da lezyonlarından steril spatula kullanılarak alınan ve kazıntı direk besiyerine ekilir. 3.İki lam üzerine 1-2 cm lik alana spatuladan sürülen materyal ile yayma yapılır. Örnek temiz ve kuru bir taşıyıcı kaba direk aktarılır. Alındıktan sonra 1 saat içerisinde laboratuvara ulaştırılır veya Cary-Blair taşıma besiyerine aktarılır. TAŞIMA YÖNTEMİ VE/VEYA EN AZ MİKTAR Direk ekim: Kanlı agar plağı, Çikolatamsı agar Laboratuvarda ekim: eküvyonla taşınır Direk ekim: %10 koyun kanlı Brain Heart İnfüzyon, Çikolatamsı agar, inhibitör mold agar Temiz, sızdırmaz, geniş ağızlı taşıyıcı kap ya da Cary- Blair taşıma besiyeri 5 ml/gr TAŞIMA SÜRESİ VE SICAKLIĞI dakika, Oda sıcaklığında dakika, Oda sıcaklığında 1 saat, Oda sıcaklığında SAKLAMA SÜRESİ VE SICAKLIĞI 2 saat, Oda sıcaklığında 2 saat, Oda sıcaklığında 24 saat, +4 C de TEKRAR LİMİTLERİ Yok Yok Günde 1 kez AÇIKLAMA Biri enfekte olmuş bile olsa mevcut florayı belirlemek için mümkünse her iki konjonktivadan örnek alınır. Sağlam göz, enfekte gözden izole edilen mikroorganizmaların karşılaştırıldığı bir kontrol görevi görür. Konjunktiva örnekleri bazı bakterileri inhibe edebilen anestetik uygulamalardan önce alınır. Kornea kazıntısı anesteziden sonra yapılır. Fungal besiyeri de kullanılmalıdır. Üç günden fazla süredir hastanede yatan ve gastroenterit tanısı almamış hastalardan doktor konsültasyonu olmadan rutin dışkı kültürü alınmalıdır. Bu hastalar için C.difficile yönünden de test istemi düşünülmelidir. Çocuklar hariç rutin patojenler için sürüntü tavsiye edilmez. 15

16 e) MİKROBİYAL ÖRNEKLERİN ALINMASI, TAŞINMASI, SAKLANMASI YÖNTEMLERİ ÖRNEK TÜRÜ (KAYNAK) C.DİFFİCİLE E.COLİ (O157:H7) VE DİĞER SHİGA TOKSİN ÜRETEN SEROTİPLER REKTAL SÜRÜNTÜ VÜCUT SIVILARI : BATIN, AMNİYON, ASİT, SAFRA, EKLEM, PARASENTEZ, PERİKARD, PERİTON, PLEVRA, SİNOVYA, TORASENTEZ ÖRNEK ALMA YÖNTEMİ Sulu veya yumuşak dışkı direk temiz ve kuru bir taşıyıcı kaba aktarılır. Yumuşak dışkı taşındığı kabın şeklini alan dışkı olarak tanımlanır. Sürüntü örnekleri toksin incelemesi için tavsiye edilmez. Sulu ya da kanlı dışkı temiz ve kuru bir taşıyıcı kaba aktarılır. 1.Dikkatlice anal sfinkterin 2,5 cm ötesine içeri girilir. 2.Anal kriptlerden örnek almak için eküvyon nazikçe döndürülür. 3.Diyare yapan patojenler için eküvyonda dışkı görülmelidir. 1.İyotlu bir preparat ile deri üzerine antisepsi uygulanır. 2.Örnek perkutan iğne aspirasyonu veya cerrahi yoluyla alınır. 3.Daima mümkün olduğunca çok sıvı gönderilir, hiçbir zaman sıvıya daldırılmış bir eküvyon gönderilmez. TAŞIMA YÖNTEMİ VE/VEYA EN AZ MİKTAR Steril, sızdırmaz geniş ağızlı 5 ml/gr Steril, sızdırmaz, geniş ağızlı taşıyıcı kap ya da Cary-Blair taşıma besiyeri 5 ml/gr eküvyonla taşınır Anaerobik taşıyıcı sistem, steril kapaklı ya da bakteriyel kan kültürü şişesi; laboratuvara hemen taşınır bakteriler, 2 ml TAŞIMA SÜRESİ VE SICAKLIĞI 1 saat, Oda sıcaklığında 1 saat, Oda sıcaklığında dakika, Oda sıcaklığında dakika, Oda sıcaklığında SAKLAMA SÜRESİ VE SICAKLIĞI 24 saat, +4 C de 24 saat, +4 C de 2 saat, Oda sıcaklığında 2 saat, Oda sıcaklığında veya +4 C de TEKRAR LİMİTLERİ Düşük toksin düzeylerini tespit etmek için 1-2 örnek gerekebilir Günde 1 kez Günde 1 kez Yok AÇIKLAMA Hasta her 24 saatte > 5 sulu ya da yumuşak dışkılama yapmalıdır. Normal görünümlü ya da sert dışkının test edilmesi tavsiye edilmez. -20 C ya da daha soğukta dondurulması sitotoksin aktivitesinin hızla kaybı ile sonuçlanır. Karın krampları olan hastalardan ilk 6 gün içinde kanlı ya da sulu dışkı alınması en verimli uygulamadır. N.gonorrhoeae, Camplobacter, Shigella,herpes simplex virüsü ve B grubu streptokok ve diğer beta hemolitik streptokokların taşıyıcılığının belirlenmesi veya örnek veremeyen hastalar için ön koşuldur. Amniyon ve kuldosentez sıvıları anaerobik sistem içinde taşınmalı. Hasta başında aerobik bir kan kültürü şişesine inokülasyon yüksek oranda önerilir. GANGRENLİ DOKU Apseler bölümünde anlatıldı Yüzeyin ya da yüzeysel dokunun örneklenmesinden vazgeçilmelidir. Doku biyopsisi ya da aspirat alınmalıdır. 16

17 e) MİKROBİYAL ÖRNEKLERİN ALINMASI, TAŞINMASI, SAKLANMASI YÖNTEMLERİ ÖRNEK TÜRÜ (KAYNAK) GASTRİK MİKOBAKTERİ İÇİN YIKAMA VEYA LAVAJ H.PYLORİ İÇİN BİYOPSİ ÖRNEK ALMA YÖNTEMİ Örnek, sabah erkenden hasta yemek yemeden ve yatağından kalkmadan alınır 1.Mideye bir nazogastrik sonda yerleştirilir ml soğuk steril distile su ile lavaj yapılır. 3.Örnek alınır ve sızdırmaz bir steril taşıma kabına konur. Endoskopi sırasında gastroenterolog tarafından alınır. TAŞIMA YÖNTEMİ VE/VEYA EN AZ MİKTAR Steril sızdırmaz taşıyıcı kap Taşıma besiyerli steril tüp TAŞIMA SÜRESİ VE SICAKLIĞI dakika, Oda sıcaklığında < 1 saat, Oda sıcaklığında SAKLAMA SÜRESİ VE SICAKLIĞI 24 saat, +4 C de 24 saat, +4 C de TEKRAR LİMİTLERİ Günde 1 kez Yok AÇIKLAMA Mikobakteriler gastrik lavajda hızla öldükleri için, örnek derhal işleme alınmalıdır. Bir saatten daha uzun bekleyecekse sodyum bikarbonatla nötralize edilmelidir. Antimikrobiyal test için kültüre ihtiyaç vardır. KADIN GENİTAL AMNİYON SIVISI BARTOLİN BEZİ SALGILARI SERVİKAL SALGILAR CUL-DE-SAC SIVISI Amniyosentez ile aspire edilir ya da sezaryen sırasında alınır. 1.İyotlu bir preparat ile deriye antisepsi uygulanır. 2.Kanallardan sıvı aspire edilir. 1.Kayganlaştırıcı sürülmemiş bir spekulum kullanılarak serviks görülür. 2.Serviks ucundaki mukus ve salgılar bir eküvyonla silinir ve bu eküvyon atılır. 3.Yeni steril bir eküvyonla endoservikal kanaldan örnek materyal özenle alınır. Aspirat ya da sıvı gönderilir. Anaerobik taşıyıcı sistem, 1 ml Anaerobik taşıyıcı sistem, 1 ml Eküvyonla taşınır Anaerobik taşıyıcı sistem, 1 ml dakika, Oda sıcaklığında dakika, Oda sıcaklığında dakika, Oda sıcaklığında dakika, Oda sıcaklığında 2 saat, Oda sıcaklığında 2 saat, Oda sıcaklığında 2 saat, Oda sıcaklığında 2 saat, Oda sıcaklığında Yok Kommensal vajinal flora ile bulaşma ihtimali olduğundan vajinal salgıların sürüntü ve aspirat örneği uygun değildir. Günde 1 kez - Günde 1 kez Günde 1 kez - C.trachomatis ve N.gonorrhoeae için mümkün olan en kısa zamanda örneklerin laboratuvara gönderilmesi gerekmektedir. ENDOMETRİUM DOKU VE SALGILARI 1.Teleskopik kateter yoluyla transservikal aspirat alınır. 2.Tamamı anaerobik taşıyıcı sisteme aktarılır. Anaerobik taşıyıcı sistem, 1 ml dakika, Oda sıcaklığında 2 saat, Oda sıcaklığında Günde 1 kez - 17

18 e) MİKROBİYAL ÖRNEKLERİN ALINMASI, TAŞINMASI, SAKLANMASI YÖNTEMLERİ ÖRNEK TÜRÜ (KAYNAK) GEBELİK ÜRÜNLERİ ÜRETRA SIVILARI VAJİNA SIVILARI KADIN / ERKEK GENİTAL LEZYONLARI ERKEK GENİTAL (PROSTAT) ÖRNEK ALMA YÖNTEMİ 1.Steril taşıyıcı kap içerisinde bir parça doku gönderilir. 2.Sezaryen sırasında alınırsa derhal anaerobik taşıma besiyerine alınır. 1.Üretral orifisten eski eksuda çıkartılır. 2.Vajina içinden pubic symphysis den üretraya doğru yapılan masaj ile çıkartılan materyal eküvyon üzerine alınır. 1.Eski salgı ve atıklar silinerek uzaklaştırılır. 2.Vajina duvarındaki mukozadan steril eküvyon ya da pipet ile salgılar alınır. 3.Yaymaya da gerek varsa ikinci bir eküvyon kullanılır. 1.Steril serum fizyolojik ile bölgeyi temizlenir ve steril bistüri ile lezyon yüzeyi sıyrılarak uzaklaştırılır. 2.Transudanın birikmesine izin verilir. 3.Lezyonun tabanına bastırırken, steril eküvyon sıvı toplamak için özenle lezyon tabanına sürülür. 1.Üretra çıkışı su ve sabunla temizlenir. 2.Rektum içinden prostat masajı yapılır. 3.Üretradan çıkan sıvı steril bir eküvyon ile alınır. TAŞIMA YÖNTEMİ VE/VEYA EN AZ MİKTAR Steril tüp ve anaerobik taşıyıcı sistem Eküvyonla taşınır Eküvyonla taşınır Eküvyonla taşınır Eküvyonla veya >1 ml örnek için steril tüple taşınır TAŞIMA SÜRESİ VE SICAKLIĞI dakika, Oda sıcaklığında dakika, Oda sıcaklığında dakika, Oda sıcaklığında dakika, Oda sıcaklığında dakika, Oda sıcaklığında SAKLAMA SÜRESİ VE SICAKLIĞI 2 saat, Oda sıcaklığında 2 saat, Oda sıcaklığında 2 saat, Oda sıcaklığında 2 saat, Oda sıcaklığında 2 saat, Oda sıcaklığında TEKRAR LİMİTLERİ Günde 1 kez Günde 1 kez Günde 1 kez Günde 1 kez Günde 1 kez AÇIKLAMA Loşiya kültürü yanıltıcı sonuçlar verdiği için işleme alınsa bile bu durum doktoruna bildirilmelidir. Akıntı elde edilemiyor ise periüretral bölge betadinli sabun ile yıkanıp su ile durulanır. İnce bir eküvyon ile 2-4 cm kadar üretraya girilir, eküvyon çevrilir ve emilimine yardım etmek için en az 2 saniye beklenir. İntrauterin hastalıklar için, bir steril taşıyıcı kaba aktarılır ve oda sıcklığında gönderilir. Bakteriyel vajinoz teşhisi için kültür değil gram boyama önerilmektedir. T.pallidum tespitinde karanlık alan incelenmesi için, transudaya bir lam değdirilir, üzeri lamel ile kaplanır, nemli bir ortamda (nemli gazlı bezli petri plakları) derhal laboratuvara gönderilir. T.pallidum cansız besiyerinde üretilemez. Masaj öncesi ve sonrası verilen idrar örneğinin kantitatif kültürü ile prostat sıvısındaki patojenler tanımlanabilir. Ejekülat da kültüre edilmelidir. 18

19 e) MİKROBİYAL ÖRNEKLERİN ALINMASI, TAŞINMASI, SAKLANMASI YÖNTEMLERİ ÖRNEK TÜRÜ (KAYNAK) ERKEK GENİTAL (ÜRETRA) ALT SOLUNUM (BRANKOALVEOLAR LAVAJ, FIRÇALAMA VEYA YIKAMA, TRAKEAL ASPİRAT) ALT SOLUNUM ( ÖKSÜRÜK İLE ÇIKARILAN BALGAM ) ALT SOLUNUM (UYARILMIŞ BALGAM ) ÜST SOLUNUM ( ORAL ) ÖRNEK ALMA YÖNTEMİ İnce bir eküvyon ile 2-4 cm kadar üretraya girilir, eküvyon çevrilir ve emilimini kolaylaştırmak için en az 2 saniye beklenir. 1.Bir balgam kabı içine yıkayarak veya aspire edilerek toplanır. 2.Fırça 1 ml serum fizyolojik içeren bir steril taşıyıcı kaba konur. 1.Hasta oral florayı uzaklaştırmak için ağzını çalkalar veya su ile gargara yapar. 2.Hasta derin bir öksürük ile alt solunum yolu örneği (postnazal sıvı değil) verebilmesi için yönlendirilir. 3.Steril bir kaba alınır. 1.Hasta dişetlerini ve dilini fırçaladıktan sonra ağzını su ile çalkalar. 2.Hastalar bir nebulizör yardımı ile %3-10 luk 25 ml steril serum fizyolojik solur. 3.Steril bir taşıma kabına alınır. 1.Oral salgı ve tortular bir eküvyon ile lezyon üzerinden uzaklaştırılır. Bu eküvyon atılır. 2.İkinci bir eküvyon kullanılarak, normal dokudan kaçınarak lezyon etkin şekilde örneklenir. TAŞIMA YÖNTEMİ VE/VEYA EN AZ MİKTAR Eküvyonla taşınır Steril taşıyıcı kap; 2 ml Steril taşıyıcı kap; 2 ml En az miktar; Bakteriler: 2 ml Steril taşıyıcı kap; 2 ml Eküvyonla taşınır TAŞIMA SÜRESİ VE SICAKLIĞI dakika, Oda sıcaklığında dakika, Oda sıcaklığında dakika, Oda sıcaklığında dakika, Oda sıcaklığında dakika, Oda sıcaklığında SAKLAMA SÜRESİ VE SICAKLIĞI 2 saat, Oda sıcaklığında 24 saat, +4 C de 2 saat, Oda sıcaklığında 2 saat, Oda sıcaklığında 2 saat, Oda sıcaklığında TEKRAR LİMİTLERİ Günde 1 kez - Günde 1 kez Günde 1 kez Günde 1 kez Günde 1 kez AÇIKLAMA Kantitatif analiz için toplam ml sıvıya ihtiyaç vardır. Fırçalama ile alınan örneğin kantitatif analizi için fırça 1 ml serum fizyolojik içine konur. Çocuk hastalar balgam örneği veremez, bir solunum terapisi emme (suction) yoluyla örnek almalıdır. Yukarıda ekspektorasyon ile çıkartılan balgam için anlatıldığı gibi Bakteriyel inceleme için yüzeyel dokunun örneklenmesinden vazgeçilmelidir. En seçkin örneklemeler doku biyopsi örnekleri ve iğne aspiratlarıdır. 19

20 e) MİKROBİYAL ÖRNEKLERİN ALINMASI, TAŞINMASI, SAKLANMASI YÖNTEMLERİ ÖRNEK TÜRÜ (KAYNAK) ÜST SOLUNUM ( NAZAL ) ÜST SOLUNUM ( BOĞAZ YA DA FARİNKS ) DOKU İDRAR ( KADIN ORTA AKIM ) ÖRNEK ALMA YÖNTEMİ 1.Burun deliğine steril serum fizyolojik ile ıslatılmış bir eküvyon ile yaklaşık 1-2 cm girilir. 2.Eküvyon nazal mukozaya değecek şekilde çevrilir. 1.Dil, bir dil basacağı ile bastırılır. 2.Farinks arka duvarı, tonsiller ve inflamasyon alanlarından steril eküvyon ile örnekleme yapılır. Cerrahi ya da deri biyopsisi uygulamaları sırasında alınır. 1.Labialar tutulurken miksiyon başlatılır. 2.İdrar birkaç ml akıtıldıktan sonra akışı durdurulmadan orta akım kısmı alınır. 3.Orta akım kısmı bakteriyel kültür için kullanılır. TAŞIMA YÖNTEMİ VE/VEYA EN AZ MİKTAR Eküvyonla taşınır Eküvyonla ile taşınır (S.pyogenes ve C.diphtheriae için silika jelli veya jelsiz kuru eküvyon iyidir.) Anaerobik taşıma sistemi ya da steril kapaklı taşıma kabı. Küçük doku parçalarının nemini korumak için birkaç damla steril serum fizyolojik eklenir. Steril, geniş ağızlı taşıyıcı kap, 1 ml ya da borik asit eklenmiş idrar taşıma tüpü TAŞIMA SÜRESİ VE SICAKLIĞI dakika, Oda sıcaklığında dakika, Oda sıcaklığında dakika, Oda sıcaklığında dakika, Oda sıcaklığında SAKLAMA SÜRESİ VE SICAKLIĞI 2 saat, Oda sıcaklığında 2 saat, Oda sıcaklığında 2 saat, Oda sıcaklığında 24 saat, +4 C de TEKRAR LİMİTLERİ Günde 1 kez Günde 1 kez Yok Günde 1 kez AÇIKLAMA Ön burun kültürleri stafilokok taşıyıcılarının tanımlanması ve burun lezyonları için ön koşuldur. Epiglottitli hastalar için boğaz sürüntü kültürleri kontrendikedir. Eküvyonlar N.gonorrhoeae için aktif kömür içeren taşıma besiyerlerine konur ve en geç 12 saatte ekilir. Oda sıcaklığında taşıma için en uygun ortamlar JEMBEC, Bio-Bags ve GonoPax tır. Daima mümkün olduğunca çok doku gönderilmelidir. Eğer çıkartılan doku uygun ise bir parçası ileride gerek duyulabilecek çalışmalar için -70 C de saklanır. Asla bir dokunun üzerine sürülmüş bir eküvyon gönderilmemelidir. Kantitatif çalışma için 1 cm3 hacminde örnek uygundur. Kadınların idrarındaki Chlamydia DNA sının tespiti erkeğin idrarındakinden daha az duyarlıdır. İdrar hücre dizilerine toksik etkili olduğundan Chlamydia kültürü için en seçkin örnek değildir. Miksiyon öncesinde yapılan temizlik idrar örneği kalitesini artırmaz; örneğin orta akım idrarları temizlik yapılarak alınmış orta akım idrarlarına eşdeğerdedir. 20

21 e) MİKROBİYAL ÖRNEKLERİN ALINMASI, TAŞINMASI, SAKLANMASI YÖNTEMLERİ ÖRNEK TÜRÜ (KAYNAK) ÖRNEK ALMA YÖNTEMİ TAŞIMA YÖNTEMİ VE/VEYA EN AZ MİKTAR TAŞIMA SÜRESİ VE SICAKLIĞI SAKLAMA SÜRESİ VE SICAKLIĞI TEKRAR LİMİTLERİ AÇIKLAMA İDRAR ( ERKEK ORTA AKIM ) İDRAR ( DÜZ KATATER ) İDRAR ( SABİT KATATER ) 1.Öndeki deri tutulurken, miksiyon başlatılır. 2.İdrar birkaç ml akıtıldıktan sonra akışı durdurulmadan orta akım kısmı alınır. 3.Orta akım kısmı kültür için kullanılır. 1.Üretranın dışa açılan kısmı su ve sabunla tamamen temizlenir. 2.Bu alan ıslak gazlı bez ile durulanır. 3.Kateter aseptik şartlarda mesane içine yerleştirilir. 4.Yaklaşık 15 ml çıkışa izin verildikten sonra idrar gönderilmek üzere steril bir taşıma kabına alınır. 1.Kateterin örnek alınacak bölgesi %70 alkol ile dezenfekte edilir. Örnek alınacak kısmın altından klemp ile sıkıştırılıp borulanınca dakika idrar alınır ml idrar toplamak için aseptik şartlarda iğne ya da enjektör kullanılır. 3. Steril tüp ya da taşıyıcıya aktarılır. Steril, geniş ağızlı taşıyıcı kap, 1 ml ya da borik asit eklenmiş idrar taşıma tüpü Steril, sızdırmaz taşıyıcı kap ya da borik asit koruyucu eklenmiş idrar taşıma tüpü Steril, sızdırmaz taşıyıcı kap ya da borik asit koruyucu eklenmiş idrar taşıma tüpü dakika, Oda sıcaklığında dakika, Oda sıcaklığında dakika, Oda sıcaklığında 24 saat, +4 C de 24 saat, +4 C de 24 saat, +4 C de Günde 1 kez Günde 1 kez Günde 1 kez İdrarın akan ilk kısmı Chlamydia nın prob ve DNA amplifikasyon testleri için kullanılır. Prob ve DNA amplifikasyon testleri için önceki idrar çıkışından en az 2 saat sonraki idrar alınır. Kateterizasyon üretral floranın mesaneye girmesine neden olur ve iyatrojenik enfeksiyon riskini artırır. Sabit kateterli hastaların mesanesinde daima bakteri bulunur. Semptomatik olmadığı sürece bu hastalardan idrar örneği alınmaz. 21

22 f) ÖRNEKLERİN TAŞINMASI ***DİKKAT! İşlemlerin tüm aşamasında eldiven giyilmelidir. Laboratuvarda uygulanan test prosedürlerinin doğruluğu örnek kalitesiyle doğrudan ilişkilidir. Örnek kalitesi ne zaman nasıl toplandığına, nasıl saklandığına ve ne kadar zamanda laboratuvara ulaştırılmasına bağlıdır. Tüm numunelerin nakli hemen hiç beklenilmeden yapılmalıdır. Numune alınırken lokal anestezik madde kullanılmış ise bu maddeler antibakteriyel etki gösterebileceğinden lokal anestezikle temas süresi kısa olmalıdır. Tüm örnekler laboratuvarın önerdiği sızdırmaz ve kırılmaz kaplara konulmalıdır. Örnek kaplarının sıkıca kapalı olup olmadığı kontrol edilmelidir. Kabın dış kısmı örnekle kontamine edilmemelidir. Örnek taşıyan personel biyolojik tehlikeli maddelerin temizliği ve dekontaminasyonu konusunda eğitimli olmalıdır. Örnekler primer kap dışında, kırılmaz ve sızdırmaz ikinci bir kapla taşınmalıdır. İstem formları kontaminasyondan korunmalı ve gerekirse örnekten bağımsız başka bir kapla taşınmalıdır. İstem formu örneğin yapısı hakkında açıklayıcı bilgiler içermelidir. Örnekler laboratuvarın belirlediği örnek toplama alanına bırakılmalıdır. Örnekler materyal kabulu yapan personelin bilgisi dahilinde örnek toplama alanına bırakılmalıdır. Örnek toplama alanı dışındaki alanlara örnek bırakılmamalıdır. Acil istemlerde örnek, materyal kabul personelinin bilgisi dahilinde toplama alanına bırakılmalıdır. Örnek alınma saati örnek kabının ya da istem formunun üzerinde belirtilmelidir. ***DİKKAT! İşlemlerin tüm aşamasında eldiven giyilmelidir. Herhangi bir nedenle hemen nakledilemiyorsa 2-8 C de buzdolabında saklanmalıdır. Bazı numuneler bu durumun dışındadır: a)kan kültürü için alınan numuneler laboratuvara hemen nakledilmeli, laboratuvara ulaşana kadar oda ısısında muhafaza edilmelidir. 22

23 b)beyin omurilik sıvısı (BOS) örnekleri 37 C de veya oda ısısında bekletilmelidir İdrar ve solunum sistemine ait numuneler bir saat içinde laboratuvara ulaşmış olmalı, ulaştırılamıyorsa 2-8 C de buzdolabında 24 saat bekletilebilir. Gaita örnekleri kültür için transport besiyerine alınmalı, mikroskobik ve paraziter inceleme için gaita kabına alınmalı ve 30 dakika içinde laboratuvara ulaştırılmalıdır. Aksi halde flora bakterileri çoğalarak patojen bakterilerin üremesini engeller. Yara ve vücut sıvıları 1 saat içinde laboratuvara ulaştırılmalıdır. 23

24 5. TIBBİ MİKROBİYOLOJİ LABORATUVARIMIZDA ÇALIŞILAN TESTLER 5.1.BAKTERİYOLOJİ TEST GRUBU MİKROSKOPİ BOYALI MİKROSKOBİK İNCELEME ( GRAM VB. ) Lab. Test Kodu Mikroskopi Örneğin Çalışma Zamanı Her gün Sonuç Verme Zamanı 2 saat (Acil 1 saat) İdrar, BOS, plevral sıvı, periton sıvı, perikardiyal sıvı, eklem sıvı, gaita, balgam, üretral sürüntü, vajinal sürüntü, yara yeri sürüntüsü, apse örnekleri vb. Steril vidalı kapaklı kap, steril disposable tüpte eküvyon çubuk, gaita kutusu (vidalı kapaklı ) 2 ml/gr Örneklerin Transferi Bekletilmeden laboratuvara gönderilmelidir. Örnek Kabul Örnek materyalin yeterli miktarda, steril ve uygun şartlarda alınmaması Etmeme(Red) Kan, BOS, steril vücut sıvılarında mikroorganizmaların görülmesi Klinik örneklerde Gram (+) pozitif ve Gram (-) negatif bakterilerin araştırılması esasına dayanır. 24

25 BOYALI MİKROSKOBİK İNCELEME ( M.MAVİSİ, GİEMSA, WRİGHT VB. ) Lab. Test Kodu Mikroskopi Örneğin Çalışma Zamanı Her gün Sonuç Verme Zamanı 2 saat (Acil 1 saat) İdrar, BOS, plevral sıvı, periton sıvı, perikardiyal sıvı, eklem sıvı, gaita, balgam, üretral sürüntü, vajinal sürüntü, yara yeri sürüntüsü, apse örnekleri vb. Steril vidalı kapaklı kap, steril disposable tüpte eküvyon çubuk, gaita kutusu (vidalı kapaklı ) 2 ml/gr Örneklerin Transferi Bekletilmeden laboratuvara gönderilmelidir. Örnek Kabul Örnek materyalin yeterli miktarda, steril ve uygun şartlarda alınmaması Etmeme(Red) Mikroorganizmaların görülmemesi Klinik örneklerde PMNL-MNL % lik oranı, mantar/maya vb araştırılması esasına dayanır. GİEMSA BOYAMA WRİGHT BOYAMA 25

26 MİKOBAKTERİ ARANMASI (ARB) DİREKT MİKROSKOBİK İNCELEME Lab. Test Kodu Mikroskopi Örneğin Çalışma Her gün Zamanı Sonuç Verme 2 saat (Acil 1 saat) Zamanı Balgam, bronş lavajı, mide suyu (AMS), plevral sıvı, trakeal aspirat, torasentez sıvı, eklem sıvı, BOS, apse, idrar, gaita, doku örnekleri vb (kan hariç) Steril vidalı kapaklı kap Balgam (3-5 ml), idrar (40-50 ml), vücut sıvıları-ams (10-15 ml), BOS ( 2 ml) Örnek Alımı İle Örnek materyal yeterli miktarda, steril ve uygun şartlarda alınmalı, balgam ve idrar örneklerinde sabah İlgili örnek verilmesi tercih edilmelidir. İdrar ve balgam örnekleri ile yapılacak ARB incelemelerinde duyarlılığı arttırmak için incelemenin birbirini takip eden 3 günde alınan ayrı örneklerle gerçekleştirilmesi önerilmektedir. Örneklerin Bekletilmeden laboratuvara gönderilmelidir. Transferi Örnek Kabul Etmeme(Red) Panik Değer Normal Değer/ Ölçüt 24 saat içerisinde aynı bölgeden alınan birden fazla örnek, kuru meteryal, steril olmayan ya da sızdıran kapla örneğin laboratuara ulaşması, balgamın miktar (2 ml nin altında) ve niteliğinin uygun olmaması(tükürük ağırlıklı) veya gönderilen vücut sıvılarının miktarının 1 ml nin altında olması,eküvyon çubuğu ile alınan metaryeller çalışmalar için uygun değildir. Aside rezistans bakterilerin (ARB) görülmesi Aside rezistans bakterilerin (ARB) görülmemesi Mikobakterilerin ve diğer aside dirençli organizmaların boyanması için kullanılır. 26

27 AEROB KÜLTÜRLER ASPİRAT KÜLTÜRÜ+BAKTERİ/MANTAR TANIMLANMASI VE DUYARLILIK TESTİ Lab. Test Kodu Aerob kültür Örneğin Çalışma Zamanı Her gün Sonuç Verme Zamanı 1-2 gün Aspire edilerek alınan tüm örnekler Steril vidalı kapaklı kap 2 ml/gr Örnek Alımı İle İlgili Örnek materyal yeterli miktarda, steril ve uygun şartlarda alınmalıdır. İyotlu bir preparat ile deri üzerine antisepsi uygulanır. Örnek materyal perkutan iğne aspirasyonu veya cerrahi yoluyla alınır. Mümkün olduğunca çok sıvı gönderilmeli, hiçbir zaman sıvıya daldırılmış bir eküvyon gönderilmemelidir. Örneklerin Transferi Taşıma süresi ve sıcaklığı: Oda sıcaklığında/15-30 dakika Saklama süresi ve sıcaklığı: Oda sıcaklığında/ 2 saat Örnek materyalin yeterli miktarda, steril ve uygun şartlarda alınmaması ve gönderilmemesidir. Panik Değer Bakteri üremesi Bakteri üretilememesi Alt solunum yolları enfeksiyonlarının mikrobiyolojik tanısına yönelik olarak yapılmaktadır. 27

28 BALGAM KÜLTÜRÜ+ BAKTERİ/MANTAR TANIMLANMASI VE DUYARLILIK TESTİ Lab. Test Kodu Aerob kültür Örneğin Çalışma Zamanı Her gün Sonuç Verme Zamanı 1-2 gün Balgam Steril vidalı kapaklı kap 2 ml/gr (I, II) I) Öksürük ile çıkarılan balgam: Hasta oral florayı uzaklaştırmak için ağzını çalkalar veya ılık su ile gargara yapar. Hasta derin bir öksürük ile alt solunum yolu örneği (postnazal sıvı değil) verebilmesi için yönlendirilir. Steril bir kapta alınır. II) Uyarılmış balgam: Hasta dişetlerini ve dilini fırçaladıktan sonra ağzını su ile çalkalar. Hastalar bir nebulizör yardımı ile %3-10 luk 25 ml steril serum fizyolojik solur. Steril bir taşıma kabına alınır. Örneklerin Transferi Taşıma süresi ve sıcaklığı: Oda sıcaklığında/15-30 dakika Saklama süresi ve sıcaklığı: Oda sıcaklığında/ 2 saat Örnek materyalin yeterli miktarda, steril ve uygun şartlarda alınmaması Üst solunum yolu normal flora bakterileri üremesi/bakteri üretilememesi Alt solunum yolları enfeksiyonlarının mikrobiyolojik tanısına yönelik olarak yapılmaktadır. Hasta balgam çıkartmadan önce ağzını steril su ile çalkalamalı ve gargara yapmalıdır. Hastadan günün sabahın ilk balgam örneği tercih edilmelidir. 28