ATATÜRK ÜN FABR KALARI

Transkript

1 Sakl Tarih Sinan Meydan ATATÜRK ÜN FABR KALARI aras nda kurulan binlerce fabrikan n öyküsü Geçen ay bafllad m z; geri kalm fl Osmanl Devleti sanayisinin geliflmifl Bat ülkeleri ile iliflkisinin incelendi i ve Cumhuriyet dönemi ile bafllayan dev sanayi at l m n n anlat ld yaz dizimizi bu ay tamaml yoruz. G enç Cumhuriyet in y llar aras nda Türkiye de kurdu u belli bafll askeri ve sivil fabrikalar flunlard r: 1. Ankara Fiflek Fabrikas (1924) 2. Gölcük Tersanesi (1924) 3. fiakir Zümre Fabrikas (1925) 4. Eskiflehir Hava Tamirhanesi (1925) 5. Alpullu fieker Fabrikas (1926) 6. Uflak fieker Fabrikas (1926) 7. Kayseri Uçak Fabrikas (1926) 8. K r kkale Mühimmat Fabrikas (1927) 9. Bünyan Dokuma Fabrikas (1927) Eskiflehir Kiremit Fabrikas (1927) 11. K r kkale Elektrik Santrali ve Çelik Fabrikas (1928) 12. Ankara Çimento Fabrikas (1928) 13. Ankara Havagaz Fabrikas (1929) 14. stanbul Otomobil (Ford) Montaj Fabrikas (1929 da anlaflma onayland ) 15. Kayafl Kapsül Fabrikas (1930) 16. Nuri Killigil Tabanca, Havan ve 39

2 BD OCAK 2014 Mühimmat Üretim Tesisleri (1930) 17. K r kkale Elektrik Santrali ve Çelik Fabrikas (1931) 18. Eskiflehir fieker Fabrikas (1934) 19. Turhal fieker Fabrikalar (1934) 20. Konya Ere lisi Bez Fabrikas (1934) 21. Bak rköy Bez fabrikas (1934) 22. Bursa Süt Fabrikas (1934) 23. zmit Paflabahçe fiifle ve Cam Fabrikas ( Zonguldak Antrasit Fabrikas ( Zonguldak Kömür Y kama Fabrikas (1934) 26. Keçiborlu Kükürt Fabrikas (1934) 27. Isparta Gülya Fabrikas (1934) 28. Ankara, Konya, Eskiflehir ve Sivas Bu day Silolar (1934 meclis onay ) 29. Paflabahçe fiifle ve Cam Fabrikas (1935) 30. Kayseri Bez Fabrikas ( Nazilli Basma Fabrikas ( Bursa Merinos Fabrikas ( Gemlik Suni pek Fabrikas ( Keçiborlu-Kükürt Fabrikas (1935) 35. Ankara Çubuk Baraj 36. Zonguldak Tafl kömürü fabrikas 37. Barut, Tüfek ve Top Fabrikalar 38. Nuri Demira Uçak Fabrikas 39. Malatya Sigara Fabrikas 40. Bitlis Sigara Fabrikas 41. Malatya Bez Fabrikas ( zmit Ka t ve Karton Fabrikas ( Karabük Demir Çelik Fabrikas ( Divri i Demir Ocaklar (1938) 45. zmir de klor fabrikas (1938 temel atma) 46. Sivas Çimento Fabrikas (1938 Ankara Çubuk Baraj 40

3 B u fabrikalar n büyük bir bölümü devlet iflletmesidir aras nda Türkiye deki devlet iflletmelerinin say s 36 dan 111 e ç km flt r. Türkiye de 1946 dan sonra ABD nin liberal politikalar na a rl k verilmesine karfl n 1954 te hâlâ Türkiye nin sanayi kapasitesinin %32 si devlet sektörünün kontrolündedir. Sümerbank, Atatürk ün öldü ü 1938 y l nda toplam sermayesi milyon TL (1933 te bu rakam 9.2 milyondu) de erinde fabrikalara sahiptir milyon TL de erinde fabrika da yap m aflamas ndad r. Bütün bu fabrikalar ve di er sanayi kurulufllar sayesinde Türkiye de aras nda a r sanayi üretimi % 152 artarken toplam sanayi üretimi % 80 art fl göstermifltir. Art fl kömürde % 100, kromda % 600, di- er madenlerde % 200 olurken, demir üretimi s f rdan tona ç km fl, fleker üretimi 200 misli artm flt r da bafllayan fleker üretimi aras nda tondan tona ç km flt r. T ekstil sanayi ülkenin tekstil ihtiyac n n %80 ini karfl lar duruma gelmifltir. Tekstil ürünleri ithalat 1927 de 51.1 milyon Türk liras ndan 1939 da 11.9 milyon Türk liras na düflmüfltür aras nda pamuk ürünleri üretimi 70 tondan tona, yün 400 tondan 763 tona, ipek BD OCAK 2014 Bütün bu fabrikalar ve di er sanayi kurulufllar sayesinde Türkiye de aras nda a r sanayi üretimi % 152 artarken toplam sanayi üretimi % 80 art fl göstermifltir. Kayseri Uçak Fabrikas 2 tondan 31 tona ç km flt r. Türkiye art k bak r ve bak r bileflikleri ithal etmekten kurtularak bu cevherleri ihraç etmeye bafllam flt r. Kromda % 600 gibi ola anüstü bir art fl sa layan Türkiye dünyada krom üreticisi ve ihracatç s ülkeler içinde Güney Rodezya dan sonra ikinci s ra- 41

4 Uflak fieker Fabrikas ya yükselmifltir. Fabrikalar n kuran, madenlerini iflleyen, üreten, satan ve kazanan Türkiye, emperyalist büyük güçleri rahats z etmeye bafllam flt r. A 42 Daha Birinci Befl Y ll k Sanayi Plan n n uygulanmaya konulmad aras nda ülke genelindeki irili ufakl toplam fabrika say s 1087 ye ulaflm flt r. kl- Kemal in flekillendirdi i Kemalist Ekonomi Modeli nin en somut göstergesi hiç kuflkusuz çok k sa bir sürede kurulan bu fabrikalard r. Genç Cumhuriyet, silah ve cephane fabrikalar ndan, uçak ve motor fabrikalar na, demir çelik fabrikalar ndan flifle cam fabrikalar na, fleker fabrikalar ndan dokuma fabrikalar na, kükürt, klor fabrikalar ndan süt fabrikalar na kadar birçok farkl alanda onlarca büyük, yüzlerce orta ve binlerce küçük ölçekli sanayi tesisi ve fabrika kurmufltur. Öyle ki, daha Birinci Befl Y ll k Sanayi Plan n n uygulanmaya konulmad aras nda ülke genelindeki irili ufakl toplam fabrika say s 1087 ye ulaflm flt r. Halkç ve eflitlikçi Kemalist Ekonomi Modeli, ekonomik kalk nmay ülke geneline yaymak istemifl, bu nedenle sanayi planlamas yaparken sadece Bat daki büyük kentleri de il, Orta ve Do u Anadolu daki adeta kaderine terk edilmifl küçük kentleri de dikkate alm flt r. Bu do rultuda Ankara dan stanbul a, zmir den zmit e, Konya dan, Zonguldak a, Bursa dan Malatya ya, Isparta dan Eskiflehir e, Bitlis ten K r kkale ye kadar Türkiye nin birçok farkl bölgesinde ve birçok farkl il ve ilçesinde fabrikalar kurulmufltur. Asl nda Atatürk, Osmanl Devleti

5 BD OCAK 2014 döneminde adeta unutulmufl, neredeyse hiçbir yat r m yap lmam fl, kaderine terk edilmifl Do u Anadolu ya yat r m yapmak istemifltir. Örne in 1937 Do- u gezisinde yan ndaki Sabiha Gökçen e gelecekte nas l bir Do u görmek istedi ini anlat rken, Geçti imiz yerlerde fabrikalar görmek istiyorum... demifltir. A ncak bu yat r mlardan önce bölgedeki güvenlik sorunlar n n önlenmesi, etnik ve dinsel k flk rtmalara dayal isyanlar n bast r lmas, sa l k ve e itim sorunlar n n belli oranda çözülmesi ve hepsinden önemlisi bölgede toprak reformu yap lmas gerekmifltir. Genç Cumhuriyet 1923 ten itibaren öncelikle bu konularla u raflm flt r. Ancak, Birinci Befl Y ll k Sanayi Plan n n haz rland 1930 lu y llarda Do u Anadolu da etnik ve dinsel kökenli Kürtçü afliret isyanlar n n artmas nedeniyle maalesef bölgeye büyük fabrikalar kurulamam flt r. Kemalist Ekonomi Modeli nin Halkç niteli inin en aç k flekilde görülebildi i yerlerden biri devlet fabrikalarıd r. Atatürk ün fabrikalar, sadece üretim yap lan birer sanayi kuruluflu de il, ayn zamanda e itim, bilim, sanat ve spor yap lan birer kültür kurumu, birer üniversitedir, çünkü Atatürk ün fabrikalar birer sosyal fabrikad r. Atatürk ün bütün bu fabrikalar na ne mi oldu? Neredeyse hepsi haraç mezat sat ld, sat l yor! sinanmeydan@butundunya.com.tr Not: Bu konunun ayr nt lar için bkz. Sinan Meydan, AKL-I KEMAL, Atatürk ün Ak ll Projeleri,C.3, nk lap Kitabevi, stanbul, TÜRKLER "Türkleri yenemedik" dedi Churchill. "Türkleri öldürebilirsiniz lakin onlar yenemezsiniz" dedi Napolyon. "Bizans alan Türkler korkar m orada durmayacaklar" diyordu Vatikan' n bafl. "Savafl n zevkini almak isteyen herkes Türkler ile savaflmal d r" dedi komutan Towsend. "Türk kad nlar n n en büyük süsü. Türk olufllar d r..." dedi Lady Mary Wortley Montagu. "Art k Türklerle savaflmam, onlar çok cesur ve iyi insanlar" dedi Andreas Phitiades. "Dünyada iki bilinmeyen vard r, biri kutuplar di eri Türkler" dedi Albert Sorel. "Türklerle dost ol ama sak n düflman olma" dedi Gianni De Michelis. "Türkler cesurdur, anavatanlar n çok severler ve onun için gerekirse canlar n verirler" dedi.. Albert Einstein... Herkes, yüzy llard r bize TÜRK dedi. fiimdi ise bizim kendimize Türk dememiz ay p oldu... 43