Ameliyathaneler, cerrahi girişimlerin yapıldığı, cerrah, hemşire, asistan, anestezist, Ameliyathanelerde DAS Uygulamaları. Hmş.

Transkript

1 Ameliyathanelerde DAS Uygulamaları Hmş. Dilek ZENCİROĞLU Ameliyathaneler, cerrahi girişimlerin yapıldığı, cerrah, hemşire, asistan, anestezist, anestezi ve ameliyathane teknisyeni, sekreter, hastabakıcı, temizlik personeli gibi multidisipliner bir gruptan oluşur. Hasta, sarf malzemesi, cerrahi setler ve personel giriş çıkışının kontrol altında tutulması gereken kritik bir alandır. Ameliyathanelerde dezenfeksiyon antisepsi ve sterilizasyon (DAS) uygulamaları hasta, çalışan ve çevre güvenliği açısından önemli yer tutar. Mikrobiyal kontaminasyonu engellemek için ameliyat öncesi, sırası ve sonrasında, çalışanların uyması gereken kurallar, hastanın yapması gerekenler, hastaya uygulanması gerekenler ve hastanın bulunduğu çevrenin kontrolü gereklidir. Cerrahi ekip hastanın postoperatif yara infeksiyonu almasında risklerden bir tanesini oluşturur. Bone/kepler, maskeler, ameliyathane formaları, ameliyat gömlekleri açık ciltten, saçtan veya mukus membranlardan ortalığa mikroorganizmalar dökülmesini engellediği için cerrahi alan infeksiyonu (CAİ) nu engelleyen birer bariyer konumundadır. Ameliyathane kıyafetleri vücuttan ortama dökülen mikroorganizmaların miktarını azaltarak mikroorganizmaların yayılmasını ve dolayısıyla hastanın infeksiyon alma riskini düşürür. Yarı yasaklı ve tam yasaklı ameliyathane alanlarına giren herkes için uygun ameliyathane giysilerinin giyilmesi bir zorunluluktur. Gözle görülür bir kirlenme, ıslanma, kontaminasyon varsa, günlük olarak değiştirilir. Günlük banyo ve sık sık saç yıkanmasını da içeren iyi hijyen cerrahi ekip üyeleri için bir zorunluluktur. Günlük banyo ve sık sık saç yıkanmasını da içeren hijyen 355

2 Ameliyathanelerde Dezenfeksiyon Antisepsi Ve Sterilizasyon (DAS) Uygulamaları hastanın yakın çevresine ulaşan mikroorganizmaların sayısını düşürür (1). Üst solunum yolu infeksiyonu vb. infeksiyonları, cilt lezyonu, apse veya infekte lezyonu olanlar hasta ile direkt temas etmemeli ve tam yasaklı ameliyathane bölgelerine sokulmamalıdır. Ameliyata girecek hemşire giyilmesi ve çıkartılması kolay kısa kollu gömlek, pantolon, ameliyat odasından sorumlu olan hemşire de bu giysilerin üzerine ciltten olacak dökülmeleri engelleyecek uzun kollu bir gömlek giymeli, saçları içine alan disposabl bir bone/kep takmalıdır. Cerrahi ekip üyeleri ve hastanın saçları bakterilerin ürediği, kolaylıkla dökülen, ölü hücrelerdir, bütün personelin ve hastaların saçlarının ameliyathanede kapalı tutulması gerekir. Tek kullanımlık hazır veya yıkanmış kumaş malzemelerden dikilmiş boneler bütün saçı örtmek için kullanılmalıdır (2). Solunum ile bakterilerinin hastaya doğru yayılmasını engellemek uygun bir maske kullanımı ile mümkündür. Maske ameliyat odasına girmeden, cerrahi el yıkamadan önce takılmalıdır. Maskenin katlanabilir metal parçası burun köprüsüne oturmalı, başın arkasından ve boynun arkasından bağlanmalıdır (1). Maskeler, tek kullanımlık, su, kan ve vücut sıvılarının sıçramalarında, kullanan kişiyi koruyacak şekilde yüksek filtrasyon özelliğe sahip olmalı, ameliyat sırasında gereksiz konuşmalardan sakınılmalıdır. Aynı zamanda göz koruyucularda kullanılmalıdır (1). Galoşlar/Ayakkabıların üzerine takılan ayakkabı kılıfları/takan kişinin ayakkabı ve ayağını cross kontaminasyondan korumaya yarar. Ayakkabı koruyucu vücut sıvıları ile veya doku ile ıslanırsa kullanıcının ameliyathaneyi terk etmeden önce bunları çıkarması ve ameliyathanede bırakması gerekir (1). Cerrahi el yıkama işleminde tırnaklar, parmaklar, eller ve ön kol cerrahi el yıkama tekniğine uygun olarak yıkanır, steril bir havlu ile kurutulur, cerrahi ameliyat gömleği, hemen ardından da steril eldivenler aseptik teknik kurallarına uygun olarak takılır (1). Steril gömlek ve çift eldiven kullanmak aseptik tekniğin zorunlu bir parçası olup hastayı, cerrahi ekibin üyelerini birbirlerinin cross-kontaminasyonundan korur. Bir bariyer oluşturarak mikroorganizmaların ciltten, giysilerden cerrahi insizyona ulaşmasını engeller (1,2). Cerrahi alanın mikrobiyal kontaminasyonuna endojen flora, ekzojen kontaminasyon, bakteriyel kontaminasyonun miktarı, mikroorganizmanın virülansı ve konakçı direnci etkendir (3). CAİ nozokomiyal infeksiyonlar arasında 2 veya 3. sırada yer alır. Hastanın hem fiziksel, hem de psikolojik rahatsızlık duymasına, ağrılarının, ilaç kullanımının, hastanede kalış süresinin, konsültasyonlar için harcanan paranın, morbidite ve mortalitenin artmasına sebep olur. İlave test ve tekiklerin yapılmasını, infekte materyali, protezi, apseyi drene etmek için ileride başka bir ameliyatı gerektirebilir. Hasta için çalışanlar tarafından uygulanacak olan işlemlerde ise hastanın ameliyat alanının hazırlığı, tıraşı infeksiyon riski oluşturur. Hastalar ameliyattan 356

3 Dilek ZENCİROĞLU bir önceki gece antiseptikli bir solüsyonla banyo yapmalı veya duş alması tercih edilmeli, antiseptik cilt hazırlığına başlamadan önce insizyon bölgesindeki deri iyice yıkanarak temizlenmeli ve kirlerden arındırılmalıdır. İnsizyon bölgesindeki kıllar ameliyat açısından bir olumsuzluk yaratmadığı sürece temizlenmemelidir. Kılların temizlenmesi gerekiyorsa cerrahi bölge ile sınırlandırılmalıdır. Koltuk altı, kasık, perine alanlarındaki bakteri sayısı daha fazla olduğu bu bölgeler ameliyat alanını içinde yer alıyorsa en son hazırlanmalıdır. Bu işlem ameliyat öncesinde (ameliyat gününde) yapılmalı ve kıllar elektrikli aletler kullanılarak kesilmelidir (4). Cilt hazırlığı için uygun bir antiseptik ajan (%10 luk povidon iyot, %4 lük klorheksidin glukonat, %60-95 etil alkol veya %50-91 isopropil alkol) kullanılmalı, preoperatif cilt hazırlığında kullanılan antiseptik ajan insizyon yapılacak alanın ortasından perifere doğru dairesel hareketler halinde uygulanmalıdır. En temiz alanı ilk olarak silmek cerrahi prensiptir (3). Ameliyat öncesi ve sırasında hastaya uygulanacak intravasküler aletlerin (örn. santral venöz kateter), spinal ve epidural anestezi kateterlerinin yerleştirilmesi veya intravenöz ilaçların hazırlanması ve uygulanması sırasında asepsi prensiplerine uyulmalıdır (3). Ameliyatta kullanılacak aletler ve malzemeler steril edilerek veya yüksek düzey dezenfeksiyon uygulandıktan sonra steril su ile durulandıktan sonra hastada kullanılmalıdır. Steril alet setleri ve malzemelerin paketleri/bohçaları kullanımdan hemen önce açılmalı ve kullanım öncesinde paket/bohça üzerindeki maruziyet indikatörü ve paket/bohça içindeki kimyasal indikatör kontrol edilmelidir. Sterilitesi, konusunda şüpheye düşülen malzemeler kullanılmamalıdır. Ameliyathanelerin bina tasarımı, sıcaklık ve nem oranları ve havalandırması da infeksiyon oluşması açısından önemli etkiye sahip faktörlerdir. Sıcaklık ve Nem ameliyathanelerde çevresel kontrolün 2 önemli parametresidir. Ameliyathanelerde sıcaklık C arasında tutulmalıdır. Amerikan Sağlık Mimarları Enstitüsünün ve JCAHO nun nemle ilgili önerisi %30-60 olmalıdır. Nem %60 tan çok yüksek olursa, malzemeler nemlenebilir sterilitesi bozulur, küf ihtimali artar. Nem %30 dan çok daha düşük olursa da aşırı bakteri taşıyan tozların ortama yayılmasına yol açabilir (5). Ameliyathanelerde HEPA filtreyle sağlanan temiz hava saatte en az 15 hava bunlardan 3 ü taze hava olacak şekilde pozitif basınçlı olmalıdır. Laminer akımlı havalandırma sistemleri maliyet açısından yılda 100 ün üzerinde ortopedik implant operasyonu yapılan yerde etkindir. Bu odalara gerekli cerrahi ekip dışında başka personel alınmamalıdır (2). Temizleme ve dezenfeksiyon uygulamaları ve metotları hasta bakım alanlarına göre, temizlenecek yüzeyin tipine göre ve mevcut kirin miktarına göre değişir. Çevresel yüzey temizliği için EPA onaylı dezenfeksiyon deterjan formülleri kullanılması önerilir. Ayrıca, mikroorganizmaların veya kirin direkt silme veya fırçala- 357

4 Ameliyathanelerde Dezenfeksiyon Antisepsi Ve Sterilizasyon (DAS) Uygulamaları ma ile giderilmesi en az kullanılan ajanın antimikrobiyal etkisi kadar önemlidir. Bu nedenle maliyet, emniyet, yüzey ürün uyumu ve housekeeping tarafından kabul edilebilmesi onaylı bir ajanın seçilmesi için gerekli kriterlerdir. Dezenfektan solüsyon ile temizlik uygulaması vücut sıvıları bulaştığını takip etmek yerine kirlenmiş gibi düşünüp, çevrede dirençli bakterilerin olduğu tahmin ediliyorsa yapılır. Hasta bakım alanlarında yüzeyler kontaminasyon riski açısından 3 gruba ayrılır. Ameliyathaneler bu risk grubu içerisinde riskli bölüme girmektedir. Ameliyathane çevrenin sanitasyonunda, ameliyat öncesi ve sonrası bakteri sayısını düşürmek amaçlanmalıdır. Bütün cerrahi vakaların kontamine ihtimalini düşünerek, hasta ve personel için temiz ve güvenli bir çevre sağlanmalıdır (6). Cerrahi ortamda bulunan toz, organik debris ve mikrobiyal yükü azaltmak için ameliyat öncesi, gerekiyorsa ameliyat sırasında, ameliyat sonrası ve gün sonunda temizlik yapılmalıdır (7). Ameliyat odasındaki bütün yatay yüzeyler, örneğin; mobilyalar ameliyat lambaları, masa vb. malzemeler ilk ameliyat başlamadan önce temiz, toz bırakmayan EPA onaylı bir hastane dezenfektanı ile ıslatılmış bir bezle tozu alınmalıdır. Ameliyat odası dışındaki aletler ameliyat odası içerisine alınırken bunlarada aynı işlem uygulanmalıdır. Toz ve hav yatay yüzeylerde birikir. Bu yüzeylerin uygun temizliği toz, hav ve hava ile bulaşan mikroorganizma sayısını azaltır. Diğer cerrahi işlemlere geçmeden ameliyat başlamadan önce ameliyat odası temizliği yapılır. OR nin hazırlığı şunları içerir; odaya getirilen transfer arabalarının, malzemelerin, instrüman setlerinin gözle muayenesini kapsar. CAİ oranlarını etkileyen kontaminasyon seviyeleri bilinmemekle beraber temiz cerrahi çevre mevcut mikrobiyal flora sayısını azaltacaktır. Mümkünse lateks hassasiyeti olan hastalar günün ilk ameliyatı olmalıdır. Cerrahi alan dışına sıçramış olan debris olabildiğince hızlı temizlenmelidir. İnfeksiyon potansiyeline sahip maddenin hemen temizlik ve dekontaminasyonu emin ve temiz bir cerrahi ortamın idamesini sağlar. Sıçramış kan ve diğer infeksiyon potansiyeli olan malzemeyi temizlerken eldiven ve diğer koruyucu giysiler, malzemeler kullanılmalıdır. Hangi hastaların zararlı patojenleri barındırdığını bilmek mümkün değildir. Bu kişisel koruma gereçleri sağlık çalışanlarını, infeksiyon potansiyeline sahip mikroorganizmalarla temastan korur. Ameliyat odasındaki 10 ml den az miktardaki sıçramalar hemen temizlenmeli ve dezenfekte edilmelidir. Bu işlem için ya orta seviye germisit (EPA onaylı, 358

5 Dilek ZENCİROĞLU TBC etkili) ya da EPA onaylı HIV ve hepatit B ye etkisi olan solüsyon emdirilmiş yumuşak bezle temizlik yapılmalıdır. Seçilen ürün önerilen dilüsyonda ve temas süresince kullanılmalıdır. 10 ml nin üzerindeki sıçramalarda önce disposibl emen bir malzeme ile temizlik yapılmalı daha sonra germisit ürün uygulanmalıdır. Kullanılmış temizlik malzemeleri absorban malzeme dahil tıbbi atık olarak atılmalıdır. Temizlik ve dezenfeksiyon için sodyum hipoklorit kullanılıyorsa her gün yeni hazırlanmalıdır. Sodyum hipoklorit solüsyonu virüsler üzerine spesifik etkisinden dolayı aspiratör şişelerinde kullanılabilir. Kapalı karanlık plastik konteynırla da depolansa bile klorin solüsyonları 30 gün içerisinde dezenfeksiyon etkilerini %50 kaybedebilir. Ameliyat odası yer temizliği yaparken kan mevcut değilse veya çok az varsa ameliyat masasından yaklaşık cm (3-4 feet) den başlar ve hemşire masası ve ameliyat masasının bulunduğu yer silinir. Kan dökülen alan için silme odanın uç kısmından başlar ve ameliyat masasına doğru devam eder. Temizlik bezi kirlenince yıkandıktan sonra kullanmaya devam edilir. Diğer ameliyat odası için farklı temizlik bezi kullanılır. Sadece su ile çoğalan, desteklenerek büyüyen ve hastane infeksiyonlarını meydana getiren ve gram-negatif bakterilerden Pseudomonas aeruginosa dezenfektan ve antibiyotiklere dirençlidir. Pseudomonas üremesine engel olmak için; - Steril olmayan alanlardaki lavabolarda devamlı şekilde su kalmamasına dikkat etmek - Temizlenen malzemelerin depolanmadan önce kurulanması sağlamak gerekir (7). Ameliyathanede Prion Şüpheli ve Tanısı Konmuş Hastaların Riskli Dokuları ile Temas Etmiş Aletler İçin Tavsiyeler (8) Tek kullanımlık aletler tercih edilmelidir. Ön temizlik prionları azaltmanın en etkili ve pratik yoludur. Prion ile temas etmiş temizlenmesi imkansız veya zor olan tıbbi malzemeler 1 saat sulandırılmamış (%5.25 sodyum hipoklorit) çamaşır suyunda ( ppm serbest klor) bekletildikten sonra tıbbi atık olarak atılmalıdır. Flash sterilizasyon kesinlikle uygulanmamalıdır. Yüksek riskli dokularla kontamine olmuş kritik olmayan çevresel yüzeyler (laboratuvar yüzeyleri) 1/10 ölçek sodyum hipoklorit ile temizlenir. Yüksek riskli hastaların orta veya düşük riskli dokularında kullanılan aletler için; standart sterilizasyon veya yüksek düzey dezenfeksiyon uygulanır. Orta veya düşük riskli dokuları ile kontamine olmuş çevresel yüzeyler için standart dezenfeksiyon yöntemleri yeterlidir. 359

6 Ameliyathanelerde Dezenfeksiyon Antisepsi Ve Sterilizasyon (DAS) Uygulamaları Ameliyathanede Creutzfelt-Jacob ve Şüphesi Olan Hastalardan Sonra Mobilyalar ve Zemin (9) 1 N sodyum hidroklorid solüsyonu ile (dilüe edilmemiş) 1 saat ıslak kalacak şekilde dekontamine edilir. NOT: Kurumayı önlemek amacıyla solüsyon tekrar tekrar uygulanmalıdır. Daha sonra normal su ile temizlenmelidir. Bu suyla temizleme işlemi bütün artıklar gidene kadar uygulanmalı, mobilyalar ve zemin daha sonra rutin dezenfektan ile silinmelidir. Creutzfelt-Jacob hastasının yüksek infektiviteli dokuları ile temas etmiş çevresel alanlarda yapılması gerekenler: 1:10 sodyum hidroksit ile silinmeli ve rutin prosesler yapılmalıdır. Disposibl materyaller çamaşır suyunda bekletilip atılmalı veya yakılmalıdır. Orta/düşük seviyede/infektiviteye sahip olmayan dokular ile temas etmiş çevresel alanlarda yapılması gerekenler: Hastanenin belirleyeceği prosedürlere göre temizlenmelidir. Kan kontaminasyonunda belirlediğiniz uygulamaları veya 1:10/1:100 sulandırılmış sodyum hipoklorit ile temizlik yapılmalıdır. KAYNAKLAR 1. Ameliyathane giysileri Perioperative Standards and Recommended Practices. Ameliyat öncesi hasta hazırlığı Perioperative Standards and Recommended Practices. Ameliyathane Alanları Guidelines for Enviromental Infection Control in Health Care Facilities. Recommendations of CDC and the Health Care Infection Control Practices Advisory Committee Cerrahi Uygulama Alanlarında çevre temizlik önerileri sterilizasyon taslak rehber