TRILYE ZEYTİNBAĞI T.C. BURSA VALİLİĞİ

Transkript

1 TRILYE ZEYTİNBAĞI T.C. BURSA VALİLİĞİ

2 Zeytinbağı (Trilye) Mudanya nın 12 km. batısında, Marmara Denizi nin güneyinde yer alan Zeytinbağı (Trilye) tarihi dokusunu günümüze kadar taşıyan bir kıyı kasabasıdır. M.Ö. 5. yüzyıldan beri yerleşimin olduğu bölge tarihi kaynaklarda trigleia, bryllion ve trilya gibi adlarla kayıtlıdır. Güney Marmara nın değerli ürünlerine antik dünyadan talep artınca Kios (Gemlik), Kurşunlu, Apemeia (Mudanya), Siği (Kumyaka), Trilye (Zeytinbağı) gibi iskeleler kurulmuş, bölge canlılık kazanmıştır. Günümüzde, bölgede üretilen kaliteli zeytinlerden esinlenerek Zeytinbağı adı da bu güzel belde için kullanılmaktadır. Trilye adının kökeni tam olarak bilinmemekle beraber bu konuda çeşitli varsayımlar ileri sürülmüştür. Bu görüşlerden biri, Trilye adının eski Yunanca da barbunya balığı anlamı taşıyan trigla sözcüğünden türediği varsayımıdır. Bu sava göre kasabanın ortasından geçerek denize dökülen derenin ağzında çok bol barbunya bulunması sebebiyle, barbunya bulunan yer anlamındaki Trigleia adı verilmiş, sözcük zamanla bozularak Trilya ya dönüşmüştür. Diğer bir görüş ise Trilye nin, üç papaz tarafından kurulduğunu ileri sürer. M.S. 376 da toplanan İznik konsülünde, yorum farklılıkları nedeniyle aforoz edilmiş olan Aya Yanni, Aya Yorgi ve Aya Sorti adlı üç din adamı kentten kaçarak bu kıyıya yerleşirler. Bu üç din adamının anısına bölgeye üç papaz anlamına gelen Trilye adı verildiği sanılmaktadır. Trilye uzun yıllar Rum -Ortodoks Hristiyanları için önemli bir dini inanç merkezi olmuştur. Bizans ve Osmanlı mimarisinin izlerini taşıdığı için,1980 den bu yana birinci derece SİT alanı olan Trilye, sahip olduğu tarihi binalar ve evler nedeniyle adeta bir açık hava müzesi görünümündedir. Bursa ve yöresinde Osman Gazi nin Türkmenleri 1303 yılından başlayarak yurt tutmuşlardır. Trilye nin hemen arka planında Kaymak Oba, Mirza Oba ve Çepni köyleri bu sırada kurulmuş olmalıdır. Mudanya nın 1321 de fethinin ardından, Trilye ve diğer iskeleler de kullanılmaya başlanmıştır. Bursa nın özellikle batısında yer alan ve günümüzdeki Küçük Sanayi Bölgesi nden Uluabat Gölü ne kadar uzanan topraklar çok verimliydi. Buralarda bağcılık ve kozacılık yapılmakta, tahıl ürünleri yetiştirilmekteydi. Ayrıca Tahtalı, Demirci, Doğancı bölgeleri gemi yapımında kullanılan nitelikli ağaç ürünlerine sahipti. Daha 1330 larda Trilye İskelesi nde bir Ceneviz yük gemisinin varlığı belirlenmiştir. Bizans İmparatoru nun Fener Patriği ne dayanarak dünyevi gücünü artırmaya çalıştığı dönemde Trilye ve çevresinde kiliseler ve manastırlar inşa edilmiş, Ortodoksluk ön plana çıkartılmıştır. Bunlardan Aya Todori Kilisesi fetihten sonra cami olarak kullanılmış ve Fatih Camii adını almıştır. Yunanlıların arasında Bursa ve çevresini işgal altında bulundurduğu dönemde, bölgedeki Rum çeteleri anarşi yaratmış, bu arada Trilye, Kral Konstantin tarafından ziyaret edilmiştir (Eylül 1921). Trilye, 13 Eylül 1922 günü Türk ordusunun gelmesi ile işgalden kurtarılmıştır. Kurtuluş Savaşı sonrasında Yunan askerleri ile birlikte

3 bölgeyi terk eden Osmanlı Rumlarının yerine, Lozan da varılan Mübadele Anlaşması çerçevesinde Selanik ve Girit ten gelen Müslüman-Türk göçmenler yerleştirilmiştir. Ayrıca Usturumca, Dedeağaç, Serez, Tikveş ve Karacaova lı göçmenler de bölgeye gelmiştir. Zeytinbağı halkının geçim kaynağı, balıkçılık, zeytincilik ve turizmdir. Fatih Camii Trilye de M.S yılları arasında inşa edilen bir Bizans Kilisesi olan Aya Todori (İsa Kilisesi - Hagios Stephanos) Bursa çevresinde özgün yapısını korumuş en eski Bizans yapısıdır. Tirilye nin Türkler tarafından fethinin ardından, Fatih Camii adı ile düzenlenerek ibadete açılır. Girişinde Bizans sütun başlıkları olan yapının 19 metre yüksekliğinde kubbesi bulunmaktadır. Camiye başlıkları madenden yapılmış motiflerle süslü dört sütunun taşıdığı ahşap beşikten çatı ile kapalı bir revaktan girilir. Cami de, mevcut mihrabın üzeri yarım kubbe ile örtülüdür yılında, Yunan işgali sırasında yeniden kiliseye dönüştürülmüş olsa da 1922 de işgalden sonra tekrar cami olarak açılır. Trilye (Zeytinbağı) Trilye, situated 12 km west of Mudanya (a district of Bursa Province) is a coastal town, which has carried its historical fabric to these days. The area, which was inhabited since 5th Century BC, was known by the names such as trigleia, bryllion and trilya in the history. When demand for the products of Southern Marmara from the antic world increased, ports have been constructed in Kios (Gemlik), Kurşunlu, Apemeia (Mudanya), Siği (Kumyaka), and Trilye (Zeytinbağı) and the region boomed. Today this lovely town is called Zeytinbağı ( olive grove ) referring to high quality olives produced in the region. The exact reason for the name of Trilye is not known however there are various assumptions. One of these assumptions suggests that the name of Trilye comes from triglia, which means red mullet in ancient Greek. According to this, there were abundant red mullet at the stream

4 Taş Mektep Eski Kıbrıs Cumhurbaşkanı Başpiskopos Makarios un eğitim gördüğü okul olarak bilinen Taş Mektep dönemin batı mimarisini çizgilerini yansıtan neo klasik tarzda inşa edilmiştir yılında yapımına başlanan ve 3 yıl gibi uzun bir zamanda inşa edilerek 965 metrekarelik bir alan kaplayan dört katlı görkemli bina İskele Caddesi nin batısındaki tepede yer alır. Cumhuriyetin ilanının ardından 1924 yılında Kazım Karabekir Paşa tarafından şehitlerin geride bıraktığı öksüz ve yetim çocukların okudukları Dar-ül Eytam Okulu olarak açılır. Daha sonra yatılı bölge okulu, ilkokul ve ortaokul olarak eğitime hizmet verir yılında boşaltılan tarihi bina önce Uludağ Üniversitesi ne devredilmiş, daha sonra restore edilmek üzere Zeytinbağı belediyesi ne bırakılmıştır. Faruk Çelik Kültür Merkezi Trilye de, 1878 yılında kilise olarak yapılan bina günümüzde restore edilip Faruk Çelik Kültür Merkezi olarak kullanılmaktadır. Diğer tüm kiliselerde olduğu gibi, üç dikey sıradan oluşur. Dikey sıralar, birbirlerinden sütunlar ile ayrılır. Kilisenin apsisi yıkılmış ve buradan binaya giriş verilmiştir. Girişin üstü, yanlara göre daha yüksektir. mouth, where the river was flowing through the town and met the sea, so the town was called trigleia, which means the place with red mullet fish. As the time went by, the name of trigleia turned into trilya. Another view suggests that three priests found Trilye. According to this view the priests Aya Yorgi, Aya Sorti and Aya Yanni were excommunicated for differences in their interpretations during the Council of Nicaea (İznik Consul) in 376 BC and as a result these priests settled here. The region was called Trilye, which means three priests for commemoration of the priests. Trilye has been an important religious center for Greek Orthodox Christians for long years. Trilye is a first level protected area since 1980 because of the Byzantine and Ottoman architectural monuments and is considered as an open-air museum thanks to the historical buildings and houses. Osman Gazi s Turkmens in Bursa and surroundings have started settling in this location from the beginning of the year Kaymak Oba, Mirza Oba and Çepni villages located at the back of Trilye are considered to be establishing during this era. After Mudanya was conquered in 1321 Trilye s ports and other ports in the region started being used. The land at the western parts of Bursa namely the area between current Minor Industry Area (Küçük Sanayi Bölgesi) and Uluabat Lake were very fertile. Grapes, cocoons and cereal crops were grown in this region. In addition the Tahtalı, Demirci and Doğancı regions had high quality wood used in the production of ships. There are signs proving a Genoese cargo boat has visited Trilye port in 1330s. During the era in which the Byzantine Emperor tried to increase his power using the Fener Patriarchate churches and monasteries were constructed in Trilye and it s surroundings and Orthodox churches were strengthened. One of these churches was Aya Todori, which was turned into a mosque and given the name Fatih Mosque after Trilye was conquered. When Greeks invaded Bursa and its surroundings between the years of , Greek gangs incited anarchy in the region and King Konstantin visited Trilye at this time. The Turkish Army liberated Trilye on 13 September After the independence war Ottoman Greeks have left the town together with Greek soldiers and as a result of the population exchange agreement signed in Lausanne, Muslim - Turkish migrants from Thessaloniki and Crete have settled in Trilye. In addition migrants from Usturumca, Dedeağaç, Serez, Tikveş and Karacaova have also settled in the town. The main economic activities are wine production, fishery, olive production and tourism.

5 Taş Mektep te açılan Dar-ül Eytam mektebinin marangozluk, demircilik bölümlerinin atölye binası olarak kullanılırken burada okuyan 400 öğrenci, yemeklerini üç posta halinde, sırayla yedikleri için atölyeler Dündar Evi olarak bilinen eski kiliseye nakledilir. Kilise binası 1927 yılının Eylül ayında, okul kapatılıncaya kadar 400 öğrencinin rahatlıkla yemek yediği yemekhane olarak kullanılır. Bu yüzden Yemekhane olarak bilinen bu kilise restore edilerek Faruk Çelik Kültür Merkezi adıyla belde turizmine kazandırılmıştır. Fener Rum Patriği Bartholomeos Arhondoni nin 1Temmuz 2009 da Trilye yi ziyaret eden Yunan Kültür Heyeti nin ricası üzerine düzenlediği ayin burada yapılmıştır. Kemerli Kilise Panagia Pontobasilissa ya da belde de tanınan adıyla Kemerli Kilise, duvarlarına resim yapılan ilk kilise olarak bilinmektedir. Kilisenin Panagia Pantobasillissa ya (Hz.Meryem ) adandığı bazı el yazması eserlerde belirtilmektedir. Kilise, doğu-batı doğrultusunda uzanan Yunan haçı şemasına sahiptir. Yapı kullanılmasa da halen ayaktadır. İlk yapının duvar tekniği göz önünde bulundurularak, 13 ncü yüzyıl sonlarında yapıldığı kabul edilmektedir. Hıristiyan âlemi için büyük önem taşıyan bu kilisenin duvarlarında kat kat resimler bulunmaktadır. İlk tabaka freskleri 14. yüzyıl başlarına, ikinci tabaka freskleri ise, 18. yüzyıla (1723) tarihlenmektedir. Sütunlarının İskenderiye den getirildiği rivayet edilir. Yapı dış cephesindeki destek payandaları nedeniyle halk arasında Kemerli Kilise olarak adlandırılmaktadır. Kilisenin duvarlarıyla, kubbesi sağlam durumdadır. Fatih Mosque Aya Todori, which is a Byzantine Church, constructed between AD, is also known as the Church of Christ and Hagios Stephanos, which is its original name. The church is the oldest Byzantine building in Bursa, which has been protected. After Turks have conquered Tirilye it was named Fatih Mosque and was used as a mosque. It has Byzantine column headings at the entrance and the dome is 19 meters high. The mosque is entered thorough a portico covered with a wooden roof which is standing on four columns that have ornamented metal headings. The building, which was originally constructed as a church, has a mihrab that is covered with a half dome. The mosque was retransferred into a church during the Greek occupation in 1918 and was turned into a mosque again in 1922 after being liberated. Stone School (Taş Mektep) Stone School, which is known as the school where the archbishop Makarious, the former president of Cyprus, has attended has been designed with a neo classical style reflecting western architecture. The construction of the magnificent building started in 1904 and was completed in three years. It is situated on an area of 965 square meters, is four-storey high and is located on the hill at the west of İskele Street. In 1924 after the establishment of the republic it is opened as a school called Dar-ül Eytam for orphans, who were the children of soldiers that died in the war. The building served as a boarding school, a primary school and a secondary school later on. The historical building that was evacuated in 1989 was transferred to Uludağ University first and then was transferred to Zeytinbağı Municipality for restorations. Faruk Çelik Culture Center The building, which was constructed in Trilye in 1878 is restored and currently is being used as Faruk Çelik Culture Center. It is composed of three vertical lines similar to all other churches. Vertical lines are separated with columns. The abscissa of the church was demolished for creating a new entrance. The upper part of the entrance is higher than the sides. The Dar-ül Eytam School, which opens to the Stone School, is used for the workshops for carpentry and iron works and 400 students attending this school are transferred to Dündar House in three parties for lunches. Church building was used as a mess hall until the school was closed in September The capacity was 400 students. Due to its function it was called mess hall until its restoration, which turned the building into

6 Dündar Evi Dündar Evi olarak bilinen Hagios Ioannes Rum Kilisesi (Yuannes Kilisesi) Rumların bölgeyi terk etmesi ardından özel mülkiyete geçmiştir. 19. yüzyıl yapısı kilisenin üç katlı batı cephesi günümüzde konut olarak kullanılmaktadır. Ana giriş, kemerli taş bir kapıdandır. Duvarlarında taştan oyma işlemelerle Bizans mimarisine özgü motiflere rastlamak mümkündür. Zeytinbağı nda Rumlardan kalma yedi kilise,üç manastır ve üç de ayazma (kutsal kaynak) var iken bugün bu kiliselerden sadece üç tanesi ayaktadır. Üç manastırdan da Aya Yani Manastırı kısmen günümüze gelmiştir. Yıkılan kiliselerden biri restore edilerek bugün Zeytinbağı Belediye Binası olarak kullanılmaktadır. Sözü edilen ve geçmişi Bizans a uzandığı bilinen üç manastırın kalıntısı Trilye nin dışında bulunmaktadır. Bunlardan ilki kasabanın çıkışında Eşkel köyü yolu üzerindeki Hagios Sergios Manastırıdır. İlk olarak 8. yüzyılda kurulduğu bilinen ve çiftlik olarak kullanılan manastırın yalnızca duvarlarıyla, her birinin ağırlığı 200 kilo gelen görkemli giriş kapıları günümüze ulaşmış durumdadır. İkinci manastır kalıntısı ise kasabanın yaklaşık 5 km. uzağında olan ve halk arasında Ayani Çiftliği olarak bilinen Hagios Ioannes Theologos (Pelekete)Aya Yani Manastırıdır. 709 yılında kurulduğu ve 1922 yılına kadar faaliyet gösterdiği bilinen manastırın günümüze yıkılmış kilisesi ve duvar kalıntıları ulaşmıştır. Üçüncü manastır kalıntısı ise halk arasında Aya Sotiri olarak adlandırılan mevkideki Batheos Rhyakos Soteros Manastırıdır. Büyük ölçüde yıkılmış durumda olan manastırın bazı binaları mülk sahibi tarafından barınak olarak kullanılmaktadır. Faruk Çelik Cultural Center. Upon the request of the Greek Culture Delegation a ceremony was held in this building during the visit of the Fener Greek Patriarch Bartholomeos Arhondoni to Trilye on July 1st Arched Church Panagia Pontobasilissa or Arched Church as it is called in the region is known to be the first church where the walls were painted with pictures. It is indicated in some handwritten scripts that the church was dedicated to Panagia Pantobasillissa (Mother Mary). The church is based on a Greek cross plan to in the east and west directions. Although the building is not used currently it has still survived. According to the construction style of its walls, it is believed that the building was constructed at the end of the 13th century. The church has pictures on its walls at different layers and is considered to be very important for Christians. The first layer of frescos were made at the start of the 14th Century, the second layer of frescos were made in 18th Century (1723). It is believed that the columns were brought from Alexandria. There are support pillars at the façades and the public calls the building as the Arched Church. The walls and the dome of the church are in good condition.

7 Yavuz Sultan Selim zamanında bölgeye yerleştirilen Türklerin yaptığı tarihi bir hamam ve 1907 yılında kullanılan bir okul Trilyenin önemli tarihi eserleri olarak günümüze kadar gelebilmiş yapılar olarak gösterilebilir. Kapanca Limanı Trilye de Roma döneminden kalan Kapanca bölgesindeki antik liman; tarihin her döneminde kıyı ulaşımının en önemli odak noktası olmuştur. Cenevizlilerin Appolonia Gölü kuzeyinden elde edilen tuz madeni ihracında, Trilye ve Apemeia (Mudanya) limanlarını kullandıkları belirlenmiştir. Trilye; bereketli topraklarından elde edilen ürünleri Bizans imparatorluğunun merkezine aktarılmasını sağlayan önemli bir limandı. Tarihi Çamlı Kahve Taş Mektep in yanından yukarı çıkıldığında, Trilye nin balkonu olarak tabir edilen tarihi Çamlı Kahve ye ulaşılır. Asırlık çınar ve çam ağaçlarının altında denize, zeytin bahçelerine ve çevredeki manzaraya kuşbakışı hakim olan tepedeki bu alan çay bahçesi olarak hizmet vermektedir. Dündar House The Hagios Ioannes Greek Church (Yuannes Church), which is known as the Dündar House in the region, has been transferred to private property after Greeks abandoned the region. Threefloored western part of the church, which was constructed in 19th Century, is currently being used as a residence. The main entrance is through a stone door. There are Byzantine decorations and stone ornaments on its walls. There were seven churches, three monasteries and three holy springs in Zeytinbağı however only three of the churches have survived to these days. Only Aya Yani Monastery has partially survived among the three monasteries. One of the collapsed churches has been restored and is currently being used as the Zeytinbağı Town Hall. The ruins of the three monasteries, which were built during the Byzantine era, are out of Trilye. One of these is the Hagios Sergios Monastery located on the road to Eşkel Village. The monastery was built during the 8th Century and used as a farm. Today only magnificent entrance doors, which are 200 kilograms each, and the walls of the monastery are remaining. The ruin of the second monastery is 5 km far from the town and is called Hagios Ioannes Theologos (Pelekete) Aya Yani Monastery, which is known as the Ayani Ranch by the public. The monastery was built in 709 and used until 1922; only the ruins of the church and walls are remaining today. The third ruins of the monastery belong to Batheos Rhyakos Soteros Monastery known as the Aya Sotiri by the public. Most of the buildings of the monastery are ruined however their owners use some buildings as shelters. Turks, who settled in the area during Yavuz Sultan Selim Time, built a Turkish bath and a School in 1907 and those structures are regarded as important historical locations, which have survived by these days. Kapanca Port The antic port, which is in Kapanca Districts of Trilye, dates back to the Roman era; it was the most important port for transportation during its time. It has been understood that the Genoese have used Trilye and Apemeia (Mudanya) ports for transporting the salt extracted from the northern part of the Appolonia Lake. Trilye was an important port for exporting the goods produced in the fertile lands to the center of the Byzantine Empire. Historical Pine Teahouse (Tarihi Çamlı Kahve) The Historical Pine Coffee lies on a high hill past the Stone School and is referred as the balcony of Trilye. This area is currently used as a teahouse and overlooks the sea, olive orchards and the beautiful scenery from the top under pine and plane trees.

8