Gökhan AK** Uluslararası Hukuk ve Politika Cilt. 11, Sayı. 41, s , 2015

Transkript

1 Uluslararası Hukuk ve Politika Cilt. 11, Sayı. 41, s , 2015 MEİS, KARAADA VE FENER ADASI NIN DOĞU AKDENİZ DENİZ YETKİ ALANLARI SORUNUNA MUHTEMEL ETKİLERİ* POSSIBLE IMPACTS OF MEGISTI (MEIS), RHO (KARAADA) AND HYPSILI (FENER ADASI) ON THE EASTERN MEDITERRANEAN MARITIME JURISDICTION AREAS CONFLICT Gökhan AK** ÖZET Türkiye nin Kaş/Antalya bölgesinde, kıyının hemen karşısında yer alan Meis, Karaada ve Fener Adası, kendi aralarında bir ada grubu veya bağlı adacık değildirler. Bilakis, bu adalar, Doğu Akdeniz in müstakil nitelikteki adalarındandırlar ve Anadolu yarımadasının da doğal sualtı uzantısı üzerindedirler. Bununla birlikte, Meis ile birlikte bu iki müstakil ada, son on yılda Doğu Akdeniz e damgasını vuran deniz yetki alanları sorununun üçüncü taraflarca nadiren ilgi ve dikkat çeken, genelde görünmez ama güçlü aktörleridir. Zira Yunanistan egemenliğindeki Meis e karşılık, egemenliği tartışmalı statüdeki Karaada ve Fener Adası nın Yunan egemenliğinde olması ve adalara karasuları yanında ilave deniz yetki alanları tanınması durumu, Doğu Akdeniz de kıta sahanlığı ve münhasır ekonomik bölgenin sınırlandırılmasında Türkiye ve KKTC nin pozisyonunu zayıflatabilecek ve aynı ölçüde Yunanistan ve GKRY nin pozisyonunu kuvvetlendirebilecektir. Bu bağlamda, bu çalışmanın ana amacı, söz konusu üç bağımsız Akdeniz adasının tartışmalı hukukî statüleri ile bunların Doğu Akdeniz deniz yetki alanları sorunundaki yerlerini ve muhtemel etkilerini irdelemek ve ortaya koymaya çalışmaktır. Anahtar Kelimeler: Türkiye-Yunanistan, KKTC-GKRY, Doğu Akdeniz Adaları, Egemenlik, Deniz Hukuku, Deniz Yetki Alanları * Bu çalışma, yazar tarafından, Nisan 2014 tarihlerinde Doğu Akdeniz Üniversitesi/ KKTC de düzenlenen 9. Uluslararası Kıbrıs Araştırmaları Kongresi nde sunulan tebliğin gözden geçirilerek yeniden düzenlenmiş ve genişletilmiş halidir. ** Yrd. Doç. Dr., MYO, Deniz Ulaştırma ve İşletme Programı, Nişantaşı Üniversitesi, gak2081@yahoo.co.uk. 123

2 G. Ak ABSTRACT Megisti, Rho and Hypsili which locate just across the coast in the Kaş/ Antalya province of Turkey are not a group of islands or adjacent islet. On the contrary, these islands are independent islands of the Eastern Mediterranean and lay on the natural sea-shelf of the Anatolian peninsula as well. However, these two independent islands together with Megisti as rarely attracting interest and attention of the third parties, are usually unvisible but robust actors of the Eastern Mediterranean maritime jurisdiction areas conflict. Apart from Greek-Megisti, the situation which necessitates that Rho and Hypsili whose sovereignities are disputable are under Greek sovereignty and entailed to have additional maritime jurisdiction rights beside territorial waters might have negative impacts on Turkish and Turkish Cypriots position, while strenghtening the Greek and Greek Cypriots position. In this respect, the main aim of this study is to analyze and put forward the disputed judicial status of these three independent Mediterranean islands and their places and possible impacts on the Eastern Mediterranean maritime jurisdiction areas conflict. Keywords: Turkey-Greece, TRNC-GCAS, Eastern Mediterranean Islands, Sovereignty, Law of the Sea, Maritime Jurisdiction Areas Meis Adası Anadolu nun karasuları içinde ve onun ayrılmaz bir parçasıdır. Anadolu nun hem asayişi, hem askeri güvenliği, adanın Türkiye ye bağlı olmasını gerekli kılmaktadır Fakat Türk heyeti dünya barışının kurulmasına yardım etmek amacıyla gayet ağır bir fedakârlığı göze alarak, Meis hakkında ileri sürdüğü kayıtlardan vazgeçmeyi kabul eder. İsmet İnönü 1 1 Akt. Hakan Kildokum, Kıbrıs Adası ile Anadolu Yarımadası Arasındaki Siyasi İlişkinin Tarihsel Bir Analizi, (ATAUM Uluslararası İlişkiler 26. Dönem Uzmanlık Ödevi, Ankara, 2004), s

3 Meis, Karaada ve Fener Adası nın Doğu Akdeniz Deniz Yetki Alanları Sorununa... Giriş Gelişen yeni teknolojiler ve artan enerji ihtiyacı, Doğu Akdeniz de 2 yeni hidrokarbon kaynaklarının araştırılmasına ve keşfine yol açmıştır. Son keşifler gelecek elli yılda bölgenin önemli bir doğalgaz kaynağı olabileceğini göstermektedir. Amerikan Jeolojik Araştırmalar Kurumu Raporları nda, Kıbrıs Adası nın güneyindeki Levant Baseninde tahminen 122 trilyon kübik fit (trilion cubic feet-tcf) doğalgaz rezervi bulunduğu belirtilmektedir. 3 Bu büyük hidro-karbon rezervleri, doğal olarak başta Avrupa olmak üzere diğer devletler için de göz ardı edilemez bir enerji kaynağı olacaktır. Bununla birlikte, Doğu Akdeniz havzasını küresel enerji kaynakları içerisinde yeni bir enerji merkezi olarak değerlendirmek için erken olduğu da bir gerçektir. Bölge deniz dibi hidrokarbon kaynaklarına ilişkin çeşitli bilimsel verilerin gerçeklenebilmesi için, öncelikle bölgedeki arama çalışmalarının tamamlanması gerekmektedir. Zira bölgede son dönemde yapılan kimi sondaj faaliyetlerinin sonuçlarının olumsuz olması ve bazı deniz dibi sondaj çalışmalarında herhangi bir hidrokarbon kaynağına rastlanılmaması, bölgedeki hidrokarbon zenginliğinin varlığı, niteliği ve niceliği konusunda zihinleri karıştırmaktadır. 4 2 Bu çalışmada, Doğu Akdeniz olarak anılan coğrafi bölge Yunanistan, Türkiye, Suriye, Lübnan, İsrail, Filistin, Mısır, Libya, KKTC ve GKRY kıyıları ile çevrili olarak farz ve kabul edilmiştir. Bkz. Dursun Yıldız, Akdeniz in Doğusu (Tarihi Geçmişi, Stratejik Önemi ve Su Sorunu Açısından), (İstanbul: Bizim Yayınlar Kitapevi, 2008), s Anılan kurumun Mart 2010 tarihli Fact Sheet başlıklı raporuna göre ayrıca, İsrail açıklarındaki Levant havzasında 1.7 milyar varil çıkarılabilir petrol rezervi de bulunmaktadır. Konuyla ilgili ayrıntı için bkz. USGS (The US Geological Survey) Report, Assessment of Undiscovered Oil and Gas Resources of the Levant Basin Province, Eastern Mediterranean, 12 Kasım 2014, 4 Kıbrıs adasının yaklaşık 100 kilometre güneyinde Onasagora adı verilen parselde Saipem adlı sondaj platformuyla çalışmalarını yürüten İtalyan ENI ve Güney Koreli KoGas konsorsiyumu, 10 gün önce deniz tabanından 5 bin 500 metre derinlikte yüksek basınç sorunuyla karşılaştı. Alınan numuneleri inceleyen şirketler, kayda değer doğalgaz yok sonucunu aldı ve durumu hemen Rum yetkililere bildirdi. Rumların sondaj çalışmalarının sonuçsuz kalması Doğu Akdeniz deki doğalgaz krizinin sona ereceği anlamına gelmiyor. İtalyan ENI şirketinin sözleşmesi gereği 3 yeni sondaj daha yapması gerekiyor. Şirket, yılbaşından sonra yine aynı parselde yeni sondaja başlayacak. İtalyan ENI ve Güney Koreli KoGas şirketleri, Rumların 13 parsele ayırdığı ve numaralandırdığı parsellerden 2, 3 ve 9 numaralı parselleri elinde bulunduruyor. Rum yönetimi parsellere isim de veriyor. Rumlar dan Ada nın 175 kilometre güneyinde Afrodit adı verilen 13 numaralı parseli kiralayan Amerikan Noble Energy iki yıl önce önemli miktarda doğalgaza ulaşmıştı. Ayrıntı için bkz. Doğu Akdeniz de o sondajdan gaz çıkmadı, Borsa Gündem, 22 Aralık 2014, 125

4 G. Ak Ancak öte yandan Doğu Akdeniz de artan refahın habercisi olması gereken hidrokarbon zenginlikleri, aynı zamanda şiddeti zaman zaman bir hayli artan uyuşmazlıkların da habercisi olmaktadır. Bölgede İsrail açıklarında ve Kıbrıs ın güneyinde tespit edilen bazı yeni kaynak ve zenginlikler, aynı zamanda yeni menfaat çatışmaları ve uyuşmazlıklar yaratmakta; bunlar da gerek Doğu Akdeniz de gerekse Ege de mevcut kıta sahanlığı, karasuları, hava sahası gibi 5 eski uyuşmazlıklarla olumsuz bir etkileşim içerisine girmektedir. Yeni kaynaklar sebebiyle ortaya çıkan uyuşmazlıklar bir yandan eski uyuşmazlıkları derinleştirmekte, öte yandan eski uyuşmazlıklar paralelinde daha da çözümsüz bir hal almaktadır. 6 Bu meyanda, Doğu Akdeniz bölgesindeki eski siyasî uyuşmazlıklar olarak Kıbrıs Sorunu, Türk-Yunan sorunları, İsrail-Arap devletleri ve İsrail-Filistin sorunları; yeni dönem uyuşmazlıklar olarak ise Suriye iç savaşı, Mısır ve Libya daki iç siyasî karışıklıklar sayılabilir. Doğu Akdeniz de keşfedilen deniz dibi hidrokarbon kaynakları ise bu sorunların tam ortasına doğmuş yepyeni bir uluslararası deniz hukuku sorunudur. Doğu Akdeniz bölgesinin demokratik gelişmişliği ve tarihsel husumetler göz önüne alındığında ise, bu doğal kaynak mevcudiyetinin bölgedeki devletler arasında mevcut uyuşmazlıkların çözümüne katkıda bulunma ihtimali pek de güçlü görünmemektedir. Keza bu muhtemel doğal kaynak varlığının, bölgedeki uluslararası ilişkileri altüst eden güncel siyasî-askerî sorunlarla iktisadî çıkarlar arasındaki dengesizliği daha da artırdığı görülmektedir. Zira Doğu Akdeniz, Türkiye nin gerek Ortadoğu ya ve Avrasya ya açılan hayati bir ekonomik-politik nitelikli deniz alanıdır ve Kıbrıs adası da tam bu 5 Buna göre, Yunanistan için Ege de sadece kıta sahanlığının sınırlandırılması ve 1996 dan bu yana da gri bölgeler sorunları mevcuttur; diğer tüm konular ise, Türkiye tarafından suni yaratılmış, uluslararası hukuku ihlal edici ve en önemlisi de Yunanistan ın egemenlik haklarına tecavüz eden konulardır. Türkiye ise, Yunanistan ın özellikle 1923 Lozan Barış Antlaşması ndan bu yana Ege de tek taraflı olarak uluslararası hukuka, iyi komşuluk ilişkilerine ve hakkaniyet ile nısfete aykırı icra ettiği girişim ve uygulamalardan kaynaklanan en az sekiz sorun bulunduğunu vurgulamaktadır. Bunlar; karasularının 6 deniz milinin üzerinde genişletilmesi, kıta sahanlığının sınırlandırılması, Yunanistan ın 10 deniz millik hava sahası iddiaları, FIR (Uçuş Malumat Bölgesi), egemenliği tartışmalı adalar (gri bölgeler), gayri-askeri statüdeki adaların silahlandırılması, SAR (Arama-Kurtarma), ve komuta-kontrol (command-and-control) sorumluluk sahaları sorunlarıdır. Bkz. Ali Kurumahmut, Ege de Temel Sorun: Egemenliği Tartışmalı Adalar, (Ankara: TTK Yayınları, 1998). 6 Sertaç Hami Başeren, Doğu Akdeniz Deniz Yetki Alanları Sınırlandırması Sorunu: Tarafların Görüşleri, Uluslararası Hukuk Kurallarına Göre Çözüm ve Sondaj Krizi, Sertaç Hami Başeren, (yay.haz.), Doğu Akdeniz Deniz Yetki Alanlarında Hukuk ve Siyaset, (Ankara: A.Ü. Siyasal Bilgiler Fakültesi Yayını, 2013), s

5 Meis, Karaada ve Fener Adası nın Doğu Akdeniz Deniz Yetki Alanları Sorununa... alanın merkezinde bulunmaktadır. Bu anlamda Doğu Akdeniz, Türkiye için jeopolitik ve jeoekonomik açıdan çok büyük önem arz eden bir coğrafyadır. Bu anlamda Kıbrıs da, uluslararası ilişkiler ve politika dünyasının gözde bir coğrafyası olarak, 7 Türk dış politikasının dikkatinin daima üzerinde olmasını gerektiren bir adadır. Bu çerçevede, bu çalışmanın ana amacı; Doğu Akdeniz havzasında 2000 li yıllarla birlikte ortaya çıkan muhtemel hidrokarbon zenginlikleri çerçevesinde yaşanan menfaat çatışmalarını, uluslararası deniz hukuku ve konuyla ilgili bölgede meydana gelen son gelişmeler çerçevesinde incelemek, bu sorunda Türkiye ve Yunanistan tarafından sorunla bağlantısı üzerine bilimsel çalışmalar yapılıp hukuki argümanlar üretilse de, genelde üçüncü tarafların dikkatinden kaçan veya ana sorun yüzünden etkileri -şimdilik- göz ardı edilen, Türkiye nin Kaş/Antalya bölgesinde kıyının hemen karşısında yer alan Meis, Karaada ve Fener Adası nın Doğu Akdeniz e damgasını vuran deniz yetki alanları sorunundaki yerini, önemini ve etkilerini ortaya koymaya çalışmaktır. Bu anlamda, çalışmada hedeflenen bir başka amaç da konuyla ilgili literatürde yer alan çalışmaların azlığı göz önüne alınarak ileride bu adaların Doğu Akdeniz deki deniz yetki alanları paylaşımına olabilecek etkileri üzerine yapılacak çalışmalara katkıda bulunmak; araştırmacılara konuyla ilgili farkındalık ve yeni bakış açıları sağlamaktır. Bununla birlikte, gerek konunun hukuki boyutunun genişliği gerekse konuyla ilgili kaynakların bir hayli geniş olması gibi nedenler, çalışmanın belli alanlarda gereğince derinleşemediğini akla getirebilir. Ancak yine de amaç sınıflandırması açısından, nedensellik ilişkilerini ortaya koyan literatüre ve ikincil kaynaklara dayalı açıklayıcı bir araştırma olan bu inceleme, esas olarak söylem, içerik ve belge analizi teknikleri kullanılarak gerçekleştirilmiş ve araştırma sorunsalına olabildiğince kuramsal çerçevede ve konu bütünlüğü ile 7 Gerek İngiltere ve ABD nin Kıbrıs a yönelik ilgi ve çıkarları ki, örneğin İngiltere askeri üs ve tesisleri yoluyla halen Ada daki mevcudiyetini sürdürmektedir, gerekse Rusya Federasyonu nun (RF) Akdeniz siyasası bağlamında Ada ya bir şekilde yerleşme çabaları, Kıbrıs ın sadece bölgesel güçler değil küresel güçler için de önemli bir cazibe merkezi ve hakimiyet mücadelesi alanı olduğunu göstermektedir. Konuyla ilgili olarak bkz. Ercüment Tutar, Egemen İngiliz Üsleri ve Küresel Bağlantıları, Kıbrıs Türk Stratejik Araştırmalar Dergisi, Sayı. 3, Ocak-Şubat 2010, s Ayrıca, Ada konusunda RF nin de geçmişten bugüne stratejik beklenti ve planları olduğu bilinmektedir; ABD Savunma Bakanlığı Sözcülerinden Yarbay Vanessa Hillman, Rusya nın Güney Kıbrıs Rum kesiminin hava üslerini ve limanlarını açması için bastırdığının farkında olduklarını söyledi. Bkz. Rusya nın Güney Kıbrıs Rum Kesiminde Askeri Üs İnşa Etmesi, SonDakika.com, 13 Şubat 2015, sondakika.com/haber/haber-rusya-nin-guney-kibris-rum-kesiminde-askeri-us /. 127

6 G. Ak yaklaşılarak mevcut kaynaklardan azami yararlanmaya ve güncel gelişmelerin çalışmaya olabildiğince dercedilmesine çalışılmıştır. Denizdibi Hidrokarbon Kaynakları ile Uluslararası Deniz Hukuku İlişkisi Doğu Akdeniz havzasında, özelinde de Kıbrıs adasının güneyi ile İsrail açıklarındaki deniz alanlarında keşfedilen hidrokarbon zenginlikleri, Doğu Akdeniz bölgesinde denizde oluşan yeni bir uyuşmazlığın habercisi olmuştur. Bu da anılan bölgedeki geniş deniz alanının bölge ülkeleri tarafından nasıl paylaşılacağı, bir diğer deyişle ne şekilde egemenlik alanlarına bölüneceği sorununu gündeme getirmiştir. Doğu Akdeniz deniz alanında ortaya çıkan bu yeni sorun uluslararası deniz hukukundan kaynaklandığı için, öncelikle deniz yetki alanlarının sınırlandırılmasına ilişkin bazı açıklayıcı uluslararası hukuk kurallarının ortaya konması uygun olacaktır. 8 Kıta sahanlığı, bir devletin kara ülkesinin deniz altındaki uzantısıdır. Kıyı devleti, bu uzantı üzerinde ab initio, ipso facto 9 haklara sahiptir. Bir diğer deyişle, bir devlet başından beri ve kıta sahanlığına ilişkin hukuk kurallarının yürürlüğe girmesinden itibaren ilan etmeye gerek kalmaksızın doğal haklara sahiptir. Bu durumun Türkiye ve KKTC için anlamı, her iki devletin de Doğu Akdeniz de kıta sahanlığına sahip olduğudur. Münhasır ekonomik bölge (MEB) ise kıta sahanlığının üzerinde ve hem deniz dibi hem de üzerindeki su kütlesi içindeki canlı-cansız varlık ve kaynakların kullanımını içeren bir deniz yetki alanı tanımlamasıdır. Bazı bölgelerde, kıta sahanlığı ile MEB üst üste örtüşür vaziyette olabilir ya da bazı özel deniz dibi durumlarında kıta sahanlığı MEB in dışına taşabilir. Ancak 1982 Birleşmiş Milletler Deniz Hukuku Sözleşmesi ne (BMDHS) 10 göre, kıta sahanlığının ölçülmeye başlandığı esas hattan itibaren 200 deniz mili 11 mesafeye kadar kıta sahanlığının varlığı kabul edilmekte; bunun üzerinde de 200 deniz mili genişliğinde MEB ilan edilmesi 8 Konuyla ilgili ayrıntı için bkz. Hüseyin Pazarcı, Uluslararası Hukuk, (Ankara: Turhan Kitapevi, 2009), s Ayrıca bkz. Aydoğan Özman, Deniz Hukuku I, (Ankara: Turhan Kitabevi, 2006); Selami Kuran, Uluslararası Deniz Hukuku, (İstanbul: Arıkan Bas.Yay., 2006); Fahiman Tekil, Deniz Hukuku, (İstanbul: Alkım Yayınevi, 2001); Robin R. Churchill, A. Vaughan Lowe, The Law Of The Sea, (Manchester: Manchester University Press, 1999). 9 En başından itibaren, yalnız bu nedenle anlamındadırlar (Y.N.). 10 Bu Sözleşme nin metni için bkz. United Nations, The Law of the Sea-United Nations Convention on the Law of the Sea, (New York: UN Publication, 1997) Nautical Mile (Deniz Mili): 1852 metredir. 128

7 Meis, Karaada ve Fener Adası nın Doğu Akdeniz Deniz Yetki Alanları Sorununa... mümkün görünmektedir. 12 Bu bağlamda Doğu Akdeniz deki durum özelinde, daha ziyade MEB den söz etmek daha uygun olacaktır. Keza bu bölgede muhataplarımız MEB ilan etmekte ve devletlerarası çeşitli antlaşmalarla da MEB sınırlandırmaları yapmaktadırlar. Ancak, Doğu Akdeniz de en uzun kıyı şeridine sahip Türkiye nin Anadolu kıyıları ile Mısır kıyıları arasındaki mesafede olduğu şekilde, Doğu Akdeniz de hiçbir karşılıklı iki kıyının arası 400 deniz miline ulaşmamaktadır. 13 Bir diğer deyişle, Akdeniz de her durumda devletlerin kıta sahanlıkları ile MEB leri birbirinin üstüne binecek, örtüşecek ve dolayısıyla da sınırlandırmaya ihtiyaç duyulacaktır. Aksi takdirde, Doğu Akdeniz de MEB ve kıta sahanlığı dışında bir açık denizalanı kalmamaktadır. Bu durum, gerçekten de bu bölgede sınırlandırma ihtiyacını ortaya koymakta ve çatışan menfaatlerin sebebini de açıkça gözler önüne sermektedir. Doğu Akdeniz de Deniz Yetki Alanlarına İlişkin Yaşanan Son Gelişmeler Doğu Akdeniz de deniz yetki alanlarının sınırlandırılması sorunu, Kıbrıs ın etrafında son yıllarda daha da alevlenen uluslararası politik bir konu olarak ortaya çıkmış ve Kıbrıs ı çevreleyen suları bir hayli ısıtmıştır. Bugün Doğu Akdeniz de yaşanan ve uluslararası politik-askerî gerginliklere sebep olan deniz araştırmaları, sondaj krizleri gibi sorunların temelinde, Güney Kıbrıs Rum Yönetimi (GKRY) ile Yunanistan ın Doğu Akdeniz deki deniz alanlarının ve buralardaki her türlü zenginliğin tümünü uluslararası hukuka aykırı olarak sahiplenmek istemeleri yatmaktadır. Uluslararası ilişkilere göre bu sahiplenmenin anlamı, günümüzde Doğu Akdeniz de boyutları giderek büyüyen bir deniz yetki alanları uyuşmazlığının ortaya çıktığı ve bölgede olduğu söz edilen hidrokarbon yataklarının bu uyuşmazlığı alevlendirdiğidir. Bu denizin tabanının altında bulunduğu tahmin edilen hidrokarbon zenginliklerini Kıbrıslı Rumlar 1990 lı yıllarda öğrenmiş ve konu 2000 yılından itibaren GKRY basınında geniş şekilde yer almaya başlamıştır. Doğu Akdeniz de zengin hidrokarbon yataklarının varlığıyla ilgili bulguların artmasıyla birlik- 12 Konuyla ilgili ayrıntı için bkz. Ek-1 Harita. Burada gözden kaçırılmaması gereken önemli nokta şudur: Kıta sahanlığı, deniz tabanı ve altındaki tüm doğal zenginlikleri kapsarken münhasır ekonomik bölge bunun da ötesinde kıta sahanlığına ilave olarak su sathı ile deniz tabanı arasındaki su kütlesi içinde bulunan balıklar başta olmak üzere tüm deniz canlıları, mineraller, vb. doğal zenginlikleri de ihtiva ettiğinden devletler için kıta sahanlığına nazaran çok daha avantajlı bir deniz yetki alanıdır. Bu nedenle dünyada denize kıyısı olan devletlerin öncelikle münhasır ekonomik bölge ilanına gittikleri görülmektedir. Nitekim Doğu Akdeniz e kıyısı olan Lübnan, Suriye, İsrail, Mısır gibi muhatabımız devletlerin de bu bölgede öncelikle münhasır ekonomik bölge ilan ettikleri bilinmektedir. 13 Türkiye-Mısır kıyıları arası mesafe 396 deniz milidir. 129

8 G. Ak te, öncelikle GKRY inisiyatifiyle bölgede deniz yetki alanlarının sınırlandırma faaliyetleri hız kazanmıştır. Bu kapsamda deniz yetki alanlarının sınırlandırılmasında atak ve akılcı davranan GKRY, Şubat 2003 te Mısır ve Ocak 2007 de Lübnan 14 ile MEB anlaşmaları imzalamıştır. Türkiye Lübnan a yaptığı diplomatik baskılar neticesinde, bu ülke parlamentosunun GKRY anlaşmasını onaylamasını engellemiştir. Ancak GKRY, son olarak 17 Aralık 2010 tarihinde İsrail ile Lefkoşa da MEB sınırlandırma anlaşması imzalamıştır. 15 GKRY, yine bu faaliyetler kapsamında 26 Ocak 2007 tarihinde Ada nın güneyinde 13 adet petrol arama ruhsat sahası ilan ederek bu sahalar için uluslararası ihale açmıştır. İhale edilen sahalardan 12 numaralı sahaya 16 ait arama, analiz ve sondaj hakları ABD nin Noble Energy Şirketi tarafından alınmıştır. 17 Türkiye, Doğu Akdeniz de hâlihazırda MEB ilan etmemiştir. Ancak Türkiye ile Kuzey Kıbrıs Türk Cumhuriyeti (KKTC), GKRY nin bu tek taraflı teşebbüslerine başından itibaren karşı çıkmış; bölgede sınırlandırmanın ilgili devletler arasında hakkaniyete uygun olarak yapılması gerektiğini, GKRY nin tek başına Kıbrıs adasını temsil etmediğini, KKTC nin yok sayılarak yapılan anlaşmaların geçersiz olduğunu ve bunları tanımayacaklarını beyan etmişlerdir. Türkiye, bu kapsamda 2 Mart 2004 tarihinde Mısır-GKRY MEB Antlaşması nı tanımadığını uluslararası topluma beyan ederek BM nezdinde protesto etmiştir. 18 BM ye gönderilen metinde, 32º Doğu boylamının batısında kalan deniz sahasında Türkiye nin hakları olduğu ifadesi de yer al- 14 Lübnan karasularının genişliği 12 deniz milidir. Bkz. Birleşmiş Milletler, Legislative Decree Nu. 138 concerning territorial waters and sea areas of 7 September 1983, Depts/los/LEGISLATION AND TREATIES/STATEFILES/ LBN.htm. İngiliz uzmanların, Doğu Akdeniz bölgesinde deniz altı zengin hidrokarbon kaynakları olduğunu onlarca yıldır bildikleri görülmektedir. Nitekim Lübnan ın yılları arasında Rus, İngiliz ve ABD li uzmanlara deniz ve karada petrol yatakları ile ilgili etüt çalışmaları yaptırdığı, etüt sonuçlarına göre petrol çıkarma maliyetinin petrolden elde edilecek gelirden fazla olması nedeniyle petrol arama faaliyetlerine son verdiği; yılları arasında da iç harp ile uğraştığı için hiçbir petrol arama faaliyetinde bulunmadığı ve başka ülkelerin faaliyetlerine de katılmadığı görülmektedir. Bkz. Sertaç Hami Başeren, Doğu Akdeniz Deniz Yetki Alanları Uyuşmazlığı, Stratejik Araştırma ve Etüt Merkezi (SAREM), Cilt. 8, Sayı. 14, 2010, s Konu ve bu anlaşmalarla ilgili ayrıntı için bkz. Ek-2 Harita. 16 Bu saha, Afrodit sahası olarak da bilinmektedir (Y.N.). 17 İlgili sahaların haritası için bkz. Ek-3 Harita. Noble Energy şirketi halen bu sahada bir petrol sondaj platformu ile arama ve sondaj faaliyetlerini sürdürmektedir. Hatta son dönemde GKRY li liderlerin bu deniz platformunu helikopterle ziyaret ederek, ilgililerden sondaj çalışmaları ve bulgularıyla ilgili bilgi aldıkları haberleri basında yer almıştır. 18 Konuyla ilgili ayrıntı için bkz. BM Nezdinde Türkiye nin Daimi Temsilciliğinin 2 Mart 2004 tarihli, 2004/Turkuno DT/4739 sayılı Notası. 130

9 Meis, Karaada ve Fener Adası nın Doğu Akdeniz Deniz Yetki Alanları Sorununa... mıştır. Türkiye, Doğu Akdeniz de henüz bir MEB ilan etmemiş olmakla birlikte, muhtemel Türk MEB sınırları içerisinde yaptığı çeşitli devlet uygulamaları ile GKRY nin bu hukuk dışı girişimlerini kabul etmediğini de göstermektedir. Diğer bir deyişle bu ülkesel tutumdan Türkiye nin kastı, GKRY nin tek başına bu antlaşmaları yapmaya yetkisi bulunmadığını dünya kamuoyunun dikkatine getirmektir. 19 Keza adada GKRY tarafından temsil edilmeyen bir başka halk, Kıbrıs Türk halkı ve onun devleti olan KKTC bulunmaktadır. Bu bağlamda bu meselenin, Kıbrıs uyuşmazlığının denize yayılması olduğunu söylemek hiç de yanlış olmayacaktır. 20 Son yıllarda yaşanan gelişmeler paralelinde daha aktif bir yol izlemeye karar veren ve bu yönde icraata geçen Türkiye ile KKTC, New York ta 21 Eylül 19 Nitekim 1982 BMDHS kıyı devletine tek başına münhasır ekonomik bölge ilan etme hakkını vermekteyse de, Sözleşme nin 74. maddesi, sahilleri bitişik veya karşı karşıya bulunan devletler arasında MEB sınırlandırılmasının, hakkaniyete uygun bir çözüme ulaşması maksadıyla, uluslararası hukuka uygun olarak ikili veya çok taraflı antlaşma ile yapılması gerektiğine de dikkat çekmektedir. Dolayısıyla BMDHS ve bazı uluslararası yargı kararları, deniz alanlarının paylaşımı ve bunda hakkaniyete uygun bir çözüm için ilgili tüm taraflar arasında varılacak bir antlaşmaya vurgu yapmaktadır. Bu kararlara örnek olarak bkz tarihli İngiltere- Fransa Davası, 1983 tarihli Gine-Gine Bissau davası, 1992 tarihli Kanada-Fransa Saint Pierre & Miquelon Davası, 1999 tarihli Eritre-Yemen Davası, 2009 tarihli Romanya-Ukrayna Yılan (Serpent) Adası Davası. Ayrıntı için bkz. Aslan Gündüz, Milletlerarası Hukuk Temel Belgeler, Örnek Kararlar, (İstanbul: Beta Yayınları, 2003). 20 GKRY nin önemli bir amacının da Kıbrıs sorununu karadan denize taşıyarak fiili durum yaratmaya çalışmak olduğu düşünülmektedir. Zira bugüne değin Doğu Akdeniz deki kaynakların Kıbrıs sorunu çözülmeden kullanılmaması yönünde bir teamül gelişmiş idi. Türk tarafı da bu kaynakların Kıbrıs sorunu hallolunduktan sonra adanın her iki kesimince hakkaniyete uygun olarak kullanılması yönünde tavır ortaya koymuş idi. Zaten bugünkü durumda, Rum Kesimi nin elde edeceği ekonomik zenginliğin Türk tarafına bir fayda sağlayacağı ümidi taşınmamaktadır. Bu durum da, Kıbrıs Türklerinin haklarının gasp edilmesi anlamına gelecektir. Üstelik çıkarılan kaynakların nasıl paylaşılacağı konusunda da derin muammalar mevcuttur, zira ortada devlet yapılanmasına ve temsiliyete ilişkin bir sorun da bulunmaktadır. GKRY nin son hamlesi, kendi içinde yeterince karmaşık olan Kıbrıs sorununu denize de taşıyarak süreci iyice içinden çıkılmaz hale getirmiştir. AB başta olmak üzere uluslararası kuruluşların ve ABD gibi etkin küresel aktörlerin bilincinde olması gereken de bu durumdur. Diğer bir deyişle, Kıbrıs sorunu karadan denize taşınırsa, çözümü çok daha zor olabilir ve güç kullanımı riski açık biçimde artabilir. GKRY, son adımıyla bilinçli bir şekilde kriz tırmandırma stratejisi izlemiş, İsrail-Türkiye ilişkilerinin gerilmesini de mükemmel bir fırsat penceresi olarak değerlendirmiştir. Diğer taraftan, Kıbrıs Rumlarının bu kadar hızlı bir şekilde bu işe girişebilmelerinin arkasında İsrail in politik ve lojistik desteği de bulunmaktadır. Zira İsrail in politik taahhütleri olmadan bir enerji şirketinin bu kadar netameli bir alana yatırım yapmasını beklemek mümkün değildir. Ayrıca gereken siyasî ve lojistik destek olmadan GKRY nin de bu girişimde bulunmasını beklememek gerekir. Konuyla ilgili ayrıntılı bilgi için bkz. Mustafa Kutlay, Güney Kıbrıs ın Petrol Arama Hamlesi: Kıbrıs Sorununu Denize Taşıma Stratejisi, Uluslararası Stratejik Araştırmalar Kurumu (USAK), 12 Şubat 2012, 131

10 G. Ak 2011 de Kıta Sahanlığı Sınırlandırma Antlaşması imzalamıştır. Hemen akabinde de, 22 Eylül 2011 de KKTC Bakanlar Kurulu, Türkiye Petrolleri Anonim Ortaklığı na (TPAO) ada çevresinde petrol arama ruhsatı vermiştir. Anılan ruhsata istinaden Türkiye den talep edilen Piri Reis araştırma gemisi, 23 Eylül 2011 günü KKTC nin adanın güneyinde denizde belirlediği yedi adet ruhsat sahasından birisi olan G Bölgesi nde sismik araştırma faaliyetlerine başlamıştır. Piri Reis in bölgedeki faaliyetlerinden belirli bir ulusal çıkarın hedeflendiği akla gelmektedir. Buna göre Kıbrıslı Rumlar, İsrail le derin bir işbirliği halinde, Kıbrıs ın güneyinde Kıbrıs Türklerinin de mevcut haklarını hiçe sayarak adeta adanın tek siyasî otoritesiymiş gibi davranmaktadır. Dolayısıyla Türkiye, Güney Kıbrıs ın tek başına bütün Kıbrıs adına anlaşma yapma yetkisi olmadığını belirterek bölgede GKRY nin yaptığı MEB sınırlandırma anlaşmalarını tanımamaktadır. 21 Bununla birlikte, Türkiye nin KKTC ile birlikte Doğu Akdeniz hidrokarbon sorununda ortaklaşa sürdüğü siyasalar çerçevesinde, 2014 yılı sonbaharında bölgedeki tansiyonun artmasına neden olan ve hatta Kıbrıslı Rumların müzakere masasından kalkmalarına yol açan önemli bir gelişme daha yaşanmıştır. Bu da, GKRY nin adanın güneyindeki sularda hidrokarbon arama faaliyetlerini yoğunlaştırması üzerine, Türkiye nin bu bölgeye savaş gemilerinin refakat ettiği Barbaros Hayrettin Paşa sismik araştırma gemisini göndermesidir. 22 Türkiye nin Akdeniz ve Karadeniz deki muhtemel MEB lerinde icra edebileceği sondaj çalışmaları öncesi arama faaliyetleri kapsamında sismik veri toplamak için bilimsel araştırmalar yapan söz konusu gemi, halen Kıbrıs çevresindeki sularda bulunmakta ve araştırmalarına devam etmektedir Son dönemde Doğu Akdeniz hidrokarbon kaynaklarına ilişkin olarak meydana gelen siyasal, ekonomik ve askeri gelişmelerin ayrıntısı için bkz. Doğu Akdeniz de Enerji Keşifleri ve Türkiye, Bilge Adamlar Kurulu Raporu, BİLGESAM, Rapor No: 59, Aralık 2013; Hubert Faustmann, Ayla Gürel ve Gregory M. Reichberg (Yay. Haz.), Kıbrıs Açık Denizindeki Hidrokarbonlar: Bölgesel Siyaset ve Servet Dağılımı, PCC Raporu 1/2012, Friedrich Ebert Stiftung ve Peace Research Institute Oslo (PRIO), Türkiye, yeni satın aldığı yüksek donanımlı sismik arama gemisi Barbaros Hayreddin Paşa yı Rumların sondaj yaptığı bölgelere gönderdi. Barbaros Hayreddin Rum sondaj alanları içinde Türk parselleriyle çakışan 3. parselde göreve başladı. Barbaros Hayreddin Paşa sismik araştırma gemisi, donanmaya bağlı 3 savaş gemisinin refakatinde görev yapıyor. Ayrıntı için bkz. Barbaros, Akdeniz i salladı!, Sabah, 21 Ekim 2014, tr/dunya/2014/10/21/barbaros-akdenizi-salladi. 23 Bu arada GKRY Cumhurbaşkanı Anastasiadis, 6 Şubat 2015 tarihinde yaptığı bir beyanatta, Türk doğal gaz arama ve savaş gemilerinin geri çekilmesini isteyerek, Hidrokarbon paylaşımını görüşmeye hazırım. Doğal zenginlikler Türk ve Rumların oluşturduğu ortak devlete ait olacak. açıklamasında bulunmuştur. Ayrıntı için bkz. Doğalgaz ortak devlete ait olacak, Milliyet, 7 Şubat 2015, dunya/detay/ /default.htm. 132

11 Meis, Karaada ve Fener Adası nın Doğu Akdeniz Deniz Yetki Alanları Sorununa... Ayrıca, Türkiye nin son yıllarda Yakın Doğu ya yönelik uyguladığı dış politikası, Suriye, Mısır, İsrail gibi bölge ülkeleriyle ilişkilerinin bozulmasına ve bir tür bölgesel yalnızlık içerisine sürüklenmesine yol açmıştır. Türkiye nin Orta Doğu daki krizlerde, özellikle de Mısır daki iç siyasal gelişmelere gösterdiği resmi tepkiler neticesinde eski Cumhurbaşkanı Hüsnü Mübarek sonrası oluşan yeni Mısır yönetimi ile bozulan siyasal ilişkileri, Doğu Akdeniz de Türkiye karşıtı yeni ortaklık ve işbirliklerine de yol açmıştır. 24 Bu bağlamda, GKRY önce Yunanistan ve Mısır la birlikte Doğu Akdeniz havzasındaki doğalgazın çıkarılması konusunda anlaşmış, sonrasında 16 Şubat 2015 tarihinde Kahire de GKRY ile Mısır arasında 12. parseldeki Afrodit yatağını doğrudan Mısır a bağlayacak ve bu sahadan çıkabilecek hidrokarbon kaynaklarını Mısır üzerinden aktaracak şekilde karşılıklı bir memorandum (MoU) 25 imzalamıştır. 26 Meis (Megisti), Karaada (Rho) ve Fener Adası (Hypsili) nın Doğu Akdeniz Deniz Yetki Alanları Sınırlandırılmasında Ortaya Çıkan Önemleri Doğu Akdeniz deki deniz dibi hidrokarbon kaynaklarının dünya gündemine gelmesinden sonra, özellikle Ege ve Kıbrıs Sorunları nedeniyle gerek Ege de gerekse Doğu Akdeniz de onlarca yıldır ihtilaflar yaşayan Türkiye, Yunanistan, KKTC ve GKRY ye ait uzmanların bölgedeki karasuları, kıta sahanlığı, MEB gibi önemli deniz yetki alanlarının sınırları üzerine yaptıkları bilimsel çalışmalarda, Kaş/Antalya bölgesinde yer alan Meis ve çevresindeki diğer ada ve adacıkları genelde dikkate aldıkları ve konuyla ilgili bilimsel inceleme ve değerlendirmelerini bu adaların deniz yetki alanlarına olan etkileri bağlamında şekillendirdikleri görülmektedir. 27 Bununla birlikte, bu üç ada ve çevresindeki 24 Yunanistan, İsrail, Mısır ve Güney Kıbrıs ın Akdeniz de Ortak Tatbikatı Eroğlu, SonDakika. com, 12 Şubat 2015, 25 İmzalanan belge, MoU (Memorandum of Understanding) olarak bilinen bir mutabakat memorandumudur; diğer deyişle bir nevi ön mutabakattır. 26 Kıbrıs Rum Kesimi ile Mısır Arasında Gizli Anlaşma İmzalandı, SonDakika.com, 17 Şubat 2015, 27 Bkz. Fatma Taşdemir, Kıbrıs Adası Açıklarında Petrol ve Doğalgaz Arama Faaliyetleri Kapsamında Ortaya Çıkan Krizin Hukuki, Ekonomik ve Siyasi Boyutları, Rapor No: , Ankara Strateji Enstitüsü Yayınları, Eylül 2012; Levent Aydın, İbrahim Bolat ve Mine Yavuz (Der.), Uluslararası Enerji Siyasetinin Dinamikleri ve Türkiye ye Yansımaları, Rapor No: , Ankara Strateji Enstitüsü, Ağustos 2014; Arda Özkan, Doğu Akdeniz de Münhasır Ekonomik Bölge nin Sınırlandırılması Uyuşmazlığı, II. Bölgesel Sorunlar ve Türkiye 133

12 G. Ak adacık ve kayalıklar genelde konuyla ilgili üçüncü tarafların ve/ya akademisyenlerin tahlillerinde gözden kaçmakta, bunlara gereken önem verilmemektedir. Bunda başlıca nedenin, bu adaların hatalı bir genel kanıyla Ege adaları olarak nitelendirilmeleri ve kabul edilmeleri olduğu akla gelmektedir. Hâlbuki unutulmaması gereken en önemli nokta, çalışmamıza konu olan Meis (Megisti) 28, Karaada (Rho) ve Fener Adası nın (Hypsili) bilinenin aksine Ege değil, bilâkis birer Doğu Akdeniz adası olduğudur. 29 Dolayısıyla Türk kıyılarının hemen yanı başında, hatta mevcut 6 deniz millik karasularının içerisinde yer alan ve hâlihazırda egemenlikleri tartışmalı bir biçimde Yunanistan egemenliğinde görünen bu üç adanın Doğu Akdeniz deki deniz yetki alanları paylaşımına etkileri ya gözden kaçırılmakta ya da Meis in Doğu Akdeniz bölgesinde Yunanistan ve GKRY lehine yaratabileceği durumlar yüzünden çekinilerek göz ardı edilmektedir. 30 Ancak bu adaların, karasularına sahip oldukları kabul edilmekle birlikte, çeşitli kıstaslara göre de, örneğin üzerlerinde iskân olması veya olmama- Sempozyumu Tebliği, Kahramanmaraş, 1-2 Ekim 2012, s ; Cenk Özgen, Doğu Akdeniz de Enerji Güvenliğine Yönelik Bir Girişim: Akdeniz Kalkanı Harekâtı, Akademik ORTA DOĞU, Cilt. 8, Sayı. 1, 2013, s yüzyıl başlarında Osmanlı egemenliğine girerek, yaklaşık 400 sene Türk kimliği taşıyan Meis adası ve Türk-Yunan ilişkilerindeki yerine ilişkin değerlendirmeler olarak bkz. Sabahattin Özel, Meis Adası ve Başlangıcından Günümüze Meis Sorunu, Silahlı Kuvvetler Dergisi, Cilt. 114, Sayı. 345, 1995, s. 3-8; Şerafettin Turan, Rodos ve 12 Ada nın Türk Hâkimiyetinden Çıkışı, Belleten, Cilt. 29, Sayı. 113, 1965, s Merkezi Monako da bulunan ve Türkiye nin de üyesi bulunduğu Uluslararası Hidrografi Bürosu nun dokümanlarında Ege Denizi ile Akdeniz arasında Rodos-Meis bölgesindeki sınır, Rodos un kuzey burnunu Akyar burnuna birleştiren hat olarak belirlenmiştir. Ancak Türkiye, küçük bir alana tekabül etmekle birlikte, kendi bölgesel sınırlandırmasına uyumu sağlamak adına Rodos un kuzey burnunu Dalaman Çayı ağzına birleştiren hattın, bu bölgede Ege Denizi ile Doğu Akdeniz arasındaki sınır olarak kabul edilmesini öngörmektedir. Bkz. Doğu Akdeniz Kıta Sahanlığı ve Türkiye nin Stratejisi, Başkent Üniversitesi Stratejik Araştırmalar Merkezi Paneli, Ankara, 22 Şubat 2007, s Türkiye, Meis in coğrafi konumundan niye korkmaktadır? Burada benden önce konuşma yapan Prof. Başeren, Yunanlı yazarların ve Yunanlılara müzahir Batılıların Meis in olabilecek etkisinin Yunanistan lehine ne derece büyük ölçüde olacağını göstermeye çalıştı. Halbuki eğer Türkiye, çevreleyen denizlerdeki haklarını, temel milli çıkarlarını ve menfaatlerini olması gereken düzeyde bilebilse ve bunları korumak ve kollamak adına kararlı bir duruş gösterebilse, bugün karşı karşıya kaldığı sıkıntıların çok büyük bir bölümünü yaşamayacağı kanaatindeyim. Şöyle ki: Meis Adası, Lozan Barış Andlaşması yla İtalya ya devredilmiş; daha sonra Türkiye nin yer almadığı 10 Şubat 1947 tarihli Paris İtalyan Barış Andlaşması yla Meis ve bitişik adacıkları Yunanistan a devredilmiştir. Burada iki önemli ve müstakil ada daha var: Meis in hemen batısında yer alan Kara Ada (diğer adıyla Ro) ile doğusunda yer alan Fener Adası, diğer adıyla İpsili Adası. Bu adalar, Meis Adası nın bitişik adacıkları değiller. Meis gibi bölgede yer alan iki müstakil adadırlar. Bkz. Başkent Üniversitesi, 22 Şubat 2007, s

13 Meis, Karaada ve Fener Adası nın Doğu Akdeniz Deniz Yetki Alanları Sorununa... sı, Doğu Akdeniz de Yunan kıyılarından çok uzakta, ancak Türk kıyılarının dibinde olmakla ters tarafta bulunmaları gibi durumlar çerçevesinde kıta sahanlıkları olup olmadığı tartışmalıdır. Bu tartışmalara bir de hem Ege den gelebilecek müstakbel bir Türk-Yunan kıta sahanlığı sınır hattının Akdeniz e nereden çıktığının etkisi 31 hem de geniş kütlesel Türk anakarasının önünde, yani Yunan anakarasına göre ters tarafta yer almakla ne tür bir kıta sahanlığı ya da MEB e sahip olabilecekleri türünden çeşitli coğrafi ve hukuksal konular da eklenince, bu Doğu Akdeniz adalarının Türk-Yunan deniz yetki alanlarına ilişkin sıcak tartışmaların da konusu olabilecek potansiyelde oldukları söylenebilir. Her ne kadar uluslararası hukukta kıta sahanlığı ile MEB in sınırlandırılması konusunda hakkaniyet, hakça çözüm, coğrafyanın üstünlüğü, oransallık ve kapatmama gibi temel ilkeler mevcutsa da 32 literatürü incelediğimizde, deniz hukukundan kaynaklı devletler arası ihtilaf ve uyuşmazlıklara bakan uluslararası mahkemelerin çeşitli kararlarında, ki Fransa/Kanada, Nikaragua/ Kolombiya, Katar/Bahreyn kararları başta olmak üzere, ters taraftaki adaların karasularından başka herhangi bir deniz yetki alanına sahip olamayacakları argümanın aksi yönünde uygulamaların da var olduğu bilinmektedir Bu bölgenin Ege ye sınırı var. Yani Ege ve Doğu Akdeniz kıta sahanlığı sınırlandırmaları birbirleri ile ilgili. Bizim acaba kıta sahanlığımız nasıl olacak? Ege ile yakın ilişki var. Ege den gelen sınır, Akdeniz kıta sahanlığının belirlenmesinde önem taşıyacak. Mesele şudur: Acaba buradaki adaların kıta sahanlığı olacak mı? Yani Kerpe Adası nın, Kaşot Adası nın, Rodos Adası nın kıta sahanlığı olacak mı? Adaların kıta sahanlığı vardır ama ada olmak, mutlaka kıta sahanlığına sahip olunacağı anlamına gelmez. Ters taraftaki adaların kıta sahanlığı yoktur. Bulunduğu yere göre adaların kıta sahanlığı olmayabilir. Sınırlandırma esasında da adaların kıta sahanlığının ne kadar olacağı değişir, sınırlandırma esasında da adaların hiç kıta sahanlığı olmayabilir. Rodos un, Kerpe nin, Kaşot un kıta sahanlığının olmayacağını söylüyorum. Bunların karasuları dışına taşan kıta sahanlıkları olmayacaktır. Bunların kıta sahanlığı olması demek, ters taraftaki adaların kıta sahanlığına sahip olması demektir. Kanal kıta sahanlığı uyuşmazlığı ndan bu yana uluslararası mahkeme kararları buna imkân vermemektedir. Bunlara kıta sahanlığı vermek, Türkiye nin kendi doğal uzantılarına, kendi kıta sahanlığı alanlarına azami ulaşım hakkını engeller. Bu bağlamda bunların kıta sahanlığı yoktur. Saint Miquelon Adası kıta sahanlığı uyuşmazlığı da bu söylediklerimi vurgulayan bir kararla neticelenmiştir. Aynı şey Meis Adası için de söylenmelidir. Meis Adası nın da karasuları dışında kıta sahanlığı ya da münhasır ekonomik bölgesi yoktur. Her ikisini birden anmıyorum, Başkanın ilk konuşmasında söylediği gibi, yarı kapalı denizde bunları birbirinin yerine kullanmak mahzurlu değil. Bkz. Başkent Üniversitesi, 22 Şubat 2007, s Ayrıntı için bkz. Yücel Acer, Doğu Akdeniz de Deniz Alanlarının Sınırlandırılması ve Türkiye, Uluslararası Hukuk ve Politika, Cilt. 1, Sayı. 1, 2005, s Bu konuda devletler arası davalar ve bunlarla ilgili uluslararası mahkeme kararlarına ilişkin ayrıntı için bkz. Yunus Emre Açıkgönül, Nikaragua/Kolombiya Kararı Işığında Doğu Akdeniz deki Deniz Yetki Alanlarının Sınırlandırılması, Ortadoğu Analiz, Cilt. 6, Sayı. 65, Kasım-Aralık 2014, s ; ICJ, Rep. 2001, Case Concerning Maritime Delimitation and 135

14 G. Ak Meis, Karaada ve Fener Adası nın Coğrafi ve Jeolojik Konumları Doğu Akdeniz de en uzun kıyı şeridine sahip olan Türkiye nin doğal uzantısı üzerinde ve kıyıya yakın bölgelerde çok sayıda ada, adacık ve kayalık yer almaktadır. Kaş/Antalya bölgesinde ve kıyının hemen karşısında yer alan Meis, Karaada ve Fener Adası bu nitelikteki müstakil adalar olarak değerlendirilebilir. Ek-4 de sunulan haritadan da görüleceği üzere, Fener Adası nın Anadolu kıyısına mesafesi metre, üzerindeki Türk egemenliği tartışmasız olan Sarıada ya mesafesi metre, Meis Adası na mesafesi ise metredir. Fener Adası ile Meis arasındaki derinlikler, Fener Adası ile Anadolu sahili arasındaki derinliklerden daha fazladır. Benzer bir durum Meis e mesafesi metre olan Karaada için de söz konusudur. Meis ten jeolojik ve jeomorfolojik olarak ayrılmış olan Karaada, Meis gibi müstakil bir ada statüsündedir. Karaada, Anadolu sahiline metre, tartışmasız Türk egemenliğindeki adalardan biri olan Gürmenli ye ise metre mesafededir. Anadolu kıyısına mesafesi metre olan Meis Adası gibi Karaada ve Fener Adası da Anadolu nun doğal uzantısı üzerindedirler. 34 Ancak Meis ve çevresindeki ada, adacık ve kayalıkların Doğu Akdeniz deki deniz yetki alanlarına etkisi konusundan önce, çok daha önemli bir sorunun konusu olduklarını vurgulamak önemlidir. Bu da söz konusu adaların ülkeler arası devri noktasındaki tartışmalardır. Diğer bir deyişle, Meis ve çevresindeki adalar üzerinde, bunların bir ülkeden diğer bir ülkeye devri 35 konusunda ciddi tereddütler ve çelişkiler bulunduğu savı ortaya konabilir. Bu tereddütler, Territorial Questions between Qatar and Bahrain, 16 Mart ; Malcolm Evans, Case Concerning Maritime Delimilation and Territorial Questions between Qatar and Bahrain (Qatar v.mbahrain), International and Comparative Law Quarterly, Cilt. 44, 1995, s ; Aslan Gündüz ve Hüseyin Öztürk, der., Ege Kıta Sahanlığı ve İlişkili Sorunlar Sempozyumu Bildiriler Kitabı, Aralık 2002, İstanbul, (İstanbul: TÜDAV Yayınları, 2002); Arbitration Decision, 31 ILM 1149 ve 95 ILR 645, Case Concerning the Delimitation of Maritime Areas Between Canada and the French Republic, 10 June 1992; Keith Highet, Delimitation of the Maritime Areas between Canada and France, American Journal of lnternational Law, Cilt. 87, 1993, s Ali Kurumahmut, Karaada (Ro), Meis ve Fener Adası (İpsili), Sertaç Hami Başeren, (yay. haz.), Doğu Akdeniz Deniz Yetki Alanlarında Hukuk ve Siyaset (Ankara: A.Ü. Siyasal Bilgiler Fakültesi Yayını, 2013), s Ülke devri; bir devletin belirli bir ülke alanı üzerinde sahip olduğu egemenlik haklarını diğer bir devlete, usulüne uygun olarak yürürlüğe girmiş bir antlaşma ile nakletmesi işlemidir. Devir, ilgili iki tarafın bu yoldaki iradelerini açıkça saptayan ve devredilen ülke kesimini tayin, tarif ve tavsif eden kuşkuya yer vermeyen bir antlaşma ile olmalıdır. Bu gereklilik, bir ülke üzerindeki egemenliğin kime ait olduğunun tereddüde tahammülü olmamasından kaynaklanmaktadır. Bkz. Sertaç Hami Başeren, Ege de Ada, Adacık ve Kayalıkların Uluslararası Andlaşmalarla Tayin Edilen Hukuki Statüsü, Ali Kurumahmut, (yay.haz.), Ege de Temel Sorun (Ankara: Türk Tarih Kurumu Basımevi, 1998), s

15 Meis, Karaada ve Fener Adası nın Doğu Akdeniz Deniz Yetki Alanları Sorununa... adaların egemenliğinin belirlenmesini gerektirmektedir ki, bu sayede Doğu Akdeniz de hakkaniyete uygun bir deniz yetki alanı sınırlandırılması yapılabilsin. Keza bu iki müstakil adanın Yunanistan veya Türkiye nin egemenliğinde olması durumu, Doğu Akdeniz deki deniz yetki alanları paylaşımını doğrudan etkiler niteliktedir. Bu anlamda, aslında çok küçük boyuttaki üç müstakil ada gibi görünen Meis, Karaada ve Fener Adası nın, Doğu Akdeniz de deniz yetki alanlarının paylaşımı meselesinde neredeyse Kıbrıs Adası kadar önem kazanmaya başladıklarını vurgulamak hiç de abartılı olmayacaktır. 36 Dolayısıyla, bu önemi ortaya koymazdan önce, bu üç adanın egemenlik devirlerine ilişkin tarihçeye kısaca bakmak uygun olacaktır. Meis, Karaada ve Fener Adası nın Tartışmalı Hukukî Statüsü Lozan Barış Antlaşması nın 12. maddesi ile bir taraftan Türkiye nin egemenliğini Yunanistan a devrettiği adalar ismen sayılarak belirlenirken, 37 diğer taraftan da egemenliğinde kalan adalar üzerindeki hakları teyit edilmiştir. 38 Ayrıca Lozan ın 15. maddesi ile ismen sayılan Menteşe Adaları (Oniki Adalar) ve bunlara bağlı adacıklar ile Meis Adası İtalya ya devredilmiştir. 39 Böyle- 36 Adalar ve boğaz/geçitler açılarından bakıldığında, Sicilya, Malta, Girit ve Kıbrıs adaları ile Cebelitarık Boğazı, Sicilya Boğazı, Malta Kanalı, Güney Ege geçitleri ve Süveyş Kanalı nın genel Akdeniz havzası içerisinde en önemli coğrafi formasyonlar ile stratejik düğüm noktalarını (strategic choke-points) teşkil ettikleri söylenebilirse de Doğu Akdeniz in jeopolitik ve jeostratejik açıdan en önemli adasının Kıbrıs olduğunu söylemek mümkündür. Zira Kıbrıs, Ortadoğu ve Doğu Akdeniz in kontrol edilmesindeki işlevinden dolayı ilgi odağıdır. Bkz. Cihat Yaycı, Doğu Akdeniz de Deniz Yetki Alanlarının Paylaşılması Sorunu ve Türkiye, Bilge Strateji, Cilt. 4, Sayı. 6, 2012, s. 5. Ancak şimdi, Meis ve Kaş-Meis bölgesindeki iki müstakil ada olan Karaada ve Fener Adası nın egemenlik statülerinin de ilgi ve önem odağı olmaya başladığını söylemek mümkündür. 37 Hüseyin Pazarcı, Doğu Ege Adalarının Askerden Arındırılmış Statüsü, (Ankara: Turhan Kitabevi, 1992), s. 3. Lozan Barış Antlaşması - Madde 12: İmroz ve Bozcaadalariyle Tavşan adalarından gayri Şarki Bahrisefit adaları ve bilhassa Limni, Semondirek, Midilli, Sakız, Sisam ve Nikarya adaları üzerinde Yunan hâkimiyetine dair mayıs 1913 tarihli Londra muahedesinin beşinci ve 1-4 kasım 1913 tarihli Atina muahedesinin 15 nci maddeleri ahkâmına tabaan 13 Şubat 1914 tarihinde Yunan Hükümetine tebliğ edilen karar, iş bu muahedenin İtalyanın hakimiyeti altına vazedilen ve 15 nci maddede mezkûr olan adalara müteallik ahkâm mahfuz kalmak şartiyle, teyit etmiştir. Asya sahilinden üç milden dûn mesafede kaim adalar, iş bu muahedede hilâfına sarahat bulunmadıkça, Türkiye hâkimiyetinin altında kalacaklardır. Bkz. Mehmet Saka, Ege Denizinde Türk Hakları, (İstanbul: Dergâh Yayınları, 1974), s Buna göre, Lozan Barış Antlaşması nın 12. maddesi gereğince egemenliği Yunanistan a devredilen adaların dışında kalan, örneğin; Zürafa Kayalıkları, Koyun Adaları, Hurşit Adası, Nergisçik, Keçi Adası, Bulamaç, Eşek Adası, Ardacık, Çerte, Herke ve daha yüzlerce ada, adacık ve kayalık ve hatta Girit civarında bulunan Bergitsi, Sıgri, Tokmakia, Kasonisi, Gavdos, Gavdopula gibi ada ve adacıklar üzerinde Türkiye nin egemenliği hukuken devam etmektedir. 39 Lozan Barış Antlaşması - Madde 15: Türkiye zîrde tâdat olunan adalar üzerindeki bilcümle hukuk ve müstenidatından İtalya lehine feragat eder, elyevm, İtalyanın tahtı işgalinde 137

16 G. Ak ce, 1912 den beri İtalya ve Yunanistan ın işgali altında bulunan ve antlaşmada isimleri açıkça zikredilen Ege Adaları üzerindeki Osmanlı egemenliği, 24 Temmuz 1923 te imzalanan Lozan Barış Antlaşması ile son bulmuştur. 40 Lozan Barış Antlaşması ile Türkiye Cumhuriyeti, 1923 yılında ironik bir biçimde İtalya ve Yunanistan ile denizden komşu olmuştur. Ancak, Menteşe Adaları grubunda Lozan ın 15. maddesi ile ismen sayılan 13 ada ve bunlara bağlı adacıklar ve Meis Adası nın İtalya egemenliğine verilmesi, özellikle bu bölgede anılan adalara yönelik olarak İtalya ile yeni gelişmelerin yaşanmasına sebep olmuştur. Nitekim Türkiye ile İtalya arasında, İtalya nın 1930 larda yayılmacı politikalar izlemesi nedeniyle, 41 Bodrum Körfezi ndeki Kara Ada ve Meis Adası yla Anadolu sahilleri arasındaki adacıklar üzerinde egemenlik haklarına ilişkin uyuşmazlıklar ortaya çıkmıştır. Bu meyanda sürdürülen görüşmeler neticesinde Türkiye ile İtalya arasında, Meis Adası bölgesinde yer alan bazı adacıklar ile Bodrum körfezi karşısındaki Kara Ada nın aidiyeti konusunda 4 Ocak 1932 Sözleşmesi imzalanmış, 10 Mayıs 1933 de iki ülke yasama organlarınca onaylanarak yürürlüğe giren bu sözleşmeyle 42 bazı adacık ve kayalıklar Türkiye ye bırakılmış; buna karşılık, Meis kasabası kilisesi kubbesi merkez alınarak çizilen ve yarıçapı bu merkez ile San Stephane burnu olan bir dairenin içinde kalan birçok ada, adacık ve kayalık da İtalya egemenliğine geçmiştir. 43 Bu vesileyle Meis bölgesinde iki ülke arasında karasuları sınırı da belirlenmiştir. 44 Diğer bir deyişle 4 Ocak 1932 Sözleşmesi, Ege de Türkiye ile üçüncü bulunan Astamplya, Rodos, Kalki, Skrapanto, Kasos, Tilos, Nisiros, Kalimnos, Leros, Patmos, Lipsos, Sömbekine, İstanköy adalariyle bunların tevaiinden olan adacıklar ve Meis adası [2 sayılı Haritaya bakılması]. Bkz. Saka, 1974, s Cevdet Küçük, Ege Adalarının Egemenlik Devri Tarihçesi, (Ankara: SAEMK Yayınları, 2001), s larda İçişleri Bakanlığı yapacak olan Şükrü Kaya, İtalya nın bu tecavüzkar tutumunu, çok önceleri görenlerden ve buna göre önlem alınması gerektiğine dikkat çekenlerden biridir; L[a]usanne Barış Andlaşması Ağustos 1923 tarihleri arasında TBMM de görüşmeye açılmış ve 14 muhalife karşılık 214 olumlu oyla kabul edilerek onaylanmıştır. Muhaliflerden özellikle İstanköy doğumlu Şükrü Bey (Kaya), adaların önemini vurguladıktan sonra; İtalya nın gerek Meis, gerekse Menteşe Adaları ile ilgili egemenlik isteklerinin gelecekte Anadolu ve Türk yurduna yönelik istismar siyasetinin işaretleri olduğunu bir kez daha ve önemle belirtmiştir. Bkz. Celalettin Yavuz, Menteşe Adaları (Oniki Ada) nın Tarihi, (İstanbul: Deniz Harp Okulu Basım Evi, 2003), s belgeleri için bkz. Ali Kurumahmut, Ege de Temel Sorun: Egemenliği Tartışmalı Adalar, (Ankara: TTK Yayınları, 1998), Ek. 14 ve Cemalettin Taşkıran, Oniki Ada nın Dünü ve Bu Günü, (Ankara: Genelkurmay Basım Evi, 1996), s İlhan Uzgel, İtalya yla İlişkiler, Baskın Oran (Ed.), Türk Dış Politikası, Kurtuluş Savaşından Bugüne Olgular, Belgeler, Yorumlar (Cilt-I: ), İletişim Yayınları, İstanbul, 2002, s

17 Meis, Karaada ve Fener Adası nın Doğu Akdeniz Deniz Yetki Alanları Sorununa... taraflar arasında uluslararası hukuka uygun olarak çizilmiş ve belirlenmiş tek deniz sınırıdır. Ayrıca Menteşe Adaları bölgesinde ismen sayılan 13 ada ve bunlara tâbi adacıkların, 30 Ekim 1918 tarihli Mondros Mütarekesi ile hiçbir zaman yürürlüğe girmemiş olan 10 Ağustos 1920 tarihli Sevr Antlaşması nın 122. maddeleri ve Lozan Barış Antlaşması nın 15. maddesi ile İtalya ya devredilmesi neticesinde yayılmacı Yunan emellerinin önüne bir set çekilebildiği de söylenebilir. Ancak II. Dünya Savaşı sonunda İtalya nın yenilmesiyle, bu ülkenin ülkesel statüsü için düzenlenen Paris Barış Konferansı nda, Menteşe Adaları nın (Oniki Adalar) İtalya tarafından Yunanistan a devrinin düzenlenmesini yapan İtalya İçin Siyasî ve Ülkesel Komisyon un (Commission Politique et Territoriale pour L Italie) ile 11 Eylül 1945 te başlayıp 12 Temmuz 1946 da sona eren Londra ve Paris toplantıları sırasında yalnızca Oniki Adalar konusu ele alınmamıştır. Nitekim bu konferanslardaki neredeyse bütün toprak taleplerinde Yunanistan ı desteklemiş olan İngiltere nin ve hatta Yunanlıların bu isteklerine destek vermede İngiltere den aşağı kalmayan ABD nin de 45 çabaları sonucunda, Menteşe Adaları bölgesinde Lozan ın 15. maddesi ile kendisine devredilen adaları İtalya, 10 Şubat 1947 tarihli Paris (İtalyan) Barış Antlaşması nın 14. maddesi ile 46 Rodos ve Meis dâhil 13 ada ve bitişik adacıklarını silahsızlandırılmış olmaları şartıyla Yunanistan a devretmiştir. 47 Görüldüğü üzere, Lozan Barış Antlaşması nın maddesi hükmü gereği, Meis e tabi adacıklar hariç, sadece Meis in kendisi tek başına Türkiye den 45 Fahir Armaoğlu, Siyasî Tarih , (Ankara: A.Ü. SBF Yayını, 1975), s Paris Barış Antlaşması - Madde 14: İtalya işbu Antlaşma ile, aşağıda belirtilen Onikiada yı tüm egemenliği ile Yunanistan a devreder: Stampalia (Astropolia), Rhodes (Rhodos), Calki (Kharki), Scarpanto (Skarpanto), Cassos (Casso), Piscopis (Tilos), Misiros (Nisyros), Calimnos (Kalymnos), Leros, Patmos, Lipsos (Lipso), Simi (Symi), Cos (Kos) ve Castellorizo ve bitişik adacıklar. Bu adalar silahsızlandırılacak ve öyle kalacaklardır. Bu adaların Yunanistan a devri ile ilgili usul ve şartlar, Birleşik Krallık Hükümeti ile Yunanistan arasında, anlaşma ile tespit edilecektir ve bu Antlaşmanın yürürlüğe girmesinden itibaren en geç 90 gün içinde yabancı birliklerin çekilmesi için gerekli düzenlemeler yapılacaktır. 10 Şubat 1947 tarihli Paris Barış Antlaşması nın metni için bkz. Treaties and Other International Acts Series, No 1648 ve UNTS (United Nations Treaty Series), Cilt. 49, Sayı Ali Kurumahmut, Ege de Temel Sorun: Egemenliği Tartışmalı Adalar, (Ankara: TTK Yayınları, 1998), s Lozan Barış Antlaşması, Türk-Yunan ilişkilerinde, Yunanların Megali İdea ideolojisine son verip iki ülke arasında tüm sorunları çözümleyememiş olsa da zamanına göre ikili ve çok taraflı olmak üzere oldukça başarılı bir siyasal denge kurmuş; iki ülke arasında dostluk ve işbirliği için önemli bir temel hazırlamıştır. Lozan Barış Antlaşması ile ilgili en detaylı kaynak için bkz. Seha L. Meray, çev., Lozan Barış Konferansı: Tutanaklar-Belgeler [8 Kitap], (3.b.), (İstanbul: Yapı Kredi Yayınları, 2001). Antlaşma metninin İngilizce sürümü için bkz. LNTS (League of Nations Treaty Series), Cilt. 28, Sayı

18 G. Ak İtalya ya devredilmiştir. 49 Dolayısıyla Meis bölgesinde bulunan diğer iki müstakil ada olan Karaada ve Fener Adası da Lozan da egemenlik devrine konu olmamıştır. II. Dünya Savaşı sonrasında ise İtalya, 1947 yılında Paris Barış Antlaşması nın 14. maddesi hükmünce Meis dâhil 14 ada ve bitişik adacıkların egemenliğini Yunanistan a devretmiştir. Ancak, sözü edilen bitişik adacıkların hangileri olduğu ne antlaşma metninde ne de ekli haritalarında somut olarak belirtilmemiştir. Burada önemli olan nokta, Lozan da Meis e bağlı ada/adacıkların Türkiye egemenliğinde bırakılmış olmasıdır. Bununla birlikte, 4 Ocak 1932 tarihli Türk-İtalyan Sözleşmesi ile Meis e bağlı sayılabilecek çok sayıda adacık ve kayalık ile Karaada ve Fener Adası üzerindeki İtalyan egemenliği de Türkiye tarafından tanınmıştır. 50 Yine de Türkiye nin Akit Taraf olmadığı 1947 Paris Barış Antlaşması nda Meis ve bitişik adacıkları İtalya dan Yunanistan a devredilirken anılan 1932 Sözleşmesi ne herhangi bir atıfta bulunulmamış, diplomatik yoldan veya başka bir kanaldan Türkiye nin konuya ilişkin rızası alınmamıştır. Dolayısıyla, Kaş-Meis bölgesinde bulunan ve Meis e bitişik olmayan ada, adacık ve kayalıkların egemenlik durumlarının aydınlatılması önemli bir gereklilik olarak ortaya çıkmaktadır. 51 Zira Karaada ve Fener Adası, coğrafi, jeolojik ve jeomorfolojik kıstaslar ve veriler nedeniyle Meis e bitişik adacık değil, kendi başlarına müstakil birer ada statüsündedir. Meis e bitişik adacık olmamaları nedeniyle, 1947 Paris Barış Antlaşması nın 14. maddesi ile Yunanistan egemenliğine bırakılmamışlardır. Bu iki müstakil ada, Paris Barış Antlaşması nın 43. maddesinin 52 konusunu oluşturmaktadır. Buna göre İtalya, bu iki ada üzerindeki egemenlik haklarından ve menfaatlerinden 53 yararlanıcısını belirtmeksizin vazgeçmiş olmakta- 49 Konuyla ilgili ayrıntı için bkz. Gökhan Ak, Ege de Temel Sorun: Unutul(may)an Türk Adaları, içinde Ulvi Keser, yay.haz., Mare Nostrum dan Casus Belli ye: Bizim Deniz Akdeniz (Ankara: AKAUM Yayını, 2013), s Ocak 1932 tarihli Türk-İtalyan Sözleşmesi, Meis e bağlı/bitişik çok sayıda adacık/kayalık ile Karaada ve Fener Adası nın egemenliğini İtalya ya devretmiştir. Sözleşmenin 10 Mayıs 1933 te yürürlüğe girmesiyle ülke devrinin esas unsuru olan devir antlaşmasının tamamlanmış olduğunu söylemek mümkündür. 51 Kurumahmut, 2013, s Paris Barış Antlaşması - Madde 43: İtalya, 24 Temmuz 1923 te imzalanan Lozan Andlaşması nın 16 ncı maddesi gereğince sahip olabileceği bütün hak ve yükümlülüklerden vazgeçer. 53 Lozan Antlaşması ile Karaada ve Fener Adası nın egemenliğini devralan devlet statüsündeki İtalya, devredilen ülke kesimleri olan bu iki müstakil ada üzerinde hiçbir zaman fiilen egemenlik tesis etmediğinden (ki 31 Ocak 1996 itibariyle Karaada gayri-meskûn idi. Fener 140

19 Meis, Karaada ve Fener Adası nın Doğu Akdeniz Deniz Yetki Alanları Sorununa... dır. O zaman bunlar ya sahipsiz ülke statüsüne girecek ya da ilk sahibi olan Türkiye ye dönecektir. Nitekim bu konuda 1970 yılında meydana gelen ilginç bir gelişme de, o dönem gazeteci olan Ömer Sami Coşar tarafından Yeni İstanbul gazetesinde yayımlanan Meis Adası üzerine olan bir yazı dizisinde, anılan yazarın Meis (Megisti) civarındaki Karaada (Rho) ve Fener Adası nın (Hypsili) egemenliği üzerine yaptığı araştırmalardan vardığı sonuç, bu iki adanın Türkiye ye ait olması gerektiği şeklindedir. 54 Hatta Coşar, bu yazı dizisini yazdığı dönemde, Kaş Kaymakamlığı na yaptığı başvuruyla söz konusu iki adayı Hazine den satın almak istemiş ve 1975 yılında ise bu iki adaya giderek, üzerlerine Türk bayrağı dikmiştir. Doğal olarak bu gelişme, 1974 Kıbrıs Barış Harekâtı sonrası iyice hassaslaşan Türk-Yunan ilişkilerinin etkisiyle, o dönemde Yunanistan da bir hayli tepkiye neden olmuştur. Yunanistan ın Kasım 1995 teki İskân Uygulamasının Meis, Karaada ve Fener Adası ile İlişkisi Meis Adası, onlarca yıldır meskûn bir adadır. Ancak Yunanistan ın Kasım 1995 te iskâna açmayı planladığı 11 ada ve adacık arasında Karaada, Fener Adası ve Gavdopula 55 gibi Doğu Akdeniz deki adacıklar bulunmaktadır. Bu gayrimeskûn adacıkları iskâna açmak, Yunanistan a deniz hukuku bağlamında herhangi bir ilave menfaat sağlamamaktadır; zira Yunanistan ın tarafı olduğu 1982 BMDHS ye göre bunların doğal olarak kara suları mevcuttur. Ayrıca, yine aynı Sözleşmenin 121. maddesine göre insanların yaşamasına elverişli olmayan veya kendilerine özgü ekonomik yaşamları bulunmayan kayalıklar hariç, diğer ada, adacık ve kayalıkların kıta sahanlığı ve MEB leri bulunmaktadır. 56 Dolayısıyla, iskâna açmakla bunlara yeni deniz yetki alanları kazan- Adası üzerinde Osmanlı döneminden beri işletilmekte olan bir fener tesisi mevcut olup, günümüzde Yunanistan ın tasarrufunda işletilmektedir), tartışmalı da olsa, bu iki müstakil adanın Türkiye den İtalya ya devir işlemi tam olarak gerçekleşmemiştir. Bu konudaki ayrıntı için bkz. Sevin Toluner, Milletlerarası Hukuk Dersleri-Devletin Yetkisi, (4.b.), (İstanbul: Beta Yayınevi, 1989), s Bu yazı dizisinin ayrıntısı için bkz. Ömer Sami Coşar, Türk topraklarında Yunan idaresi var! / Lozan antlaşması yürürlükte değil mi? / Kaçakçılar adası: Meis / Meis deki Rumluğu Yunanistan öldürdü, Yeni İstanbul, 1/4 Haziran 1970, s. 1 ve 7 / 1 ve 7 / 1 ve 7 / 1 ve Bu çok küçük boyuttaki adacık, Girit Adası nın 19 deniz mili güneyindeki, yani Akdeniz deki Gavdos Adası nın kuzeybatısındaki adacıktır. 56 Ancak, gerek Türkiye nin Batı Anadolu kıyıları boyunca kuzeyden güneye dizilen Doğu Ege Yunan Adaları gerekse Doğu Akdeniz de Kaş-Meis bölgesinde bulunan ada, adacık ve kayalıkların, Yunan ana karasına nazaran ters tarafta, yani Türk ana karasına çok yakın 141

20 G. Ak dırmayacağı ortada olsa da Yunanistan ın bu 11 ada/adacığı iskâna açmasının temel sebebinin, bunların egemenliği hakkında ciddi tereddütleri olduğunu akla getirmektedir. Keza Meis gibi hem Anadolu nun hemen yanında bulunan hem de onun gibi müstakil ada statüsündeki Karaada ve Fener Adası nın iskâna açılmalarının, Yunanistan a Doğu Akdeniz de kıta sahanlığı ve MEB gibi deniz yetki alanlarının sınırlandırılmasında herhangi bir lehte etkisinin olmayacağı açıkken, esas sorunun şu olduğu söylenebilir: Bu iki müstakil adanın egemenliğinin Yunanistan ait olduğunun kabul edilmesi ve ayrıca bu iki adaya da deniz yetki alanları tanınması durumu, ileriki dönemlerde Doğu Akdeniz de Türkiye ve KKTC nin üçüncü taraflarla yapabileceği deniz yetki alanları sınırlandırma müzakerelerinde onların pozisyonlarını zayıflatabildiği ölçüde, Yunanistan ve GKRY nin pozisyonlarını da kuvvetlendirebilecektir. 57 ve onun doğal uzantısı üzerinde coğrafi konuşlanmış olmaları, bu coğrafi formasyonların karasuları dışında hayli kısıtlı bir kıta sahanlığı ve MEB e sahip olacaklarını gösterir. Şöyle ki; söz konusu Adalar Yunan ana karası ile Anadolu kıyıları arasında çizilen ortay hatta bakarak ters tarafta yer alan adalar olduklarından, sınırlandırma konusunda kıyı oluşturamaz ve karasuları dışında kıta sahanlığına sahip olamaz. Bu duruma uluslararası hukuktan bir örnek dava durumu vermek gerekirse; Karadeniz de Romanya ile Ukrayna arasındaki deniz yetki alanlarının paylaşımına ilişkin uyuşmazlığın çözülmesi konusunda 3 Şubat 2009 tarihinde verilen kararda Uluslararası Adalet Divanı, sınırlandırma yapılacak deniz alanına yansıması olan İlgili Sahil Şeridi ni (Relevant Coast) belirlerken Ukrayna ya ait olan Serpents (Yılanlar) Adasını ilgili kıyı olarak dikkate almamış, sınırlandırma için hattın belirlenmesinde karşı sahiller arasında ortay hat (median line) metodunu kullanmış ve bu esaslar üzerinde sınırlandırmaya hükmedilmiştir. Bu kapsamda Girit, Kaşot, Çoban, Rodos ve Meis Adalarının bir hatla birleştirilerek Yunanistan için Türkiye nin sınırlandırma bölgesine cepheli ilgili kıyı şeridini ortadan kaldıran yeni bir kıyı oluşturması mümkün değildir. Herhangi bir sınırlandırma işleminde, aralarından duruma uygun olan prensiplerin seçilebileceği bir hakkaniyet prensipleri listesinin mevcut olduğu ilgili yargı ve hakemlik kararlarından ortaya çıkmaktadır. Kararlarda ön plana çıkan prensip coğrafyanın üstünlüğü prensibidir. Coğrafya kavramından, iki ülke arasında sınırlandırmaya konu alandaki ana kara coğrafyası anlaşılır. En önemli coğrafi unsur ana kara kıyılarının uzunluğudur. Ayrıntı için bkz. Yaycı, 2012, s ve dp Kurumahmut, 2013, s Ayrıca; Bir Yunanlı akademisyen ve diplomat olan Guaniris 2002 de yazdı: Yunanistan, Mısır ile kıta sahanlığını sınırlandırmak için görüşmeler yapmış. Nerede, biliyor musunuz; Meis, Rodos, Kerpe, Kaşot, Girit hattı ve güneyinde Yunanistan bunu kendi ilgili kıyısı kabul ederek ve haritada noktalı kırmızı çizgi ile gösterilen ortay hattı esas alarak Mısır ile MEB / kıta sahanlığı sınırlandırması yapmaya çalışmış. Rodos u, Meis i esas alarak belirlenen bölgede kıta sahanlığı tesis etme çabası içerisinde, yani bu bölgeyi sahiplenme çabası içerisinde Yunanistan. Guaniris in ifadesiyle Mısır, Türkiye yi incitmek istemediği için görüşmeler sonuçsuz kalmış, Yunanistan ın çabaları devam ediyor. Sevilla Üniversitesi tarafından hazırlanmış bir haritada, Kıbrıs etrafında çevrelenmiş yeşil bölge Kıbrıs ın kıta sahanlığıdır. Kıbrıs Adası na, ortay hatlar sınır kabul edilerek çok geniş MEB / kıta sahanlığı verilmiş, Yunanistan da biraz önce arz ettiğim gibi, Girit, Kaşot, Kerpe, Rodos, Meis hattını ilgili kıyı kabul ederek bu hattın güneyindeki deniz alanında MEB / kıta 142