Isparta İli Domates Ekim Alanlarındaki Yabancı Otların, Yaygınlık Ve Yoğunluklarının Saptanması

Transkript

1 Süleyman Demirel Üniversitesi, Fen Bilimleri Enstitüsü Dergisi, 9-1 (2005), Isparta İli Domates Ekim Alanlarındaki Yabancı Otların, Yaygınlık Ve larının Saptanması Y. Emre KİTİŞ Çukurova Üniversitesi Ziraat Fakültesi Bitki Koruma Bölümü, Adana Özet : Çalışma Isparta ili domates ekim alanlarındaki yabancı otların, rastlama sıklıklarının, yoğunluklarının ve kaplama alanlarının belirlenmesi amacıyla 2000 ve 2001 yıllarında yürütülmüştür. İlçe bazında ekim alanları dikkate alınarak ve bölgeyi temsil edecek şekilde seçilen toplam 154 domates ekim alanında survey yapılmıştır. Her tarlada, o tarlayı temsil edecek şekilde 4 kez 1m 2 lik çerçeve kullanılarak, yabancı otlar sayılmış, m 2 deki yoğunlukları ve kaplama alanları belirlenmiştir. Çalışma sonucunda Isparta ili domates ekim alanlarında 1 tohumsuz, 1 tek çenekli (monokotiledon) ve 31 çift çenekli (dikotiledon) olmak üzere 33 familyaya ait toplam 167 yabancı ot türü saptanmıştır. Bu türlerden Amaranthus retroflexus L. % lik rastlama sıklığı ile en çok rastlanan yabancı ot türü olurken, % rastlama sıklığı ile Chenopodium album L. 2. ve % rastalama sıklığı ile Convolvulus arvensis L. 3. sırada yer almıştır. Anahtar Kelimeler : Yabancı ot, domates, Isparta Determination Of The Weed Species, Their Observation Frequencies And Densities, In Tomato Fields In Isparta Province Abstract : The study was carried out to determine the weed species, their observation frequency, density and ground covers in tomato fields in Isparta province of Turkey in 2000 and Surveys were done in 154 tomato fields. On each field, four 1 m 2 areas were observed weeds within these areas were identified and counted. The frequency and density of weed species were then calculated. As a result of the survey in tomato fields, a total of 167 weed species belonging to 33 different families were identified. These included 1 cryptogame, 1 monocotyledoneous and 31 dicotyledoneous species. Among the weed species recorded Amaranthus retroflexus L. was defined as the most common species with a frequency of %, followed by Chenopodium album L. and Convolvulus arvensis L. with a frequency of % and % respectively. Keywords : Weed, tomato, Isparta 51

2 Giriş Türkiye, sebze üretiminde Dünya ülkeleri arasında Çin, A.B.D. ve Hindistan ile birlikte ilk dört ülke arasındadır [1]. Ülkemizde yaklaşık 21.4 milyon ton sebze üretilmekte ve bunun yaklaşık 9.0 milyon tonunu, % 42 sini domates oluşturmaktadır [2]. Ülkemizin dünya domates üretimindeki payı ise % 8.71 düzeyindedir [3]. Türkiye de toplam domates üretiminin yarısına yakın miktarını sanayi domatesi, diğer yarısını da sofralık domates oluşturmaktadır [4]. Gerek taze olarak tüketilen gerekse gıda sanayinde işlendikten sonra tüketilen domatesin üretimi özellikle Ege, Akdeniz, ve Marmara bölgelerinde yoğun olarak yapılmaktadır [5]. Yıllık ortalama sıcaklık ve yaz ayları sıcaklık ortalamaları göz önüne alındığında Isparta ili ve çevresi domates üretimine son derece uygun bir yöredir [6]. Isparta da domates üretimi ile ilgili verilere bakıldığında, son yıllarda domates üretiminde önemli bir artışın olduğu görülmektedir (Çizelge 1). Domates yetiştiriciliğindeki bu artışla beraber, tarımsal açıdan çözülmesi gereken problemler de artmaktadır. Tarım alanlarını genişletmenin zor olduğu günümüz koşullarında birim alandan daha fazla ürün almak, kaliteyi ve verimi yükseltmek hızla artan dünya nüfusunun beslenmesi açısından önem taşımaktadır. Bu nedenle bitki yetiştirmenin en önemli unsurlarından biri olan tarımsal mücadele kapsamı içerisinde ürünlerde sorun olan hastalık, zararlı ve yabancı otların saptanması ve bitkilerin bunlardan korunması gerekir. İklim koşulları ve toprak yapısı itibariyle çok çeşitli sebze üretimine elverişli olan Isparta ve yöresinde de gittikçe yaygınlaşan sebze tarımına paralel olarak hastalık, zararlı ve yabancı otlarda bir artış ve çeşitlilik gözlenmektedir [8]. Bilindiği gibi yabancı otlar kültür bitkilerinin su ve besinine ortak olmakta, ışıklanmasını engellemekte ve kültür bitkilerinde önemli ölçüde ürün kayıplarına neden olmaktadırlar [9]. Bu nedenle tarım alanlarında sorun olan bu yabancı otlara karşı uygun zaman ve şekilde mücadele etme gerekliliği vardır. Bunun için de yabancı otları tanımak ve teşhis etmek gerekir. Ne olduğu bilinmeyen bir yabancı ota hangi mücadele yönteminin hangi zamanda ve ne şekilde uygulanacağı da bilinemez. Ayrıca yabancı ot türleri gerek farklı coğrafik bölgelerde ve gerekse ekim alanlarında, mevsime ve ekim tarihine bağlı olarak büyük çapta değişmektedir [10]. Bununla birlikte çeşitli plantasyonlarda sorun olan yabancı otlara karşı ilaçlı mücadele yöntemleri bir ölçüde ortaya konmuş ise de günümüzde daha köklü çözümler aranmakta, hatta bütün veriler değerlendirilerek entegre mücadele ve erken uyarı sistemleri ortaya konulmaya çalışılmaktadır [11, 12]. Bu temel araştırmaları yapabilmek için de öncelikle yabancı otlardan hangi türlerin ne oranda yaygın ve yoğun olduğunun sürvey çalışmaları ile ortaya konulması gerekmektedir. Bu amaçla bölgede ilk kez yapılan bu çalışmayla Isparta ili sebze yetiştiriciliğinde ilk sırayı alan domatesin ekim alanlarında bulunan yabancı otların yaygınlık ve yoğunlukları belirlenmeye çalışılmıştır. Çizelge yılları arasında Isparta da domates ekim alanı, üretim ve verim miktarları [7] Yıllar Ekim Alanı (Hektar) Üretim (Ton) Verim (kg/ha)

3 Materyal ve Yöntem Çalışmanın materyalini Isparta ili ve ilçeleri domates ekiliş alanlarında, survey yapılan tarlalarda bulunan yabancı ot türleri oluşturmuştur. Isparta ili domates ekiliş alanlarındaki yabancı otları, rastlama sıklıklarını ve yoğunluklarını saptamak amacıyla çalışma 2000 ve 2001 yıllarında yapılmıştır. Survey programı, Tarım ve Köyişleri Bakanlığı İl Müdürlüğü nden alınan veriler doğrultusunda hazırlanmış olup, her ilçe için yapılması gereken örnekleme sayısı toplam ekiliş alanı üzerinden tartılı ortalama yöntemi [13] kullanılarak belirlenmiştir (Çizelge 2). Örnekleme sayısı belirlenirken, toplam 50 tarla üzerinden hesaplama yapılmış, ancak tartılı ortalamaya göre 4 ün altında kalanlar 4 e tamamlanmıştır. Bölgeyi temsil edecek şekilde seçilen tarlalarda 2000 ve 2001 yıllarında 77 şer tane olmak üzere toplam 154 tarlada survey çalışması yapılmıştır. Survey yapılan tarlaların birbirine yakın olmamasına dikkat edilmiştir Kenar etkilerini ortadan kaldırmak amacıyla survey çalışmaları tarlanın 10 metre içinden başlatılmıştır. Tarlanın genelini temsil edecek nitelikte seçilen 1 dekar (da) lık alan içerisinde tesadüfen seçilen 4 noktada, 2m (sıra üzeri) x 0.50 cm (sıra arası)= 1m 2 lik alandaki yabancı otlar türlerine göre ayrı ayrı sayılmıştır. Geniş yapraklı yabancı otlar tüm bitki olarak, dar yapraklıların ise sapları sayılarak değerlendirilmiştir. Tarla ayrıca gezilerek yabancı otların % kaplama alanları kaydedilmiş ve sayım yapılan 1 m 2 lik alanların dışında kalan yabancı ot türleri de survey formuna işlenmiştir. Tarlada tanınamayan türler, tekniğine uygun olarak alınıp, numara verilip preslenmiş ve laboratuvara getirilen örneklerin teşhisi yapılmıştır. Çizelge 2. İlçeler bazında domates ekiliş alanları ve örnekleme sayıları İlçeler Ekiliş Alanı (ha) Örnekleme Sayısı Atabey Merkez Keçiborlu Gönen Yalvaç Senirkent Şarkikaraağaç Sütçüler Aksu Yenişarbademli Eğirdir Gelendost Uluborlu Toplam Bitki örneklerinin teşhisinde ağırlıklı olarak Flora of Turkey and the East Aegean Islands [14] ve bunun yanı sıra diğer bazı kaynaklardan yararlanılmıştır [15, 16, 17]. Ayrıca Ankara Üniversitesi Fen Fakültesi ve Süleyman Demirel Üniversitesi Fen- Edebiyat Fakültesi ndeki herbaryumlardan faydalanılmıştır. sıklıklarının belirlenmesinde aritmetik yüzde esas alınarak değerlendirme yapılmıştır. Bunun için de Odum (1971) a ait aşağıdaki formül kullanılmıştır [18]. = n/m x 100 Burada; n: Bir türün rastlandığı toplam sayım adedi m: Yapılan toplam sayım sayısı 53

4 ASTERACEAE POACEAE BRASSICACEAE FABACEAE LAMIACEAE POLYGONACEAE BORAGINACEAE CHENOPODIACEAE APIACEAE EUPHORBIACEAE SCROPHULARIACEAE RANUNCULACEAE MALVACEAE PAPAVERACEAE AMARANTHACEAE CONVOLVULACEAE RUBIACEAE SOLANACEAE DİĞERLERİ Tür Sayısı Sürvey yapılan tarlalarda her tür için kaplama alanları belirlenmiştir. Bu da Alanı (G.K.A.) ve Alanı (Ö.K.A.) olmak üzere ikiye ayrılmaktadır ve Odum (1971) a göre hesaplanmıştır [18]. G.K.A. = K.A. / m. Ö.K.A. = K.A. / n K.A. : Bir türün sürvey yapılan alanlardaki % olarak kapladığı alanların toplam değeri m : Ölçüm yapılan toplam tarla sayısı n : Her türün bulunduğu tarla sayısı Yabancı otların yoğunluklarının belirlenmesinde aritmatik ortalama esas alınarak değerlendirme yapılmıştır. Bunun için, bir tarlada her bir yabancı ot için yapılan sayımlar sonucu elde edilen değer o tarlada sayım yapılan toplam alana bölünerek yabancı ot yoğunluğu bulunmuştur. Bulgular ve Tartışma Survey çalışmalarının sonuçlarına göre, 1 tohumsuz, 1 monokotiledon ve 31 dikotiledon olmak üzere 33 familyaya ait toplam 167 yabancı ot türü saptanmıştır. Bu türlere ait rastlama sıklıkları, genel ve özel kaplama alanları ile genel ve özel yoğunlukları çizelge 3 de verilmiştir. Tür sayısı bakımından 29 türle Asteraceae familyası ilk sırayı alırken, bunu 15 türle Poaceae ve 12 şer türle Brassicaceae ve Fabaceae familyaları takip etmiştir (Şekil 1). Asteraceae familyası tür çokluğu bakımından Türkiye florasında da ilk sırada bulunmaktadır Familyalar Şekil 1. Survey çalışması sonucunda tespit edilen yabancı ot türlerinin familyalara göre dağılımı Çizelge 3. Isparta ili domates ekim alanlarında saptanan yabancı otların rastlama sıklıkları, genel ve özel kaplama alanları ile genel ve özel yoğunlukları Alanı Alanı AMARANTHACEAE Amaranthus albus L Amaranthus chlorostachys Willd Amaranthus retroflexus L

5 Çizelge 3 ün devamı Alanı Alanı APIACEAE Daucus carota L Echinophora tenuifolia L Echinophora tournefortii Jaub. & Spach Eryngium campestre L Falcaria vulgaris Bernh Torilis arvensis (Huds.) Link ARICTOLOCHIACEAE Aristolochia auricularia Boiss ASCLEPIADACEAE Cynanchum acutum L ASTERACEAE Acroptilon repens (L.) D.C Anthemis cotula L Anthemis cretica L Anthemis spp Carthamus lanatus L Centaurea deprassa Bieb Centaurea iberica Trev. ex Sprengel Centaurea solstitialis L Centaurea virgata Lam Chondrilla juncea L Cichorium intybus L Cirsium arvense (L.) Scop Conyza canadensis L Crepis foetida L Lactuca serriola L Lapsana communis L Picnomon acarna (L.) Cass Scariola viminea (L.) F. W. Schmidt Scorzonera tomentosa L Sonchus asper (L.) Hill Sonchus oleraceus L Taraxacum farinosum Hausskn. & Bornm Tragopogon latifolius Boiss Tripleurospermum decipiens (Fisch. & Mey.) Bornm Tripleurospermum disciforme (C.A.Meyer) Sch. Bip Tripleurospermum inodorum (L.) S. Bip Xanthium strumarium L Xanthium spinosum L Xeranthemum annuum L BORAGINACEAE Alkanna tinctoria (L.) Tausch Anchusa azurea Miller Anchusa officinalis L Heliotropium bovei Boiss Heliotropium dolosum De Not Heliotropium europaeum L Nonea pulla (L.) DC BRASSICACEAE 55

6 Çizelge 3 ün devamı Alanı Alanı Alyssum murale Waldst & Kit Capsella bursa-pastoris (L.) Medik Cardaria draba (L.) Desv Descuriana sophia (L.) Web. Ex Prant Diplotaxis tenuifolia (L.) DC Erysimum crassipes Fischer & CA Meyer Myagrum perfoliatum L Raphanus raphanistrum L Rapistrum rugosum (L.) All Sinapis arvensis L Sisymbrium altissimum L Sisymbrium irio L CARYOPHYLLACEAE Vaccaria pyramidata Medik Silene conica L CHENOPODIACEAE Atriplex laevis C.A. Meyer Chenopodium album L Chenopodium botrys L Chenopodium chenopodioides (L.) Aellen Salsola kali L Salsola maceralitw Salsola ruthenica Iljin CONVOLVULACEAE Calystegia soldanella (L.) Br. ex Roe. & Schultes Convolvulus arvensis L Convolvulus galaticus Rost. ex Choisy CUSCUTACEAE Cuscuta campestris Yuncker Cuscuta spp DIPSACACEAE Cephalaria syriaca (L.) Schrad Tremastelma palaestinum (L.) Janchen in öst EQUISETACEAE Equisetum arvense L Equisetum spp EUPHORBIACEAE Chrozophora tinctoria (L.) Rafin Euphorbia aleppica L Euphorbia altissima Boiss Euphorbia falcata L Euphorbia spp Mercurialis annua L FABACEAE Alhagi pseudoalhagi (Bieb.) Desv Lotus corniculatus L Medicago lupulina L Medicago polymorpha L Medicago sativa L Medicago spp Melilotus alba Desr Onobrychis viciifolia Scop

7 Çizelge 3 ün devamı Alanı Alanı Ononis spinosa L Trifolium pratense L Vicia cracca L Vicia spp GERANIACEAE Erodium acaule (L.) Becherer & Thell ILLECEBRACEAE Herniaria glabra L LAMIACEAE Ajuga chamaepitys (L.) Schreber Ballota nigra L Lamium amplexicaule L Marrubium globosum Montbret & Rucher Mentha spicata L Mentha longifolia (L.) Hudson Phlomis armeniaca Willd Salvia syriaca L Salvia virgata Jacq Sideritis monthana L Stachys woronowii (Schischkin ex Grossh.) R.Mill MALVACEAE Hibiscus trionum L Malva neglecta Wallr Malva sylvestris L Malva parviflora L OROBANCHACEAE Orobanche spp PAPAVERACEAE Fumaria parviflora Lam Glaucium leiocarpum Boiss Hypecoum imberbe Sibth & Sm Papaver rhoeas L PLANTAGINACEAE Plantago lanceolata L Plantago major L POACEAE Aeluropus litoralis (Gouan) Parl Agropyron cristatum (L.) Gaertn Agropyron repens (L.) P. Beauv Avena fatua L Brachiaria eruciformis (Sm.) Griseb Cynodon dactylon (L.) Pers Digitaria sanguinalis (L.) Scop Echinochloa crus-galli (L.) P.B Eleusine indica (L.) Gaertn Eragrostis minor Host Lolium perenne L Lolium rigidum Guadin Setaria verticillata (L.) P.B Setaria viridis (L.) P.B Sorghum halapense (L.) Pers POLYGONACEAE 57

8 Çizelge 3 ün devamı Alanı Alanı Polygonum amphibium L Polygonum arenastrum Bor Polygonum aviculare L Polygonum bellardii All Polygonum cognatum Meissin Polygonum convolvulus L Polygonum pulchellum Lois Rumex acetocella L Rumex conglomeratus Murray Rumex crispus L PORTULACACEAE Portulaca oleracea L PRIMULACEAE Anagallis arvensis L RANUNCULACEAE Consolida glandulosa (B. & H.) Bornm Consolida orientalis (Gay.) Schröd Consolida regalis S.F. Gray Delphinium peregrinum L Ranunculus arvensis L ROSACEAE Agrimonia eupatoria L Sanguisorba minor Scop RUBIACEAE Galium aparine L Galium verum L Rubia tinctorum L SCROPHULARIACEAE Kickxia elatine (L.) Dumort Linaria genistifolia (L.) Miller Linaria pelisseriana(l.) Miller Misopates orontium (L.) Raf Veronica hederifolia L Veronica persica Poiret in Lam SOLANACEAE Datura stramonium L Solanum luteum Miller Solanum nigrum L VERBENACEAE Verbena officinalis L ZYGOPHYLLACEAE Tribulus terrestris L Survey çalışmaları sonucunda Isparta genelinde domates ekim alanlarında tespit edilen 167 yabancı ot türünden 13 türün % 25 in üzerinde rastlama sıklığına sahip olduğu gözlenmiştir. Bölgede gerek rastlama sıklığı (% 94.81), gerekse kaplama alanı (% 4.208) ve yoğunluk (6.562 bitki/m 2 ) bakımından ilk sırayı Amaranthus retroflexus L. almıştır. sıklığı bakımından bu türü sırasıyla % ile Chenopodium album L. ve % ile Convolvulus arvensis L., kaplama alanı bakımından ise Portulaca oleracea L. (% 2.821) ve Convolvulus arvensis L. (% 2.731) türleri takip etmiştir. Yabancı otların m 2 deki yoğunluğu bakımından ise yine 58

9 Portulaca oleracea L. (3.834 bitki/m 2 ) ve Convolvulus arvensis L. (1.869 bitki/m 2 ) türleri 2. ve 3. sırada yer almıştır. Bunların dışında Setaria viridis (L.) P.B., Echinochloa crus-galli (L.) P.B. ve Setaria verticillata (L.) P.B. da yaygınlık ve yoğunluk yönünden önemli türler arasında tespit edilmiştir. Bu çalışmada tespit edilen önemli türler ile Özkut (1976) un İzmir ve çevresinde yapmış olduğu survey çalışmalarında, Tepe (1992) nin Manisa Turgutlu daki domates fideliklerinde yürüttüğü çalışmada ve Şenol (2001) un Tokat (Kazova) ta yapmış olduğu survey çalışmalarında tespit ettikleri önemli türler paralellik göstermektedir. Domates ekiliş alanlarındaki yabancı otların ilçelere göre dağılımına bakıldığında; Aksu ilçesinde toplam 23 yabancı ot türü tespit edilmiş ve bunlardan 13 ünün % 25 ve üzerinde rastlama sıklığına sahip olduğu gözlenmiştir. bakımından ise, 1 sahip 5 tür belirlenmiştir (Çizelge 4). Çizelge 4 den de görüleceği üzere, Isparta genelinde önemli olarak tespit edilen ve yukarıda adı geçen türlerin dışında Aksu da % lik kaplama alanı ile ilk sırada yer alan Cynedon dactylon (L.) Pers. da önemli yabancı ot türleri arasında yer almaktadır. Atabey ilçesi domates üretiminin en fazla olduğu ilçe olup, toplam domates üretiminin yaklaşık % 40 ı Atabey de gerçekleşmektedir. Buna bağlı olarak da sürvey çalışmaları sırasında yapılan sayımların yaklaşık % 30 u Atabey de gerçekleşmiştir. Atabey ilçesi domates ekiliş alanlarında toplam 78 yabancı ot türü tespit edilmiş ve bunlardan 17 sinin % 25 in üzerinde rastlama sıklığına sahip olduğu gözlenmiştir. bakımından ise, 1 bitki/m 2 nin üzerinde genel yoğunluğa sahip 6 tür belirlenmiştir (Çizelge 5). Çizelge 4. Aksu ilçesi domates ekiliş alanlarında yoğunluğu 1 bitki/m 2 nin üzerinde olan yabancı otların rastlama sıklığı, kaplama alanı ve yoğunlukları Alanı Alanı Amaranthus retroflexus L. Amaranthaceae Setaria viridis (L.) P.B. Poaceae Portulaca oleracea L. Portulacaceae Echinochloa crus-galli (L.) P.B. Poaceae Cynodon dactylon (L.) Pers. Poaceae Çizelge 5. Atabey ilçesi domates ekiliş alanlarında yoğunluğu 1 bitki/m 2 nin üzerinde olan yabancı otların rastlama sıklığı, kaplama alanı ve yoğunlukları Alanı Alanı Amaranthus retroflexus L. Amaranthaceae Convolvulus arvensis L. Convolvulaceae Portulaca oleracea L. Portulacaceae Echinochloa crus-galli (L.) P.B. Poaceae Setaria viridis (L.) P.B. Poaceae Sorghum halapense (L.) Pers Poaceae

10 Çizelge 5 den de görüleceği üzere, Atabey de tespit edilen önemli yabancı ot türleri Isparta geneli ile tamamen paralellik göstermekte, ancak bu türlere ek olarak, bu ilçede Sorghum halepense (L.) Pers. nin de yaygın ve yoğun türler arasında yer aldığı görülmektedir. Eğirdir ilçesi domates ekiliş alanlarında toplam 31 yabancı ot türü tespit edilmiş ve bunlardan 14 ünün % 25 ve üzerinde rastlama sıklığına sahip olduğu gözlenmiştir. bakımından ise, 1 sahip 4 tür belirlenmiştir (Çizelge 6). Eğirdir de Convolvulus arvensis L. ve Chenopodium album L. % 87.5 lik rastlama sıklığı ile en çok rastlanan türler olmuş, ancak yoğunlukları sırasıyla bitki/m 2 ve bitki/m 2 olarak tespit edilmiştir. Dolayısıyla bu türler bu ilçede yaygın ama yoğun olmayan türler olarak gözlenmiştir. Gelendost ilçesi domates ekiliş alanlarında toplam 34 yabancı ot türü tespit edilmiş ve bunlardan 17 sinin % 25 ve üzerinde rastlama sıklığına sahip olduğu gözlenmiştir. bakımından ise, 1 bitki/m 2 ve üzerinde genel yoğunluğa sahip 6 tür belirlenmiştir (Çizelge 7). İlçede en yaygın türlerden biri de % 100 rastlama sıklığı ile Convolvulus arvensis L. dir. Bu türün m 2 deki yoğunluğu ise olarak saptanmıştır. İlçede gerek kaplama alanı, gerekse yoğunluk bakımından en önemli tür Portulaca oleracea L. olarak tespit edilmiştir. Çizelge 6. Eğirdir ilçesi domates ekiliş alanlarında yoğunluğu 1 bitki/m 2 nin üzerinde olan yabancı otların rastlama sıklığı, kaplama alanı ve yoğunlukları Alanı Alanı Amaranthus retroflexus L. Amaranthaceae 75,0 2,563 3,417 2,813 3,750 Sorghum halapense (L.) Pers Poaceae 75,0 1,188 1,583 1,125 1,500 Portulaca oleracea L. Portulacaceae 62,5 3,063 4,900 3,281 5,250 Echinochloa crus-galli (L.) P.B. Poaceae 25,0 1,313 5,250 2,500 10,000 Çizelge 7. Gelendost ilçesi domates ekiliş alanlarında yoğunluğu 1 bitki/m 2 ve üzerinde olan yabancı otların rastlama sıklığı, kaplama alanı ve yoğunlukları Alanı Alanı Amaranthus retroflexus L. Amaranthaceae Chenopodium album L. Chenopodiaceae Portulaca oleracea L. Portulacaceae Setaria verticillata (L.) P.B. Poaceae Echinochloa crus-galli (L.) P.B. Poaceae Lamium amplexicaule L. Lamiaceae Gönen ilçesi domates ekiliş alanlarında toplam 34 yabancı ot türü tespit edilmiş ve bunlardan 13 ünün % 25 ve üzerinde rastlama sıklığına sahip olduğu gözlenmiştir. bakımından ise, 1 sahip 6 tür belirlenmiştir (Çizelge 8). Keçiborlu ilçesi domates ekiliş alanlarında toplam 46 yabancı ot türü tespit edilmiş ve bunlardan 18 inin % 25 in üzerinde 60

11 rastlama sıklığına sahip olduğu gözlenmiştir. bakımından ise, 1 sahip 6 tür belirlenmiştir (Çizelge 9). Keçiborlu da Chondrilla juncea L. ve Echinochloa crus-galli (L.) P.B. türleri de % 60 rastlama sıklığı ile yaygın türleri arasında yer almıştır. Bu türlerin yoğunlukları ise sırayla bitki/m 2 ve bitki/m 2 olarak tespit edilmiştir. Isparta Merkez ilçede domates ekiliş alanlarında toplam 52 yabancı ot türü tespit edilmiş ve bunlardan 9 unun % 25 in üzerinde rastlama sıklığına sahip olduğu gözlenmiştir. bakımından ise, 1 sahip 4 tür belirlenmiştir (Çizelge 10). İlçede tespit edilen en yoğun tür Amaranthus retroflexus L. olmuştur. Tribulus terrestris L. ve Setaria verticillata (L.) P.B. da sırasıyla % ve % 50.0 rastlama sıklığı ve bitki/m 2 ve bitki/m 2 yoğunlukla Merkez ilçedeki önemli yabancı ot türleri arasında yer almıştır. Çizelge 8. Gönen ilçesi domates ekiliş alanlarında yoğunluğu 1 bitki/m 2 nin üzerinde olan yabancı otların rastlama sıklığı, kaplama alanı ve yoğunlukları Alanı Alanı Amaranthus retroflexus L. Amaranthaceae Chenopodium album L. Chenopodiaceae Convolvulus arvensis L. Convolvulaceae Setaria verticillata (L.) P.B. Poaceae Solanum nigrum L. Solanaceae Portulaca oleracea L. Portulacaceae Çizelge 9. Keçiborlu ilçesi domates ekiliş alanlarında yoğunluğu 1 bitki/m 2 nin üzerinde olan yabancı otların rastlama sıklığı, kaplama alanı ve yoğunlukları Alanı Alanı Amaranthus retroflexus L. Amaranthaceae Chenopodium album L. Chenopodiaceae Convolvulus arvensis L. Convolvulaceae Setaria verticillata (L.) P.B. Poaceae Portulaca oleracea L. Portulacaceae Tribulus terrestris L. Zygophyllaceae Çizelge 10. Merkez ilçede domates ekiliş alanlarında yoğunluğu 1 bitki/m 2 nin üzerinde olan yabancı otların rastlama sıklığı, kaplama alanı ve yoğunlukları Alanı Alanı Chenopodium album L. Chenopodiaceae Portulaca oleracea L. Portulacaceae Amaranthus retroflexus L. Amaranthaceae Convolvulus arvensis L. Convolvulaceae

12 Senirkent ilçesi domates ekiliş alanlarında toplam 47 yabancı ot türü tespit edilmiş ve bunlardan 20 sinin % 25 ve üzerinde rastlama sıklığına sahip olduğu gözlenmiştir. bakımından ise, 1 sahip 6 tür belirlenmiştir (Çizelge 11). İlçede Solanum nigrum L. % 87.5, Convolvulus arvensis L., Eragrostis minor Host. ve Polygonum aviculare L. türleri de % 50 rastlama sıklığı ile yaygın türler arasında tespit edilmiştir. Bu türlerin yoğunlukları ise sırasıyla bitki/m 2, bitki/m 2, bitki/m 2 ve bitki/m 2 bulunmuştur. Sütçüler ilçesi domates ekiliş alanlarında toplam 29 yabancı ot türü tespit edilmiş ve bunlardan 13 ünün % 25 ve üzerinde rastlama sıklığına sahip olduğu gözlenmiştir. bakımından ise, 1 sahip tür bulunmamaktadır. İlçede en yaygın türler % 87.5 rastlama sıklığı ile Amaranthus retroflexus L. ve Setaria viridis (L.) P.B. iken, yoğunluğu en fazla olan tür Echinochloa crus-galli (L.) P.B. (0.750 bitki/m 2 ) dir. Bunların dışında Conyza canadensis L. de bu ilçede yaygınlık ve yoğunluk bakımından önemli türler arasında yer almıştır. Çizelge 11. Senirkent ilçesi domates ekiliş alanlarında yoğunluğu 1 bitki/m 2 nin üzerinde olan yabancı otların rastlama sıklığı, kaplama alanı ve yoğunlukları Alanı Alanı Amaranthus retroflexus L. Amaranthaceae Chenopodium album L. Chenopodiaceae Setaria viridis (L.) P.B. Poaceae Portulaca oleracea L. Portulacaceae Digitaria sanguinalis (L.) Scop. Poaceae Echinochloa crus-galli (L.) P.B. Poaceae Şarkikaraağaç ilçesi domates ekiliş alanlarında toplam 48 yabancı ot türü tespit edilmiş ve bunlardan 20 sinin % 25 ve üzerinde rastlama sıklığına sahip olduğu gözlenmiştir. bakımından ise, 1 sahip 9 tür belirlenmiştir (Çizelge 12). Çizelge 12. Şarkikaraağaç ilçesi domates ekiliş alanlarında yoğunluğu 1 bitki/m 2 nin üzerinde olan yabancı otların rastlama sıklığı, kaplama alanı ve yoğunlukları Alanı Alanı Amaranthus retroflexus L. Amaranthaceae Chenopodium album L. Chenopodiaceae Heliotropium europaeum L. Boraginaceae Chenopodium botrys L. Chenopodiaceae Portulaca oleracea L. Portulacaceae Convolvulus arvensis L. Convolvulaceae Agropyron repens (L.) P. Beauv. Poaceae Echinochloa crus-galli (L.) P.B. Poaceae Setaria verticillata (L.) P.B. Poaceae

13 İlçede % 37.5 rastlama sıklığı ile Chondrilla juncea L. da yaygın türler arasında tespit edilmiştir. Bu türün yoğunluğu ise, bitki/m 2 olarak saptanmıştır. Uluborlu ilçesi domates ekiliş alanlarında toplam 39 yabancı ot türü tespit edilmiş ve bunlardan 16 sının % 25 ve üzerinde rastlama sıklığına sahip olduğu gözlenmiştir. bakımından ise, 1 sahip 5 tür belirlenmiştir (Çizelge 13). Lactuca serriola L. % 62.5, Polygonum aviculare L. ve Rumex acetocella L. da % 50 rastlama sıklığı ile ilçede yaygın türler arasında yer almıştır. Bu türlerin yoğunlukları ise sırasıyla bitki/m 2, bitki/m 2 ve bitki/m 2 olarak belirlenmiştir. Yalvaç ilçesi domates ekiliş alanlarında toplam 63 yabancı ot türü tespit edilmiş ve bunlardan 25 inin % 25 ve üzerinde rastlama sıklığına sahip olduğu gözlenmiştir. bakımından ise, 1 sahip 5 tür belirlenmiştir (Çizelge 14). İlçede çizelge...deki türlerin dışında Polygonum aviculare L. ve Solanum nigrum L. % 62.5, Lactuca serriola L., Echinochloa crus-galli (L.) P.B. ve Setaria viridis (L.) P.B. de % 50 rastlama sıklığı ile yaygın türler arasında yer almıştır. Bu türlerin yoğunlukları ise sırasıyla bitki/m 2, bitki/m 2, bitki/m 2, bitki/m 2 ve bitki/m 2 olarak belirlenmiştir. Çizelge 13. Uluborlu ilçesi domates ekiliş alanlarında yoğunluğu 1 bitki/m 2 nin üzerinde olan yabancı otların rastlama sıklığı, kaplama alanı ve yoğunlukları Alanı Alanı Chenopodium album L. Chenopodiaceae Convolvulus arvensis L. Convolvulaceae Setaria viridis (L.) P.B. Poaceae Amaranthus retroflexus L. Amaranthaceae Tribulus terrestris L. Zygophyllaceae Çizelge 14. Yalvaç ilçesi domates ekiliş alanlarında yoğunluğu 1 bitki/m 2 nin üzerinde olan yabancı otların rastlama sıklığı, kaplama alanı ve yoğunlukları Alanı Alanı Amaranthus retroflexus L. Amaranthaceae Chenopodium album L. Chenopodiaceae Convolvulus arvensis L. Convolvulaceae Agropyron repens (L.) P. Beauv. Poaceae Portulaca oleracea L. Portulacaceae Yenişarbademli ilçesi domates ekiliş alanlarında toplam 35 yabancı ot türü tespit edilmiş ve bunlardan 17 sinin % 25 ve üzerinde rastlama sıklığına sahip olduğu gözlenmiştir. bakımından ise, 1 sahip 7 tür belirlenmiştir (Çizelge 15). 63

14 Çizelge 15. Yenişarbademli ilçesi domates ekiliş alanlarında yoğunluğu 1 bitki/m 2 nin üzerinde olan yabancı otların rastlama sıklığı, kaplama alanı ve yoğunlukları Alanı Alanı Chenopodium album L. Chenopodiaceae Amaranthus retroflexus L. Amaranthaceae Polygonum arenastrum Bor. Polygonaceae Echinochloa crus-galli (L.) P.B. Poaceae Digitaria sanguinalis (L.) Scop. Poaceae Portulaca oleracea L. Portulacaceae Setaria viridis (L.) P.B. Poaceae İlçede Convolvulus arvensis L. in de % 75 rastlama sıklığı ile yaygın türler arasında yer almıştır. Bu türün yoğunluğu ise bitki/m 2 dir. Araştırma bulgularına bakıldığında ağırlıklı olarak Amaranthus retroflexus L., Chenopodium album L., Convolvulus arvensis L. ve Portulaca oleracea L. nın tüm ilçelerde yaygın ve yoğun yabancı ot türleri olduğu görülmektedir. Bu türlerden Chenopodium album L. un azotça zengin toprakların, diğerlerinin ise besin maddesince zengin toprakların göstergeci bitkiler olduğu bildirilmektedir [9]. Domates yetiştiriciliği yapılan alanların su, besin elementleri ve organik maddece zengin topraklar olduğu düşünülürse, bu alanlarda söz konusu yabancı otların yaygın ve yoğun olarak bulunması beklenenle paralel bir sonuçtur. Bu çalışmada tespit edilen yabancı ot türleri ile daha önce farklı bölgelerde yapılan çalışmalarda tespit edilen türler arasında büyük oranda benzerlik söz konusudur. Bununla birlikte, tespit edilen türlerin bire bir aynı olması beklenemez. Bu farklılığın bir çok sebebi olmakla birlikte, muhtemelen en önemli neden bölgelerin iklim ve toprak yapılarının birbirinden farklı olması ve uygulanan tarım sistemi ile kullanılan herbisit miktarıdır. Isparta genelinde domates ekim alanlarında m 2 deki ortalama yabancı ot yoğunluğu adet olarak tespit edilmiştir. Bununla birlikte, domatesin baskın, yabancı otların habituslarının genelde küçük olduğu gözlenmiştir. Bunda Isparta yöresinde tüplü fide dikimi ile domates yetiştiriciliği yapılması ve dolayısıyla erkencilik ve yabancı ot rekabetinde avantaj sağlaması etkilidir. Bunun yanı sıra bölgede dikimler genellikle Mayıs ın ikinci yarısı yapılmakta, bu da ilk bahar yağmurları ve sıcağın etkisi ile çıkış yapan yabancı otların dikim öncesi toprak işlemesi ve dikim sonrası boğaz doldurma gibi yetiştiricilik tekniklerinin uygulanması sırasında kültürel olarak mücadelesinin yapılmasını sağlamaktadır. Buna rağmen m 2 de ortalama lik yoğunluğa sahip yabancı otların domateste sebep oldukları verim azalışının ne olduğu bilinmemektedir. Bunun için yabancı ot yoğunluğu-verim ilişkisi, kritik periyot, yaygın ve yoğun türlerin biyolojileri, mücadelesi ve ekonomik zarar eşikleri ile ilgili çalışmaların yapılması gereklidir. Teşekkür Bu çalışma Süleyman Demirel Üniversitesi Araştırma Fonu SDÜAF-410 nolu ve TÜBİTAK TOGTAG-2950 nolu proje kapsamında desteklenmiştir. SDÜAF ve TÜBİTAK a teşekkür ederiz. Ayrıca yabancı ot türlerinin teşhisinde yardımlarını esirgemeyen Süleyman Demirel Üniversitesi Fen Edebiyat Fakültesi Biyoloji Bölümü öğretim üyesi Sayın Prof. Dr. Hasan ÖZÇELİK e ve Ortadoğu Teknik 64

15 Üniversitesi Fen Edebiyat Fakültesi Biyoloji Bölümü öğretim üyesi Sayın Prof. Dr. Musa DOĞAN a teşekkür ederiz. Kaynaklar [1] Vural, H., Eşiyok, D., Duman, İ., Kültür Sebzeleri (Sebze Yetiştirme). Ege Üniversitesi Ziraat Fakültesi Bahçe Bitkileri Bölümü, Ege Üniversitesi Basımevi, s.440, İzmir. [2] Anonim, 2000a. Food and Agriculture Organisation [3] Erkan, S., Gümüş, M., Duran, İ., Marmara Bölgesi nin Değişik Yörelerinde Sanayi Domatesi Yetiştiriciliğinin liklerinin ve Sorunlarının Belirlenmesine Yönelik Bir Araştırma. Sandom Sanayi Domatesini Geliştirme Projesi No: 10, 1-22, İzmir. [4] Alan, M. N., Kovancı, İ., Yoltaş, T., Çolakoğlu, H., Domatesin Kaldırmış Olduğu Bitki Besin Elementleri, Bunların Taşınması ve Potasyumun Verime Olan Etkileri Üzerinde Araştırmalar. Türkiye I. Ulusal Bahçe Bit. Kong. Cilt 2, , İzmir. [5] Erkan, S., Eser, B., Yorgancı, Ü., Domates Mozaik Virüsünün Bazı Domates Çeşitlerine Olan Etkileri. Türkiye I. Ulusal Bahçe Bit. Kong. Cilt 2, , İzmir. [6] Utku, M., Isparta İklim Etüdü. Devlet Meteoroloji İşleri Müdürlüğü, Ankara. [7] Anonim, 2000b. Tarım ve Köyişleri Bakanlığı Isparta İl Müdürlüğü İstatistik Şubesi Isparta. [8] Yardımcı, N., Özgönen, H., Savaş, S. H., Erdoğan, O., Isparta Yöresi Domates Yetiştiriciliğinde Bitki Hastalık ve Zararlıları ile Yabancı Otların Belirlenmesine Yönelik Bir Çalışma. Süleyman Demirel Üniv. Fen Bilimleri Enstitüsü Dergisi 4:1, , Isparta. [9] Özer, Z., Kadıoğlu, İ., Önen, H., Tursun, N., Herboloji (Yabancı ot Bilimi). Gaziosmanpaşa Üniv. Zir. Fak. Yayınları No: 20 Kitaplar Serisi No: s. Tokat. [10] Kaçan, K., Tursun, N., Önen, H., Özer, Z., Kazova (Tokat) da Mısır Ekim Alanlarında Sorun Olan Yabancı Otlar. Türkiye II. Herboloji Kongresi, , İzmir. [11] Güncan, A., Yabancı Otlar ve Mücadelesi Ders Notları. Selçuk Üniv. Zir. Fak. Yayınları, Konya. [12] Durutan, N., Orta Anadolu Bölgesi Koşullarında Buğdayda Entegre Yabancı Ot Kontrolü. Türkiye Tahıl Sempozyumu, , Bursa. [13] Bora, T., Karaca, İ., Kültür Bitkilerinde Hastalık ve Zararın Ölçülmesi. Ege Üniversitesi Ziraat Fakültesi Yardımcı Ders Kitabı, Yayın No: 167, İzmir. [14] Davis, P.H., Flora of Turkey and East Aegean Islands. Edinburgh University Press, Volume: 1-10 [15] Hanf, M., The Arable Weed of Europe With Their Seedlings and Seeds. BASF United Kingdom Limited, Lady Lane, Hadleigh, Suffolk, 494 s. [16] Viggiani, P., Erbe Spontanee e İnfestanti: Techniche di Riconoscimento. Bayer Italia S.p.A.- Milano, 271 s. İtalya. [17] Viggiani, P., Angelini, R., Erbe Spontanee e İnfestanti: Techniche di Riconoscimento. Bayer Italia S.p.A.- Milano, 271 s. İtalya. [18] Boz, Ö., Buğday Ekim Alanlarındaki Yabani Hardal (Sinapis arvensis L.) ve Yabani Fiğin (Vicia sativa L.) Bazı Biyolojik likleri ve Ekonomik Zarar Eşiklerinin Belirlenmesi İle İlgili Araştırmalar. Çukurova Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü Doktora Tezi, 101 s., Adana. 65

16 [19] Özkut, A., İzmir ve Çevresi Önemli Sebze (Domates, Patlıcan, Biber) Alanlarında Görülen Yabancı Ot Türleri, Bulunuş Oranları ve Savaş Yöntemleri Üzerinde Araştırmalar. Ege Ün., Zir. Fak., Bitki Koruma Böl., Uzmanlık Tezi. [20] Tepe, I., Domates Fideliklerinde Sorun Olan Yabancı otlar ve Kimyasal Mücadeleleri Üzerinde Araştırmalar. Ege Üniv. Fen Bilimleri Enstitüsü Doktora Tezi. 132 s, İzmir. [21] Şenol, M., Tokat (Kazova) da Yetiştirilen Domates (Lycopersicon esculentum Mill.) Kültüründe Sorun Olan Yabancı Otların Verime Olan Etkileri Üzerine Araştırmalar. IV. Ulusal Ekoloji ve Çevre Kongresi, s. Bodrum. 66