HÜMEYRA DENİZ SAYIM KAYSERİ 2017

Transkript

1 HÜMEYRA DENİZ SAYIM KAYSERİ 2017

2 Palyatif bakım iyileşme ihtimali az gözüken ve ölüme ilerleyen hastalara yönelik özel bir bakım sistemidir. 40 yıl kadar önce İngiltere de başlamış ve dünyanın pek çok ülkesine yayılmıştır. Önceleri hastaların hastanede bakıldığı bu sistemde sonraları evde bakım hizmeti de başlatılmıştır.

3 Palyatif bakım, hastanın acı çekmesinin giderilmesi ve yaşam kalitesinin artırılmasına odaklı bir bakım şeklidir. Bu bakım kanser hastalığının ve tedavisinin ortaya çıkardığı semptomları azaltmak ve ortadan kaldırmak için sunulan bir hizmettir. Toplumda ve sağlık profesyonelleri arasında palyatif bakım için destekleyici bakım ifadesi de yaygın olarak kullanılmaktadır. Palyatif bakım kanserin her evresindeki hastalar için verilmektedir.

4 Bireyin yaşamına yıllar eklemek değil, yıllarına yaşam eklemektir Amacı hasta ve ailenin yaşam kalitesine en üst düzeye çıkarmaktır.

5

6 Kanser insidansındaki Kanserli bireylerin yaşam sürelerindeki Yaşamın son dönemlerinde yapılan agresif tedaviler PALYATİF BAKIM GEREKSİNİMİNİ ARTIRMIŞTIR. Ahmedzai et al. (2004). A New International Framework for Palliative Care. European Journal of Cancer, 40: ). Harrington, Smith TJ. The role of chemotherapy at the end of life: when is enough, enough?. JAMA 2008;299:2667e2678). 20. UKK, Nisan 2013, Antalya

7 DSÖ (1986) Tedaviye yanıt vermeyen hastalığı olan hastaların tüm bakımıdır. Ağrı ve diğer semptomların yanı sıra, sosyal, psikolojik ve manevi problemlerin kontrolü önemlidir. Palyatif bakımın amacı, hasta ve ailesinin olabilecek en iyi yaşam kalitesini sağlamaktır şeklinde tanımlamıştır. ( 20. UKK, Nisan 2013, Antalya

8 KÜRATİF BAKIM TANI PALYATİF BAKIM YAS SÜRECİNDEKİ BAKIM ÖLÜM (Michelson KN, Steinhorn DM Pediatric End-of-Life Issues and Palliative Care. Clinical Pediatric Emergency Medicine 8: ). 20. UKK, Nisan 2013, Antalya

9 DSÖ (2002) Hastanın ve ailesinin yaşamını tehdit eden sorunlarla karşılaştığında, ağrının ve diğer fiziksel, psiko-sosyal ve manevi, ruhani problemlerin erken dönemde belirlenmesi, dikkatlice değerlendirilmesi ve tedavi edilmesiyle acı çekmesi önlenerek hasta ve ailesinin yaşam kalitesini geliştiren bir yaklaşım olarak tanımlamaktadır. (Liben S et al., Paediatric palliative care: challenges and emerging ideas Lancet 2008; 371: ). 20. UKK, Nisan 2013, Antalya

10 Tedavi etmeye yönelik bakım Yaşamı uzatmaya yönelik bakım Yaşam kalitesinin en üst düzeye çıkarılması Palyatif bakım Ölüm öncesi bakım Aile destek bakımı Yas sürecindeki bakım ÖLÜM (Michelson KN, Steinhorn DM Pediatric End-of-Life Issues and Palliative Care. Clinical Pediatric Emergency Medicine 8: ). 20. UKK, Nisan 2013, Antalya

11 Ekip çalışması geçmişten bu yana palyatif bakım felsefesinin ayrılmaz bir parçasıdır. Karşılıklı etkileşim içinde olan interdisipliner ekipler,genellikle hastalara uygulayıcılara ve özel alanlarda çalışan profesyonellere yarar sağlar. Palyatif bakım ekibinin liderliği zor olabilir. Paylaşılmış sorumluluklar yaklaşımı ile ekibin etkinliği artar.

12 Palyatif bakım ekipleri; ağrı ve diğer semptomları yönetir. Hasta merkezli iletişimi, karar vermeyi sağlar ve hastalık süresinde tüm ortamlar ile koordinasyon içinde çalışır. Ancak son karar veren kişi hasta olmalıdır.

13 Fiziksel İhtiyaçlar Huzurlu ve kaliteli ölüm HASTA VE AİLE Psikososyal İhtiyaçlar Spiritüel İhtiyaçlar 20. UKK, Nisan 2013, Antalya

14 Doktorlar (palyatif bakım uzmanları, medikal onkologlar, algologlar) Hemşireler (palyatif bakım uzman hemşireler, klinik hemşireler) Psikiyatristler ve psikologlar Sosyal hizmet uzmanları Bunun yanında hastanın gereksinimlerine göre rehabilitasyon ekibi (fizik tedavi uzmanı), cerrahlar ve anestezi uzmanları ekibe destek olabilirler.

15 Hastane ortamında Birinci basamak sağlık alanlarında/sağlık ocakları gibi ev ortamında Son dönem bakım evleri /hospisler

16 Hasta ve ailesinin bilgi gereksinimi Her hasta ve ailenin bireysel değerlendirmesi Hastanın fiziksel semptomlarının yönetimi Hastanın duygusal ve davranışsal gereksinimlerinin ifade edilmesi Amerıcan Academy Of Pedıatrıcs Committee On Bioethics And Committee On Hospital Care Palliative Care For Children.Pedıatrıcs, 106, 2, 2000). 20. UKK, Nisan 2013, Antalya

17 Yaşam kalitesinin güçlendirilmesi Aileler için destek(sosyal, psikolojik ve dini) Ekonomik ve koşullara ilişkin destek Aileye dinlenme desteğinin sağlanması (respite care) Ölüm sırasındaki bakım Yas süreci (Amerıcan Academy Of Pedıatrıcs Committee On Bioethics And Committee On Hospital Care Palliative Care For Children.Pedıatrıcs, 106, 2, 2000). 20. UKK, Nisan 2013, Antalya

18 Semptom yönetimi Takım çalışması İlişkiler ve iletişim Hastalık süresince ve ölümden sonra hasta yakınlarına destek Harstade CW., Andershed B (2004).Good Palliative Care: How and Where? Journal of Hospice and Palliativ Nursing 6(1):27-35 ) 20. UKK, Nisan 2013, Antalya

19

20 Hemşire birey ve ailesine sürekliliği olan bir duygusal destek sağlar. Hastanın ağrı ve diğer semptomlarını değerlendirir ve yönetimini sağlar Birey ve ailesini evde semptom kontrolünü yapabilmeleri konusunda bilinçlendirir. Birey ve ailesinin hastaneye ve acil hizmetlere ulaşabilme konusunda gerekli bilgileri verir.

21 Bireyin günlük bakımı sırasında bağımsızlığını ve kontrolünü sürdürme ve seçimlerini yapabilmesine yardımcı olarak yaşam kalitesini arttırır. Birey ve ailesi için var olan sosyal destekleri belirler ve destek almalarında yardımcı olur. Birey ve ailesine hastalığın ekonomik boyutu ve alabilecekleri ekonomik destekler konusunda bilgi verir.

22 Psikolog;hastalığın üstesinden gelmesinde; Depresyon ve korku durumlarının tedavisinde hastaya yardımcı olur Hasta yakınlarını ve ekip üyelerini destekler.

23 DİYETİSYEN Hastaya özel diyet uygulanması varsa diyete uygun beslenmesinin sağlanması Küçük porsiyonlarda ve iştah açıcı bir sunumda uygun ve hastanın istediği yemeklerin hazırlanmasını sağlar.

24 Rehabilitasyon Egzersiz FİZYOTERAPİST

25 Hastalık nedeniyle oluşan kişisel ve sosyal değişikliklerin tanılanmasında hasta ve hasta yakınına yardımcı olur. Onlara kurumlarla olan iletişimlerinde, bakımın planlanmasında, olası parasal sorunlarda ve aile içi çatışmalarda, Taburcu edilmelerinde ve bu yöndeki hazırlıklarda destek olur. Sosyal servisi ve evde bakım hizmetlerini harekete geçirir.

26

27 Subjektif Deneyimsel Kasıtlı/Amaçlı Dinamik bir süreçtir Çok boyutludur Pozitif ve negatif sonuçları vardır Fu MR, LeMone P,McDaniel RW, ONF, UKK, Nisan 2013, Antalya

28 Hastanın semptomlarına ilgi göster. Hangi semptomun önce alınacağına karar ver. Semptomun patofizyolojisini anlamaya çalış İlaç, doz ayarlama,zamanlama, veriliş yönü hakkında bilgi sahibi ol. Hastanın yaşı, kırılganlık,ilacın maliyeti ve beklenen yan etkileri göz önünde bulundur. Etkili ve gerekli olmayan ilaçları kes. Sık sık yeniden değerlendirme yap Shoemaker LK et al (2011), Symptom management: An important part of cancer care, Clinic Journal of Medicine, 78 (1),25-34 ) 20. UKK, Nisan 2013, Antalya

29 Onkoloji hemşireleri, diğer sağlık personellerine göre, hastalar ve aileleriyle daha sık ve sürekli iletişim kurduklarından, SEMPTOM YÖNETİMİNDE ağırlıklı bir role sahiptirler Aslan Ö., Vural H., Kömürcü Ş.,Özet A.(2006), Kemoterapi alan kanser hastalarına verilen eğitimin kemoterapi semptomlarına etkisi, C.Ü.Hemşirelik Yüksek Okulu Dergisi, 10(1) Şira Sari F. (2007) Kemoterapi alan onkoloji hastalarında semptomların değerlendirilmesi, Yayınlanmış Yüksek Lisans Tezi, Marmara Üniversitesi Sağlık Bilimleri Enstitüsü, İstanbul ) 20. UKK, Nisan 2013, Antalya

30 Semptom Yönetimi Hasta bakımında yaratıcı olma ve hastaların yaşam kalitesinde önemli farklılıklar yaratabilme olanağı sağlayan bir alandır. William S.A.,Schreier A.M. (2005) The role of education in managing fatique, anxiety and sleep disorders in women undergoing chemotherapy breast cancer, Applied Nursing Research, 18: UKK, Nisan 2013, Antalya

31

32 Ağrı %84 Konfüzyon %21 Yorgunluk %69 Baş Dönmesi %19 Anoreksi %66 Dispepsi %19 Ağızda Kuruma %57 Konstipasyon %52 Disfaji %18 Çabuk Doyma %51 Geğirme %18 Dispne %50 Karın Şişliği %18 >10% Kilo Kaybı %50 Uyku Problemleri %49 Hafıza Problemleri Sedasyon %12 %10 Depresyon %41 Hıçkırık %9 Öksürük %38 Kaşıntı %9 Bulantı %36 Diyare %6 Ödem %28 Tremor %5 Tat değişikliği %28 Bayılma %3 Anksiyete %24 Kusma %23 (Semin ONCOL 27:24-33;2000) 20. UKK, Nisan 2013, Antalya

33 Hasta ile ağrıyı, nedenlerini ve diğer sorunlarını konuşmak, gerekli açıklamaları yapmak hastayı rahatlatma yaklaşımlarındandır. Sık pozisyon değiştirmek Masaj, sıcak, soğuk uygulama yapmak Ilık banyo yaptırmak Ağız bakımı vermek Yatak istirahatı uygulamak Hastaya parlak ışık ve gürültüden uzak, rahat ve sakin bir ortam hazırlamak Gevşeme tekniklerini öğretmek

34 Dikkati başka tarafa çekmek Arzu ettiği kişilerle görüşmesini sağlamak Ağrının artmasına neden olan sebepler (iştahsızlık, konstipasyon, dizüri gibi) için planlama yapılmalı Hastanın daha önceki ağrı deneyiminde ağrısını azaltan girişimler sorulmalı ve buna benzer bilgiler için hastanın kayıtları incelenmeli Hasta, hasta yakınları ya da ekip üyelerinin yanlış inançları ve nedenleri saptanmalı, yanlış bilgiler düzeltilmeli, bu konuda eğitim verilmeli

35 Analjeziklerin yan etkileri azaltılmalı ya da giderilmeli Analjezik tedavisini ağrılı işlemlerden önce verecek şekilde planlanmalı Epigastrik ağrı, bulantı, dispepsi ve gastrik kanama gibi yan etkiler izlemeli Anksiyeteyi önleme ve kontrol altına alma Benlik kontrolünü geliştirme (çaresizlik ve kontrolün zayıf olduğunu hissetmek anksiyete ve ağrıyı artırır.)

36 Hastaya ne beklendiğinin açıklanması stres ve anksiyeteyi azaltır Hasta eğitimi; ağrıyı önlemek ve azaltmak için yöntem öğretimi (rahat pozisyon, hareketlilikte, öksürmede insizyon bölgesini destekleme gibi)

37 Ağrı skalası ile analjeziklerin etkinliği ve hastanın ağrısı değerlendirilmeli ve kayıt edilmeli, ağrı giderme yöntemlerinin etkinliği değerlendirilmelidir Bunun için ağrı tedavisinden önce ve sonra hastanın ağrısı ile ilgili bilgiler alınıp kayıt edilmelidir Duyusal, davranışsal ve bilişsel yanıtları tedavi öncesi ve sonrasında kıyaslanmalı ve ağrının tedaviye cevabı konusunda son sözün hastaya ait olduğu unutulmamalıdır. Eğer ağrı tedaviye cevap vermediyse, hastadan alınan veriler tekrar gözden geçirilmeli ve yeniden planlama yapılmalıdır.

38 Hastanın kendini ifade etmesine olanak sağlanır Hasta ile iletişime geçilip anksiyete sebepleri araştırılır, gerekirse psikiyatri konsültasyonu istenir. Doktor istemine göre ilaç tedavisi başlanır. Hastanın anksiyetesini azaltacak uygun ortam sağlanır, gerekirse doktor izni ve refakatçi gözetiminde hastanenin dışına çıkması sağlanır. Dikkatini başka yöne çekecek faaliyetler yapılmalı Uygulanacak işlemler açıklanmalı Suicid girişimini göze alınarak, gerekli önlemler alınır (ilaç, kesici delici alet) Düzenli olarak aynı saatte yatma alışkanlığı kazandırılmalı. Rahat giysiler giymeli ve vücut temizliği sağlanmalı

39 Hastanın aktiviteleri gereksiz yorgunlukları önleyecek şekilde düzenlenmeli Dinlenme ve aktivite programları ayarlanmalı Aktiviteler hastanın tolere edeceği şekilde planlanmalı Yapılan her faaliyette hasta ve ailesi ile iletişimde olup onlara açıklama yapılmalı Tedaviye uyum için gerekli çevre düzenlemesi yapılmalı Emosyonel stresten uzak durması sağlanmalı Günlük laboratuvar bulguları izlenip gerekli replasmanlar yapılmalı

40 Hastanın normal barsak alışkanlığı değerlendirilmeli Diyare takibi yapılmalı Hastanın mahremiyetine özen gösterilmeli AÇT takibi yapılmalı Hasta dehidratasyon bulguları yönünden izlenmeli Hasta oral besleniyorsa yağsız, lifsiz yumuşak diyetle beslenmeli, enteral ya da paranteral besleniyorsa beslenme hızı düşürülmeli Yeterli sıvı alımı sağlanmalı Her defekasyon sonrası temizliği dikkat edilmeli, perine bakımı ve cilt bakımı yapılması sağlanmalı

41 Hastaya yeterli ve dengeli beslenmenin önemi açıklanmalı. Günlük kilo takibi yapılır, laboratuvar bulguları takip edilir Ağrılı işlemler yemeklerden önce olmayacak şekilde planlanır Düzenli şekilde ağız bakımı yapılması sağlanır Az az sık sık olacak şekilde yemek yeme sağlanır Yemeklerin görüntüsüne, kokusuna özen gösterilmeli Yüksek kalorili besinler tercih edilmeli Besin alımı ve egzersizler arasında denge sağlanmalı Hastanın yağlı, ağır ve çok tatlı besinlerden uzak durması sağlanmalı

42 Olguların sadece %32 si doktoru ile yaşam sonu hakkında konuşmuş. Hastalar tarafından 15 engel belirlenmiş Sadece iki engel %50 den fazla hastada saptanmış. ***Ölümden çok hayatta kalmayı konuşmak isterim(%75) ***Çok hastalanırsam hangi doktorun benimle ilgileneceğini bilmiyorum(%64) 7 engel de klinisyenler tarafından belirlenmiş Sadece bir engel %50 den fazla doktorda saptanmış ***Herşeyi konuşmak için zaman çok az(%70) ***İstediğini konuşmak için hazır değil(%21) Knauft.chest 2005;127:2188

43 Ülkemizde 2016 yılında 53 adet mevcut palyatif bakım merkezi,26 adet de müracaat aşamasında olan palyatif bakım merkezi var iken 2017 yılı itibari ile mevcut bakım merkezi sayısı 148 e çıkmış bulunmaktadır sağlık bakanlığı güncel yayın

44