ÇİĞDEM TUNÇ ESEN ŞAHİNUR DEDEMAN KEMİK İLİĞİ NAKLİ MERKEZİ. KHN Sonrasında Bulantı Kusma Yönetimi

Transkript

1 ÇİĞDEM TUNÇ ESEN ŞAHİNUR DEDEMAN KEMİK İLİĞİ NAKLİ MERKEZİ KHN Sonrasında Bulantı Kusma Yönetimi

2 Bulantı ve kusma birlikte görülmesine rağmen birbirinden farklı durumlardır. Bulantı, boğazın arka tarafında ve midede hissedilen rahatsız edici bir duygudur ve kusmayla sonuçlanabilir.

3 Bulantıya tükürük salgısında artış, baş dönmesi, yutma güçlüğü, başını kaldıramama, vücut ısısında değişiklikler ve çarpıntı eşlik edebilir. Hastalar kusmayı genellikle çıkarma şeklinde tanımlarlar. Mide kaslarının güçlü kasılması ile içeriğinin ağza gelmesiyle sonuçlanan bir olaydır. Bulantı olabilir ya da olmayabilir.

4 Kemoterapiye bağlı oluşan bulantı ve kusma, günlük yaşam aktivitelerini etkileyeceği gibi, devam edecek kemoterapilere de uyumu zorlaştırır. Bu nedenle bulantı ve kusmanın önlenmesi ve tedavisi çok önemlidir. Kemoterapi periyodunda tüm hastalarda bulantı kusma % Beklenti bulantı kusması % 10-44

5

6 Komplikasyonlar Dehidratasyon Elektrolit dengesizliği Beslenme bozukluğu Aspirasyon pnömonisi

7 Bulantı ve Kusma Tipleri Akut bulantı ve kusma Gecikmiş bulantı ve kusma Beklenti bulantı ve kusması Ani gelen bulantı kusma (breakthrough emezis) Refrakter bulantı kusma

8 Akut Başlangıçlı Bulantı ve Kusma İlk birkaç dakika ile ilk 24 saat içinde oluşan bulantı kusma Pik yaptığı zaman 5-6. saatler Oluşan bulantı kusmalar son derece ciddi Etkili bir tedavi rejimi uygulanması gerekir

9 Gecikmiş Bulantı ve Kusma İlaç alınımı takiben ilk 24 saatten sonra başlar 5-7 güne kadar uzayabilir En çok saatlerde ortaya çıkar Beslenme bozukluğu Dehidratasyon Performans kaybı

10

11 Beklenti Bulantı Kusması Bir sonraki kemoterapi tedavisini almadan önce ortaya çıkan emezis Daha önce kemoterapi almış hastalarda ve bu kemoterapi periyodlarında bulantı kusması kötü bir şekilde kontrol edilmiş olgularda Görülme sıklığı % 18-57

12 Ani Gelen Bulantı ve Kusma Yeterli profilaktik tedaviye rağmen ani olarak ortaya çıkan bulantı kusmalar Kurtarma tedavisi gerekir

13 Refrakter Bulantı ve Kusma ilk sikluslarda anti-emetik profilaksinin ve/veya kurtarma tedavisinin yetersiz kaldığı bir sonraki kemoterapi siklusuna kadar olan sürede emezisin devam etmesi

14 Bulantı ve Kusmayı Etkileyen Risk Faktörleri Hastaya bağlı risk faktörleri İlaca bağlı risk faktörleri

15

16 Hastaya Bağlı Özellikler Çocuklar, 50 yaş altı erişkinler Alkol alışkanlığı bulunan kişilerde daha az Geçmişinde taşıt tutması, hiperemezis gravidarum gibi hastalık öyküsü bulunan olgularda daha sık Geçmiş kemoterapi sikluslarında yetersiz anti-emetik tedavi alan ve kontrolü kötü olan hastalarda sık

17 İlaca Bağlı Risk Faktörleri Kemoterapi ilaçlarının türü sayısı İlacın ematojen potansiyeli Uygulama şekli ( iv, po ) İlacın dozu (yüksek doz, düşük doz, bölünmüş doz)

18 Bulantı ve kusma kontrolünün temel prensipleri Ana hedef bulantı ve kusmanın oluşmadan önlenmesi, Orta ve yüksek ematojenik etkili kemoterapi alan olgularda bulantı ve kusma riski yüksek etkililerde en az 4 gün, orta etkililerde an az 3 gün devam eder. Bu nedenle koruyucu tedavi tüm bu dönemleri kapsamalı, Anti emetik rejimler oluşturulurken uygulanacak kemoterapinin emetik potansiyeli, daha önceki anti-emetik kullanımı ile edinilen tecrübe ve hastaya ait spesifik risk faktörleri göz önüne alınmalı,

19 Yüksek Ematojenik Etkiye Sahip Ajanlar Risk> % 90 Adriamisin/Siklofosfamid kombinasyonları (Adriamisin veya epirubisin+siklofosfamid) Carmustin 250 mg/ m² Sisplatin 50 mg/ m² Siklofosfamid> 1500 mg/ m² Dakarbazin Streptozotosin Mekloretamin

20

21 Orta ematojenik etkiye sahip ajanlar Risk % Bendamustin Busulfan Karboplatin Karmustin Sitarabin Daunorubisin Doksorubisin Idarubisin İfosfamid Melfalan Metotreksat Oksaliplatin

22 Düşük Ematojenik Etkiye Sahip Ajanlar Risk: % Amifostin Sitarabin Dosetaksel Doksorubisin Etoposid 5-Florourasil Floksuridin Gemsitabin Metotreksat

23 Minimal Ematojenik Etkiye Sahip Ajanlar Risk: < % 10 Alemtuzumab Asparaginaz Bleomisin Bortezomib Fludarabin Gemtuzumab Rituksimab Vinblastin -Vinkristin Vinorelbin

24 Bulantı ve Kusmanın Tedavisi: 1)İlaç tedavisi: Kemoterapiye bağlı bulantı ve kusmanın optimal kontrolünde ilaç tedavisi son derece önemlidir. Günümüzde bulantı ve kusmanın önlenmesinde veya tedavisinde kullanılan pek çok ilaç vardır. Bulantı ve kusmanın tedavisi kadar önlenmesi de önemlidir. Bu nedenle kemoterapi öncesi bulantı ve kusma ilaçlarına başlanmalı ve kemoterapi alınan süre boyunca devam edilmelidir. Bazı ilaçlar düzenli kullanılırken bazı ilaçlar gerektiğinde alınır.

25

26 Bulantı ve kusma ilacı başlanırken; kemoterapide kullanılan ilacın bulantıkusma oluşturma düzeyi, hastanın daha önce bulantı- kusması olduysa kullandığı ilaçlar ve bu ilaçların etkinliği göz önünde bulundurulmalıdır

27 Anti-emetik Tedavide Kullanılan İlaçlar Serotonin reseptör antagonistleri (5-HT3 antagonistleri) 1990 ların başından beri kullanımdalar Akut bulantı kusma tedavisinde, orta ve yüksek ematojenik potansiyele sahip kemoterapiler için günümüzde en etkili ilaçlar Primer etkilerini serotonin reseptörlerini bloke ederek ve GİS üzerinden meydana gelen periferik etkiyi önleyerek gösterir

28 Halen Kullanımda Olan Serotonin Reseptör Antagonistleri Ondansetron Granisetron Dolasetron Tropisetron Palonosetron Çok sayıda randomize kontrollü çalışmada ve bazı meta-analizlerde dört eski setronun terapetik olarak eşdeğer etkinliğe sahip olduğu gösterilmiş.serotonin antagonistleri oral ve iv kullanılır

29 Diğer Antiemetik Etkili Ajanlar (Düşük etkililer) Kortikosteroidler Benzodiyazepinler Kannabinoidler Fenotiyazinler Benzamidler Antihistaminikler Butirofenonlar Bu ilaçların emeziseki etkileri düşük, yan etkileri yüksek

30 2)İlaçsız Tedavi: Her ne kadar bulantı giderici ilaçlar tedavinin temelini oluştursa da önceden tahmin edilen bulantı ve kusma için başka tedaviler de denenebilir. Bu yöntemlerde, ilaç kullanılmadan vücut ve beyin üzerine etki ile hasta rahatlatılmaya çalışılır. Bu uygulamalar için eğitimli ve tecrübeli terapistler gerekir. Bunlar yalnız başına ya da bulantı giderici ilaçlarla birlikte uygulanabilir. Bu tekniklerin etkinlikleri bilimsel olarak tartışmalıdır.

31 Bu Teknikler; Akupunktur, Hayal/düş kurma, dikkati başka yöne çekme Müzik terapisi, Hipnoz Masaj Psiko-eğitim desteği ve bilgi

32

33 Emezisin Önlenmesinde Diyetle İlgili Öneriler Az ve sık yemek Tedavi öncesi hafif gıda almak / eğer tedavi sırasında bulantı kusma oluyorsa KT öncesi birkaç saat gıda almamak Yemeği yavaş yemek Daha iyi bir sindirim için çok yavaş ve etkili çiğneme Bulantıyı tetikleyen başta yemek kokuları olmak üzere rahatsız edici kokulardan uzak durmak

34 Sabah bulantı sorunu varlığında kraker, tost ve tahıl gevrekleri yenilebilir ( Ağız yarası ve ağız kuruluğu varlığında uygun değildir) Tatlı, kızartma ve yağlı yiyeceklerden uzak durulmalı Yemekle fazla sıvı tüketilmemeli Kafeinli ve gazlı içeceklerden uzak durulmalı Sıvılar yavaş, küçük miktarlarda, sık içilmeli Soğuk, renksiz, kokusuz, tatlandırılmamış meyve suları içilmeli

35 Emezisin Engellenmesinde Davranış Önerileri Kitap okumak, müzik dinlemek, televizyon izlemek ve sohbet etmek gibi dikkat dağıtmaya yönelik davranışlar Yemek üzerinden 2 saat geçmeden düz yatılmamalı Gevşeme teknikleri kullanılmalı Mentollü şekerler alınabilir Gevşek, vücudu sıkmayan giysiler giyilmeli Bulantı sırasında derin ve yavaş nefesler alınmalı Hipnoz, kas gevşeme teknikleri, hafif fizik egzersiz, yoga, masaj etkinlikleri kullanılabilir

36 Sonuç Günümüzde kemoterapi uygulanmasına bağlı ortaya çıkan bulantı ve kusma, yeni anti-emetik tedavi stratejilerine rağmen çok önemli bir sorundur. Sistemik kemoterapi alan bir hastada daha ilk siklusta etkili bir emezis tedavisi ile bu semptomları kontol altına almak tedavinin devam başarısını çok etkilemektedir.

37 Kaynaklar 1-Kayaalp O. Rasyonel Tedavi Yönünden Tıbbi Farmakoloji, 12th ed. Ankara: Pelikan Yayıncılık; Dipiro JT, Talbert RL, Yee GC, et al. PharmacotherapyA pathophysiologic approach. Dipiro CV. Nausea and vomiting. New York:The McGraw-Hill Companies Inc;2008; Naylor RJ, Inall FC. The physiology and pharmacology of postoperative nausea and vomiting. Anaesthesia. 1994;49:Suppl:2-4- Eşer I. Kanser tedavisi ve hemşirelik bakımı, Univ Herrış Yiik Ok Derg. 1989; 5 (3): , 5- Fadıloğlu Ç, Ertuğ H Hemşire/erin sitostatik ilaçlar hakkında bilgi düzeylerinin saptanması Ege Üniv Hemş Yük Ok Dergo 1986; 2 (2)

38 TEŞEKKÜRLER