T.C. MİLLÎ EĞİTİM BAKANLIĞI İNŞAAT TEKNOLOJİSİ. DOĞAL TAŞLARI SINIFLANDIRMA ve TESPİT ETME

Transkript

1 T.C. MİLLÎ EĞİTİM BAKANLIĞI İNŞAAT TEKNOLOJİSİ DOĞAL TAŞLARI SINIFLANDIRMA ve TESPİT ETME Ankara, 2013

2 Bu modül, mesleki ve teknik eğitim okul/kurumlarında uygulanan Çerçeve Öğretim Programlarında yer alan yeterlikleri kazandırmaya yönelik olarak öğrencilere rehberlik etmek amacıyla hazırlanmış bireysel öğrenme materyalidir. Millî Eğitim Bakanlığınca ücretsiz olarak verilmiştir. PARA İLE SATILMAZ.

3 İÇİNDEKİLER AÇIKLAMALAR... Hata! Yer işareti tanımlanmamış. GİRİŞ... Hata! Yer işareti tanımlanmamış. ÖĞRENME FAALİYETİ 1... Hata! Yer işareti tanımlanmamış. 1. DOĞAL TAŞLARIN SINIFLANDIRILMASI Jeolojik Oluşumlarına Göre Taşların Sınıflandırılması Magmatik Taşlar (Püskürük Taşlar) Tortul Taşlar (Sedimanter Taşlar) Başkalaşım Taşları (Metamorfik Taşlar) Taşların Kimyasal Özellikleri Magma kökenli taşlar (silikat bileşimli) Tortul kökenli taşlar (karbonat bileşimli) Taşların Fiziksel özelliklerine göre sınıflandırma Hata! Yer işareti tanımlanmamış Birim Hacim Kütle Özgül Kütle Porozite (Gözeneklilik) Yoğunluk Su Emme Geçirimlilik (Permeabilite) Sertlik Özgül Isı Isı İletimi Ses Absorbsiyonu Taşların Mekanik Özellikleri Basınç Direnci (Dayanımı) Çekme Direnci (Dayanımı) Eğilme Direnci (Dayanımı) Aşınma Direnci (Dayanımı) Esneklik (Elastiklik) Modülü Taşların Elde Edilmesi Toplama Taşlar Ocak Taşları Ocaktan Çıkarılma Yöntemleri Taş Seçim Kriterleri İstanbul Yapı Taşlarında Kullanılan Doğal Taşlar UYGULAMA FAALİYETİ KONTROL LİSTESİ... ÖLÇME VE DEĞERLENDİRME... Hata! Yer işareti tanımlanmamış. ÖĞRENME FAALİYETİ TAŞ TÜRLERİNİ TESPİT ETMEK 2.1. Analitik Rölövede Taş Türlerinin Gösterilmesi UYGULAMA FAALİYETİ KONTROL LİSTES UYGULAMA FAALİYETİ KONTROL LİSTESİ i

4 ÖLÇME VE DEĞERLENDİRME MODÜL DEĞERLENDİRME CEVAP ANAHTARLARI... Hata! Yer işareti tanımlanmamış. KAYNAKÇA... Hata! Yer işareti tanımlanmamış. ii

5 AÇIKLAMALAR ALAN DAL/MESLEK MODÜLÜN ADI MODÜLÜN TANIMI İnşaat Teknolojisi Restorasyon Doğal Taşları Sınıflandırma ve Tespit Etme Tarihi eserde karşılaşılan doğal taşların jeolojik oluşumlarını, özelliklerini, seçim kriterlerini ve tespit etmeyi anlatan öğrenme materyalidir. SÜRE 40/32 ÖN KOŞUL Tarihi Eserlerde Tespit ve Belgeleme, Taşın Mimaride Kullanımı modüllerini almış olmak. YETERLİK MODÜLÜN AMACI EĞİTİM ÖĞRETİM ORTAMLARI VE DONANIMLARI ÖLÇME VE DEĞERLENDİRME Doğal Taşları Sınıflandırmak ve Tespit Etmek Genel Amaç Tarihi yapılarda karşılaşılan doğal taş türlerinin ayırt edebilme yeterliliği kazanmak. Amaçlar: Jeolojik oluşumlarına göre taşları sınıflandırabilmek. Taşların kimyasal özelliklerini öğrenmek Taşların fiziksel özelliklerini öğrenmek Taşların mekanik özelliklerini öğrenmek Taşların elde edilme yöntemlerini öğrenmek Taş seçim kriterlerini bilmek Analitik rölöve üzerinde farklı taş türlerini işaretleyebilmek Ortam: Derslik, kütüphane, müze, tarihi yapılar Donanım: Sunum ve görsel anlatım araçları, Konu ile ilgili kitap, dergi, rapor, makale, vb. dokümanlar, Fotoğraf makinelerinden aktarım yapmak ve yansıtmak için gerekli bilgisayar ve projeksiyon cihazı donanımı Taş türleri örnekleri Modülün içinde yer alan her faaliyetten sonra, verilen ölçme araçlarıyla kazandığınız bilgileri ölçerek, kendi kendinizi değerlendirebileceksiniz. Öğretmeniniz, modül sonunda, hazırlanan ölçme aracını uygulayarak kazandığınız bilgi ve becerileri değerlendirecektir. iii

6 GİRİŞ Sevgili Öğrenci, Eski eser koruma ve onarım çalışmalarında; karşılaşılan özgün malzemeleri doğru teşhis etmek restorasyon, onarım ve korumaya ilişkin kararları doğru alabilmemiz açısından önemlidir. Bir eski eserde çok farklı nitelikte ve çeşitte yapı elemanları ile karşılaşmak mümkündür. Özellikle tarihi anıtsal yapılarda doğal taşların hem yapı elemanı hem de süsleme öğesi olarak kullanımları söz konusudur. Doğal taşlar jeolojik oluşumlarına ve kimyasal özelliklerine göre sınıflandırılmaktadır. Taşların fiziksel ve mekanik özellikleri de doğal taşın kullanıldığı eski eserlerde alınacak kararlar açısından önemlidir. Restorasyon ve onarım müdahalelerinin belirlenmesi aşamasında özelikle özgün taşı tespit etmek ve gerekli olması durumunda taş yenileme ve tümleme uygulamalarında kullanılacak yeni taş seçimini belirlemede taşların sınıflandırılması önem kazanır. Taş Restoratörü eğitim programının üçüncü modülü olan Doğal Taşları Sınıflandırma ve Tespit Etme modülü ile tarihi yapılarda karşılaşılan taş türlerini ayırt edebilecek, yapılacak uygulamaya yönelik taş seçimini gerçekleştirebilecek bilgiye sahip olabileceksiniz. Tespit ettiğiniz doğal taşları analitik rölöve çizimleri üzerinde gösterebileceksiniz 1

7 ÖĞRENME FAALİYETİ 1 AMAÇ Bu modül ile doğal taşların jeolojik oluşumlarına göre sınıflandırılmasını ve taş çeşitlerini (tortul- püskürük- metamorfik), taşın ocaktan çıkarılma yöntemlerini öğreneceksiniz. Bu bilgilerin yardımıyla bir tarihi eserde karşılaşılan taş çeşitlerini görsel olarak tespit edebilecek, adlandırabileceksiniz. ARAŞTIRMA Taş çeşitlerini araştırınız. Tarihi taş ocakları hakkında bilgi edininiz Bugün çalıştırılmakta olan bir taş ocağına giderek taşın çıkarılma yöntemleri hakkında bilgi alınız. 1. DOĞAL TAŞLARIN SINIFLANDIRILMASI Yeryüzü kaya kitlelerinden oluşmaktadır. Mineraller ise kaya kitleleri içinde bulunan özellikleri değişmeyen inorganik kimyasal elementler veya kompleks bileşiklerdir. Yerkabuğunda 2000 den fazla mineral bulunmaktadır. Bu minerallerin sadece tanesi taş yapıcı özelliktedir. Taşlar (kayaçlar) bir veya birkaç mineralin bir araya gelmesiyle oluşan mineral topluluklarıdır. Bir taş (kayaç) tek bir mineralden oluşacağı gibi (ör: kireçtaşı bir kayaçtır ve sadece kalsit mineralinden oluşmuştur), bir kaç mineralin bir araya gelmesiyle de oluşabilir (Şekil 1.1). (ör: granit bir kayaçtır ve kuvars, feldspat, mika, opak gibi minerallerden meydana gelmiştir). Kalsit, Dolomit, Kuvars, Ortoz, Plajioklas, Biyotit- Muskovit, Hornblend, Piroksen-Olivin taşların birleşimde bulunan önemli minerallerden bazılarıdır. Şekil 1. 1: Taşların oluşum döngüsü 2

8 1.1. Jeolojik Oluşumlarına Göre Taşların Sınıflandırılması Taşlar oluşum şartlarına ve kökenlerine göre magmatik, tortul ve başkalaşım olmak üzere üç gruba ayrılır (Şekil 1.2) Tablo 1. 1: Doğal Taşların Sınıflandırılması Magmatik Taşlar (Püskürük Taşlar) Kökeni magma olan taşlardır. Yerkabuğunun derinliklerinde akkor (erimiş) haldeki magmanın yerin içinde veya yüzeye yakın derinliklerde ya da yüzeyde soğuyarak katılaşması ile oluşan taşlardır. Magmatik taşlar yapıları, mineral içerikleri ve oluşumlarına göre sınıflandırılabilir. Magmatik taşların yapıları, ince ve kaba kristalli olabileceği gibi amorf yapıda olanları da vardır. Magmatik taşlar oluşum derinliklerine göre üçe ayrılır; Magmanın yerkabuğunun derinliklerinde soğumasıyla oluşanlar Derinlik Taşları, yeryüzüne yakın yerde soğumasıyla oluşanlar Damar Taşları, yeryüzüne çıkıp soğumasıyla oluşanlar Yüzey Taşları olarak adlandırılır (Şekil 1.3). 3

9 Tablo 1. 2: Magmatik taşların oluşum derinliklerine göre sınıflandırılması Yüzey Taşları: Bazalt: Plajioklaz (labradorit-anortit) ve piroksen minerallerinden oluşan ve ince taneli dokuya sahip volkanik kayaçtır. Andezit: plajioklaz (oligoklaz, andezin) ve bir veya daha fazla sayıdaki amfibol, piroksen ve biyotit gibi koyu minerallerden meydana gelmiş volkanik kayaçtır. Trakit: Çoğunlukla alkali feldspat ve az miktarda mafik mineraller ve çok az miktarlarda da sodyumlu plajioklazdan oluşan volkanik bir kayaçtır. Riyolit: Kuvars, alkali feldspat, plajioklaz ve diğer minerallerin bulunduğu volkanik Kayaçtır (Resim 1.1). Bazalt Andezit Dasit Resim 1. 1: Yüzey Taşlarından (Kayaçlarından) Örnekler Damar Taşları: Diyabaz: Doleritler gibi altere olmuş bazaltik bir kayaçtır. Aplit: Granitik bileşimdeki ince taneli damar kayacı. Pegmatit: Bir derinlik kayacıyla ilişkili damar şeklinde çok iri taneli magmatik bir kayaçtır. Porfir: Profirik doku; ince hamurda kristallerinin yerleştiği bir magmatik kayaç dokusu olarak tanımlanır. 4

10 Derinlik Taşları: Granit: Alkali feldspat, kuvars ve daha az miktarda plajioklaz, mika ve diğer mineralleri içeren bir derinlik kayacıdır. Çoğunlukla kuvars ve feldspat gibi Mohs sertlik skalasında sertliği 5 ile 7 arasındaki minerallerden oluşan, dekorasyon ve yapıda kullanılan, sıkı ve cilalanabilir doğal taştır. Gabro: Plajioklaz (labradorit-anortit), klinopiroksen ve ortopiroksen ve olivin gibi diğer minerallerin de bulunduğu iri taneli derinlik kayacıdır. İşlenebilen ve cila tutan bir doğal taştır. Siyenit: Alkali feldspat, az miktarda plajioklaz ve diğer minerallerden ibaret derinlik kayacıdır. Diyorit: Genellikle plajioklaz (oligoklaz, andezin), hornblend ve/veya biyotit minerallerin den oluşan derinlik (plütonik) kayacıdır (Resim 1.2). Granit Gabro Siyenit Resim 1. 2: Derinlik Taşlarından (Kayaçlarından) Örnekler Lavlar: Magmanın yeryüzüne çıktıktan sonra sertleşmesi sonucu oluşan lavlar, sert olup püskürme sonrası kütlelerin soğuması ile volkanik cüruflar meydana gelir. Çok gözenekli olanlara volkanik tüf adı verilir. Bazalt lavları sert olduğundan yapı taşı olarak kullanılır. Çimentoda kullanılan trass volkanik tüftür Tortul Taşlar (Sedimanter Taşlar) Yerkabuğunda oluşmuş olan mevcut taşlar zamanla çeşitli etkenler nedeniyle fiziksel ve kimyasal ayrışmaya uğrarlar. Ayrışmış olan taşların göl, akarsu havzası ve denizlerde depolanmasına tortullaşma (Sedimantasyon) denir. Tortullaşan malzemelerin belirli süreçler sonucunda birbiriyle karışarak tabii bir bağlayıcı ile yeniden sertleşmesi sonucunda oluşan taşlara Tortul Taşlar denir. Tortul taşlar; kırıntılı (kumtaşı, çakıl taşı), kimyasal (kireçtaşı, traverten, oniks) ve organik ( fosilli kireçtaşı, kömür) olmak üzere 3 ana gruba ayrılır. Tortul taşlar genellikle tabakalanma (katmanlaşma) gösterir ve içlerinde organik madde ve fosiller bulundurur Kumtaşı: Daha yaşlı kayaçlardan ayrılan küçük kırıntılar ile kuvars, feldspat ve mikadan oluşmuş sedimanter bir taştır. İçinde demir oksit veya kil mineralleri, kalsit ve silikat mineralleri bulunur (Resim 1.3) Çakıl taşı (konglomera): Kum veya kil gibi ince taneli matriks ve genellikle çimentolanmış yuvarlaktan yarı köşeliye kadar kırıntılardan (çakıllar, iri çakıllar, bloklar) oluşan iri taneli sedimanter taşlara çakıl taşı denir. İrili ufaklı taş parçalarının tabii bir bağlayıcı ile birleştirilmesi sonucu oluşur. Kum taşının silika, kireç veya demiroksit ile 5

11 yapışması sonucu oluşur. Silika ile yapışmış olanları çok dayanıklıdır. Kaba taneli olanlara konglomera, ince taneli olanlara kumlu şeyl adı verilir. Şeyller ince taneli olduklarından suyu zor geçirirler (Resim 1.4). Resim 1. 3: Kumtaşı Resim 1. 4: Çakıl taşı Kireçtaşı (Kalker): Esas olarak kalsit mineralinden oluşan ve en az % 90 Kalsiyum karbonattan (CaCO3) içeren sedimanter taştır. İçinde yer alan maden oksitlerin etkisi ile değişik renkte görünür. Geçirdiği oluşum sırasında yapısında çatlak ve kırıklar oluşur. Bu kırıklara başka maden oksitler dolunca ilginç desenler görülür. Sertlik derecesi 3 olup kolay kesilip işlenir. Çok iyi cila tutar. Yapıda moloz taşı, yonu taşı, kaplama taşı, kırılarak mıcır taşı olarak kullanılırlar (Resim1.4, Resim 1.5, Resim 1.6) Traverten: Tatlı sulardan CaCO3 ın ani çökelmesiyle oluşmuş, ince taneli kireçtaşı. Yüksek ısılı ve kalsiyum bikarbonatlı magma suyunun yeryüzüne çıkışı sırasında karşılaştığı basınç ile oluşur. Oluşumu sırasında içinde bulunan bitki kök ve yapraklarının zamanla çürümesi sonucu boşluklar oluşur. Kalker tüfü grubundan olup gözenekleri büyüktür. Bu boşluklar kendi tozu ile yapılan dolgu malzemesi ile doldurulur. Genellikle dış mekanlarda kaplama taşı olarak kullanılır (Resim 1.7). Resim 1. 5: Fosilli kireçtaşı Resim 1. 6: Siyah kireçtaşı Resim 1. 7: Traverten Dolamit: Doğadaki rengi genellikle beyaz olup Mg ve CaCO3' den oluşmaktadır. Kalkerden daha sert bir taştır. Asitlerden zor etkilenir. 6

12 Alçı Taşı: Suda daha fazla çözündüğü için yapının su ile temas eden yerlerinde kullanılmaz. Renkleri beyazımsı, sarımsı ve saydam olabilir. Jips adı verilen bu taş CaSO4 ve 2 H2O'dan oluşur. Sertlik derecesi 2 dir. Kolay işlenebilir Başkalaşım Taşları (Metamorfik Taşlar) Magmatik ve tortul taşların sıcaklık, basınç, gerilme (stres basıncı) ve kimyasal aktivitesi olan sıvıların etkisi altında kalarak değişmeleri sonucu oluşan taşlara Başkalaşım Taşları denir. Kristalsiz bir yapıya sahip olan tortul taşlar ısı ve basınç etkisiyle kristal bir yapıya dönüşürler. Mermer, gnays, şist, kuvarsit ve arduvaz başlıca metamorfik taşlardandır Mermer: Karbonat bileşimli tortul taşların metamorfizmaya uğramasıyla yeniden kristallenmesi sonucu oluşan ve % 50 den daha fazla oranda karbonat (kalsit ve/veya dolomit) içeren metamorfik bir kayaçtır. Mohs sertlik skalasına göre çoğunlukla 3 ile 4 arasında sertliğe sahip minerallerden (kalsit, dolomit veya serpantin gibi) oluşması sebebiyle orta sertlikte olarak nitelenir. Kolay cilalanabilir (Resim 1.8). Resim 1. 8: Mermer Çeşitlerinden Örnekler Gnays: Çoğunlukla, mikaya benzer levhamsı minerallerle ardalanmalı, feldspat ve kuvars gibi taneli minerallerce zengin, kuvars, feldspat ve mikadan oluşan, gnaysik yapı gösteren metamorfik bir kayaç. Magmatik bir kayaçtan (ortognays) veya sedimanter bir kayaçtan (paragnays) türeyebilir. Gnays'lar çekiçle vurulduğunda cm veya dm kalınlıkta levhalara ya da prizmalara bölünebilirler. Tabakalı yapıya sahip olup dondan etkilenir, kaldırım taşı veya kırmataş olarak kullanılır (Resim 1.9) Şist: Yaklaşık paralel olarak düzenlenmiş mika, klorit, kuvars ve diğer tipteki minerallerden oluşan, folyasyona uğramış metamorfik bir kayaçtır (Resim 1.10). 7

13 Resim 1. 9: Gnays Resim 1. 10: Şist Kuvarsit: Kuvarsdan oluşan metamorfik bir taştır Arduvaz: Siyah ve koyu gri renkli, sık ve homojen dokulu, içerisinde prit billurları bulunur. Parlayan bir taş olup gözeneksiz olanları yapı işlerinde kullanılır. Dona ve yüksek ısıya dayanıklıdır Taşların Kimyasal Özellikleri Taşlar kimyasal özellikleri bakımından magma kökenli ve tortul kökenli olmak üzere iki temel gruba ayrılır Magma kökenli taşlar (silikat bileşimli) Atmosferik etkilere dayanımları yüksektir. Farklı tür minerallerden oluşurlar, polijeniktirler. Zor işlenir. Davranış özelliği açısından heterojendir Tortul kökenli taşlar (karbonat bileşimli) Atmosferik etkilere dayanımları düşüktür. Tek tür minerallerden oluşurlar, kolay işlenirler. Davranış özelliği açısından homojendir Birim Hacim Kütle Birim hacim kütle; bir maddenin kütlesinin boşluklar dahil hacmine oranı ile ifade edilir. Birim hacim kütle değerinin küçük olması cismin gözenekli ve boşluklu bir yapıya sahip olduğunu gösterir. Doğal taşların birim hacim kütleleri karşılaştırılarak boşluklu gözenekli olma durumları değerlendirilebilir Özgül Kütle Bir cismin içinde boşluların bulunmadığı haldeki birim hacim kütlesine özgül kütle denir. Birim hacim kütle ile özgül kütle değerinin eşit olması malzemenin boşluksuz olduğu anlamına gelir. Eşitlilik durumu metal ve sıvı gibi malzemeler için geçerlidir. Doğal taşların ve tuğla, kiremit, beton vb. yapay taşların özgül kütleleri ile birim- hacim kütleleri daima farklıdır Porozite (Gözeneklilik) Yapı elemanları, hem doğal taşlar hem de yapay yapı taşları (tuğla, kireç ve çimentolu harçlar) belli hacimde boşluklar içerir. Bu boşluklar kütlede hücre, kavite ve çatlak olarak çeşitli biçim ve boyutlarda olabilir. 8

14 Yoğunluk Yoğunluk bir maddenin birim hacminin kütlesi olarak ifade edilir. TS EN 1936 Doğal taşlar - deney metotları gerçek yoğunluk, görünür yoğunluk, toplam ve açık gözeneklilik tayini ile aşağıda tanımları verilmiş olan değerleri hesaplama yöntemi, deney prosedürü ve formüller belirtilmiştir. Görünür yoğunluk (ρb): Numunenin kuru kütlesinin görünür hacmine oranı. Görünür hacim: Numunenin boşluklarının dahil olduğu dış yüzeyiyle sınırlı hacmi. Katı kısmın hacmi: Numunenin görünür hacmi ile boşlukların (açık ve kapalı gözenekler) hacmi arasındaki fark. Gerçek yoğunluk (ρr): Kuru numune kütlesinin katı kısmın hacmine oranı. Açık gözeneklilik: Numunenin açık gözeneklerinin hacminin görünür hacmine (yüzde olarak) oranı. Toplam gözeneklilik: Numunenin toplam gözeneklerinin (açık ve kapalı) hacminin görünür hacmine yüzde olarak oranı. Yoğun, düşük gözenekli kayaçlar için gerçek ve görünür yoğunluk arasındaki fark, açık ve toplam gözeneklilik arasındaki fark gibi çok küçüktür Su Emme Su etkisiyle taşlarda oluşan korozyon ve donma etkisi gibi tahribatlar malzemenin mukavemetini etkiler. Dolayısı ile taşın su emme kapasitesi ve bünyesine giren suyun miktarı önemlidir. TS EN standardında belirtilen koşullar yerine getirilerek atmosfer basıncında su emme tayini yapılır. Bu standarttaki prosedüre göre; her bir numune, sabit kütleye kadar kurutulduktan sonra tartılır ve takiben belirlenmiş bir süreyle atmosfer basıncında suya daldırılır. Her bir numune, suya doygun duruma gelip sabit bir kütleye eriştiğinde kütlece su emme oranı tespit edilir. kılcal etkiye bağlı su emme katsayısının tayini ise TS EN 1925 ile belirlenmiştir. Taş numunelerinin; sabit kütleye kadar kurutma sonrası yüzeylerinden bir tanesi, (3 ± 1) mm su içerisine daldırılarak su emdirilir ve kütledeki artış, zamanının fonksiyonu olarak ölçülür Geçirimlilik (Permeabilite) Bir doğal taşın ayırdığı iki ortam arasındaki farklı su düzeyleri; hidrolik basınç farkına neden olarak taşın içinde su akımı meydana getirir. Doğal taşın bu özelliği geçirimlilik katsayısı (k) (permeabilite) ile tanımlanır. Porozite küçükse, k nın değeri de küçük olacaktır. Doğal taşlarda k değeri 10-9 ile cm/sn arasındadır Sertlik Doğal taşların çizilmeye ve aşınmaya karşı gösterdiği mukavemet sertlik olarak adlandırılır. Doğal taşların sertlik değeri Mohs Sertlik Cetveli ile belirlenir. Bu cetvelde bilinen bazı mineraller sertlik derecelerine göre sıralanmıştır (Resim 1.11). 9

15 Resim 1. 11: Mohs Sertlik Cetveli ndeki Mineraller Özgül Isı Bir cismin 1 kg kütlesinin sıcaklığının 14.5Cº den 15.5 Cº ye ulaşabilmesi için gereken ısı enerjisi miktarı özgül ısıyı belirler Isı İletimi Yüksek sıcaklıktaki enerji seviyesinden düşük sıcaklıktaki enerji seviyesine doğru oluşan akıma ısı akımı denir. Isı enerjisinin, sıcaklıkları farklı iki ortam arasında birinden diğerine geçişi üç şekilde oluşur; ısı iletimi (kondüksiyon), ısı taşınımı (konveksiyon), ısı ışınımı (radyasyon). Katı cisimlerde ısı enerjisinin geçiş şekli ısı iletimi olarak adlandırılır. Isı enerjisi moleküllerin titreşimi sonucu bir molekülden diğerine aktarılır Ses Absorbsiyonu Küfeki çok iyi bir akustik malzemedir. Gözenekleri çok ollanan ses enerjisi kaybolur, gürültü oluşmaz, aynen iletilir Taşların Mekanik Özellikleri Basınç Direnci (Dayanımı) Basınç direnci; bir malzemenin, yönü kesim yüzeyine doğru olan, taşıyabileceği en fazla basınç kuvvetidir. Bu sınır değer aşıldığında malzeme kırılır. Taşların kullanım yerini belirleyici bir unsur olarak basınç dayanımı önemli bir mekanik özelliktir. Türk Standartları Enstitüsü tarafından belirlenen standart testler ile dayanım değerleri tayin edilir. TS EN 1926 ile belirtilen test prosedürlerine uygun olarak yapılan mekanik deneyler ile taşın (kayacın) düşey yükler altında mukavemetinin (kırılma dayanımının) ölçülerek, düşey yüklere karşı gösterdiği direnç belirlenir. Sonuçlar diğer referans değerler ile karşılaştırılarak taş seçimine 10

16 etki eder. Deneyde uygulanan düşey yükün; tortul kayaçlarda tabakalanma düzlemine dik olarak uygulanması daha doğru sonuçlar verir (Şekil 1.4). Tabaka düzlemi kavramının magmatik kökenli kayaçlar için önemi yoktur. Şekil 1. 2:Tabakalanma düzlemine dik ve paralel yük uygulanması Düz yüzlü olmayan, standart basınç dayanımı testi uygulanamayan formdaki örneklere ise aynı amaçla nokta yükleme (point load) testi yapılır Çekme Direnci (Dayanımı) Çekme direnci; bir malzemenin her iki ucundan çekme gerilmeleri ile çekildiğinde, kopma öncesi sahip olduğu maksimum çekme gerilmesidir Eğilme Direnci (Dayanımı) Eğilme direnci; Eğilme etkisi altındaki bir öğenin kırıldığı andaki eğilme momentini mukavemet momentine bölerek elde edilen gerilme. TS EN ile doğal taşların sabit moment altında eğilme dayanımı tayini deney metodu belirlenmiştir. Deneyin uygulanacağı taştan hazırlanan uygun bir numune iki mesnet arasına merkezlenerek yerleştirilir. Daha sonra numunenin üst yüzeyinde, her bir yükün mesnetler arası açıklığın üçte biri mesafesinde yerleştirildiği iki hat boyunca yükler uygulanır. Yükler, numune kırılıncaya kadar sabit hızla devamlı olarak arttırılır (Şekil 1.5). Şekil 1. 3: Eğilme dayanımı tayini 11

17 Aşınma Direnci (Dayanımı) Taşların sertlik değerine bağlı olarak değişkenlik gösteren bir özelliktir. Taş yüzeyinin aşınma miktarı; mekanik deney yöntemleri ile belirli boyutlardaki taş numunelerinin yüzeyinin aşındırılması ve bu süreçteki aşınma miktarının ağırlıkça hesaplanması sonucu belirlenir. Kullanım yerine göre taş türünün belirlenmesi açısından aşınma dayanımı önemli bir özelliktir. Aşınma dayanımı yüksek olan taşların döşeme kaplaması ve taşıyıcı yapı elemanı olarak kullanılması mümkündür Esneklik (Elastiklik) Modülü Bir cisme kuvvet uygulanması sonucu oluşan gerilme; cisimde şekil değişikliğine neden olur. Deformasyon olarak adlandırılan şekil değişikliği cismin şekil değiştirdikten sonraki boyunun ilk boyuna oranıdır. Elastiklik modülü; cisimde oluşan gerilmenin boy değiştirme oranına oranıdır. Young modülü olarak da adlandırılır Taşların Elde Edilmesi Toplama Taşlar Erozyona uğramış taşlardır. Rüzgar ve sular etkisi ile yüzeyleri köşesiz ve kaygan taşlardır. İnşaat malzemesi olarak kullanımı zordur. Yüzeylerinin kaygan olması harca yapışmasını zorlaştırır. Bahçe duvarı, blokaj dolgu gibi yerlerde kullanılır Ocak Taşları Yer altında kalmış kaya damarlarının açılarak taş ocağı haline getirilmesi ile elde edilen taşlardır. Hemen yanında taş işleme atölyesi vardır. Taş ocakları yönetmeliği ilk olarak 1865'te başlamıştır Ocaktan Çıkarılma Yöntemleri Oluk - Kanal Açma Bu yöntemde, çıkarılmak istenilen doğal taşın süreksizliklerine (çatlak, kırık vb.) göre uygun yer seçerek taşın dört tarafından oluk veya kanal açılır. Külünk ve murç gibi ilkel aletler kullanılarak taş bloğu yerinden çıkarılır. Ülkemizde, İslahiye-Yasemek (Gaziantep) Bazaltı, Marmara Adası Mermer ocaklarında bu yöntemle üretim yapılmıştır Delik Delme - Üçlü Kama Bu yöntemde, çıkarılması istenen taşın etrafına cm aralıklarla 6-20 cm çaplı ve cm derinlikte sıralar halinde murç kullanılarak delikler elle delikler açılır. Açılan deliklere ahşap veya demir kamalar konup, balyozla vurularak taş belirli bir doğrultuda çürütülerek taşın alttaki süreksizliğine kadar çatlatılması sağlanır. Alt süreksizlikten de kamalar çakılarak blok yerinden oynatılır. Özellikle granit ocaklarında tekniğin ilerlemesiyle delik delme işlemlerinde kompresörler ve hidrolik çekiçli deliciler kullanılmıştır Lama ile Kesim Anadolu daki bazı antik ocaklarda tomrukların kesiminde kullanılan ahşap testerelere benzer metal lamalarla taşların kesimlerinin yapıldığı üretim aynaları görülmektedir. 12

18 Elmas Tel ile Üretim Bu yöntemde, Taş kütlesi üzerinde yatay ve düşey doğrultuda sondaj delikleri açılır. Delikler delinip çakıştırıldıktan sonra üzerinde kesici özellikte elmas emdirilmiş soketler bulunan tel geçirilerek yatay ve düşey doğrultuda kesim yapılır. Hidrolik yastık ve kriko ile kesilen blok ana kütleden ayrılır Zincir ve Elmas Kayış Kollu Testere ile Üretim Bu yöntem, doğal taş üretiminde kullanılan en yeni yöntemdir. Kol, vagon ve ray grubu olmak üzere 3 ana bölümden oluşan bu sistem ile taş kütlesinden istenilen ölçülerde ve düzgün geometride boyutlandırılarak ayrılabilecek bloklar elde edilebilmektedir Taş Seçim Kriterleri Restorasyon uygulamalarında taş seçiminde; yeni yapım faaliyetlerine kıyasla daha farklı parametreler öne çıkmaktadır. Özellikle özgün yapı taşının tümlenmesi uygulamalarında; seçilecek olan doğal taşın özgün doğal taşın fiziksel, kimyasal ve mekanik özelliklerinin yanı sıra renk ve doku gibi niteliklerinin de benzer olması hatta mümkünse aynı ocaktan aynı taşın seçilmesi tercih edilir. Özgün taş ocaklarının günümüzde işlerliğini kaybetmiş olması durumunda ise en yakın nitelikteki taşın seçilmesi söz konusudur. Taş seçimi; yukarıda anlatılan kimyasal, fiziksel ve mekanik özellikler değerlendirilerek yapılır. Ekonomiklik ve bulunabilirlik önemli bir parametre olarak karşımıza çıkar. Yapı taşının estetik niteliği; yüzey özelliği, renk ve dokusu da seçimi etkileyen özelliklerdir. Kullanıcı istekleri ise restorasyon uygulamalarında yeni yapı tasarımındaki etkinliğini yitirir. Ancak yeni kullanım ve modern ek kapsamında tarihi yapıya eklenen yeni yapılarda kullanıcı istekleri ve ergonomi öne çıkar. Bütünleme ya da taş değiştirme gibi onarım müdahalelerinin gerektiği durumlarda, öncelikle, yerinde bulunan özgün taşın cinsi, mineral yapısı, dokusu, fiziksel, kimyasal ve mekanik özellikleri, hasar verici dış etkilere karşı dayanımı gibi özellikleri bilinmelidir. Ardından, onarımda kullanılması düşünülen taşın özelliklerinin belirlenmesi ve yerindeki taşa uyumunun araştırılması gereklidir. Üzerinde çalışılan taşın özgün taşa uygunluğunun denetlenmesi amacıyla, taşın; Fiziksel, kimyasal ve mekanik özellikleri tespit edilmelidir. Petrografik (mineral) yapısı belirlenmelidir. İçeriğinde suda çözünebilir tuz, kil, toprak, vb. maddelerin bulunup bulunmadığı tespit edilmelidir. Eskitme Testleri yapılarak taşın farklı hasar verici dış etkilere karşı direnci test edilmelidir. Test sonuçları, özgün taşa ait verilerle karşılaştırılmalıdır. Yerindeki özgün taşın ve onarımda kullanılması düşünülen taşın özelliklerinin tespiti ve karşılaştırılması için, mutlaka en yakın kurum/kuruluş/üniversite bünyesindeki bir malzeme araştırma ya da restorasyon-konservasyon laboratuvarına başvurulmalı; uzmanlar tarafından gerçekleştirilen test sonuçlarına göre verilen bilimsel analiz raporu doğrultusunda restorasyon kararları verilmelidir. 13

19 UYGULAMA FAALİYETİ İstanbul Üniversitesi Jeoloji Müzesinin gezilerek farklı taş türlerinin örneklerinin görülmesi ve detaylı bilgi alınması. İstanbul dışındaki illerde müzenin bulunmaması durumunda varsa bölgedeki üniversitelerin Jeoloji Bölümlerinin ziyaret edilmesi önerilmektedir. İşlem Basamakları Müzeye gitmeden önce ders notlarınız gözden geçirerek bilgilerinizi tazeleyiniz. Yerinde gördüğünüz örnekler ile teorik bilgilerinizi karşılaştırınız. Derste görmediğiniz taş türleri varsa dikkatle inceleyerek, oluşumları hakkında bilgi alınız. Öneriler Müze içinde kurallara uygun davranınız. Gözlem yapınız. Görevlilerden detaylı bilgi alınız. Yanınızda not defteri ve fotoğraf makinesi bulundurunuz. Resim Resim 1. 13: Uygulama Faaliyeti; Örnek Jeoloji Müzesi gezisi 14

20 KONTROL LİSTESİ Bu faaliyet kapsamında aşağıda listelenen davranışlardan kazandığınız becerileri Evet, kazanamadığınız becerileri Hayır kutucuğuna (X) işareti koyarak kendinizi değerlendiriniz. Değerlendirme Ölçütleri Evet Hayır 1 Yerinde gördüğünüz örnekler ile teorik bilgilerinizi karşılaştırdınız mı? 2 Derste görmediğiniz taş türleri varsa dikkatle inceleyerek, oluşumları hakkında bilgi aldınız mı? DEĞERLENDİRME Değerlendirme sonunda Hayır şeklindeki cevaplarınızı bir daha gözden geçiriniz. Kendinizi yeterli görmüyorsanız öğrenme faaliyetini tekrar ediniz. Bütün cevaplarınız Evet ise Ölçme ve Değerlendirme ye geçiniz. 15

21 ÖLÇME VE DEĞERLENDİRME Aşağıdaki cümlelerin sonunda boş bırakılan parantezlere, cümlelerde verilen bilgiler doğru ise D, yanlış ise Y yazınız. 1. (..) Taşlar (kayaçlar) yalnızca bir mineralden oluşur. 2. (..) Taşlar oluşum şartlarına ve kökenlerine göre magmatik, tortul ve başkalaşım olmak üzere üç gruba ayrılır. 3. (..) Yerkabuğunun derinliklerinde akkor (erimiş) haldeki magmanın yerin içinde veya yüzeye yakın derinliklerde ya da yüzeyde soğuyarak katılaşması ile oluşan taşlara tortul taşlar denir. 4. (..) Kireçtaşı esas olarak kalsit mineralinden oluşan ve en az % 90 Kalsiyum karbonattan (CaCO3) içeren tortul taştır. 5. (..) Taşlar kimyasal özellikleri bakımından üç gruba ayrılır. DEĞERLENDİRME Cevaplarınızı cevap anahtarıyla karşılaştırınız. Yanlış cevap verdiğiniz ya da cevap verirken tereddüt ettiğiniz sorularla ilgili konuları faaliyete geri dönerek tekrarlayınız. Cevaplarınızın tümü doğru ise bir sonraki öğrenme faaliyetine geçiniz. 16

22 ÖĞRENME FAALİYETİ 2 AMAÇ Bu modül ile jeolojik oluşumlarını ve kökenlerini öğrendiğiniz taşları tarihi yapılarda tespit edebilecek ve analitik rölöve üstünde işaretleyebileceksiniz. ARAŞTIRMA Yakın çevrenizdeki bir tarihi yapıyı yerinde inceleyerek kullanılmış olan farklı türdeki taşları tespit ediniz. Bu taşların cinslerini tayin etmeye çalışınız. 2. TAŞ TÜRLERİNİ TESPİT ETMEK Tarihi yapılarda yapı taşı ve bezeme öğesi olarak farklı tür, doku ve renkte taş kullanılmaktadır. Kullanılan taşların seçimi özellikle yapının inşa edildiği alana en yakın konumdaki taş ocağı dikkate alınarak seçilmiştir. Örnek olarak; İstanbul'daki anıtsal yapıların pek çoğunda Bakırköy yakınlarındaki kireçtaşı ocaklarından elde edilen taşlar kullanılmıştır. Bezeme unsuru ve kaplama olarak kullanılacak taşların seçiminde denizaşırı ülkelerden çıkartılan taşlar da kullanılagelmiştir. Öğrenme faaliyeti kapsamında geniş bir taş türü yelpazesine sahip olan İstanbul Tarihi Yarımada ele alınarak, örneklendirilecektir. Ancak her coğrafi bölgede tarihi yapılarda kullanılmış olan bölgeye özgü farklı taş türleri bulunmaktadır. Tablo 1'de; İstanbul Tarihi Yarımada da kullanılan doğal taşların adları, litolojik özellikleri ve çıkarıldıkları yerler gösterilmektedir. Tablo 2'de ise İstanbul Tarihi Yarımada da anıt eserlerde en çok karşılaşılan doğal taş türlerinin görselleri bulunmaktadır. Doğal Taş Adı Litoloji Ocak Yeri 1. Bakırköy küfeki taşı Maktralı Kireçtaşı Bakırköy-İstanbul 2. Marmara mermeri Mermer Marmara Adası - Saraylar 3. İstanbul siyah kireçtaşı Şisti Kireçtaşı Beylerbeyi-İstanbul 4. Gebze Rudistli kireçtaşı Rudistli Kireçtaşı Gebze-Kutluca 5. Gebze kırmızı ve bej marnlı kireçtaşı Marnlı Kireçtaşı Gebze-Kurtçalı 6. Hereke pudingi Konglomera Hereke-İzmit 7. Bilecik Vezirhan breşi Tektonik Breş Vezirhan-Bilecik 8. Bandırma breşi Breşik Mermer Kayacık-Bandırma 9. Armutlu graniti Granit Armutlu Yarımadası-Fıstıklı 17

23 10. Şirinçavuş volkanik tüfü Trakitik Tüf Şirinçavuş-Edincik 11. Kestanbol graniti Kuvars Monzonit Çığrı Dağı-Ezine-Çanakkale 12. Adapazarı siyah kireçtaşı Kireçtaşı Ferizli-Adapazarı 13. Afyon menekşe mermeri Breşik Mermer İscehisar-Afyon 14. Kozak graniti Granodiyorit Kozak-Bergama-İzmir 15. Iasos mermeri Mermer-Tektonik Breş Kıyıkışlacık-Milas-Muğla 16. Karamürsel volkanik tüfü (odtaşı) 17. Bilecik Gülümbe fosilli kireçtaşı Dasitik Tüf Oolitli Kireçtaşı 18. Cipollino mermeri Şisti Mermer (Sipolen) Dereköy-Karamürsel Gülümbe-Bilecik Carystos-Euboea Adası- Yunanistan 19. Serpantin Breşi Breşik Ofikalsit Larisa-Thessaly-Yunanistan 20. Eski yeşil porfir Diyabaz Porfir 21. Pentelik mermeri Mermer Sparta-Taygetus Dağı- Yunanistan Pentelicon Dağı-Atina- Yunanistan 22. Verona mermeri Ammonitli Kireçtaşı Verona-İtalya 23. Norveç larvikiti Larvikit-Ojitli Siyenit Larvik-Vestfold-Norveç 24. Pirene mermeri Tektonik Breş Pyrenees Dağı- Aubert-Fransa 25. Tunus mermeri Kireçtaşı Chemtou-Tunus 26. Asuan graniti Siyenit Syene-Aswan-Mısır 27. Eski kırmızı porfir Andezit-Dasit Porfir Gebel Dokhan Dağı-Mısır 28. Mısır pudingi Metakonglomera Wadi Hammamat-Mısır 29. Mısır albatrısı Albatr (Oniks) Eastern Desert-Mısır Tablo 2. 1: İstanbul Tarihi Yarımada da kullanılan doğal taşların litolojik özellikleri, Roma adları ve çıkarıldıkları yerler (S. Angı, 2010) 18

24 Tablo 2. 2: İstanbul Tarihi Yarımada da anıt eserlerde görülen bazı doğal taş türleri (S. Angı, 2010) 19

25 2.1. Analitik rölövede taş türlerinin gösterilmesi Analitik rölöve çalışmaları tarihi yapıların belgelenmesinde önemli bir adımı oluşturmaktadır. Yapıların malzeme, dönem, bozulma vb. niteliklerinin daha detaylı ele alınması restorasyon ve onarım kararlarını şekillendirir. Tarihi yapılarda karşımıza çıkan doğal taşları tespit etmek ve rölöve üzerinde belgelemek, bu taşlarla ilgili alınacak müdahale kararları açısından da oldukça önemlidir. Analitik rölövede taş türlerinin gösterilme aşamaları; Yapıya ait rölöve çizimleri olması durumunda mevcut çizimler üzerinde çalışma yapılır. Rölöve olmaması durumunda ise yerinde ölçekli kroki hazırlanır. İhtiyaçlar doğrultusunda plan, kesit ve görünüş krokileri çizilir. Yerinde gözlem yapılarak birbirinden renk ve doku olarak farklı olan taş türleri tespit edilir. Gözlemlediğiniz farklı taşların hangi jeolojik sınıflandırmaya dahil olduğu araştırılır. Rölöve çizimleri ya da krokiler üzerinde farklı taş türleri boyama ve/veya tarama vb. tekniklerle işaretlenir. Yapılan boyama ve/veya tarama vb. tekniğine ait lejand hazırlanır. Hangi taşın hangi renk ve/veya tarama ile gösterildiğini belirtiniz. 20

26 UYGULAMA FAALİYETİ Uygulama 1: Öğretmeniniz tarafından belirlenecek olan bir tarihi yapının alan gezisi yapılarak incelenmesi. Bu uygulama kapsamında İstanbul için; Ayasofya Müzesi, Sultanahmet Camisi Meydanı, Hipodrom gezi alanı olarak belirlenmiştir. Farklı illerde; o bölgenin öne çıkan tarihi yapıları arasında farklı taş türlerinin gözlemlenebileceği yapı ya da yapı gruplarının gezi kapsamında incelenmesi önerilmektedir. İşlem Basamakları Gezdiğiniz tarihi yapıda farklı taş türlerini tespit ediniz. Gözlemlediğiniz taşların hangi jeolojik sınıflandırmaya dahil olduğunu bulmaya çalışınız. Yapının rölöve çizimleri üzerinde farklı taş türlerini boyama tarama vb. tekniklerle işaretleyiniz. Yapı elemanı bazında (sütun, duvar, ayak, kemer vb.) taş türlerinin dağılımını yapınız. Yaptığınız boyama tarama vb. tekniğine ait lejand hazırlayınız. Öneriler Alan gezisi kapsamında belirlenen yapılara ilişkin tarihçe araştırmasını yapınız. Yapıların mimari üslup ve özelliklerini araştırınız. Taş Koruma ve Onarım Programı derslerinde öğrenilen tüm bilgileri gezi esnasında gözlemleyiniz. Bilgileriniz öğretmeninize sorarak doğrulayınız. Yanınızda not defteri ve fotoğraf makinesi bulundurunuz. Hangi taşın hangi renk tarama ile gösterildiğini belirtiniz. 21

27 Örnek pafta : Çizim üstünde lejandla taş türlerinin gösterilmesi Uygulama Faaliyeti-1: Çizim üstünde lejandla taş türlerinin gösterilmesi 22

28 KONTROL LİSTESİ Bu faaliyet kapsamında aşağıda listelenen davranışlardan kazandığınız becerileri Evet, kazanamadığınız becerileri Hayır kutucuğuna (X) işareti koyarak kendinizi değerlendiriniz. Değerlendirme Ölçütleri 1 Gezdiğiniz tarihi yapıda farklı taş türlerini tespit ettiniz mi Gözlemlediğiniz taşların hangi jeolojik sınıflandırmaya dahil olduğunu 2 belirlediniz mi? Yapının rölöve çizimleri üzerinde farklı taş türlerini boyama tarama 3 vb. tekniklerle işaretlediniz mi? Yapı elemanı bazında (sütun, duvar, ayak, kemer vb.) taş türlerinin 4 dağılımını yaptınız mı? 5 Yaptığınız boyama tarama vb. tekniğine ait lejand hazırladınız mı? 6 Hangi taşın hangi renk ve/veya tarama ile gösterildiğini belirttiniz mi? Evet Hayır DEĞERLENDİRME Değerlendirme sonunda Hayır şeklindeki cevaplarınızı bir daha gözden geçiriniz. Kendinizi yeterli görmüyorsanız öğrenme faaliyetini tekrar ediniz. Bütün cevaplarınız Evet ise Ölçme ve Değerlendirme ye geçiniz. 23

29 UYGULAMA FAALİYETİ Uygulama 2: Öğretmeniniz tarafından belirlenecek olan bir tarihi yapının alan gezisi yapılarak incelenmesi. Bu uygulama kapsamında İstanbul için; Ayasofya Müzesi, Sultanahmet Camisi Meydanı, Hipodrom gezi alanı olarak belirlenmiştir. Farklı illerde; o bölgenin öne çıkan tarihi yapıları arasında farklı taş türlerinin gözlemlenebileceği yapı ya da yapı gruplarının gezi kapsamında incelenmesi önerilmektedir. İşlem Basamakları Gezdiğiniz tarihi yapıda farklı taş türlerini tespit ediniz. Gözlemlediğiniz taşların hangi jeolojik sınıflandırmaya dahil olduğunu bulmaya çalışınız. Yapı elemanı bazında (sütun, duvar, ayak, kemer vb.) tespit ettiğiniz taş türlerinin fotoğrafını çekiniz. Örnekte belirtilen formata uygun olarak fotoğraflı tespit raporu hazırlayınız. Öneriler Alan gezisi kapsamında belirlenen yapılara ilişkin tarihçe araştırmasını yapınız. Yapıların mimari üslup ve özelliklerini araştırınız. Taş Koruma ve Onarım Programı derslerinde öğrenilen tüm bilgileri gezi esnasında gözlemleyiniz. Bilgileriniz öğretmeninize sorarak doğrulayınız. Yanınızda not defteri ve fotoğraf makinesi bulundurunuz. 24

30 Uygulama Faaliyeti-2: Örnek Fotoğraflı tespit raporu 25

31 KONTROL LİSTESİ Bu faaliyet kapsamında aşağıda listelenen davranışlardan kazandığınız becerileri Evet, kazanamadığınız becerileri Hayır kutucuğuna (X) işareti koyarak kendinizi değerlendiriniz. Değerlendirme Ölçütleri 1 Gezdiğiniz tarihi yapıda farklı taş türlerini tespit ettiniz mi? Gözlemlediğiniz taşların hangi jeolojik sınıflandırmaya dahil olduğunu 2 buldunuz mu? Yapı elemanı bazında (sütun, duvar, ayak, kemer vb.) tespit ettiğiniz 3 taş türlerinin fotoğrafını çektiniz mi? Örnekte belirtilen formata uygun olarak fotoğraflı tespit raporu 4 hazırladınız mı? Evet Hayır DEĞERLENDİRME Değerlendirme sonunda Hayır şeklindeki cevaplarınızı bir daha gözden geçiriniz. Kendinizi yeterli görmüyorsanız öğrenme faaliyetini tekrar ediniz. Bütün cevaplarınız Evet ise Ölçme ve Değerlendirme ye geçiniz. 26

32 Aşağıdaki cümlelerin sonunda boş bırakılan parantezlere, cümlelerde verilen bilgiler doğru ise D, yanlış ise Y yazınız. 1. (..) Doğal taşları tespit etmek ve rölöve üzerinde belgelemek, bu taşlarla ilgili alınacak müdahale kararları açısından önemsizdir. 2. (..) Bir tarihi yapıda kullanılan doğal taşların hepsi aynı ocaktan çıkartılır. 3. (..) Yapının rölöve çizimleri üzerinde farklı taş türleri boyama tarama vb. tekniklerle işaretlenir. 4. (..) Analitik rölöve üzerinde farklı taşlar aynı renk ya da aynı tarama lejantı ile gösterilebilir. ÖLÇME VE DEĞERLENDİRME DEĞERLENDİRME Cevaplarınızı cevap anahtarıyla karşılaştırınız. Yanlış cevap verdiğiniz ya da cevap verirken tereddüt ettiğiniz sorularla ilgili konuları faaliyete geri dönerek tekrarlayınız. Cevaplarınızın tümü doğru Modül Değerlendirme ye geçiniz. 27

33 MODÜL DEĞERLENDİRME Aşağıdaki performans testi ile modülle kazandığınız yeterliği ölçebilirsiniz. Dersin Adı Amaç Konu DEĞERLENDİRME ÖLÇEĞİ Öğrencinin Adı Soyadı Sınıf No Değerlendirme Ölçütleri Evet Hayır 1. Tarihi yapıdaki farklı taş türlerini tespit ettiniz mi? 2. Gözlemlediğiniz taşların hangi jeolojik sınıflandırmaya dahil olduğunu buldunuz mu? 3. Yapı elemanı bazında (sütun, duvar, ayak, kemer vb.) taş türlerinin dağılımını yaptınız mı? 4. Tarihi taş ocakları hakkında bilgi aldınız mı? 5. Bugün çalıştırılmakta olan bir taş ocağında kullanılan taş çıkarılma yöntemleri araştırdınız mı? 6. Taş Seçim kriterlerini öğrendiniz mi? 7. İstanbul da/yaşadığınız şehirde tarihi yapılarda görülen öne çıkan önemli taş türlerini tespit ettiniz mi? DEĞERLENDİRME Cevaplarınızı cevap anahtarıyla karşılaştırınız. Yanlış cevap verdiğiniz ya da cevap verirken tereddüt ettiğiniz sorularla ilgili konuları faaliyete geri dönerek tekrarlayınız. Cevaplarınızın tümü doğru ise bir sonraki modüle geçmek için öğretmeninize başvurunuz. 28

34 CEVAP ANAHTARLARI ÖĞRENME FAALİYETİ-1 CEVAP ANAHTARI 1 Y 2 D 3 Y 4 D 5 Y ÖĞRENME FAALİYETİ-2 CEVAP ANAHTARI 1 Y 2 Y 3 D 4 Y 29

35 KAYNAKÇA ANGI Serkan, İstanbul tarihi yarımada daki antik yapılarda ve anıtlarda kullanılan doğal taşların özellikleri ve korunmuşluk durumları Restorasyon Konservasyon Çalışmaları, Sayı 6, İBB KUDEB, İstanbul, s.31-42, ASHURST John, DIMES Francis, Conservation of Building and Decorative Stone, Volume 1 Butterworth-Heinemann. ASHURST John, DIMES Francis, Conservation of Building and Decorative Stone, Volume 2 Butterworth-Heinemann. BORRELLİ Ernesto, URLAND Andrea, ARC Laboratory Handbook, ICCROM, Rome, CİLASON Necat, TONKA Salih, GÜROL Gürdal, İstanbul ve Çevresi Taş - Doğal Agrega Ocakları, STFA AŞ, İstanbul, ERGUVANLI Kemal, AHUNBAY Zeynep, AHUNBAY Metin, ERİŞ..., Marmara Bölgesi Eski Taş Ocakları, TÜBİTAK MAG-681 Projesi, İstanbul, ERGUVANLI Kemal, AHUNBAY Zeynep, Mimar Sinan ın Eserlerinde Kullandığı Taşların Mühendislik Jeolojisi ve Mimari Özellikleri, Mühendislik Jeolojisi Bülteni, 11, s , KULAKSIZ Seyfi, Doğal Taş (Mermer) İşletmeciliği ve İşlem Teknolojileri, Ankara, TAYMAZ Haydar, Yapı Bilgisi I-II-III, Milli Eğitim Basımevi, İstanbul, TEUTONİCO Jeanne Marie, A Laboratory Manual for Architectural Conservators, ICCROM, Rome, TOYDEMİR Nihat, GÜRDAL Erol, TANAÇAN Leyla, Yapı Elemanı Tasarımında Malzeme, Literatür, İstanbul, YÜZER Erdoğan, GÜNGÖR Yıldırım, ANGI Serkan, Doğal Taş Deyince, Granit AŞ, İstanbul, TS EN 1926 Temmuz 2007; Doğal Taşlar - Deney metotları - Basınç dayanımı tayini TS EN Şubat 2003; Doğal Taşlar - Deney metotları - Sabit moment altında eğilme dayanımı tayini 30