Yü ksek ö retim ve Yeni Bir Vizyon

Transkript

1 Yü ksek ö retim ve Yeni Bir Vizyon Üstün Ergüder stanbul Politikalar Merkezi Sabanc Ü niversitesi 22 May s Mart Üniversitesi Ç anakkale 1

2 Yakla m Dü ü nce egzersizi Dü ü nü lemeyeni dü ü nmek Kutu d nda dü ü nmek Kutu = 2547 ve sorgulamadan kabul etti imiz do rular. Amaç : tart ma ba latmak 2

3 Neden Reform Gerekli: 2547 Say l Yasa 28 Y l geçti ama köprü lerin alt ndan çok sular akt Hem çok ele tirildi hem çok sahiplenildi Üniversiteler YÖ K üa t : ABET, MÜDEK, EUA. Hedefleri: Yüksekö retimde okulla ma Siyasi hedefler Ara t rma 2547 Yasa Tasar m : Merkeziyetçi Tek tip Sistem ö zerkli i Ç e itlili e f rsat tan mayan bir yap Siyasi hedefler evrensel yüksekö renim hedeflerinden daha çok vurgulanm : 2547 say l yasa Madde 4 ve 5. 3

4 Madde 4: Yüksekö retimin Amac a) Ö rencilerini; (1) ATATÜRK nk laplar ve ilkeleri do rultusunda ATATÜRK milliyetç ili ine ba l, (2) Tü rk milletinin milli, ahlaki, insani, manevi ve kü ltü rel de erlerini ta yan, Tü rk olman n eref ve mutlulu unu duyan, (3) Toplum yarar n ki isel ç kar n n ü stü nde tutan, aile, ü lke ve millet sevgisi ile dolu, (4) Tü rkiye Cumhuriyeti Devletine kar gö rev ve sorumluluklar n bilen ve bunlar davran haline getiren, (5) Hü r ve bilimsel dü ü nce gü cü ne, geni bir dü nya gö rü üne sahip, insan haklar na sayg l, (6) Beden, zihin, ruh, ahlak ve duygu bak m ndan dengeli ve sa l kl ekilde geli mi, (7) lgi ve yetenekleri yö n ünde yurt kalk nmas na ve ihtiyaç lar na cevap verecek, ayn zamanda kendi geç im ve mutlulu unu sa layacak bir mesle in bilgi, beceri, davran ve genel kü ltü rü ne sahip, vatanda lar olarak yeti tirmek, b) Tü rk Devletinin ü lkesi ve milletiyle bö lü nmez bir bü tü n olarak, refah ve mutlulu unu art rmak amac yla; ekonomik, sosyal ve kü ltü rel kalk nmas na katk da bulunacak ve h zland racak programlar uygulayarak, ça da uygarl n yap c, yarat c ve seçkin bir orta haline gelmesini sa lamak, c) Yü ksek ö retim kurumlar olarak y ü ksek d ü zeyde bilimsel çal ma ve ara t rma yapmak, bilgi ve teknoloji ü retmek, bilim verilerini yaymak, ulusal alanda geli me ve kalk nmaya destek olmak, yurt i çi ve yurt d kurumlarla i birli i yapmak suretiyle bilim d ü nyas n n se çkin bir ü yesi haline gelmek, evrensel ve ça da geli meye katk da bulunmakt r. 4

5 Sistem Performans n n De erlendirilmesi

6 Sistemin Performans : Özerklik Akademik ve kurumsal özerklik yü ksekö retimde ç ok ö nemli evrensel de erler. Sistem ve kurumsal özerklik Sisteme ö zerk demek mü mkü n mü? Kurumsal ö zerklik var m? 6

7 OECD ye Göre Ü niversite Özerkli i Bina, Borçç, Bor Hedeflere Akademik arsa kredi gö re yap ve mü lkiyeti özerkli i Bütçe ders harcamas içeri i Akademik Maa lar personel tespit i e alma ve edebilmek ç karma Ne Ö renciler kadar ne ö renci ödeyecek al nacak Hollanda Polonya Birle ik Krall k Avustralya Meksiko Finlandiya Norveç Norveç Danimarka Avusturya Kore (Kamu) T ürkiye Japonya (Kamu) sveçç sve 7

8 Sistem Performans : Vak f Üniversiteleri Önemli bir yenilik OECD Kriterlerine göre vak f ü niversiteleri daha ö zerk Ara t rma ve ö retimde kalite kavram ve kriterleri gü ndeme girdi Sisteme rekabeti getirdi Ancak rekabet e it artlarda de il Devlet üniversitelerinin sorunlar var Sistemde çe itlilik artt ; ancak, yeterli de il Çe itlili e ra men tek tip olma mahalle bask s azalmad Okulla ma yü k ü nü kald rmakta pek ba ar l de iller (toplam kay tl ö rencilerin yü zde 5 kadar vak f ü niversitelerine kay tl. 8

9 Sistemin Performans : Yü ksek ö retimde Br ü t Okulla ma Oranlar Yü ksek ö retimde Okulla ma 9

10 Y llara G ö re Y ü ksek ö retime Ba vuran ve Yerle tirilen Ö renci Say lar Kaynak: YÖK,

11 Yüksekö retimde Okulla ma Ba ar l bir performans Ancak, ö retimde ö nemli bir kalite sorunu ortaya ç kt Kapasite art olmadan kurumlarda ö renci say lar çok artt Gene de d ar da kalan ö renci say s fazla ve azalmayacak 11

12 Sistem Performans : Ara t rma Bilimsel Yay n Say s Bak m ndan T ü rkiye nin Dü nya S ralamas ndaki Yeri Kaynak: TUB TAK. TÜ T ÜB TAK taraf ndan Thomson Thomson s ISI Web of Science kaynak gö g ö sterilerek haz rlanm t r. 12

13 Bilimsel Yay nlar n Etki De erinde T ü rkiye 44 Ülke Aras nda 41. S rada 13 Kaynak: TÜB TAK ULAKB M, Türkiye Bilimsel Yay n Göstergeleri II,

14 Sistem Art Performans : Ü niversite Say s nda, Ç e itlilik ve Dar Gelen Elbise

15 Sistem Performans : Sistemin Finansman ve Sosyal Adalet Bedava yü ksekö retim = sosyal adalet Geçerli bir varsay m m Yü ksekö retim ve K-12 finansman Üniversitelerin gelir ihtiyac ve mali ö zerklik Ö renciler Ya am boyu e itim Uygulamal ara t rma ve topluma hizmet sunumu Gö stergeler ne diyor? 15

16 E itimin Finansman Kaynaklar Dü nya Bankas E itim Sekt ö r ü Raporu, 2006 GSMH ye Göre E itime Ayr lan Pay 8 7 Türkiye daha az harc yor 6 Türkiye daha çok harc yor 5 4 Türkiye Finlandiya Almanya 3 Birleþik Krallýk 2 GSMH'ye Oraný 1 0 Kamu Özel Toplam Finasman Kaynaklarý 16

17 2002 Y l nda E itime Cepten Yap lan Ö zel Harcamalar (TL 6,925 trillion) World Bank Turkey Education Sector Study, Aral k 31,

18 K12 Okul Sistemimiz Az Say da Ö rencimizi Ç ok yi E itiyor Ama Ç o unlu un E itiminde S n fta Kal yor OECD nin 6 l Ö renme Becerisi Skalas nda Ö renci Performans (Program of International Student Assessment ) Percent of Students Turkey New Members Members 5 OECD 0 < Learning Proficency Scale

19 E itim ve G ü cü World Bank Education Sector Study, 2006 Genç ve Eðitilmiþ Nüfusta Ýþsizlik, Yaþ Grubu Ýlk Öðretim Lise Yüksek 19

20 Ya Gelir Profili Mehmet Kaytaz Kaytaz,, Erken Ç ocukluk E itimi FaydaFayda- Maliyet Analizi, Analizi, Anne Ç ocuk E itim Vakf iç in Haz rlanan Rapor, Rapor, Istanbul, Gelir (YTL) Yaþ Yaþ Eðitimsiz Ýlkokul Orta Lise Yüksek 20

21 Baz Dü ü nceler Artan rekabet ve çe itlilik: ö zel üniversiteler, yabanc ü niversiteler, ö zel sektö r, uzaktan e itim Azalan kamu kaynaklar Topluma hizmet: Bilgi transferi ve sü rekli e itim Kalk nma ve toplumsal geli meye katk Demokratik yurtta l k Bilgi toplumunda ü niversitenin rolü : odak noktas, ba lant, enformasyon i lemenin odak noktas (enformasyonun bilgiye dönü tü rü lmesi) 21

22 Üniversite Yönetimine Yans malar Giri imci liderlik (rektö r) ddia sahipleri nin ü niversite yö netimine kat l m Kalite sü reçleri ve akreditasyona artan ihtiyaç. Kendi kendini yö netebilmek ve ö zerklik. Devleti bilgilendirmek Özel sektö rü bilgilendirmek. Üniversite yö neticilerinin mali yö netimde artan sorumlulu u Topluma daha duyarl ve esnek kurumlar. 22

23 Ne Tip Yüksekö retim Kurumlar? Ara t rma ü niversiteleri? Sanal Kurumlar? Devlet taraf ndan fonlanan kurumlar? Özel kar amac gü tmeyen kurumlar? Özel kar amac gü den kurumlar? Sanayi ve ticaret kurulu lar n n üniversiteleri. A (network) ü niversiteleri: Oresund Laureate Education, Inc. 23

24 T ürkiye nin kilemi: Kalite ve Y nla ma Bask s Kaliteli e itim ve Türkiye nin f rsat penceresi: ERG Raporu(Can Fuat Gü rlesel) 2005 y l nda ya aras ü niversite mezunu nü fusun yü zde 10,2 si. Senaryo 1: 2025 y l nda yü zde 32,6 Senaryo 2: 2025 y l nda yü zde 38,3. Her iki senaryoya göre de Türkiye de yü ksek ö renim g örenlerin say s nda b ü yü k art olacak. K-12 sisteminden de daha kaliteli ö renci gelmesi olas. Yeni ö renci kategorisini de göz ard etmemek laz m. Sorun: Kaliteli e itim ile ö renci say s n n yaratt bask alt nda kalacak. imdiye kadar al ageldi imiz tek tip model çözü m m ü? Çö zü m olarak ç e itlilik ve kurumsal ö zerklik Global standartlarda ara t rma, bilgi ü retimi ve teknolojik geli me (ekonomik hayata uygulama) 24

25 Ne Yapmal Ö neriler

26 Ne Yapmal? Ç e itlili e/farkl la maya imkan tan mak, hatta ö zendirmek. Yasaklay c olmayan ancak hesap verici ve effaf olan yap lar olu turmak, Girdi kontrol ü yerine ç kt kontrol ü n ü vurgulamak, Performans de erlendirmesi ü zerinde srarla durmak. Üniversitelerin asli g ö revleri (e itim, ara t rma, ve topluma hizmet) yasalarda daha belirgin bir ekilde vurgulanmal. Yü ksekö retim kurumlar na rehberlik eden, sistemin sorunsuz i lemesini sa layan, yü ksek ö retimdeki çe itlili i yö neten kat l mc bir ü st kurul olu turulmal d r. Geli mekte olan ü niversitelerin m ü tevelli heyeti olarak da gö rev yapabilir. Üniversiteleraras Kurul un yerine Avrupa daki Rekt ö rler Konferans na benzer bir yap lanma olu turulmal d r. Kalite gü vencesi iç in ba ms z, effaf, tam yetkili ve uluslararas akreditasyona sahip ulusal bir otorite kurulmal, bu alanda standartlar ve ortak politikalar olu turularak e gü d ü m sa lanmal d r. 26

27 Ne Yapmal : Çe itlilik ve Kurumsal Özerklik Üniversitelerin standart görevleri e itim, ara t rma ve topluma hizmeti içerir. Bu g ö revlerin hangilerinin ö ncelikli olaca, kurumlar n kendilerince belirlenir, stratejik planlar çerçevesinde Yü ksekö retim Üst Kurulu onay ile kesinle ir ve ilan edilir. Kurumsal ö zerklik ve akademik ö zgü rlü k kavramlar anlaml hale getirilmeli ve hesap verme ile ili kilendirilmelidir. Yü ksekö retim kurumlar aras nda çe itlilik ve farkl la ma te vik edilmelidir. Kurumlar, hangi istikamete yö neleceklerine karar verebilmelidir. 27

28 Ne Yapmal : Yönetim Geleneksel yö netim tarz, yar mac ortama ayak uyduramamaktad r. Verimli, etkin, hesap verebilir bir yö netim tasarlanmal d r. Seçim yerine atama yö ntemine geçilmelidir. Ancak atama yö ntemi effaf, kuruma yak n, görü al veri ine dayanan, zamana yay lm bir sistem olmal. Payda lar ü niversite yö netimine kat lmal 28

29 Ne Yapmal : Yüksekö retimin Finansman Torba bü tçeye geçi sa lanmal Ödeme gü cü olanlar için ö renim ü cretleri artt r l rken ödeme gü cü olmayanlar için güçlü ve etkin bir burs ve mali destek sistemi tasarlanmal d r. Dü ük faizli, ileriye dönük borçland rma sistemleri tasarlanmal d r -- önce oku sonra öde. Bilim ve Teknoloji Yüksek Kurulu nca saptanacak baz öncelikli alanlarda okumak isteyen ba ar l gençlere verilecek burslar yer almal Bü tçe tespitinde performansa ö nem verilmelidir. Çok kaynakl gelir yap s na uygun mali dü zenlemeler gerçekle tirilmelidir. 29

30 Ne Yapmal : Personel Rejimi Devlet ü niversiteleri, uzun vadede ve dikkatle planlanm bir strateji sonunda sö zle meli personel rejimine geç melidir. Kalite yö netimini devlet memuru statü sünde çal anlar n bulundu u bir ortamda sa lamak güçtü r. Akademik dari 30

31 Ne Yapmal : Kalite Güvencesi Üniversite reformu muhakkak, kalite gü vence sistemlerini de içermelidir. Kurumlardan stratejik plan haz rlamalar istenmelidir. Kalite çal malar n n hedefi sadece hesap verme/ denetleme olmay p de i im ve iyile tirme de sa lamakt r. 31

32 Ne Yapmal : Üniversiteye Giri A a daki ilkeleri gö z ön ünde bulunduran bir sistem tasarlanmal d r. Lise e itimi kalitesini ve ö renciyi ön plana ç karan Üniversite özerkli ini s n rlamayan Yozla maya f rsat vermeyen Orta ö renimdeki ba ar ya dayal bir sistem geli tirilmelidir. 32

33 Ne Yapmal : Meslek Yüksekokullar Meslek yü ksekokullar üniversitelerin bü nyesinden ç kar larak ba ms z kurumlar haline getirilmelidir. Yö netim yap lar piyasada olan de i ikliklere, teknolojik geli melere duyarl hale getirilmelidir. Bu okullar n cazibesini artt racak de i ikliklerle ö rencilerin buralar tercih etmeleri sa lanmal d r. 33