lkö retim Okulu Ortaö retim Dönemindeki Çocuklarda Sosyal Fobinin Araflt r lmas

Transkript

1 Çocuk Dergisi 8(2): , 2008 lkö retim Okulu Ortaö retim Dönemindeki Çocuklarda Sosyal Fobinin Araflt r lmas Fadime ÜSTÜNER TOP *, Bar fl KAYA *, H. Sibel GÜNDÜZ ** lkö retim Okulu Ortaö retim Dönemindeki Çocuklarda Sosyal Fobinin Araflt r lmas Amaç: Bu çal flma, ortaö retim dönemindeki çocuklarda sosyal fobiyi ve bu dönemdeki çocuklar n davran fllar üzerindeki etkilerini saptamak amac yla planlanm flt r. Gereç ve Yöntem: Araflt rmada yer alan 279 ö renciye veri toplamak amac yla anket formlar haz rlanm fl ve yüz yüze görüflme yöntemiyle ö rencilere uygulanm flt r. Anket sonuçlar ndan elde edilen veriler SPSS program na aktar lm flt r. Sonuçlar ortalama±standart sapma ve yüzde fleklinde ifade edilmifltir. Verilerin karfl laflt r lmas nda ki-kare testi yap lm flt r. Bulgular: Elde edilen bulgulara göre araflt rma kapsam nda yer alan baz ö rencilerin sosyal fobi yönünden birtak m belirtiler gösterdi i, 3.9 unun arkadafl n n bulunmamas ndan dolay bu kesimin risk alt nda olabilece i saptanm flt r. Ayr ca sosyal fobinin belirtilerinden olan, baflkalar n n düflüncelerine fazla önem verme de bu araflt rma grubunda 78.5 gibi yüksek bir oranda tespit edilmifltir. Araflt rma grubunda k z ö rencilerin 25 i, erkek ö rencilerin ise 21.3 ünün faaliyetlere kat lmamas ö rencilerin sosyal fobi belirtisi gösterdiklerini desteklemektedir. Investigation of Social Phobia in Primary School Children Object ve: In this study, presence of social phobia and effects of it on the behaviour of primary school students were investigated. Material and Method: Questionnaire forms were prepared and applied to 279 students face to face. Obtained data were transferred to the SPSS program. Results were given as mean±standart deviation and percentages. Chi-square test was applied for the comparison of data. Results: There were some signs of social phobia in the students of, for example, 3.9 of the students have a risk of social phobia because of lack of friends. One of the indicators of social phobia is to overrate others thoughts. In this survey t was found that 78.5 of students had this problem and 25 of female and 21.3 of male students did not participate in social activities which showed that they had social phobia. Conclusion: Knowledge about social phobia and observation of children under risk will decrease the prevalence of social phobia. Sonuç: Toplumun sosyal fobi hakk nda bilgi sahibi olmas ve risk alt nda olan çocuklar n dikkatle gözlenmesi sosyal fobi yayg nl n azaltacakt r. Anahtar kelimeler: Sosyal fobi, çocuk, okul baflar s Key words: Social phobia, child, school success G R fi Sosyal fobi genellikle ergenlik döneminde bafllayan, kiflinin çal flma yaflam ve sosyal ifllevselli inde belirgin bozulmalar ile seyreden yayg n bir hastal kt r (1). Sosyal fobi, utanç verici bir duruma düflmekten, onaylanmayacak bir davran flta bulunmaktan, be enilmemekten, olumsuz olarak de erlendirilmekten duyulan korkudur (2). Al nd tarih: Kabul tarihi: * Giresun Üniversitesi Sa l k Yüksekokulu, Ö r. Gör. ** Giresun Üniversitesi Sa l k Yüksekokulu, Hemfl. Sosyal fobisi olan kiflilerin özellikleri aras nda baflkalar n n görüfllerine fazla önem verme, kendini aç kça ortaya koyamama, hay r diyememe vard r (3). Korkulan toplumsal bir eylem gerçeklefltirilmesi gereken durumla karfl laflma hemen her zaman kayg tepkisi do urur. Ancak, toplumsal eylemin gerçeklefltirilmesi gereken bir durumla karfl laflmaktan kaç nma korkma ya da bununla ilgili kayg l beklenti kiflinin ola an günlük ifllerini, mesleki ifllevselli ini ya da toplumsal yaflam n önemli ölçüde bozuyorsa ya da kifli fobisi olaca na iliflkin belirgin bir s k nt duyuyorsa böyle bir tan konmas uygun olur (4). Çocuk ve ergenlerde sosyal fobinin tan nmad ve 102

2 F. Üstüner Top ve ark., lkö retim Okulu Ortaö retim Dönemindeki Çocuklarda Sosyal Fobinin Araflt r lmas az tan konuldu u, daha çok bu çocuklar n utangaç olarak geçifltirildi i bildirilmektedir (5). Sosyal fobinin ortaya ç k fl nda ana baban n kiflilik özellikleri ve çocuk yetifltirme tarzlar n n büyük etkisi vard r (2). Yüksek mevki ve makam sahibi olduklar halde çocuklar na yeterli zaman ay ramayan, onlar n ruh sa l için gerekli olan sevgiyi, ilgiyi, flefkati ve yak nl gösteremeyen anne babalar n çocuklar nda da sosyal fobiye s k rastlanmaktad r (6). Sosyal olmayan çocuklar, yafl tlar yla iliflki sorunu yaflamamalar na karfl n onlarla birlikte olmak yerine yaln z kalmay ye ler. Sosyal fobisi olan çocuklarda s k nt, a lama, huysuzluk, donakalma ya da tan d k olmayan insanlar n oldu u toplumsal durumlardan uzak durma fleklinde belirtiler de görülebilir (3). Ö renciler bildikleri halde parmak kald ramaz, sözlülerde baflar s z olurlar (4). Sosyal fobi çocuk ve ergenlerde yaklafl k 1 oran nda görülür. Yaflça büyük olan kesimde daha s kt r ve eriflkinlerde en s k rastlanan anksiyete bozukluklar ndan biridir (5) lar n bafllar nda sosyal fobi terimi ilk kez kullan lmaya baflland nda görece ender bir bozukluk oldu una inan lmakta idi. Daha önceleri sosyal fobinin toplumun 1 inden az n etkileyen bir bozukluk oldu u düflünülürken son y llarda tan koymak için kullan lan ölçütlere ve görüflme araçlar na ba l olarak her on kifliden birinde yaflam - n n bir döneminde sosyal fobi görüldü ü belirtilmifltir (7). Ülkemizde tipik sosyal fobi türünde olmasa bile toplulu a girme, toplulukta konuflma, toplulukta özgürce davranabilme konular nda de iflik derecelerde çekingenlik oldukça s k görülen bir durumdur (8). Türkiye Ruh Sa l Profili araflt rmas na göre sosyal fobi kad nlarda 2.3, erkeklerde 1.1 olarak belirlenmifltir (9). Avrupa da yap lan araflt rmalarda sosyal fobinin yaflam boyu yayg nl n n aras nda de iflti i belirlenmifltir (10). Biyolojik, çevresel, ailesel ve genetik birçok neden üzerinde durulmas na karfl n sosyal fobinin as l etiyolojisi ve olufl mekanizmas konusundaki bilgilerimiz yeterli de ildir (11-13). Sosyal fobi tedaviye oldukça iyi cevap veren bir rahats zl kt r (14). Baz çal flmalarda, yaln z bafl na uygulanan psikoterapi ve farmakoterapi ile her ikisinin birlikte uyguland kombine terapiler karfl laflt r lm flt r. Kombine terapilerin daha yararl oldu u iddia edilmifltir (15). Bu araflt rma, ortaö retim dönemindeki çocuklarda sosyal fobiyi ve bu dönemdeki çocuklar n davran fllar üzerindeki etkilerini saptamak amac yla planlanm flt r. GEREÇ ve YÖNTEM Bu tan mlay c araflt rman n evrenini Giresun l Merkezinde bulunan Mustafa Kemal lkö retim Okulu ö rencileri oluflturmufltur. Rasgele seçilen Mustafa Kemal lkö retim Okulu ortaö retim dönemindeki 298 ö renci örneklem grubunu oluflturmufltur. Araflt rma için gerekli izin al nm flt r. Araflt rman n yap ld tarihlerde çeflitli nedenlerle 279 ( 96) ö renci ile çal flma tamamlanm flt r. Veri toplama arac olarak kullan lan anket formu, literatür bilgilerinden yararlanarak araflt rmac lar taraf ndan haz rlanm flt r. Anket formunda ö rencilere sorulmak üzere 33 soru belirlenmifltir. Araflt rmac lar taraf ndan yap lan anket ö rencilere da t larak kendilerinin cevaplamas fleklinde gerçeklefltirilmifltir. Anket formlar da t lmadan önce ö renciler araflt rman n amac ve bilimselli i ile ilgili bilgilendirilmifltir. Anket sonuçlar toplu olarak de erlendirilece inden formlara kimlik bilgilerinin yaz lmamas gerekti i belirtilmifltir. Anket formlar ndan elde edilen veriler SPSS program na aktar lm fl ve ortaya ç kan sonuçlar ortalama±standart sapma ve yüzde fleklinde ifade edilmifltir. Bu verilerin karfl laflt r lmas nda ki-kare testi kullan lm flt r. BULGULAR Araflt rma kapsam na al nan Mustafa Kemal lkö retim Okulu ortaö retim dönemindeki ö rencilerin yafl ortalamalar 12.60±0.85 (11-14) tir. Sosyoekonomik düzeyi orta olan okulda araflt rmaya al nan k z ö renci oran 44.4 (124), erkek ö renci oran 55.6 (155) d r. Çocuklar n kaç kardefl olduklar na bak ld nda 34.1 inin 2 kardefl, 33 ünün üç kardefl oldu u görülmektedir. Çocuklar n 83.5 i ev kad n olan annelerinin 41.6 s ilkokul mezunu, 37.3 ü iflçi olan babalar n n ise 25.1 i üniversite, 24.7 si lise, 24.4 ü ise ilkokul mezunudur. Okul baflar s

3 Çocuk Dergisi 8(2): , 2008 oran nda orta düzeyde olan ö rencilerin 52.3 ü çevresi ile iyi anlaflt n belirtmifltir. Ö rencilerin 87.1 i daha çok arkadafllar arac l - yla fobi hakk nda bilgi sahibi oldu unu ifade etmifltir. Araflt rmada yer alan ö rencilerin 60.9 unun sosyal fobi hakk nda bilgi sahibi olmad tespit edilmifltir. Arkadafllarla geçiminin/iliflkilerin genel olarak iyi oldu u belirlenen ö rencilerin 3.9 unun hiç arkadafl n n olmamas dikkat çeken bir bulgudur (Tablo 1). Ayr ca, sosyal fobinin belirtilerinden olan, baflkalar - n n düflüncelerine fazla önem verme de bu araflt rma grubunda 78.5 gibi yüksek bir oranda tespit edilmifltir (Tablo 2). Çocuklar n büyük bir k sm düflüncelerini kolayca dile getirebilmekte iken rahats z olduklar baz durumlarda bunu rahats z olduklar kiflilere söyleyememektedir. Bunun yan s ra okul faaliyetlerine kat l m oran 77.1 olan ö rencilerin tek bafllar na hareket etme oranlar nda çekingenli in ön planda oldu u göze çarpmaktad r. Araflt rma grubunun 18.3 ünde toplulukta yüz k zarmas ve 10.4 ünde korku duyulmas gibi sosyal fobi belirtileri saptanm flt r. Çocuklar n 64.2 si aile iliflkisinin iyi oldu unu ifade etmifl olup, sorun yaflad klar zamanlarda bunlar ailelerinden çok arkadafllar ile paylaflt klar belirlenmifltir. Tablo 1. Ö rencilerin arkadafllar yla anlaflma durumlar n n araflt r lmas. Yap lan çal flmada erkek ö rencilerin 57.4 ünün okul baflar s orta ve düflük düzeyde, 42.6 s ise yüksek düzeyde, k z ö rencilerin 44.4 ü orta ve düflük düzeyde, 55.6 s yüksek düzeyde oldu u saptanm flt r. Bu do rultuda cinsiyet ile okul baflar s aras nda istatistiksel olarak anlaml iliflki oldu u tespit edilmifltir (p=0.030). Araflt rma sonuçlar na göre erkek ö renciler 81.9, k z ö renciler 89.5 oran nda düflüncelerini rahatça dile getirdiklerini belirtmekte, buna karfl n erkek ö renciler 73.5, k z ö renciler 84.7 oran nda arkadafllar n n düflüncelerine önem verdiklerini belirtmektedir (Tablo 3). Bu sonuçlardan cinsiyet ile düflünce söyleme aras nda istatistiksel olarak anlaml bir fark bulunamam flt r (p=0.076). Fakat cinsiyet ile arkadafl düflüncelerine önem gösterme durumlar aras nda istatistiksel aç dan anlaml derecede fark saptanm flt r (p=0.025). Araflt rma kapsam ndaki erkek ö rencilerin 71.6 s k z ö rencilerden 75.8 i yaz l s navlarda ö retmenin bafl nda beklemesinden rahats z oldu unu fakat buna ra men bu ö rencilerin büyük bölümü bu rahats zl klar n dile getiremediklerini belirtmektedir. Cinsiyet ile durumdan rahats z olma olgular aras nda istatistiksel yönden anlaml bir fark bulunamam flt r (p=0.430). Çal flmada, ö rencilerin konu anlatma s ras nda yaflad klar duygulardan yüz k zarmas, rahats zl k hissetme erkeklerde 47.1, k zlarda 46 oran nda oldu u tespit edilmifltir. Bu iki veri aras nda istatistiksel olarak anlaml bir fark bulunamam flt r (p=0.851). Arkadafl geçimi letiflimim çok iyi Sevdi im kiflilerle Herkesle anlaflamam Hiç arkadafl m yok Araflt rmaya al nan erkek ö rencilerin 78.7 si, k z ö rencilerin 75 i okuldaki faaliyetlere kat l m gösterdiklerini belirtmektedir. Okul faaliyetlerine kat - l m ile cinsiyet olgular karfl laflt r lmas nda yap lan Pearson ki-kare testinde anlaml bir fark bulunmam flt r (p>0.05). Tablo 2. Ö rencilerin arkadafllar n n düflüncelerine önem verme durumu. Arkadafl düflüncelerine önem verme Elde edilen sonuçlarda erkeklerin 58.7 sinin, k zlar n 71 inin moral bozuklu u durumunda bunu arkadafllar na anlatt klar fakat moral bozuklu una yol açan sorunlar n erkek ö rencilerin 58.7 sinin, k z ö rencilerin 54 ünün kendilerinden yaflça büyük olan çevreleriyle paylaflmad klar tespit edilmifltir. Cinsiyet ile moral bozuklu unu paylaflma duru- 104

4 F. Üstüner Top ve ark., lkö retim Okulu Ortaö retim Dönemindeki Çocuklarda Sosyal Fobinin Araflt r lmas Tablo 3. Ö rencilerin cinsiyet, arkadafl düflünceleri, okul faaliyetlerine kat l m, sorunlar n anlatma durumlar n n karfl laflt r lmas. Arkadafl düflünceleri Faaliyetlere kat l m Sorunlar n anlatma Cinsiyet K z Erkek De erlendirme x 2 : p=0.25 x 2 : p=0.464 x 2 : p=0.433 mu aras nda istatistiksel olarak anlaml bir fark saptanm flt r (p=0.034). Fakat cinsiyet kavram yla sorunlar n paylaflma kavram aras nda anlaml fark tespit edilememifltir (p=0.433, Tablo 3). Ekonomik durumu orta seviyede olan ö rencilerden erkeklerin 52.3 ü, k zlar n 41.9 u kendini çevresindekilerle iyi anlaflamayan olarak tan mlamaktad r. Burada ekonomik durum ile kendini tan mlama aras nda istatistiksel yönden anlaml bir fark bulunamam flt r (p=0.936). Okul baflar s düflük ve orta düzeyde olan ö rencilerin 54.2 sinin, yüksek düzeyde olan ö rencilerin 40.7 sinin çevresiyle iyi iletiflim kuramad tespit edilmifltir. Pearson ki-kare testi uygulanan bu kavramlar aras nda istatistiksel aç - dan anlaml derecede yüksek farklar saptanm flt r (p=0.025). Çevresiyle iyi geçinen ö rencilerin 64.4 ü rahatl kla s n f etkinliklerine kat ld klar n, iyi anlaflamayanlar n ise 61.5 i bu etkinlikler s ras nda sorun yaflad klar n ve bunun do rultusunda yüzlerinin k - zard n ve rahats z olduklar n belirtmektedirler (Tablo 4). Uygulanan ki-kare testinde konu anlatma ile kendini tan mlama kavramlar aras nda anlaml farklar bulunmufltur (p=0.000). Okul baflar s yüksek olan ö rencilerin 64.4 ünün s n f etkinli inde rahat davrand, okul baflar s orta ve düflük olan ö rencilerin 59.9 unun anksiyete yaflad ve rahat davranamad belirlenmifltir. Okul baflar s ile aktif s n f etkinli i karfl laflt rmas nda istatistiksel aç dan anlaml derecede yüksek ilinti tespit edilmifltir (p=0.000). TARTIfiMA Araflt rma grubumuzun büyük ço unlu u iki ve üzeri kardefl sahibidir. Literatür kaynaklardan elde edilen bilgilere göre ailede kardefl say s n n fazla olmas, ailenin çocuklara olan ilgilerinin eflit da t lmas - na engel olmakta ve bu da sosyal fobiyi dolayl olarak da olsa etkilemektedir. Araflt rmada yer alan ö rencilerin büyük ço unlu unun sosyal fobi hakk nda bilgi sahibi olmad tespit edilmifltir. Çocuk ve ergenlerde sosyal fobinin tan nmad ve az tan konuldu u, daha çok bu çocuklar n utangaç olarak geçifltirildi i bildirilmektedir (5). Araflt rmada hiç arkadafl olmad n ifade eden çocuklar n bulunmas oldukça düflündürücüdür. Çocuklarda çekingenlik olabilece i gibi sosyal fobinin tipik bulgular ndan olan toplum taraf ndan elefltirilmekten, küçük düflürülmekten korkma da neden olabilir. Ayr ca sosyal fobinin belirtilerinden olan, baflkalar - n n düflüncelerine fazla önem verme de araflt rma grubunda oldukça yüksek saptanm flt r (Tablo 2). Sosyal fobiyi düflündürebilecek bu bulgular n fobinin erken tespiti için de erlendirilmesi gerekmektedir. Benzer bir araflt rmaya göre okul baflar s düflük olan ö rencilerde, özellikle e itim almam fl kiflilerde sosyal fobi etkisinin yüksek oldu u vurgulanm flt r (16). Bu sonuçlar; okul baflar s düflük bireylerde kendilerini ifade etme ile ilgili ve/veya sosyal etkileflimde bir sorun olup olmad de erlendirmenin önemini ortaya koymaktad r. Her iki cinsteki ö rencilerin büyük ço unlu u rahatça fikirlerini ifade ettiklerini, ayn zamanda arkadafl 105

5 Çocuk Dergisi 8(2): , 2008 düflüncelerine büyük oranda önem verdiklerini belirtmifllerdir. Fakat cinsiyet ile arkadafl düflüncelerine önem verme durumlar aras nda fark saptanm flt r. K zlar arkadafllar n n düflüncelerine daha fazla önem vermektedir. Yap lan benzer araflt rmalarda sosyal fobinin görüldü ü çocuklarda çevresindeki kiflilerin fikirlerine fazla önem verme, sevilme ve be enilme için kusursuz olma çabas yüksek oranda tespit edilmifltir (17). Çal flmada, ö rencilerin konu anlatma esnas nda yaflad klar duygulardan yüz k zarmas, rahats zl k hissetmeleri sosyal fobiyi düflündürücü bulgulardand r. Karacan ve ark. n n (18) yapt benzer bir araflt rmada elde edilen sonuçlarda, sosyal fobi bozuklu u olan kiflilerde, s n f içerisinde derslere kat l mdan kaç nma ve ço u zaman konu anlatma durumunda yüz k zarmas, heyecanlanma ve rahats zl k hissetme 87.5 oran nda bulunmufltur. Sosyal fobili çocuklar n toplum önünde konuflma, sosyal toplant lara kat lma, toplum önünde gösteri yapma durumlar nda korku duyduklar n ve faaliyetlere kat lmad klar n belirtilmektedir (19). Araflt rma sonuçlar na göre az msanmayacak ölçüde k z ve erkek ö rencilerde okul faaliyetlerine kat lma durumunun az olmas sosyal fobi belirtisi göstergesi olarak de erlendirilmelidir. Araflt rma grubunda k zlar moral bozuklu u gibi durumlar n erkeklere göre daha fazla oranda arkadafllar ile paylaflmaktad rlar. Her iki cinsteki bireylerin yar dan fazlas sorunlar n kendilerinden yaflça büyük olan çevreleriyle paylaflmad klar tespit edilmifltir. Sonuçlar çocuklar n n yaflça kendilerinden büyük olan kiflilerle iletiflimlerinde sorun oldu unu düflündürmektedir. Sosyal fobililerin herkesten ve kendini güvende hissetmedi i her yerden uzaklaflmas, bunun sonucunda da yaflad klar sorunlar n ailelerine ve yak n çevrelerine anlatamamalar yap lan araflt rmalarda önemle vurgulanan bir noktad r (20). Çocuklar n baflar durumu ile çevresiyle iletiflim kurmas aras nda istatistiksel olarak anlaml iliflki saptanmas sosyal fobinin önemini sergilemektedir. Çevresiyle iletifli güçlü olan çocuklar n kendilerine güvenlerinin artmas okul baflar lar n desteklemekte Tablo 4. Ö rencilerin konu anlatma ve kendini tan mlama durumlar n n karfl laflt r lmas. Konu anlatma Rahatl kla Yüzüm k zar r x 2 : yi anlaflan p= ,4 38,5 52,3 çok önemli bir yer almaktad r. Öztürk ve ark. n n (21) yapt araflt rma sosyal fobisi olan kiflilerin derslere kat l mdan çekindikleri ve bu duruma maruz kald klar nda anksiyete yaflad klar ndan dolay okul baflar - lar n n gerçek kapasitelerinin çok alt nda oldu unu ve baflkalar yla iliflki kurma ve etkileflimini önemli ölçüde etkiledi ini ortaya ç karmaktad r. Sosyal fobinin erken dönemde saptanmas ve çocuklar n fobilerinin azalt lmas konusunda desteklenmeleri okul baflar lar için oldukça önemlidir. Çevresiyle iyi geçinen ö rencilerin rahatl kla s n f etkinliklerine kat ld klar n, iyi anlaflamayanlar n ise bu etkinlikler s ras nda sorun yaflad klar n ve bunun do rultusunda yüzlerinin k zard n ve rahats z olduklar n belirtmektedirler (Tablo 4). S n f etkinli- inde belirlenen bir nokta da okul baflar s yüksek olan ö rencilerin etkinliklerde rahat davrand, okul baflar s orta ve düflük olan ö rencilerin anksiyete yaflad ve rahat davranamad d r. Yap lan benzer araflt rmada sosyal fobisi olan çocuklar n sosyal etkinlik esnas nda anksiyete yaflad klar n ve etkinliklere kat lmak istemediklerini desteklemektedir (22). SONUÇ ve ÖNER LER Kendini tan mlama Hemen anlaflamayan Çocuklarda kayg bozukluklar yla ilgili çal flmalar aras nda sosyal fobi ile ilgili olanlar oldukça az say - dad r. Yaflam boyu görülme oran yüksek olmas na karfl n bu kavram çekingen kiflilik olarak adland - r lmakta, fazla önemsenmemekte ve bu nedenle de toplum taraf ndan tan nmamaktad r. Bu do rultuda araflt rma kapsam na al nan ö rencilerin belirli bir ,6 61,5 47, ,0 100,0 100,0 106

6 F. Üstüner Top ve ark., lkö retim Okulu Ortaö retim Dönemindeki Çocuklarda Sosyal Fobinin Araflt r lmas k sm nda toplumda rahat davranamama, yüz k zarmas, anksiyete yaflanmas, baflkalar n n fikirlerine afl r önem gösterme gibi baz sosyal fobi belirtilerinin göze çarpmas bu ö rencilerin sosyal fobi yönünden risk alt nda olabilece ini ve dikkatle izlenmesi gerekti ini göstermektedir. Ayr ca, sosyal fobinin okul baflar s na ve sosyal etkinliklere kat l m na olumsuz etki yapabilece i göz önünde bulundurulmas gereken bir noktad r. Erken tan ve tedavi okul, ifl yaflam ve baflkalar yla etkileflimi gerektiren tüm alanlarda ifllevsellik kayb n n en aza indirilmesi için büyük önem tafl maktad r. Bu ba lamda sosyal fobinin tan lanmas nda ve önlenmesinde topluma büyük görevler düflmektedir. Aileler ve e itimciler baflta olmak üzere tüm toplumun sosyal fobi hakk nda bilgi sahibi olmas, risk grubu çocuklar n dikkatle gözlenmesi ve bu çocuklara do ru tutumlar çerçevesinde davran lmas sosyal fobili oran n n azalmas nda at lacak önemli ad mlar olacakt r. KAYNAKLAR 1. Cücelo lu Savaflç D. stanbul: Sistem Yay nc l k Battal S, Özmenler N. Sosyal fobi. Güleç C, Köro lu E. (Ed). Psikiyatri Temel Kitab. Cilt:1. Ankara: Hekimler Yay n Birli i, 1997: çke F. Sosyal fobi. Yeni As r Gazetesi, 2004; nceler M. Fobik bozukluklar Yorb k Ö. Çocuklarda sosyal fobi Çank r l A. Çocuklarda sosyal fobi. Ayd n Ö. (Ed). Zafer Dergisi, 2002; 304: Alper Y, Bayraktar E, Karacan Ö. Herkes için psikiyatri. 1. Bask. Ankara: Eros Yay nc l k, 1997: Dabkowska M. Social phobiain children and adolescents. Psychiatr Pol 2004; 38: Öztürk O. Ruh sa l ve bozukluklar. 10. Bas m. Ankara: Feryal Matbaas. 2004: Özayd n S. Psikiyatri. Cilt:7. stanbul: Sanal Matbaac l k. 1994; Arkanaç O. Psikiyatrik bozukluklar ve tedavileri. stanbul: Nobel T p Kitabevi, 1996: Neal JA, Edelmann RJ. The etiology of social phobia: Toward A Developmental Profile. Clin Psychol Rev 2003; 23: Tillfors M. Why do some individuals develop social phobia? A review with emphasis on the neurobiological influences. Nord J Psychiatry 2004; 58: Onat T. Çocuk sa l ve hastal klar. Cilt: 2. Ankara: Eksen Yay nc l k, 1998: Fergusan HN: Kiflilik bozukluklar teflhis ve tedavide güncel yaklafl mlar. Psikiyatri, stanbul: Bonus Yay nc l k, 1998; Wilson GT, Nathan PE, Clark LA, O leary KD. Abnormal Psycology Integrating Perspectives. stanbul: B çaklar Bas - mevi, 1996: Devrimci H, Sungur Z. Sosyal fobi. Türk Psikiyatri Dergisi. 1998; 9: Karacan E, fienol S, fiener fi. Çocuk ve ergenlik ça nda sosyal fobi yayg nl. Psikiyatri Psikoloji ve Psikofarmakoloji Dergisi, 1996; 1: Arkanaç O. Aç klamal psikiyatri sözlü ü. stanbul: Nobel Kitabevi, 1999; Tamam L. Bipolar bozukluk ile anksiyete bozuklu u birlikteli i. Türk Psikiyatri Dergisi 2007; 18: Öztürk M, Sayar K, U urad I, Tüzün Ü. Sosyal Fobisi Olan Çocuklar n Annelerinde Sosyal Fobi Yayg nl. Klinik Psikofarmakoloji Bülteni, 2005; 15: Geçtan E. Psikodinamik psikiyatri ve normal d fl davran fllar. 12. Bas m. stanbul: Remzi Kitabevi. 1995: