STANBUL TEKNK ÜNVERSTES FEN BLMLER ENSTTÜSÜ

Transkript

1 STANBUL TEKNK ÜNVERSTES FEN BLMLER ENSTTÜSÜ AVRUPA BRL NE GR SÜRECNDE AVRUPA DENZCLK POLTKALARI VE TÜRKYE NN UYUMU YÜKSEK LSANS TEZ Müh. Cihan ÖZEN Tezin Enstitüye Verildii Tarih : 07 Mayıs 2007 Tezin Savunulduu Tarih : 11 Haziran 2007 TEZ DANIMANI : Dier Jüri Üyeleri Prof.Dr. Nil GÜLER Yrd.Doç.Dr. Zuhal ER (.T.Ü.) Prof.Dr. Güler ALKAN (.Ü.) HAZRAN 2007

2 ÖNSÖZ Avrupa Birlii ne üye olma konusu, Türkiye nin çok uzun zamandır üzerinde durduu bir hedeftir. Türkiye, dier her ülke veya oluumdan çok Avrupa ile bütünlemek istemektedir. Bununla birlikte, AB nin aday devletlerden istedii bazı konularda AB standartlarına yaklama ve kanun uyumu konusunda Türkiye nin çalımaları devam etmektedir. Ulatırma kaleminin denizyolu ulatırması alt balıında AB nin oluturduu politikalar, bu alanda Türkiye nin bu tarihe kadar gösterdii gelime ve süreçten geçen yeni üye ve aday ülkelerin incelenmesi bu çalımanın konusudur. Denizcilik gibi geni ve önemli bir konuda AB üyelii için yapılanlara topluca bir bakı salama hedefi ile bu çalıma ortaya çıkmıtır. Tez çalımam boyunca deerli zamanını ve desteini esirgemeyip beni yönlendiren danıman hocam sayın Prof. Dr. Nil GÜLER e teekkürlerimi sunarım. Ayrıca büyük bir sabır ve sevgi ile her zaman yanımda olmu aileme ve deerli sınıf arkadalarıma da çok teekkür ederim. Mayıs 2007 Cihan ÖZEN ii

3 ÇNDEKLER ÖNSÖZ KISALTMALAR TABLO LSTES EKL LSTES ÖZET SUMMARY ii v vi vii viii ix 1. GR 1 2. AB ve TÜRKYE LKLER Avrupa Birlii ve Türkiye Avrupa Birlii nin Genileme Süreci ve Türkiye 6 3. AB TARH VE AB DENZCLK POLTKALARI Avrupa Birlii Tarihi, Kurumları ve Genileme Süreci Avrupa Toplulukları ve Genileme Avrupa Kömür ve Çelik Topluluu Avrupa Ekonomik Topluluu Avrupa Toplulukları nın Geliimi ve Genileme Süreci Avrupa Birlii Kurumları Avrupa Konseyi Avrupa Komisyonu Avrupa Parlamentosu Adalet Divanı Sayıtay Ekonomik ve Sosyal Komite Avrupa Yatırım Bankası Avrupa Para Enstitüsü ve Avrupa Merkez Bankası AB Denizcilik Politikası, Deniz Taımacılıı Müktesebatı ve Uluslararası Organizasyonlar AB Deniz Ticareti ve Genel Denizcilik Politikası AB Denizcilik Politikası nın Tarihsel Geliimi Rekabet Kuralları Deniz Güvenlii Kabotaj Denizcilik Alanında Devlet Yardımları Liman Politikası Dı likiler Pan-Avrupa Ulatırma Koridorları Trans-Avrupa Ulatırma Aları Traceca Programı 37 iii

4 3.3 AB, IMO ve ILO IMO Tarihi, Yapısı ve Çalımaları IMO nun Yapısı IMO Sözlemeleri ILO Tarihi, Yapısı ve Çalımaları TÜRKYE DE DENZCLN AB DENZCLK POLTKALARI DORULTUSUNDA ENTEGRASYONU Türk Denizcilii ve Avrupa Birlii Türkiye de Deniz Kabotajı ve AB Müktesebatına Uyumu Deniz Güvenlii Limancılık Uyum çin Getirilebilecek Öneriler Denizcilik Konusunda AB ye Uyum çin Yapılan Kurumsal Çalımalar Türkiye ve Uluslararası Denizcilik Sözlemeleri Türk Denizcilik Sektörü Deniz Taımacılıı Gemi na Sanayi Limancılık Liman Devleti Kontrolü LERLEME RAPORLARI LE AB YE YEN ÜYE ÜLKELER LE ADAY ÜLKELERN DENZCLK ALANINDAK UYUM SÜREÇLER Ülke Profilleri Kabotaj Kurumsal Gelime ç Su Yolu Taımacılıı Deniz Güvenlii Devlet Yardımları Gemi Adamları SONUÇLAR VE TARTIMA 91 KAYNAKLAR 96 EK 100 ÖZGEÇM 113 iv

5 KISALTMALAR IMO AB NATO OECD AET MDAÜ GKRY AKÇT EURATOM ECOFIN ECB EUROS EC AT DGTREN EQUASIS MARPOL UNCLOS TEN-T PETrA GPS TRACECA ILO ISPS IMCO SOLAS MSC MEPC FSI MOU PSC GRT DWT ISM Ro-Ro PSCO : International Maritime Organization : Avrupa Birlii : North Atlantic Treaty Organization : Organization for Economic Co-operation and Development : Avrupa Ekonomik Topluluu : Merkezi ve Dou Avrupa Ülkeleri : Güney Kıbrıs Rum Yönetimi : Avrupa Kömür ve Çelik Topluluu : The European Atomic Energy Community : Economic and Financial Affairs : European Central Bank : European Register of Shipping : European Commission : Avrupa Topluluu : Avrupa Komisyonu Ticaret/Trafik Genel Müdürlüü : European Quality Shipping Information System : International Convention for the Prevention of Pollution from Ships : United Nations Convention on the Law of the Sea : Trans-European Transport Networks : Pan-European Transport Areas : Global Positioning System : Transport Corridor Europe-Caucasus-Asia : International Labour Organization : International Ship and Port Facility Security Code : Inter-governmental Maritime Consultative Organization : International Convention for the Safety of Life at Sea : Maritime Safety Committee : Maritime Environment Protection Committee : Flag State Implementation : Memorandum of Understanding : Port State Control : Gross Registered Tonnage : Deadweight Tonnage : International Security Management Code : Roll on Roll off : Port State Control Officer v

6 TABLO LSTES Sayfa No Tablo 4.1. Türk Bayraklı Gemilerin Paris MOU Kapsamında Tutuklanma Oranları Tablo 4.2. Denizcilik Alanında AB ye Kurumsal Uyum Çalımaları Tablo 4.3. Türk Deniz Ticaretinin Geliimi ve Yerli Bayrak Kullanımı Tablo Yılları Arası Türk Gemi na ve hraç Verileri Tablo 5.1. Romanya Ekonomik Verileri Tablo 5.2. Romanya Deniz Ticareti Tablo 5.3. Bulgaristan Ekonomik Verileri Tablo 5.4. Bulgaristan Deniz Ticareti Tablo 5.5. Hırvatistan Ekonomik Verileri Tablo 5.6. Paris MOU Denetlemelerinde Türkiye, Romanya, Bulgaristan, Güney Kıbrıs ve Hırvatistan ın Gemi Tutulma Oranlarının Yıllara Daılımı vi

7 EKL LSTES ekil 4.1 ekil 4.2 ekil 4.3 ekil 4.4 ekil 4.5 ekil 4.6 : Türk Deniz Ticaret Filosunun DWT Daılımı... : Türk Deniz Ticaret Filosunun Ya Daılımı... : Türk Deniz Ticaret Filosundaki Gemi Sayısının Yıllara Göre Deiimi... : Türkiye nin Avrupa Birlii Ülkeleri ile Yaptıı Deniz Ticareti... : Türkiye nin Karadeniz Ekonomik birlii Ülkeleri ile Yaptıı Deniz Ticareti... : Ro-Ro Hatları ve Hatların Taımacılıktaki Payları... Sayfa No vii

8 AVRUPA BRL NE GR SÜRECNDE AVRUPA DENZCLK POLTKALARI VE TÜRKYE NN UYUMU ÖZET Son yıllarda Türkiye nin Avrupa Birlii üyeliine verilen önemin artması ile Türk denizciliinin Dünya standartlarını yakalaması gereksinimine, AB denizcilik politikaları ve ilgili müktesebatına uyum konusu da eklenmitir. AB nin denizcilik politikaları incelenmi ve güncel olarak kısa mesafe deniz taımacılıının desteklenmesi, denizcilikte serbest ve adil rekabetin korunması, deniz güvenlii ve deniz çevresinin korunması ve denizcilik sektörüne devlet yardımları balıklarında politikaların yürütüldüü belirlenmitir. Türkiye de bu politikalar ve AB müktesebatı dorultusunda kanunlarını uyarlamak ve kurumsal geliimi salamak için çalımalarını yürütmektedir. Yapılanlara bakıldıında Türkiye nin AB denizciliine uyum için aamalı bir reform politikası yürüttüü görülmektedir. Özellikle 2003 yılından itibaren gerek kanuni deiiklikler, gerek uygulama alanlarında Türkiye önemli gelime kaydederek liman devleti denetimlerinin gelitirilmesi, uluslararası denizcilik sözlemelerinin kabulü ve limanların TRACECA programına uygun hale getirilmesi gibi konularda çalımalar yapılmıtır. Bununla birlikte, denizcilik için elverili bir corafyaya sahip olmasına ramen Türkiye nin deniz taımacılıından yeteri kadar faydalanmaması konuya verilen önemi etkilemektedir. viii

9 TURKEY S HARMONISATION WITH EUROPEAN UNION MARITIME POLICIES IN THE PROCESS OF EUROPEAN INTEGRATION SUMMARY Lately, with the increase in importance given to the Turkey s state of being a candidate country to European Union, in addition to the requirement of reaching world standards, maritime sector of Turkey also has to deal with harmonizing itself with EU maritime policies and acquis. Studying maritime policies of EU, most up-todate ones can be summarized under titles of promoting short sea shipping, conserving a fair and free competition in market, maritime safety and protection of marine environment, and state aid to the sector. According to these policies and EU acquis, Turkey is aligning its legislation and enhancing its relevant institutions. Looking back to what has been done; one can say that Turkey is following a gradual reform policy in harmonizing with EU maritime sector. Specifically, after year 2003 Turkey has achieved a good progress in both legislation and administrative work: improving port state controls, adopting most of the international maritime conventions and rehabilitation of port infrastructures in order to meet the requirements of TRACECA programme. Turkey, on the other hand, despite having the advantage of being settled on a favorable geographical position, is not taking the benefit of maritime transportation enough, which affects the importance given to the subject. ix

10 1. GR Denizcilik sektörü, Dünya ticaretini en fazla ilgilendiren sektörlerin baında gelmektedir. Ülkelerin ticaret yapabilmesi için mal ve hizmetin ulatırmasında en verimli ve ucuz yöntem olan deniz taımacılıının önemi artık yadsınamaz bir konumdadır. Bu düünceyi destekleyecek bir bilgi de deien kaynaklara göre Dünya ticaretinin %85-90 gibi büyük bir oran ile denizyolu taımacılıı ile gerçekletiidir. Deniz taımacılıının dier tüm sektörler için öneminin yanında taıdıı risk ve sermaye ihtiyacının büyüklüü ile uluslararası bir niteliinin bulunması onu bir Dünya meselesi yapmaktadır. Deniz taımacılıı sektörüne giderek daha fazla ihtiyaç duyulmasıyla deniz trafii artmı ve güvenlik konuları hassas bir ekilde üzerine gidilmesi gereken bir uluslararası kurallar bütününe dönümütür. Geçtiimiz yüzyılda deniz ticaretinin hacminin artarak modernlemesi sırasında güvenlik ve çevre hassasiyeti için alınan önlemler ile denizyolu taımacılıına uluslararası bir düzen getirmeye çalıılmıtır. Gemi ve dier deniz araçlarının, mürettebat ve yardımcı hizmetlilerin, yolcu ve yükün korunması ve deniz çevresine verilebilecek zararların engellenmesi için ülkelerin ortak katılımı ile Birlemi Milletler çatısı altındaki Uluslararası Denizcilik Örgütü (IMO) 1958 yılında faaliyetine balamıtır. Bu uluslararası organizasyon, ticari denizcilie dair kod ve konvansiyonları ülkelerin katılımıyla hazırlayarak yürürlüe koymutur. Zaman içerisinde teknolojinin gelimesi, yeni risklerin doması ve meydana gelen önemli deniz kazalarından alınan dersler ııında IMO kod ve konvansiyonlarına yenileri eklenmi ve mevcut olanlarda deiiklik yapılmı veya ek protokoller ile desteklenmitir. Ayrıca bu kuralların uygulanması devletlerin inisiyatifine bırakılmamı, devletlerin IMO sözlemeleri dorultusunda hazırladıı kanunlar çerçevesinde liman ve bayrak devleti denetim sistemi domutur. Denizyolu taımacılıında standartların salanması için bunun önemi büyüktür. Avrupa Birlii, deniz güvenlii ve deniz çevresinin korunmasında IMO sözlemelerini esas almaktadır. Bununla birlikte bazı deniz kazalarının ertesinde 1

11 deniz güvenliine ilikin kanun paketleri de kabul edilmitir. AB nin denizcilik politikaları içerisinde önemli bir yer tekil eden bu deniz güvenlii konusuyla birlikte deniz ticaretinin ileyii ve hangi yöntemlerin uygulanacaına dair de AB nin bugününü ve geleceini ekillendiren politikaları olumutur. Kısa mesafe denizyolu taımacılıı, sektörde rekabet ve hizmet sunumu serbestisi, denizcilik alanında devlet yardımları ve limancılık balıklarında dier denizcilik politikalarından da bahsetmek mümkündür. Türkiye, dı ticaretinin %88 ini denizyolu taımacılıı ile gerçekletiren, filosu ile dünyada 24. sırada yer alan ve deniz ile oldukça uzun bir kıyısı olan bir ülke olarak AB ye tam üye olmak için çalımaktadır. Birlie üyelik için yapılan uyum çalımalarının ulatırma kaleminde yer alan denizyolu taımacılıında, hem müktesebata hem de AB denizcilik politikalarına uyum artık Türkiye nin farkında olduu bir hedeftir. Ya ortalaması yüksek bir deniz ticaret filosuna sahip olan Türkiye nin bu nedenle karılatıı güvenlik ve çevre kirlilii ile ilgili güçlükler, AB nin reform bekledii denizcilikte kurumsal gelime ve uluslararası denizcilik sözlemelerinin kabulü ve uygulanması alanlarında Türkiye, çalımalarını ve planlamasının yapmaktadır. Türkiye nin AB ye üye olmak için denizcilik alanında yaptıkları ve yapması gerekenleri incelemek, AB nin bu alanda ortaya koyduu politikaları, çalımaları ve mevzuatını, dier uluslararası kurumlar ile olan baını gözden geçirip Türkiye deki mevcut durumu tanımlayıp bunu AB deki ile kıyaslamak bu çalımanın amacıdır. 2

12 2. AB VE TÜRKYE LKLER Türkiye, Cumhuriyet in kurulmasının ve Kurtulu Savaı nın ardından büyük bir ekonomik kalkınma mücadelesi içine girmitir. Bu mücadelenin sürdürülmesinde gelimi ülkelerin bilgi birikimi yurda getirilerek kalkınmanın teknik dayanaının oluturulmasına çalıılmıtır. Bu balamda önceleri Avrupa ülkeleri, daha sonra da Amerika dan bilgi akıının yanında modernleme yönünden de Batı bize model oluturmutur. Aslında bu Batılılama ile modernlemenin bir tutulması, 18. yy.dan beri devam eden Batı ya duyulan hayranlıın bir uzantısıdır. Mustafa Kemal Atatürk ün balattıı devrimler ile Türkiye nin modern bir devlet olması amaçlanmı ve Türk dı politikası bu yönde oluturulmutur. Her ne kadar Cumhuriyet in ilk yıllarında ülke kendi modernizmini Batı ya benzemekle kazanmamaya çalısa da zaman içinde bu bilinç azalmıtır. kinci Dünya Savaı sonrası Dünya, Avrupa nın da içinde bulunduu iki büyük güç tarafından ekillenmeye balamıtır. Politik, askeri, ekonomik ve sosyo-kültürel organizasyonlar bu savaın hemen sonrasında Avrupa da ortaya çıkmaya balamıtır. Türkiye nin Batı ya yaklaması da bu döneme denk gelmektedir ve bu amaçla, Avrupa Konseyi katılımı (1949), NATO (1951), Avrupa Birlii bavurusu (1959) ve OECD üyelii (1961) gerçekletirilmitir. Günümüze kadar bu Batı ya yönelme politikası Türkiye nin temel dı politika çizgisini oluturmu ve hiç deiiklie uramamıtır. Türkiye nin AB ye tam üyelii de bu çerçeve dahilinde deerlendirilmelidir [1]. Batı nın sınırında bir slam ülkesi olan Türkiye, kalkınmasını sürdürebilmek için kıyısında bulunduu Avrupa ile yakınlamaya balamı ve bir entegrasyon sürecinin içine girmitir. Türkiye tam üyelik statüsünü elde edemese bile AB üyelii yolundaki çabalarını kendi demokrasisini ve ülkedeki demokratik hak ve özgürlükleri gelitirmek amacıyla kullanmaktadır. Yani ekonomik, toplumsal ve siyasal bir model olarak Ortadou ya da baka bir corafyadaki sistemleri deil de Avrupa yı kendisine ölçüt olarak almakta, ve Avrupa Birlii ne üyelik sürecini Atatürk 3

13 zamanından beri süregelmekte olan modernleme çabalarının bir devamı olarak görmektedir [2]. Türkiye dı politikasının ekillenmesindeki önemli bir etken olan Batı ya yakınlamaya ve bunun bir alt maddesi olan AB üyelik mücadelesi, ileriki bölümlerde ilenecek asıl konu olan Türkiye denizciliinin AB denizcilik politikalarına uyumu konusuna temel oluturmaktadır. Bu balamda bölümün devamında AB ve Türkiye ilikilerine detaylı olarak yer verilmitir. 2.1 Avrupa Birlii ve Türkiye Avrupa Birlii (AB) ile ilikilerimizin neredeyse 40 yıllık bir geçmii vardır. Türkiye, Avrupa Ekonomik Topluluu nun (AET) 1958 yılında kurulmasından kısa bir süre sonra Temmuz 1959 da Toplulua tam üye olmak için bavurmutur. Avrupa Ekonomik Topluluu tarafından verilen cevapta, Türkiye nin kalkınma düzeyinin tam üyeliin gereklerini yerine getirmeye yeterli olmadıı bildirilmi ve tam üyelik koulları gerçekleinceye kadar geçerli olacak bir ortaklık anlaması imzalanması önerilmitir [3] yılında imzalanan Ankara Antlaması uyarınca kurulan Türkiye-AB ortaklık ilikisinin nihai hedefi Türkiye nin Toplulua tam üyeliidir. Anlama, hazırlık dönemi, geçi dönemi ve nihai dönem olarak üç devre öngörmütür. Geçi döneminin sonunda ise gümrük birliinin tamamlanması planlanmıtır. Anlamada öngörülen hazırlık döneminin sona ermesiyle birlikte, 13 Kasım 1970 tarihinde imzalanan ve 1973 yılında yürürlüe giren Katma Protokol de geçi döneminin hükümleri ve tarafların üstlenecei yükümlülükler belirlenmitir. Ancak gerek Ankara Anlaması gerek Katma Protokol öngörüldüü ekilde uygulanamamıtır. Bunun sorumluluunu Türkiye ile Topluluk arasında paylatırmak gerekir. Ülkemiz 1970 li yıllarda içinde bulunduu ekonomik krizler ve bazı siyasi tercihlerle Katma Protokol den kaynaklanan yükümlülüklerini yerine getirmekten kaçınmıtır [3]. Türkiye kendi yükümlülüklerini yerine getirmemeye ve Toplulukla ilikilere souk bakmaya balayınca, Topluluk da kendi yükümlülüklerini aksatmaya ve ortaklık ilikisinin gelitirilmesi istikametinde çaba harcamaktan kaçınmaya balamıtır.balangıçta sadece ekonomik olan sorunlar, 12 Eylül döneminde ve 4

14 Yunanistan ın 1980 de Toplulua tam üye olmasıyla siyasi boyutlar da kazanmaya balamıtır. Topluluk-Türkiye ilikileri dondurulmu ve mali ibirliine son verilmitir. Katma Protokolün ise sadece ticari hükümleri ilemeye devam etmi, dier bütün hükümleri atıl kalmıtır [3]. Ankara Antlaması imzalandıında Avrupa Ekonomik Topluluu Bakanı Walter Hallstein Türkiye Avrupa nın bir parçasıdır Açıklamasının yapmıtır. Bu tarihlerde açıklamaya kayda deer bir itiraz gelmemitir. Zamanın ortak anlayıı, Sovyet blouna karı Türkiye nin deerli bir ortak olduu ve bu nedenle Batı sistemine sıkıca entegre edilmesi gerektiidir. Bunun üzerinden henüz otuz yıl geçmeden, souk savaın 1989 yılında aniden sona ermesiyle Türkiye nin Avrupa için göreceli deeri ikinci sıraya dümütür [4]. Ankara Antlaması nın, Kasım 1970 tarihinde imzalanan bir ek protokolle kapsamı geniletilmitir. Buna göre, Türkiye ile AET arasındaki ticarette gümrük kotaları ve vergiler Türkiye lehine kaldırılmıtır. Bunun ardından, Türkiye-AET ilikileri ülkemizdeki 1980 ihtilali nedeniyle geçici olarak askıya alınmıtır yılında yapılan çok partili seçimlerin ardından ilikiler yeniden kurulmu ve Türkiye 1987 yılında tam üyelie bavurmutur [5] yılında Türkiye de sivil idarenin yeniden kurulması ve 1984 yılından itibaren ülkemizin ithal ikamesi politikalarını hızla terk ederek dıa açılma sürecini balatması ilikilerimizi yeniden canlandırmıtır. Türkiye bir taraftan 14 Nisan 1987 de AB ye tam üyelik müracaatında bulunmu, dier taraftan ertelenmi bulunan gümrük vergileri uyum ve indirim takvimini 1988 yılından itibaren hızlandırılmı bir ekilde yeniden yürürlüe koymutur [3]. AB Komisyonu tam üyelik müracaatımıza 1989 yılında verdii yanıtta, Türkiye nin AB ye üyelik konusundaki ehliyetini kabul etmekle birlikte, Topluluun kendi içindeki derinleme sürecini tamamlanmasına ve gelecek genilemesine kadar beklenmesini ve bu arada Türkiye ile gümrük birlii sürecinin tamamlanmasını önermitir. Bu öneri tarafımızdan da olumlu deerlendirilmi ve gümrük birliinin Katma Protokolde öngörüldüü ekilde 1995 yılında tamamlanması için gerekli hazırlıklara balanmıtır. ki yıl süren müzakereler sonunda 5 Mart 1995 tarihinde 5

15 yapılan Ortaklık Konseyi toplantısında alınan karar uyarınca Türkiye ile AB arasındaki gümrük birlii 1 Ocak 1996 tarihinde yürürlüe girmitir [3]. 11 Eylül olaylarının yankıları devam ederken Avrupa Birlii, küresel güvenlik açısından bulunduu yeri tekrar düünmek durumunda kalmıtır. Bu deerlendirmenin bir parçası olarak Avrupa Birlii, Türkiye ile ilikilerini yeni bir ıık olarak görmütür Lüksemburg Zirvesi nde Türkiye yi genileme planlarının dıında bırakan Avrupa, Aralık 1999 Helsinki Zirvesi nde Türkiye nin tam üyelik durumuna olumlu yaklamıtır. Bu durum, Avrupa Birlii nin Türkiye nin Avrupa nın güvenlii için deerini tekrar kefettiine iaret olmutur. Türkiye nin Kopenhag Kriterleri ni yerine getirerek kanunlar, insan hakları ve azınlıkların korunması ile ilgili alanlarda yerine getirecei reformlar sonrasında tam üyelik müzakerelerine balayabilmesi Avrupa Birlii tarafından art koulmutur [4] Helsinki Zirvesi nden sonra Türkiye nin Avrupa Birlii ne üyeliine itirazlar olmu, bu itirazlar önceleri insan hakları ve idam cezası üzerinden yapılmı, ancak Türkiye nin bu alanlarda yaptıı atılımlar itirazların Türkiye nin sorunlu demokrasisine dayandırılmıtır. Türkiye, bu duruma azınlık hakları, ordunun etkisi ve devlet kurumlarının effaflıı gibi sorunlu görülen alanlarda yaptıı hızlı reformlarla cevap vermitir. Bundan sonraki eletirilerin kanunların uyarlanması üzerine yapılmasıyla Türkiye Hükümeti, bu alanda da kararlılık gösterdiinde, Türkiye nin tam üyeliine itirazlar Kıbrıs meselesi üzerinden yapıla gelmitir. Birlemi Milletler aracılıı ile hazırlana Annan Planı nın Kıbrıslı Türkler tarafında kabul edilirken Kıbrıslı Yunanlılar tarafından reddedilmesi, Avrupa Birlii tarafında Türkiye nin konumunu güçlendirmitir [4]. 2.2 Avrupa Birlii nin Genileme Süreci ve Türkiye Avrupa Birlii 1993 Kopenhag zirve toplantısında aldıı kararlar uyarınca eski Varova Paktı ülkeleri olan Merkezi ve Dou Avrupa ülkelerini (MDAÜ) kapsayan bir genileme süreci balatmıtır. AB Komisyonu nun genilemeye ilikin stratejisine esas tekil etmek üzere hazırladıı öneriler 16 Temmuz 1997 tarihinde "Gündem 2000" balıklı bir raporda açıklanmıtır. Raporda MDAÜ ve GKRY nin iki dalga eklinde 2000 li yıllarda AB ye tam üye olmaları öngörülmütür. lk dalgada Kopenhag kriterlerine en fazla uyum gösterebilme yeteneine sahip olduu 6

16 deerlendirilen, Polonya, Macaristan, Çek Cumhuriyeti, Slovenya ve Estonya, söz konusu kriterlere göre daha geri bir durumda bulunan ikinci dalgada ise Slovak Cumhuriyeti, Litvanya, Letonya, Bulgaristan ve Romanya yer almıtır. Güney Kıbrıs Rum Yönetimi de daha önce alınan bir kararla söz konusu genilemenin içine dahil edilmitir. Türkiye ise genilemenin kapsamına alınmamıtır. Gündem 2000 raporunda ülkemiz ile ilgili olarak, gümrük birliinin tatminkar bir biçimde iledii ve AB ile ülkemiz arasında ilikilerin gelitirilmesi için salam bir dayanak tekil ettii, ancak siyasi durumun, mali ibirlii ile siyasi diyalogun 6 Mart 1995 tarihinde kararlatırıldıı ekilde sürdürülmesine imkan vermedii, gümrük birliinin uygulamasının ülkemizin bir çok alanda AB müktesebatını baarıyla üstlenebileceini gösterdiini, buna karılık ekonomimizin makro ekonomik istikrarsızlık kıskacını kıramadıı ifade edilmitir. Siyasi konularda ise insan hakları ve Güneydou sorunu ile ilgili bilinen görüler tekrar edilmi ve bu soruna askeri deil, siyasi bir çözüm bulunması gerektii ifade edilmitir [3]. Türkiye Komisyon un kendisini AB nin halihazır genileme sürecinden dılayan Gündem 2000 deki önerileri hakkında olumsuz görülerini ortaya koyarak, AB nin bu yönde bir tutum almasının Türkiye-AB ilikilerinin müktesebatıyla ciddi biçimde çelieceini vurgulamıtır Aralık 1997 tarihlerinde Lüksemburg da yapılan Avrupa Birlii zirvesinde kabul edilen sonuç bildirisinin en önemli bölümü genileme konusuna ayrılmıtır. Bu bildiri, genelde Komisyon un Gündem 2000 raporunda yaptıı önerileri benimsemekle birlikte, ülkemiz için bunun ötesine giden bir içerik taımıtır. Lüksemburg Zirvesi sonrasında AB, Türkiye nin tam üyelie ehliyetini bir kez daha teyit edilmi, Türkiye yi tam üyelie hazırlamak için bir strateji tespitini kararlatırmı, bunlara karılık, Türkiye ile AB arasındaki ilikilerin güçlendirilmesinin aynı zamanda ülkemizdeki siyasi ve ekonomik reformların sürmesine, Yunanistan ile iyi ve istikrarlı ilikilere sahip olunmasına ve Kıbrıs sorununa çözüm bulunması amacıyla BM gözetimindeki müzakerelerin desteklenmesine balı olduu vurgulanmıtır [3]. Hükümetimiz Lüksemburg Zirvesinin sonrası 14 Aralık 1997 tarihinde yaptıı açıklamada, AB nin Türkiye ye yönelik yanlı ve ayırımcı tutumunu kınamı, bununla 7

17 birlikte ülkemizin tam üyelik hedefini muhafaza ettiini ve AB ile var olan ortaklık ilikilerinin sürdürüleceini, ancak bu ilikilerin gelitirilmesinin AB nin yükümlülüklerini yerine getirmesine balı olacaını, AB nin mevcut zihniyet ve yaklaımı deimedikçe ilikilerimizin ahdi çerçevesi dıındaki konuları AB ile ele almayacaımızı belirtmitir. Avrupa Birlii ile ilikilerimiz Lüksemburg Zirvesinden sonraki dönemde yukarıda belirtilen hükümet açıklaması çerçevesinde yürütülmütür. Bu dönemde Komisyon Lüksemburg Zirvesi nde kendisine verilen yönerge gereince 4 Mart 1998 tarihinde Türkiye ile ilikilerin gelitirilmesini konu alan bir strateji belgesini açıklamıtır. Söz konusu raporun giri bölümünde, bu stratejinin uygulanmasıyla Türkiye nin AB nin genileme sürecinde yer alacaı bildirilmitir. Aynı bölümde, tarafımızdan eletiri konusu yapılan, mali ibirlii alanındaki AB taahhütlerine de deinilmi ve stratejide yer alan unsurların gerçeklemesinin AB nin Türkiye ye taahhüt ettii mali yardımların yürürlüe konulması ile mümkün olabileceine dikkat çekilerek, bu konuda yetkili bulunan Konsey in söz konusu yardımları gecikmeksizin kullanılabilir hale getirecek düzenlemeyi yapması istenmitir [3] Haziran 1998 tarihinde gerçekleen AB Cardiff Zirvesi sonunda adayların tam üyelie hazırlanma durumunu incelemek üzere kurulmu bulunan ve AB Komisyonu nun her aday için 1998 yılı sonunda bir rapor sunmasını öngören devreyi gözden geçirme mekanizmasına Türkiye de dahil edilmi ve Türkiye için hazırlanacak raporun 1963 Ankara Ortaklık Anlamasının tam üyeliimizi öngören 28. maddesi ve Lüksemburg bakanlık kararlarını temel alması öngörülmütür. Belgede ayrıca, Komisyon tarafından Türkiye yi tam üyelie hazırlamak için sunulan "Avrupa Stratejisi" onaylanmı, bu stratejinin Türkiye nin önerileriyle de zenginletirilebilecei vurgulanarak, hayata geçirilmesi için Komisyon dan, gerekli mali destein salanması amacıyla çözüm yolları bulunması istenmitir [3]. Öte yandan AB Komisyonu, Cardiff kararları dorultusunda, dier aday ülkelerle birlikte Türkiye için de hazırladıı ilerleme raporunu 4 Kasım 1998 tarihinde Türkiye ye tevdi etmitir. Rapor bazı önyargılı ifade ve tespitler içermekle birlikte, Komisyon tarafından Türkiye nin aday ülke olarak algılandıının bir göstergesi sayılabilir. Ancak bu konuda Aralık 1998 tarihlerinde yapılan Viyana Zirvesi nde de önemli bir gelime kaydedilmemitir. 8

18 3-4 Haziran 1999 tarihlerinde Köln de yapılan AB Hükümet ve Devlet Bakanları Zirvesi nde Almanya tarafından hazırlanan ve Türkiye nin beklentilerini karılayabilecek nitelikteki taslak metin, ngiltere ve Fransa nın desteine ramen, Yunanistan ın ve dier bazı üye ülkelerin olumsuz tutumları neticesinde kabul edilmemitir [3]. 4-5 Eylül 1999 tarihlerinde Finlandiya nın Saariselka kasabasında yapılan Avrupa Birlii Dıileri Bakanları Gayri Resmi toplantısında, deprem vesilesiyle tekrar gündeme gelen Türkiye ile mali ibirlii konusu ve ayrıca AB nin genilemesi balamında Türkiye nin adaylıı ele alınmıtır. Ancak bu konuda Saariselka dan herhangi bir karar çıkmamıtır. Aynı toplantıda deprem felaketi nedeniyle verilmi bulunan 4 milyon Euro tutarındaki acil yardıma ilaveten, Türkiye ye insani yardım ve yeniden yapılanma için 30 milyon Euro ve Avrupa Yatırım Bankası ndan milyon Euro kredi salanması kararlatırılmıtır. AB Komisyonu nun, Cardiff Zirvesi kararları uyarınca, aday ülkeler hakkında hazırladıı raporlardan ikincisi, 13 Ekim 1999 tarihinde Komisyon Bakanı Romano Prodi tarafından açıklanmıtır. Türkiye, bu raporda, bu kez tam üyelie aday gösterilmi ve Lüksemburg Zirvesinde dier ülkeler için yapılmı olduu gibi, ülkemize de somut bir Katılma Ortaklıı Stratejisi önerilmitir [3]. Adalet ve içileri konularının ele alındıı AB devlet ve hükümet bakanlarının özel zirve toplantısı Ekim 1999 tarihlerinde Finlandiya da Tampere kentinde yapılmıtır. Zirve de ayrıca, genileme ve bu kapsamda Türkiye nin AB ye adaylıı, konusu da gayrı resmi olarak ele alınmıtır. Türkiye, Aralık 1999 tarihlerinde Helsinki de yapılan AB Devlet ve Hükümet Bakanları Zirvesi nde oybirlii ile Avrupa Birlii ne aday ülke olarak kabul ve ilan edilmi, dier aday ülkelerle eit konumda olacaı açık ve kesin bir dille ifade edilmitir [3]. Helsinki Zirvesi kararlarına göre, Türkiye, dier aday ülkeler gibi bir Katılım Öncesi Stratejisinden yararlanacaktır. Böylece, Türkiye topluluk programları ve ajansları ile, aday ülkeler ile Birlik arasında, katılım süreci çerçevesinde yapılan toplantılara katılma imkanına sahip olacaktır. Zirve Sonuç Bildirisi ayrıca, önceki AB Konseyi kararları çerçevesinde bir katılım ortaklıı hazırlanmasını öngörmektedir. Bu 9

19 ortaklıın aynı zamanda, siyasi ve ekonomik kriterleri ile, üye ülke olmanın gerektirdii yükümlülükler ııında ve AB müktesebatının üstlenilmesine ilikin ulusal program ile bir arada, katılım hazırlıkları üzerinde younlaacaı belirtilmitir. Komisyon ayrıca, Türk mevzuatının Topluluk müktesebatıyla uyumlatırılması amacıyla, müktesebatın analitik incelenmesi sürecini hazırlamakla görevlendirilmi, öte yandan, katılım öncesine yönelik mali kaynakların e güdümü için tek bir çerçeve sunmaya çarılmıtır [3] yılı içinde Ulusal Program da öngörülen önceliklerin gerçekletirilmesi için çalımalar her alanda sürdürülmütür. Ekonomik alanda, son yaanan ekonomik krizle mücadele etmek amacıyla birçok reform gerçekletirilmitir. Bu reformlar ulusal programımızın bu alandaki öncelleriyle de birebir örtümektedir. Aynı zamanda, müktesebat uyumu için AB Genel Sekreterlii e güdümünde ilgili kurulularımızın kapsamlı çalımaları da yıl boyunca devam etmitir. 11 Nisan 2000 tarihinde, Lüksemburg da yapılan Türkiye-Avrupa Birlii Ortaklık Konseyi nde alınan karar uyarınca, AB müktesebatının analitik incelemesini gerçekletirmek amacıyla 8 alt komite kurulmutur. Bu karara göre alt komiteler Ortaklık Komitesi ne rapor sunmak zorundadır. Alt komitelerin karar alma yetkileri yoktur. Alt komite toplantılarının ikinci turu da tamamlanmıtır [3]. Komisyonca daha önce hazırlanan çeitli belgelerde, tarama sürecinin amacı, müzakerelere balamamı olan aday ülkeler açısından, AB müktesebatının daha iyi anlaılması ve kademeli olarak benimsenmesini kolaylatırarak, bu ülkelerin katılım hazırlıklarını hızlandırmak eklinde tanımlanmıtır. Buna karılık 2001 lerleme Raporu, ülkemiz için tarama sürecinin balatılması yerine farklı bir yöntem ortaya koymutur. Ülkemizle tarama sürecine geçilmeyiine gerekçe olarak, birçok AB üyesinin, tarama sürecinin balatılmasını üyelik müzakereleri ile e deer gördüü, Türkiye müzakerelere balamak için siyasi kriterleri yerine getirmedii için, tarama sürecine de balayamayacaı belirtilmektedir. Bu çerçevede, lerleme Raporu nda Türkiye için önerilen ve dier adayların tabi tutulduu uygulamalardan farklılık arz eden süreç, teknik anlamda müktesebata 10

20 uyum konusunda daha derinlemeye imkan tanıyacak olsa bile, siyasi açıdan ülkemizin beklentilerinin uzaında kalmıtır lerleme Raporu ve Strateji Belgesi, geneli itibariyle, yumuak ve ülkemizdeki siyasi ve ekonomik reform çabaları tevik eder bir üslupla kaleme alınmıtır. Ancak, Türkiye nin halihazırda Kopenhag siyasi ve ekonomik kriterlerini karılamaktan uzak bir noktada bulunduu, üyelik süreci içerisinde hemen her alanda atılması gereken daha pek çok adım olduu ve bunların, ulusal programın gözden geçirilmesi balamında, daha iyi bir öncelik sıralamasına tabi tutulmalarının ve sarih takvimlere balanmalarının gerektii de, altı çizilerek vurgulanmıtır [3]. lerleme Raporu nun siyasi bölümü aırlıklı olarak insan hakları alanına younlatırılmıtır. Gerçekletirilen tüm anayasa deiikliklerine ramen, bunların uygulamasına aırlık verilmi ve bu uygulamayı görmeden bir deerlendirme yapılmasının uygun olmayacaı ifade edilmitir. Genel ifadelerle Türkiye nin gerçekletirilen deiikliklere ramen Kopenhag siyasi kriterlerinin yerine getirmemi tek aday ülke olduunun altı çizilmektedir. Ekonomik alanda, yaanan iki mali krizin, Türkiye nin Kopenhag ekonomik kriterlerini karılama yönünde ilave ilerleme kaydedememesinde büyük rol oynadıı ve bu krizlerin ekonomideki iyilemeyi durdurarak, önceki istikrar programının uygulanmasına engel olduu vurgulanmıtır. Türkiye-AB ilikilerinin 2001 yılında içerik bakımından dier yıllara nazaran çok daha baarılı geçtii görülmektedir. Türkiye için ilk katılım Ortaklıı Belgesi 8 Mart 2001 tarihinde AB Konseyi tarafından onaylanmıtır. AB Komisyonu tarafından hazırlanan söz konusu belge, Türkiye nin üyelie hazırlanma sürecinde kısa ve orta vadede ilerleme kaydetmesi gereken alanları belirleyen bir yol haritası nitelii taımaktadır yılı Türkiye-AB ilikileri açısından oldukça verimli bir ekilde sonuçlanmıtır. Bunda, bata Anayasa deiiklikleri olmak üzere, hukuki ve ekonomik alanlarda gerçekletirilen reformlar ile müktesebat uyumu konusunda salanan ilerlemeler önemli rol oynamıtır. Ancak, bu ortamın olumasında, AB nin kendi açısından öncelik verdii Avrupa güvenlik ve savunma politikasında ngiltere ve ABD ile varılan mutabakat ve Kıbrıs ta iki lider arasında görümelerin balaması gibi 11

21 konularda Türkiye nin katkılarıyla salanan gelimelerin yarattıı olumlu havanın da etkili olduu açıktır. Öte yandan, 11 Eylül olaylarının da Türkiye nin önem ve deerinin anlaılması balamında bu havanın olumasına yardımcı olduunu kabul etmek gerekecektir [3] Aralık 2002 tarihli Kopenhag Zirvesi nde Türkiye bakımından iki önemli alanda kararlar alınmıtır. Bunlardan ilki Türkiye ile katılım müzakerelerinin balatılmasına ilikin süreçle ilgili deerlendirmelerdir. Türkiye açısından sonuç douran dier önemli karar, taraflar arasında anlama salansın ya da salanmasın, Güney Kıbrıs ın dier 9 aday ülke ile birlikte 1 Mayıs 2004 tarihi itibariyle AB üyeliine kabul edileceinin teyit edilmi olmasıdır [6]. Zirve Sonuç Bildirgesi nde Türkiye ile katılım müzakerelerinin balatılması ile ilgili olarak, AB Komisyonu nun raporu ve önerisi temelinde, Türkiye nin Kopenhag siyasi kriterlerini karıladıına karar verilmesi halinde, 2004 Aralık ayında toplanacak olan Avrupa Konseyi nin, Türkiye ile AB arasındaki müzakereleri gecikme olmaksızın balatacaı ifadesine yer verilmitir. Zirve sonrası Türkiye-AB ilikileri büyük ölçüde Avrupa Konseyi nin Zirve de aldıı kararlar dorultusunda gelimitir. Türkiye için Katılım Ortaklıı Belgesi AB tarafından revize edilmi ve Nisan 2003 tarihi itibariyle onaylanmıtır. Bu dorultuda, Türkiye de yeni Katılım Ortaklıı Belgesi nde yer alan hususları dikkate alarak Ulusal Programı nı güncelletirmi ve yeni program 24 Temmuz 2003 tarihinde Resmi Gazete de yayımlanan Bakanlar Kurulu Kararı ile yürürlüe konulmutur [6]. Genileme sürecinde Türkiye-AB ilikileri, Haziran 2004 tarihlerinde gerçekletirilen Brüksel Avrupa Konseyi nde de ele alınmıtır. Söz konusu zirvenin sonuç bildirgesinde; AB Konseyi nin, Türkiye nin reform sürecinde bugüne kadar gösterdii ilerlemeleri takdirle karıladıı, AB Konseyi nin, Türk hükümetinin Kopenhag kriterlerini karılama yolundaki kararlı çabalarından memnuniyet duyduu, 12

22 Bu balamda, gerçekletirilen çalımaların uygulamaya yansıtılmasının önemli olduu, AB nin özellikle yargının baımsızlıı ve ileyiinin güçlendirilmesinde, temel özgürlüklerin (toplanma, ifade ve inanç) uygulanmasının gelitirilmesinde, sivil-asker ilikileri ile Güneydou Anadolu daki mevcut durumun Avrupa daki uygulamalarla uyumlatırılmasında Türkiye ye yardım etmeye devam edecei, Aralık 2004 de AB Konseyi, AB Komisyonu raporu ve tavsiye kararına dayanarak, Türkiye nin Kopenhag siyasi kriterlerini yerine getirdiine karar verdii takdirde, Türkiye ile üyelik müzakerelerine gecikme olmaksızın balanacaı, Avrupa Konseyi nin, Türkiye yi Topluluk adına Komisyon ve 25 üye ülkeyle Ankara Anlaması nın yeni ülkelerin katılımını dikkate alacak ekilde uyarlanmasına ilikin müzakereleri tamamlamaya hazır olduunu göstermeye davet ettii ifade edilmitir [6]. Ülkemiz ile ilgili ifadelerde üstü kapalı olarak, Güney Kıbrıs Rum Yönetimi nin de dier yeni üyeler ile birlikte Türkiye-AB Gümrük Birlii ne dahil edilmesi yönünde Türkiye ye çarıda bulunulmutur. Türkiye ye ilikin 2004 lerleme Raporu ve komisyon tavsiyesine yönelik olarak Avrupa Parlamentosu nca hazırlanan Rapor, 15 Aralık 2004 tarihli Genel Kurul toplantısında kabul edilmitir. Bu raporda dikkat çeken bazı deerlendirmeler aaıda yer almaktadır: Avrupa Parlamentosu, Türkiye nin reformlarda kaydettii genel ilerleme düzeyi göz önüne alınarak, Avrupa Konseyi ne üyelik müzakerelerine gecikmeksizin balanması çarısında bulunmaktadır. Yeni bir Anayasa taslaı hazırlanması Türk devletinin modernlemesi ve AB üyelii için gerekli deiikliklerin yapıldıının önemli bir göstergesi olacaktır. Dini azınlıklara yönelik ayrımcı her türlü faaliyete son verilmelidir. Bu kapsamda ilk açık gösterge olarak Rum Ortodoks Ruhban okulunun açılması ve Alevilerin tanınması ve korunması talep edilmektedir. 13

23 Müzakereler baladıktan sonra Türkiye nin özgürlük, demokrasi, insan hakları, temel özgürlükler ve hukukun üstünlüü prensiplerini ciddi ve devamlı ihlali durumunda müzakereler Avrupa Parlamentosu ile istiare edilerek askıya alınmalıdır. Komisyon ve Konsey, Türkiye nin siyasi kriterleri karılaması hususuna ilikin yıllık raporlar hazırlamalı ve söz konusu raporlara yıl içinde yaanan ikence olayları ile AB üyesi devletler tarafından kabul edilen Türk mülteci sayısını da dahil etmelidir. Bölgesel istikrarın artırılması ve komuları ile iyi ilikilerin güçlendirilmesi balamında, Türkiye özellikle Atatürk Barajı inasının su akıını ciddi olarak azaltması balamında, Irak ve ran ın su gereksinimleri konusunda hassas olmaya davet edilmektedir. Türkiye ye sınır aan suların adilane paylaımına yönelik olarak komuları ile çalıma grupları oluturma çarısında bulunulmutur. Rapor da ayrıca, Türkiye nin Ermenistan ile ilikilerinin iyiletirilmesi ve geçmite yaanan olaylara ilikin olarak ortak bir uzlama salanması yönündeki ifadelerin yanı sıra Fırat ve Dicle nehirlerinin paylaımına yönelik deerlendirmeler de yer almaktadır [6] Aralık 2004 tarihli Zirve toplantısında Avrupa Konseyi ülkemiz ile müzakerelere 3 Ekim 2005 tarihinde balanması kararını almıtır. Söz konusu karar kapsamında, Avrupa Komisyonu Konsey e sunulmak üzere ülkemiz için 29 Haziran 2005 tarihinde müzakere çerçevesini kabul etmitir. Bu çerçeve metinde aaıdaki hususlar dikkati çekmektedir: Müzakerelerin nihai hedefi Türkiye nin AB üyeliidir. Müzakere sürecinin ucu açıktır ve sonucu önceden garanti edilemez. Özgürlük, demokrasi, insan haklarına saygı, temel haklar ve hukukun üstünlüü prensiplerinin ciddi ve sürekli ihlali durumunda üyelik müzakereleri askıya alınabilecektir. Müzakerelerde kaydedilecek ilerleme özellikle aaıdaki alanlardaki gelimelere balı olacaktır: 14

24 a) Kopenhag kriterlerine uyum, b) Türkiye nin, komuları ile olan sınır anlamazlıklarını Birlemi Milletler kuralları çerçevesinde çözmesi, c) Türkiye nin, Kıbrıs probleminin çözümüne yönelik olarak çabalarına devam etmesi ve anılan ülke ile ikili ilikilerini normalletirmesi, d) AB-Türkiye Gümrük Birlii nden kaynaklanan yükümlülükler bata olmak üzere Türkiye nin Ortaklık Anlaması ndan kaynaklanan yükümlülüklerini yerine getirmesi. Türkiye ye yönelik olarak, kiilerin serbest dolaımı, yapısal politikalar veya tarım gibi alanlarda uzun geçi süreleri, derogasyonlar, spesifik düzenlemeler veya sürekli korunma önlemleri gündeme gelebilecektir. Türkiye nin katılımının ciddi mali sonuçları olabileceinden, müzakereler ancak 2014 sonrası için, muhtemel mali reformlarla birlikte, mali çerçevenin belirlenmesini müteakiben sonuçlandırılabilir. Müzakerelerin hızını Türkiye nin AB müktesebatını doru ve etkin uygulama düzeyi belirleyecektir [6]. 29 Haziran 2005 tarihinde Avrupa Komisyonu, 2005 yılı içinde Türkiye ye yönelik olarak hazırlanması öngörülen belgelerden, Türkiye çin Katılım Müzakereleri Çerçevesi Taslaı nı açıklamıtır. Taslakta, müzakereleri düzenleyen genel ilkeler, müzakerelerin içerii, müzakere prosedürleri ve müzakere balıklarına ilikin taslak liste yer almıtır. 3 Ekim 2005 tarihinde, Lüksemburg da toplanan AB Genel ler ve Dı likiler Konseyi, Aralık 2004 tarihinde AB Devlet ve Hükümet Bakanları Toplantısı sonuç bildirgesinden aldıı yetki ile Türkiye ile AB ye üyelik müzakereleri çerçeve belgesini onaylamıtır. 20 Ekim tarihinde Avrupa Birlii ne katılım müzakerelerinin balamasının hemen ardından belirli bir takvim içerisinde bir yılda tamamlanması planlanan Tarama Süreci, 25. Fasıl olan Bilim ve Aratırma konusunda 20 Ekim 2005 tarihinde Brüksel de yapılan Tanıtıcı Tarama Toplantısı ile balamıtır [3]. 15

25 3. AB TARH VE AB DENZCLK POLTKALARI 3.1 Avrupa Birlii Tarihi, Kurumları ve Genileme Süreci Günümüzün Avrupa ülkeleri geçmite yüzyıllarca birbirleri ile savamılardır. Bir çok insanın yaamına mal olan bu yıkımlara bir son verip barıın salanması için Avrupalı liderler harekete geçerek ekonomik ve siyasi bir birliin oluturulması fikrinde birlemilerdir. Son olarak ikinci dünya savaının Avrupa ya yaattıı sosyal ve ekonomik yıkım neticesinde, Avrupa da 1950 sonrası birliin olumasına yönelik giriimler artmıtır. Avrupa ülkeleri bata Avrupa Kömür ve Çelik Topluluu ile bütünleme adımını atmı, bunu takiben Avrupa Ekonomik Topluluu ve Avrupa Atom Enerjisi Topluluu kurulmutur. Bu topluluklar daha sonra ortak bir çatı altında birletirilecek ve Avrupa Toplulukları adını alacaktır yılında Maastrich de imzalanan antlama ile Avrupa Toplulukları birletirilerek Avrupa Birlii kurulmutur. Bu birliin siyasi entegrasyon boyutuna sahip olduu söylenebilir. Ekonomide ortak hareket etmenin yanında dı ilikiler, ortak güvenlik, içileri ve adalet konularında da ibirlii öngörülmütür [7] Avrupa Toplulukları ve Genileme Avrupa Kömür ve Çelik Topluluu Avrupa Kömür ve Çelik Topluluu nun kurulması yönündeki ilk giriim, 9 Mayıs 1950 tarihinde Fransız Dıileri Hakanı Robert SCHUMAN dan gelmi ve Avrupa ülkelerine yapılan çarıda, sava sanayinin ana maddeleri olan kömür ve çeliin üretim ve kullanımının uluslar üstü bir organın sorumluluunda yönetilmesi öngörülmütür. Schuman Planı esas alınarak yapılan görümeler sonunda AKÇT yi kuran ve aynı zamanda bugünkü Avrupa Birlii nin temelini oluturan Paris Antlaması, Almanya, Belçika, Fransa, Hollanda, talya ve Lüksemburg arasında 18 Nisan 1951 tarihinde Paris te imzalanmı ve 25 Temmuz 1952 tarihinde yürürlüe 16

26 girmitir. AKÇT ye ngiltere, rlanda ve Danimarka , Yunanistan , Portekiz ve spanya , Finlandiya. sveç ve Avusturya ise tarihinde katılmılardır. "Montanunion" olarak da anılan bu anlama ile, üye ülkeler arasında bir ortak kömür ve çelik pazarı oluturulması, ekonominin gelitirilmesi ve istihdam ile hayat seviyesinin yükselmesinin salanması hedeflenmitir [8] Avrupa Ekonomik Topluluu Avrupa Ekonomik Topluluu, 1957 yılında altı Batı Avrupa Devleti (Almanya, Fransa, Belçika, Hollanda, Lüksemburg ve talya) arasında imzalanan "Roma Antlaması" ile kurulmutur. AET ye hukuken ve fiilen uluslararası bir kurulu olma niteliini kazandıran Antlama, l Ocak 1958 tarihinde yürürlüe girmitir. AET nin nihai hedefi Avrupa nın siyasal bütünlüe ulamasıdır. Bu hedefe varmak için öngörülen ekonomik dengeyi salamak üzere, ilk araç olarak üye ülkeler arasında malların, hizmetlerin, sermayenin ve emein serbestçe dolatıı bir ortak pazar ve gümrük birlii kurulması öngörülmütür [8] Avrupa Toplulukları nın Geliimi ve Genileme Süreci Roma Antlaması nın 1958 yılı baında yürürlüe girmesinden sonra, her üç Topluluk (AKÇT, EURATOM, AET) bakımından, özellikle de Roma Antlaması nın uygulanması açısından baarılı olarak nitelendirilebilecek bir dönem balamıtır. AKÇT, AET ve EURATOM un birbirinden baımsız olan organları, 8 nisan 1965 tarihinde imzalanan ve 1 temmuz 1967 de yürürlüe giren Füzyon Antlaması ile birletirilmitir. Böylece, tek bir komisyon ve konsey oluturulmu ve bu üç topluluk bir bütün olarak Avrupa toplulukları eklinde adlandırılmaya balamıtır [8]. Üye devletler arasındaki gümrük birlii l Temmuz 1968 de gerçeklemitir yılında La Haye de yapılan zirvede, Topluluklara katılma talebinde bulunan ngiltere, rlanda, Danimarka ve Norveç ile konuya ilikin müzakerelerinin balatılması kabul edilmitir, iki yıl süren müzakerelerden sonra ngiltere, rlanda ve Danimarka tam üye olarak, 22 Ocak 1972 tarihinde Toplulua katılmılar, Norveç in katılma anlaması ise, adı gecen ülkede yapılan bir referandum ile reddedilmitir. 17

27 1981 yılında Yunanistan ın da Toplulua katılmasıyla üye sayısı 10 a çıkmıtır tarihinde spanya ve Portekiz in katılmasıyla Topluluun üye sayısı 12 ye yükselmitir [8]. Toplulua üye ülkelerin sayısının 12 ye yükselmesi sonrasında, üyelik için bavuruda bulunan ülkelerin sayısında da artı gözlenmitir. Türkiye nin 14 Nisan 1987 tarihinde Toplulua tam üyelik bavurusunda bulunmasının ardından, 17 Temmuz 1989 da Avusturya da müracaatta bulunmutur. 4 Temmuz 1990 da Kıbrıs Rum Kesimi, 16 Temmuz 1990 da Malta, I Temmuz 1991 de sveç, 18 Mart 1992 de Finlandiya, 20 Mayıs 1992 de sviçre, 25 Kasım 1992 de Norveç, 31 Mart 1994 de Macaristan, 5 Nisan 1994 de Polonya, 22 Haziran 1995 de Romanya, 26 Haziran 1995 de Slovakya, 13 Ekim 1995 de Letonya, 24 Kasını 1995 de Estonya, 8 Aralık 1995 de Litvanya, 14 Aralık 1995 de Bulgaristan, 17 Ocak 1996 da Çek Cumhuriyeti, 10 Haziran 1996 da Slovenya bu dorultuda karar almılardır. 1 Ocak 1995 tarihi itibariyle, daha önce Avrupa Serbest Mübadele Bölgesi (EFTA) üyesi olan, Avusturya, Finlandiya ve sveç AB ye tam üye olmulardır [8]. Yakın zamandaki son iki genileme 2004 ve 2007 yıllarında olmutur genilemesi ile birlik tarihindeki en büyük genileme yapılmı ve Güney Kıbrıs, Çek Cumhuriyeti, Estonya, Macaristan, Letonya, Litvanya, Malta, Polonya, Slovakya ve Slovenya birlie üye olmulardır. Bulgaristan ve Romanya nın birlie katılımı ise yapılan müzakerelerin neticesinde 2007 yılında gerçeklemitir Avrupa Birlii Kurumları Topluluk organları, Topluluun temel yapısını tekil eden Konsey, Komisyon, Avrupa Parlamentosu, Adalet Divanı, Ekonomik ve Sosyal Komite ve Bölgeler Komitesi nin yanı sıra, Sayıtay, Avrupa Yatırım Bankası ve Avrupa Para Enstitüsü gibi yardımcı kurumlardan olumaktadır [8] Avrupa Konseyi Avrupa Konseyi üye ülkelerin dıileri bakanlarından olumakla birlikte gündemdeki konuya göre ele alınacak konularla ilgili bakanlar düzeyinde temsilcilerden de oluturulabilir. Toplam olarak 9 farklı Konsey yapılanması vardır: Genel ler ve Dı likiler, Ekonomik ve Mali ler (Ecofin), Adalet ve çileri, stihdam, Sosyal Politika, Salık ve Tüketici Hakları, Rekabetlilik (ç Pazar, Sanayi ve Aratırma), 18

28 Ulatırma, Telekomünikasyon ve Enerji, Tarım ve Balıkçılık, Eitim, Gençlik ve Kültür [3]. Konsey karar alma sürecinde, Komisyon tarafından hazırlanarak kendisine sunulan tasarıları inceler ve karara balar. Bir tasarının yasalaması konusunda kesin karar verecek olan organ Konsey dir. Avrupa Toplulukları Konseyi 1987 yılında yürürlüe giren Tek Avrupa Senedi ile hukukilemitir. Maastricht Antlaması ile Avrupa Konseyi ne ortak dı politika ve güvenlik politikasının oluturulması görevi verilmitir [8]. Konsey Bakanlıı, üye ülkeler tarafından dönüümlü olarak, altı aylık süreler halinde üstlenilmektedir. Konsey Bakanı nın görevleri; Konsey in toplantıya çarılması, gündemin belirlenmesi, tüzüklerin yürürlüe sokulması, kararların, tavsiyelerin, yönergelerin ilgililerine bildirilmesi, Konsey tasarruflarının imzası ve Konsey in Avrupa Parlamentosu nda temsilidir [8] Avrupa Komisyonu Avrupa Komisyonu, AB politikalarının tasarlayıcısı ve koordinatörüdür. Mevzuat önerileri hazırlar, Parlamento ve Konsey e sunar. Birliin yürütme organı olarak Avrupa Birlii müktesebatını (direktif, yönetmelik ve kararları), Parlamento ve Konsey tarafından hazırlanan bütçe ve programları uygulamakla yükümlüdür. Topluluk antlamalarının koruyucusudur ve Adalet Divanı ile birlikte topluluk hukukunun doru uygulanmasını salar. Uluslararası platformda ve uluslararası antlamaların müzakerelerinde özellikle ticaret ve ibirlii alanlarında Birlii temsil eder [3]. Komisyon, üye ülke hükümetlerince karılıklı ortak anlamayla dört yıllık süre için atanan ve geçici niteliklerine göre seçilen baımsız komiserlerden olumakladır. Komiserler üye ülkelerin temsilcileri deil Topluluun memurlarıdır. Komisyon Bakanı, Konsey tarafından komiserler arasından iki yıllık bir süre için atanmaktadır. Maastricht Antlaması ile Komisyon üyelerinin çalıma süresi Avrupa Parlamentosu üyelerinin çalıma süresine paralel bir ekilde 5 yıl olarak belirlenmitir [8]. 19

29 Avrupa Parlamentosu Üye devletlerin ulusal parlamentolarıyla benzer yetkilere sahip olan Avrupa Parlamentosu, AB halklarının demokratik siyasi iradesini temsil eder da kabul edilen Avrupa Tek Senedi, mevzuat önerilerinin Komisyon un aktif katılımıyla Parlamento ve Konsey tarafından iki kez görüülmesini içeren bir ibirlii usulü getirerek Parlamento nun yetkilerini arttırmıtır. Birlik Antlaması (Maastricht Antlaması) ile bir adım daha ileri gidilerek Parlamento ya daha geni kapsamlı yasama yetkileri verilmitir. Antlama çerçevesinde kabul edilen yeni ortak karar usulüne göre Parlamento içilerin serbest dolaımı, tüketicinin korunması, eitim, kültür, salık ve Avrupa-ötesi alar gibi birçok önemli alandaki yönetmeliklerin ve yönergelerin kabulü konusunda Konsey le eit statüye sahip kılınmıtır [3]. Avrupa Parlamentosu önceleri üye ülkelerin ulusal parlamentolarından seçilen üyelerden olumakta iken, Haziran 1979 dan bu yana üye ülkelerde Avrupa Parlamentosu için ayrı seçimler düzenlenmektedir. Avrupa Parlamentosu, üye ülke halklarının dorudan genel oylarıyla seçilen temsilcilerinden olumaktadır. Be yıllık bir süre için seçilen Parlamento üyeleri, mensup oldukları ülkelere göre deil, siyasi görülerine göre gruplamılardır. Bir baka deyile, Parlamento bünyesinde ulusal partiler yer almamakta, Avrupa düzeyinde örgütlenmi politik gruplar bulunmaktadır. Siyasi gruplar Avrupa Parlamentosu toplantılarında sözlü veya yazılı soru sorabilmekte, tartıma açabilmekte ve gensoru önergesi verebilmektedirler [8]. Parlamento nun yetkilerini üç balık altında toplamak mümkündür: Topluluk mevzuatının oluturulmasındaki yasama sürecine katılma yetkisi: Avrupa Parlamentosu nun yasamaya ilikin yetkileri görü bildirmekte sınırlı olup, balayıcılıı bulunmamaktadır. Avrupa Parlamentosu, Toplulukların tam anlamıyla yasama organı olmamakla birlikte, Konsey birçok hususta, karar alırken Parlamento ya danımaktadır. Topluluk kurucu antlamalarında Parlamento nun görüünün alınması hususu belirli konularla sınırlandırılmı olmakla beraber, uygulamada, bütün önemli konularda görülerine bavurulması yoluna gidilmektedir. Bütçeye ilikin yetkiler: Topluluk bütçesi, ancak Konsey ile Parlamento nun onaylaması halinde kesinletirilebilmektedir. 20