EV HİZMETLERİNDE ÇALIŞTIRILANLARIN SİGORTALILIĞI

Transkript

1 EV HİZMETLERİNDE ÇALIŞTIRILANLARIN SİGORTALILIĞI Erden ÇAKAR 55 * I. GİRİŞ Ev hizmetlerinde çalıştırılanların sigortalılığı, 6552 sayılı İş Kanunu ile Bazı Kanun ve Kanun Hükmünde Kararnamelerde Değişiklik Yapılması İle Bazı Alacakların Yeniden Yapılandırılmasına Dair Kanun (6552 sayılı yasa, 2014) ile yeniden düzenlenmiştir. Anılan kanun ile düzenleme yapılmadan önce ev hizmetlerinde çalışanların sigortalılığı çalışma şekillerine göre 5510 sayılı Sosyal Sigortalar ve Genel Sağlık Sigortası Kanunu nun (5510 sayılı yasa, 2006) sigortalı sayılanları düzenleyen 4 üncü maddesi ile yine kanuna göre sigortalı sayılmayanların sıralandığı 6 ncı maddesinde düzenlenmekteydi. Şöyle ki, 5510 sayılı Kanunun 4 üncü maddesinin (a) bendinde hizmet akdi ile bir veya birden fazla işveren tarafından çalıştırılanlar ın sigortalı sayılacağı, 6 ncı maddesinde ise Ev hizmetlerinde çalışanlar (ücretle ve sürekli olarak çalışanlar hariç) ın sigortalı sayılmayacağı hüküm altına alınmıştı. Dolayısıyla ev hizmetlerinde ücretle ve sürekli olarak hizmet akdine tabi çalışanlar 4/a kapsamında sigortalı sayılırken ev hizmetlerinde süreksiz çalışanlar sigortalı sayılmamaktaydı (Çakar, 2015,214) sayılı Kanun ile 5510 sayılı Kanuna eklenen ek madde 9 ile bu uygulamaya son verilmiş ve ev hizmetlerinde çalışanların sigortalılığı yeniden düzenlenmiştir. Uygulamanın esasları ise Sosyal Güvenlik Kurumu (SGK) tarafından yayımlanan Ev Hizmetlerinde 5510 Sayılı Kanunun Ek 9 Uncu Maddesi Kapsamında Sigortalı Çalıştırılması Hakkında Tebliğ (Sosyal Güvenlik Kurumu, Ev Hizmetlerinde 5510 Sayılı Kanunun Ek 9 Uncu Maddesi Kapsamında Sigortalı Çalıştırılması Hakkında Tebliğ, 2015, Tebliğ) ile belirlenmiştir. Yeni uygulama ile ev hizmetlerinde çalışanlar 10 gün ve daha fazla çalışanlar ve 10 günden az çalışanlar olmak üzere ikiye ayrılmıştır. Bu makalede ev hizmetlerinde çalışanların sosyal güvenliğinin yeni dönemde nasıl sağlanacağı ve hizmetlerinin SGK ya nasıl bildirileceği konularına açıklık getirilmesi amaçlanmıştır. * 55 * * Sosyal Güvenlik Denetmeni Makale Geliş Tarihi: Yayın Kurulu Kabul Tarihi:

2 II. EV HİZMETLERİNDE ÇALIŞMA KAVRAMI ve EV HİZMET- LERİNDE ÇALIŞTIRILANLARIN SİGORTALILIĞI Ev hizmetlerinde çalışma kavramından anlaşılması gereken; Ev içerisinde yaşayan aile bireyleri tarafından yapılabilecek temizlik, yemek yapma, çamaşır, ütü, alışveriş, bahçe işleri gibi gündelik işler ile çocuk, yaşlı veya özel bakıma ihtiyacı olan kişilerin bakım işlerinin aile bireyleri dışındaki kişiler tarafından yapılması dır (Tebliğ, m.1/3). Bu bağlamda evde çalıştırılanların, 6552 sayılı Kanun ile 5510 sayılı Kanuna eklenen ek 9 uncu madde kapsamında sigortalı sayılması ancak yukarıda belirtilen işleri yapmaları durumunda geçerli olacaktır. Bir başka anlatımla yukarında belirtilen işler dışında çalıştırılanlar, örneğin evde güvenlik görevlisi olarak çalıştırılan bir kişinin ek 9 uncu madde kapsamında sigortalı sayılması mümkün değildir. Bu şekilde çalıştırılanlar eskiden olduğu gibi 4/a kapsamında sigortalı olacaktır. Diğer taraftan giriş bölümünde de belirtildiği üzere ev hizmetlerinde çalışanların sigortalılığı çalışma şekillerine göre 5510 sayılı Kanunun sigortalı sayılanları düzenleyen 4 üncü maddesi ile kanuna göre sigortalı sayılmayanların sıralandığı 6 ncı maddesinde düzenlenmişti. Yani önceki uygulamada, 5510 sayılı Kanunun 4 üncü maddesinin (a) bendine göre hizmet akdi ile bir veya birden fazla işveren tarafından çalıştırılanlar 4/a kapsamında sigortalı sayılırken, 6 ncı maddeye göre Ev hizmetlerinde çalışanlar (ücretle ve sürekli olarak çalışanlar hariç) sigortalı sayılmamaktaydı (Çakar ve Özdamar, 2014, ). Ev hizmetinde çalışanların sigortalılığı ilk olarak Mülga 506 sayılı Kanunun 3 üncü maddesinde değişiklik öngören 2100 sayılı Kanun ile 24/11/1977 tarihinden itibaren düzenlenmiştir sayılı Kanunda ise önceki uygulama aynen devam ettirilmiştir. Madde metninde geçen sürekli çalışmadan anlaşılması gereken ise haftanın tamamında çalışılması değildir. Nitekim Yargıtay Onuncu Hukuk Dairesi vermiş olduğu kararında da haftanın belli günlerinde kısmen çalışılması durumunda dahi bu hizmetin süreklilik unsurunun gerçekleştiğini gösterdiğini ifade etmiştir (Kurt, 2004, 29). Bu durumda yeni düzenleme ile özellikle uzun vadeli sigorta kolları bakımından ev hizmetinde çalıştırılanlar için kapsamın genişletildiğinden bahsetmek mümkün olmayacaktır (Çakar, 2015, 215). Zira, yeni düzenleme ile ay içinde 10 günden az çalışanlar, bu çalışmaları süreklilik arz etse dahi uzun vadeli sigorta kolları bakımından kapsam dışına çıkarılmıştır. Burada özellikle belirtmeliyiz ki, son dönemde yapılan pek çok düzenlemede 10 günden az yada fazla çalışma sigortalı sayılma bakımından 190 MAYIS - HAZİRAN

3 bir kriter olarak öne çıkmakta ve 10 günden az çalışanlar çoğu kere sosyal güvenlik kapsamı dışına itilmektedir. Dolayısıyla sosyal güvenlik kapsamına alınıp alınmama konusunda önemli bir işlev yüklenen bu 10 gün çalışma kriterinin hangi bilimsel gerekçelere dayandırıldığı izaha muhtaçtır Son tahlilde ev hizmetlerinde çalışanların sigortalılığı, 6552 sayılı Kanun ile 5510 sayılı Kanuna eklenen ek 9 uncu maddenin yürürlüğe girdiği 1/4/2015 tarihinden itibaren iki farklı şekilde olacaktır. Bunlardan ilki bir veya birden fazla gerçek kişi tarafından çalıştırılan ve çalıştıkları kişi yanında ay içerisinde çalışma saati süresine göre hesaplanan çalışma gün sayısı 10 gün ve daha fazla olanlardır. İkinci grupta ise aynı veya farklı gerçek kişi yanında 10 günden az çalışanlar yer almaktadır. Belirtmesi gereken diğer bir husus ise, aynı evde oturan üçüncü derece dahil bu dereceye kadar hısımlar tarafından ev hizmeti işlerini yapanların ek 9 uncu madde kapsamında sigortalı sayılmayacağıdır. Yine ek 9 uncu maddede düzenlenen hak ve yükümlülüklerden evinde sigortalı çalıştıran gerçek kişiler yararlanacak olup, tüzel kişiliklerin bu hükümlerden yararlanması mümkün değildir (Tebliğ, m.2). A. AY İÇİNDE 10 GÜN VE DAHA FAZLA ÇALIŞMASI OLANLAR 1. Sigortalılığın Başlangıcı, Bildirimi ve Sona Ermesi Yeni uygulamaya göre ev hizmetlerinde bir veya birden fazla gerçek kişi tarafından çalıştırılan ve çalıştıkları kişi yanında ay içerisinde çalışma saati süresine göre hesaplanan çalışma gün sayısı 10 gün ve daha fazla olan sigortalılar hakkında 4/a kapsamında sigortalı sayılanlara uygulanan hükümler uygulanır (5510, ek m. 9/I). Bunun anlamı ev hizmetlerinde kısmı süreli iş sözleşmesi ile çalışıp ay içindeki toplam çalışma saati günlük çalışma saatine bölündüğünde çalışma günü 10 ve daha fazla olanların 4/a lı olarak sigortalı sayılacağıdır (Çakar, 2015, 216) Gerçekten de 10 günden az yada fazla çalışma sosyal güvenlik kapsamına alınmada bir kriter olsaydı part-time çalışıp ay içindeki çalışma gün sayısı 10 günden az olanlarda kapsam dışına çıkarılırdı. Bize göre sosyal güvenlik kapsamına alınmada 10 günden az yada fazla çalışmanın hiçbir geçerli açıklaması bulunmamaktadır. Göreceli olarak kapsama alınması daha zor olanlar için böyle bir uygulamaya gidilmiştir. Esasında yapılması gereken bu tür kişilerin Sosyal Güvenlik Kurumuna bildirimini basitleştirerek bildirim yapmayı teşvik etmek iken aksine bu tür çalışanlar için esneklik daha fazla artırılarak sektörlerde çalışanların büyük çoğunluğu kapsam dışına itilmektedir Belirtilmelidir ki, haftanın belirli günlerinde çalışılsa da eğer iş sözleşmesinde ücretin aylık olarak ödenmesi kararlaştırılmış ise sigortalının işyerinde 30 gün çalıştığı kabul edilir. Ay içindeki çalışma gün sayısı bulunurken ay içindeki toplam çalışma saati 7,5 a bölünür. Bulunan sayı küsuratlı ise yukarı doğru tam sayıya tamamlanır. 191

4 Ev hizmetlerinde 10 gün ve daha fazla süre ile çalışanların SGK ya bildirimi tebliğ ekinde yer alan Ev Hizmetlerinde 10 Gün ve Daha Fazla Çalıştırılacaklara İlişkin Bildirge (Bildirge olarak anılacaktır) ile yapılır. Bildirgede belirtilen işe başlama tarihi aynı zamanda sigortalılık başlangıç tarihi olarak kabul edilir. Söz konusu bildirgenin ev işlerinde çalışanların işverenleri tarafından sigortalının çalışmaya başladığı ayın sonuna kadar ikamet edilen yere en yakın SGK İl Müdürlüğüne/Merkez Müdürlüğüne verilmesi zorunludur Bahsi edilen ve tebliğ ekinde yer alan bildirge dışında her hangi bir bildirim SGK tarafından geçerli sayılmaz (Tebliğ, m.3/2). Ev hizmetlerinde birden fazla kişinin çalıştırılması durumunda her çalışan için ayrı ayrı Ev Hizmetlerinde 10 Gün ve Daha Fazla Çalıştırılacaklara İlişkin Bildirge nin düzenlenerek SGK nın ilgili ünitesine verilmesi gerekmektedir. Çalışanlar için bir kez bildirge verildikten sonra devam eden aylar için ayrıca aylık prim ve hizmet belgesi düzenlenmez. Bir başka ifadeyle yeni uygulama çalışanların SGK ya bildirimi için verilen işyeri bildirgesi, işe giriş bildirgesi ve aylık prim ve hizmet belgesi yerine tek bir bildirgeyi esas alarak bildirim yapmayı kolaylaştırmaktadır. Verilen bu bildirgede beyan edilen çalışma gün sayısı ve kazanca göre her ay tahakkuk edecek sigorta primleri takip eden ay sonuna kadar ödenmelidir (Tebliğ, m.3/3). Çalışma gün sayısında yada sigortalının kazancında meydana gelen değişiklikler değişikliğin meydana geldiği ay içinde SGK nin bağlı bulunulan ünitesine bildirilir (Tebliğ, m. 3/3.4). Ev hizmetlerinde ayda 10 gün ve daha fazla süre ile sigortalılığı olanların % 34,5 oranındaki primleri gerçek kişi işverenleri tarafından ödenir. Bu primin % 20 si uzun vadeli sigorta kolları, % 12,5 i genel sağlık sigortası, % 2 si iş kazası ve meslek hastalıkları sigortası primidir. İşverenler ayrıca sigortalı ve işveren hissesi ile birlikte % 3 oranında işsizlik sigortası primini de öder (Tebliğ, m. 3/4.9). Bu şekilde çalıştırılan sigortalılar için 5510 sayılı Kanunda ön görülen 5 puanlık teşvikten ve 4447 sayılı Kanunun geçici 10 uncu maddesi ile 50 nci maddesinde belirtilen ilave işçi teşviklerinden yararlanmak mümkündür (Tebliğ, m. 3/4.10). Ev hizmetlerinde 10 gün ve daha fazla süre ile çalıştırılan sigortalıların iş kazası geçirmesi durumunda meydana gelen iş kazası, kazayı takip eden 3 iş günü içinde SGK ya bildirilmelidir. İş kazası bildirimi SGK ya doğrudan Sosyal Sigorta İşlemleri Yönetmeliği ekinde yer alan İş Kazası ve Meslek 58 3 İşverenin, 5510 sayılı Kanunun ek 9 uncu maddesi ile yapılacak işlemlerle sınırlı olarak vekalet verdiği kişiler de noter onaylı vekalet ile işveren adına müracaat edebilir (Tebliğ, m.3/3) 192 MAYIS - HAZİRAN

5 Hastalığı Bildirim Formu düzenlenerek bildirileceği gibi, adresinin e-hizmetler menüsünün altında bulunan Ev Hizmetleri kısmını seçerek İş kazası bildirimi menüsünden de yapılabilir (Çakar, 2015,217). Ev hizmetlerinde çalışanların sigortalılığı bu kapsamdaki çalışmalarının sona erdiğinin SGK ya bildirilmesi veya sigortalının ölümü halinde sona erer. Sigortalının işten ayrılması halinde işten ayrılışını takip eden on gün içerisinde Ev Hizmetlerinde 10 Gün ve Daha Fazla Çalıştırılacaklara İlişkin Bildirge nin F- Sigortalının İşten Ayrılma/Durum Değişiklikleri kısmının doldurularak SGK ya verilmesi gerekmektedir (Tebliğ, m.3/4.6). Son olarak ev hizmetlerinde 10 gün ve daha fazla ancak 30 günden az çalışanlar 30 günden eksik kalan günlerini isteğe bağlı olarak veya 5510 sayılı Kanunun 41 inci maddesinin (i) bendi kapsamında borçlanarak 30 güne tamamlayabilirler. İsteğe bağlı sigortalı olunarak 30 güne tamamlanan günler yada borçlanılan günler 4/a statüsünde sigortalıkta geçmiş kabul edilir (Tebliğ m. 3/4.4). 2. Bildirimin/Bildirimlerin Yasal Süresi İçinde Yapılmamasının Müeyyidesi Ev hizmetlerinde çalışanlar için verilmesi gereken bildirgenin çalışmanın başladığı ayın sonuna kadar düzenlenerek SGK ya verilmemesi halinde 5510 sayılı Kanunun 102 nci maddesinin (a) bendinin (1) numaralı alt bendi uyarınca asgari ücret tutarında idari para cezası uygulanır (5510, ek m.,9/i). Kanunda yukarıda bahsedilen idari para cezası dışında her hangi bir ceza öngörülmemesine rağmen SGK yayınlamış olduğu tebliğ ile kanun koyucu yerine geçerek farklı idari para cezalarına da yer vermiştir. Şöyle ki, işverenlerin yasal süresi dışında Ev Hizmetlerinde 10 Gün ve Daha Fazla Çalıştırılacaklara İlişkin Bildirge yi ünitelere vermeleri halinde Kurumun denetim ve kontrolle görevlendirilmiş memurları aracılığı ile gerekli inceleme yapıldıktan sonra işleme alınması gerektiğine karar verilenler hakkında, sigortalı çalıştırılan her ay ve her bir sigortalı için ayrı ayrı olmak ve aylık asgari ücretin iki katını geçmemek üzere, işveren hakkında ayrıca Kanunun 102 nci maddesinin birinci fıkrasının (c) bendinin (1) numaralı alt bendi uyarınca asgari ücretin beşte biri, ev hizmetinde sigortalı çalıştıran işverenin çalıştırdığı sigortalıya ilave olarak çalıştırdığı sigortalı/sigortalılar için verildiğinin anlaşılması halinde ise (2) numaralı alt bendi uyarınca, her ay ve her bir sigortalı için ayrı ayrı olmak ve aylık asgari ücretin iki katını geçmemek üzere, asgari ücretin sekizde biri tutarında, 193

6 İşverence herhangi bir bildirimde bulunulmaksızın, Kanunun ek 9 uncu maddesinin birinci fıkrası kapsamında sigortalı çalıştırıldığının mahkeme kararı, Kurumun denetim ve kontrol ile görevlendirilmiş memurlarınca yapılan tespitler veya diğer kamu idarelerinin denetim elemanlarınca kendi mevzuatları gereğince yapacakları soruşturma, denetim ve incelemeler neticesinde ya da bankalar, döner sermayeli kuruluşlar, kamu idareleri ile kanunla kurulan kurum ve kuruluşlardan alınan bilgi ve belgelerden tespit edilmesi, hizmetlerin veya kazançların Kuruma bildirilmediği veya eksik bildirildiğinin anlaşılması halinde ise işverene Kanunun 102 nci maddesinin birinci fıkrasının (c) bendinin (4) numaralı alt bendi uyarınca asgari ücretin iki katı tutarında idari para cezası uygulanır (Tebliğ, m.3/3.2). Gerçekten de 5510 sayılı Kanunun ek 9 uncu maddesinde, ev hizmetlerinde çalışanlar için verilmesi gereken bildirgenin çalışmanın başladığı ayın sonuna kadar düzenlenerek Kuruma verilmemesi dışında bir yükümlülük ön görülmemiştir. Buna rağmen tebliğde, bildirimin sonradan yapılması durumunda sanki aylık prim ve hizmet belgesi verilmesi söz konusuymuş gibi hareket edilerek 5510 sayılı Kanunun 102 nci maddesinin (c) bendi hükümlerine göre idari para cezası uygulanması söz konusu edilmektedir. Hatta, daha öncede ifade edildiği üzere ev hizmetinde birden fazla kişi çalıştırılması halinde her bir sigortalı için ayrı bildirim yapılması zorunludur. Buna rağmen tebliğde çalışanlar için tek bildirim yeterliymiş gibi davranılarak ilk çalışanın bildirilmediği durumlar için asgari ücretin beşte biri ikinci çalışanın bildirilmediği durumlar için asgari ücretin sekizde biri tutarında idari para cezası uygulanacağına yer verilmiştir. Aynı şekilde ev hizmetlerinde çalıştırılanlar için işten ayrılışa dair bildiriminin yasal süresi içinde yapılmaması durumunda idari para cezası uygulanacağına ilişkin bir hüküm ne ek 9 uncu maddede nede 102 nci maddenin 1 inci fıkrasının (j) bendinde yer almaktadır. Buna rağmen tebliğe göre, ev hizmetlerinde çalışan sigortalının işten ayrılması durumunda işten ayrıldığına dair durum değişikliğinin işten ayrılmayı takip eden 10 gün içinde SGK ya bildirilmemesi halinde 5510 sayılı Kanunun 102 nci maddesinin (j) bendi uyarınca fiil tarihindeki asgari ücretin onda biri tutarında idari para cezası uygulanacaktır (Tebliğ, m.3/3.2). Burada her ne kadar kanunda yer verilmese de tebliğ ile bu yükümlülüklerin getirilme amacının iş ve işlemlerin sağlıklı bir şekilde yürütülmesi olduğu dolayısıyla da tebliğ ile getirilen bu yükümlülüklerin göz ardı edilebileceğini 194 MAYIS - HAZİRAN

7 söylemek mümkün değildir. Çünkü, tebliğde düzenlenen bu yükümlülükler beraberinde muhatapların idari para cezası ile cezalandırılmalarını getirmektedir. Bu durum ise Türk Ceza Kanunu nun 2 nci maddesi ile açıkça çelişmektedir. Zira, Türk Ceza Kanunu nun 2 nci maddesine göre; kanunun açıkça suç saymadığı bir fiil için kimseye ceza verilemez, kanunda yazılı cezalardan başka bir ceza uygulanamaz, idarenin düzenleyici işlemleriyle (bahsi edilen tebliğ gibi) suç ve ceza konulamaz, kanunların suç ve ceza içeren hükümlerinin uygulanmasında kıyas yapılamaz, suç ve ceza içeren hükümler kıyasa yol açacak biçimde geniş yorumlanamaz. Bu bağlamda tebliğ ile yükümlülük getirmek ve devamında yükümlülük getirilen kişiye ceza uygulamak yasal olmayacaktır. Dolayısıyla tebliğ hükümleri yeniden gözden geçirilmeli yasal dayanak oluşturuluncaya kadar bu cezaların uygulamasından vazgeçilmelidir. Kanunu düzenlemede ise kanımızca, tek sefere mahsus bildirim yapılması söz konusu olduğundan aylık prim ve hizmet belgelerinin yasal süresinde verilmemesi durumları için ön görülen 102 nci maddenin (c) bendine göre uygulanan cezalar hiç yer almamalı veya ilk ay için uygulanmalıdır. İşten ayrılışın on gün içinde bildirilmesi genel sağlık sigortası hak ve yükümlüklerinin yürütümü bakımından son derece önemli olduğundan tebliğde yer verilen ceza aynen kanuna eklenmelidir. 3. Ev Hizmetlerinde 10 Günden Fazla Çalışanların Sağlık Hizmetlerinden Yararlanması Ev hizmetlerinde 10 gün ve daha fazla çalışanlar 5510 sayılı Kanunun 60 ıncı maddesinin (a) bendi kapsamında genel sağlık sigortalısı sayılır. Bu kişilerin sağlık hizmetlerinden yararlanabilmesi için son bir yıl içinde en az 30 gün genel sağlık sigortası prim ödeme gün sayılarının olması gerekmektedir. Ay içinde 10 gün ve daha fazla ancak 30 günden az çalışılması durumunda 30 günden eksik kalan genel sağlık sigortası primlerinin yapılacak gelir tespitine göre sigortalılar tarafından ödenmesi gerekmektedir. Bunun için sosyal yardımlaşma vakıflarına gelir testi için müracaat edilerek gelir durumlarının araştırılması talep edilmelidir (Çakar, 2015, 218). Belirtilmelidir ki; ay içinde 30 günden eksik kalan günlerini 5510 sayılı Kanunun 51 inci maddesinin üçüncü fıkrası kapsamında isteğe bağlı sigortalı olarak tamamlayanlar hakkında eksik kalan günler için ayrıca genel sağlık sigortası hükümleri uygulanmaz (Tebliğ, m.3/4.7). 195

8 4. Ev Hizmetlerinde 10 Gün ve Daha Fazla Çalışanların Aynı Zamanda Farklı Statüde Çalışması Öncelikli olarak belirtmeliyiz ki, 4/c statüsünün üstünlüğü ek 9 uncu madde kapsamında çalışanlar içinde geçerlidir. Yani 4/c kapsamında çalışanlar aynı zamanda farklı bir statüde çalışırlar ise 4/c sigortalıkları geçerli sayılır. Diğer taraftan ev hizmetinde 10 gün ve daha fazla süreyle çalışan sigortalılar gerek 4/a kapsamında gerekse ek 9 uncu madde kapsamında aynı anda bir veya birden fazla işveren yanında sigortalı olabilirler (Tebliğ, m.3/4.1). Buna karşın 4/b kapsamında sigortalılığı bulunanların ev hizmetlerinde 10 gün ve daha fazla çalışması halinde öncelikle 4/a kapsamındaki sigortalılıkları geçerli sayılır. Bu süreyle çakışan 4/b kapsamındaki sigortalılıkları ise geçerli sayılmaz. Ancak, ayın kalan günlerinde 4/b kapsamındaki sigortalılıkları yeniden başlatılır. Örneğin 4/b statüsünde olan bir kişi aynı zamanda ay içinde 15 gün ev hizmetlerinde çalışıyor ise ev hizmetinde çalıştığı 15 gün 4/a statüsünde kalan 15 günü ise 4/b statüsünde sayılır (Tebliğ, m.3/4.2). İsteğe bağlı sigortalıyken aynı zamanda ev hizmetinde 10 günden fazla süreyle çalışmaya başlayanların isteğe bağlı sigortalılığı sona erdirilir. Bu kişiler 30 günden eksik kalan günlerini isteğe bağlı sigortalı olarak 30 güne tamamlamak isterler ise isteğe bağlı ödedikleri bu primler 4/a kapsamında geçmiş sayılır sayılı Kanunun ek 5 inci ve ek 6 ncı maddelerine tabi sigortalılar ile 2925 sayılı Kanuna tabi olanların ev hizmetlerinde 10 gün ve daha fazla süre ile çalışması halinde bu kapsamdaki sigortalılıkları sona erdirilir. Bu kişilerin ek 9 uncu madde kapsamında sigortalılığı sona erdiğinde ek 5 inci madde ile 2925 sayılı Kanuna tabi sigortalılıkları herhangi bir talep alınmadan yeniden başlatılır. Ek 6 nci madde kapsamında yeniden çalışmaya başlamaları halinde ise sigortalıklarının başlaması için talepte bulunmaları gerekir (Tebliğ, m.3/4.4). Yaşlılık ve emekli aylığı alan sigortalılar da ek 9 uncu madde kapsamında ev hizmetlerinde ayda 10 gün ve daha fazla süreyle çalıştırılabilir. Şöyle ki, 4/a kapsamındaki çalışması nedeniyle yaşlılık aylığı alanların ek 9 uncu madde kapsamında çalışması halinde Ev Hizmetlerinde 10 Gün ve Daha Fazla Çalıştırılacaklara İlişkin Bildirge ile yapılacak müracaatlarda sigortalıların sosyal güvenlik destek primine ya da tüm sigorta kollarına tabi olup olmayacaklarını tercih etmeleri gerekmektedir sayılı 4/b ve 4/c kapsamında yaşlılık, emekli aylığı ve adi malullük aylığı alanların ek 9 uncu madde kapsamında çalışmaları halinde bunları çalıştıran işverenler tarafından sosyal 196 MAYIS - HAZİRAN

9 güvenlik destek primi ödenir. Sürekli iş göremezlik geliri alanların ev hizmetlerinde 10 gün ve daha fazla süre ile çalışmaları halinde bağlanan gelir kesilmez ve bu kişiler ek 9 uncu madde kapsamında sigortalı sayılır. Ancak malullük aylığı alanların Kanunun ek 9 uncu maddesi kapsamında çalışması durumunda malullük aylıkları kesilir Kurumdan hak sahibi eş, çocuk, ana ve baba olarak gelir/aylık alanlar hakkında ise 4/a statüsündeki sigortalılar gibi işlem yapılır (Tebliğ, m.3/4.5). B. AY İÇİNDE 10 GÜNDEN AZ ÇALIŞMASI OLANLAR 1. Bildirim ve Primlerin Ödenmesi 5510 sayılı Kanunun ek 9 uncu maddesine göre ev hizmetlerinde bir veya birden fazla gerçek kişi tarafından çalıştırılan ve çalıştıkları kişi yanında ay içerisinde çalışma saati süresine göre hesaplanan çalışma gün sayısı 10 günden az olanlar 60 5 sadece iş kazası ve meslek hastalığı bakımından sigortalı sayılır. Diğer bir ifadeyle ev hizmetlerinde 10 günden az çalışanlar kısmen sigortalı sayılır. Ev hizmetlerinde 10 günden az sigortalı çalıştıranlardan işyeri bildirgesi, sigortalı işe giriş bildirgesi, aylık prim ve hizmet belgesi ile işten ayrılış bildirgesi düzenlemesi istenmez. Bunların bildirimi tebliğ ekinde yer alan Ev Hizmetlerinde 10 Günden Az Sigortalı Çalıştırılacaklara İlişkin Başvuru Formu (başvuru formu olarak anılacaktır) ile yapılır. Başvuru formunun çalışmanın geçtiği ayın sonuna kadar, ay sonunun hafta sonu genel ve resmi tatil günlerine denk gelmesi halinde ise bu günleri takip eden ilk iş günü sonuna kadar ikamet edilen yere en yakın SGK İl Müdürlüğüne/Merkez Müdürlüğüne verilmesi gerekmektedir (Tebliğ, m.4/2.1) /a kapsamında malullük aylığı alanların bu aylığı hangi tarihten itibaren aldıklarının bir önemi olmayıp her halükarda ek 9 uncu madde kapsamında 10 gün ve daha fazla süreyle çalıştıklarında aylıkları kesilir. Ancak 1 Ekim 2008 tarihinden önce sigortalı olup 4/b kapsamında malullük aylığı alanların aylığı kesilmez. Yine 5434 sayılı Kanuna göre vazife malulü sayılanların aylıkları da kesilmez. Malullük aylıkları kesilmeyecek olan bahsi edilen kişilerin ev hizmetlerinde 10 günden fazla süreyle çalışmaları durumunda bunlar için çalıştıranlar tarafından sosyal güvenlik destek primi ödenir Tebliğde 10 günden az çalışmanın tespitinde günlük 7,5 saatin altındaki çalışmaların 1 gün olarak kabul edileceği, 10 günden az çalışılan sürelerin birbirini takip eden günler olabileceği gibi ayın farklı günleri de olabileceği belirtilmiştir (Tebliğ, m.4/1). Tebliğdeki bu hüküm yoruma muhtaçtır. Zira bu düzenlemeye göre, örneğin günde 4 saat olmak üzere ayda 12 gün çalışması olan bir kişiyi ev hizmetlerinde 10 günden fazla çalışıyor olarak kabul etmek gerekir. Daha öncede belirttiğimiz üzere haftanın belirli günlerinde çalışılsa da eğer iş sözleşmesinde ücretin aylık olarak ödenmesi kararlaştırılmış ise sigortalının işyerinde 30 gün çalıştığı kabul edilir. Bunun dışında ay içindeki çalışma gün sayısı bulunurken ay içindeki toplam çalışma saati 7,5 a bölünmelidir. Nitekim kanunda da çalışma gün sayısının çalışma saatine göre belirleneceği hüküm altına alınmıştır. Bu durumda yukarıda örnekte belirtilen kişinin ay içindeki toplam çalışma saati 48 olup çalışma gün sayısı 12 gün değil 7 (6,4 üste tamamlanır) gündür. Dolayısıyla tebliğde toplam çalışma saatinin 7,5 a bölünmesinde küsurun 1 güne tamamlanacağı kast edilmiyorsa bu hükmünün de kanuna aykırı olduğunu ifade etmeliyiz. 197

10 Ev hizmetlerinde 10 günden az sigortalı olarak çalışanların bildirimi bu kişileri çalıştıranlar yönünden internet aracılığı ile de yapılabilir. Sigortalı çalıştıranlar, adresinin e-hizmetler menüsünün altında bulunan Ev Hizmetleri kısmını seçerek bildirimde bulunabilir. Bu şekilde yapılan bildirim sonucunda sigortalının cep telefonu numarasına 5510 sayılı Kanunun ek 9 uncu maddesinde sigortalı tescilinin yapıldığı, uzun vadeli sigorta kolları ve genel sağlık sigortası primini takip eden ayın sonuna kadar ödeyebileceği hakkında bilgilendirme mesajı gönderilir (Tebliğ, m.4/2.1). Belirtmeliyiz ki, e-devlet şifresi ile bildirim yapılması durumunda her ay ve çalışılan her gün için bildirim yapanlarca kayıt oluşturulması gerekmektedir. Halbuki, SGK ya başvuru formu ile bildirim yapıldığında çalışma gün sayısında ve çalışan kişide değişiklik olmadığı sürece tekrar bildirim yapılmasına gerek bulunmamaktadır. Bu nedenle her ay uğraşmamak adına bildirimin başvuru forumu ile SGK nin ilgili ünitesine yapılmasının başvuru yapacakların lehine olduğunu ifade etmeliyiz. Belirtilmesi gereken diğer bir husus da 10 günden az çalıştırılanlar için bildirimin geç yapılmasının veya hiç yapılmamasının cezai müeyyidesinin olmadığıdır. Bu şekilde sigortalı çalıştıranlar 10 güne (10 hariç) kadar çalıştırdıkları sigortalılar nedeniyle işveren sayılmaz. Bu kapsamda sigortalı çalıştırdıkları her gün için sigortalı çalıştıranlar prime esas günlük kazanç alt sınırının (bürüt asgari ücretin) % 2 si oranında iş kazası ve meslek hastalığı primi öder. Çalıştıranların ödemesi gereken % 2 oranında iş kazası ve meslek hastalığı sigortası primi, banka aracılığı ya da adresinin e-sgk menüsünden Kart ile Prim Ödeme, Diğer Ödemeler seçeneğinden kredi kartları veya banka kartları aracılığıyla SGK ya ödenebilir (Tebliğ, m.4/2.2). Ev hizmetlerinde 10 günden az çalışanlar istekleri halinde adlarına ödenen iş kazası meslek hastalığı priminin ait olduğu ayı takip eden ayın sonuna kadar beyan edilen kazançları üzerinden %32,5 oranında prim ödeyebilirler. Yani kendi primlerini kendileri ödeyerek hem emeklilik hakkından ( prim oranı %20) hem de genel sağlık sigortasından ( prim oranı %12,5) yararlanabilirler. Bunun için SGK ya her hangi bir başvuruda/talepte bulunulmasına gerek bulunmamaktadır. Yukarıda da belirttiğimiz üzere başvuru formu ile başvuruda bulunulduktan sonra sigortalının cep telefonuna tescil kaydının oluşturulduğuna dair bilgi notu gönderilmekte ve takip eden ayın sonuna kadar kendileri tarafından kendi primlerin ödenmesi için kayıt açılmaktadır. 198 MAYIS - HAZİRAN

11 Belirtilen süreye kadar yani çalışmanın geçtiği ayı takip eden ayın sonuna kadar ödeme yapılmaması durumunda o ay için açılan kayıt kapatılmakta ve sonradan ödeme yapmaya imkan tanınmamaktadır (Tebliğ, m.4/4.1) Bunların ödemesi gereken asgari prim tutarı ise 2015 yılının ikinci yarısı için 413,89 TL dir. Ev hizmetinde kısmi süreli çalışanın ayda 413,89 TL ödemesini beklemek pek gerçekçi bir yaklaşım olarak gözükmemektedir. Burada özellikle belirtmeliyiz ki, bugününü garanti altına alamayan yani hayatını idame ettirebilecek bir gelirden yoksun olan kişilerin sosyal güvenlik haklarını yanlarında çalıştıkları kişilere karşı savunmalarını beklemek gerçekçi bir yaklaşım olmayacaktır. Bu anlamda ev hizmetlerinde 10 günden fazla çalışanlar hatta tam süreli çalışanlar da yanlarında çalıştıkları işverenlerin merhametine bırakılmıştır. Bu kişilere kısmı süreli sözleşmeyi imzalamaları aksi takdirde işlerine son verileceği söylendiğinde pek fazla seçenekleri olmayacaktır. Dolayısıyla ev hizmetlerinde çalışanlara 1977 yılında verilen hizmet akdine tabi çalışarak sigortalı sayılma hakkının geri alındığı ve bu kişilerin isteğe bağlı prim ödemeye yönlendirildiğini söylenebilir (Çakar ve Özdamar, 2014, 175). Bu eleştirileri artırmak mümkün olmakla birlikte ek 9 uncu maddeye göre, iş kazası ve meslek hastalığı durumunda bu sigorta kollarından sağlanacak yardımlarda aranacak koşulların diğer sigortalılardan ne kadar farklı olduğunu belirtmekle yetinelim. Ev hizmetlerinde 10 günden az süre ile çalıştırılacak sigortalılara ilişkin iş kazası ve meslek hastalığı bildirimi SGK ya bunları çalıştıranlar tarafından doğrudan Sosyal Sigorta İşlemleri Yönetmeliği ekinde yer alan İş Kazası ve Meslek Hastalığı Bildirim Formunu düzenleyerek ya da gov.tr adresinin e-hizmetler menüsünün altında bulunan Ev Hizmetleri kısmını seçerek İş kazası bildirimi menüsünden yapılır (Tebliğ, m.4/6). Haklarında iş kazası ve meslek hastalığı sigorta kolları uygulanan bu kişilerin sağlanan yardımlardan yararlanması için olayın meydana geldiği tarihten en az on gün önce tescillerin yapılmış olması gerekmektedir. Yine bu kişilerin sunulan yardımlardan yararlanabilmesi için prim ve prime ilişkin her türlü borçların ödenmiş olması gerekmektedir. Yani yanlarında çalıştıkları kişiler (bunlar işveren olarak kabul edilmediğinden kişiler olarak anılmaktadır) %2 oranındaki primi ödemediklerinde sunulan yardımlardan yararlanamayacaklardır 62. Yine bunları çalıştıran kişiler hakkında (sanki çalışma ve 7 çalıştırma 616 En azından bu süreleri sonradan borçlanabilmelerinin yolu açılmalıydı Tebliğde prim ve prime ilişkin her türlü borçların ödenmiş olması ibaresine yer verilmiştir. Dolayısıyla borçlardan kastın yanlarında çalışan kişilerin ödemesi gereken iş kazası ve meslek hastalığı prim borcu olduğu anlaşılmaktadır. Diğer türlü zaten bu çalışmaları nedeniyle SGK ya karşı borçlu olmalarını 199

12 söz konusu değilmiş gibi) 5510 sayılı Kanun 21 inci maddesinin 1 inci fıkrası hükümleri uygulanmayacaktır. Yani bu kişiler (çalıştıranlar) çalışanın kaza geçirmesi durumunda gerekli güvenlik önlemlerini alıp almadıklarına bakılmaksızın meydana gelen olaydan sosyal güvenlik mevzuatı bakımından sorumsuz olacaklardır (Çakar ve Özdamar, 2014, 175). 2. Genel Sağlık Sigortalılığı ve Sunulan Hizmetlerinden Yararlanılması Ev hizmetlerinde 10 günden az süreyle çalışanlar hakkında analık ve hastalık hükümleri uygulanmaz (5510, ek m. 9/II, Tebliğ, m. 4/6). Yani rahatsızlıkları nedeniyle istirahat raporu aldıklarında yada analık hali nedeniyle diğer sigortalılar gibi geçici iş göremezlik ödeneği alamazlar. Yine adlarına genel sağlık sigortası primi ödenmediğinden sağlık yardımlarından yararlanmaları için kendi primlerini kendilerinin ödemesi gerekmektedir Ev Hizmetlerinde 10 Günden Az Çalışanların Aynı Zamanda Farklı Statüde Çalışması Ev hizmetlerinde ayda 10 günden az süre ile çalışan sigortalıların aynı zamanda 4/a kapsamında 30 gün sigortalılığının bulunması halinde uzun vadeli sigorta kolları ve genel sağlık sigortası yönünden ayrıca tescil ve tahakkuk kayıtları oluşturulmaz. Bunların 4/a kapsamında 30 günden az sigortalı çalışması halinde ise ev hizmetlerindeki çalışması ile ilgili olarak uzun vadeli sigorta kolları ve genel sağlık sigortası yönünden yapılacak tescil/tahakkuk kayıtları kalan süre için oluşturulur. Örneğin 4/a kapsamında bir işyerinde ay içinde 25 gün çalışan kişinin aynı ay ev hizmetlerinde 10 günden az çalışması durumunda adına 5 gün üzerinden tescil/tahakkuk oluşturulur ve bu 5 günlük prim tutarını ödemesi gerekir. 4/b kapsamında sigortalılığı olanlar ile yaşlılık, emekli aylığı veya sürekli iş göremezlik geliri alanların ev hizmetlerinde 10 günden az çalışmaları halinde iş kazası ve meslek hastalığı sigortası yönünden tescil kayıtları yukarıda belirtilen şekilde oluşturulur. Yani bu durumdaki kişileri çalıştıranlar %2 oragerektirecek bir durum söz konusu değildir. Sadece çalışmalarının geçtiği ay için uzun vadeli sigorta kollarını ve genel sağlık sigortasını ödeyebilmeleri için kayıt açılmakta olup bunu ödeme zorunlulukları da bulunmamaktadır Bu kapsamdaki kişiler bakmakla yükümlü olunan kişi durumundaysa yada 60 ıncı maddenin (g) bendi dışında diğer bentler kapsamında genel sağlık sigortalısıysa bu statüleri üzerinden sağlık hizmetlerinden yararlanmaya devam edeceklerdir. 60 ıncı maddenin (g) bendi kapsamında genel sağlık sigortalısı olmaları gerekiyor ise bu sefer sosyal yardımlaşma vakıflarına gelir tespiti yaptırarak gelir durumlarına göre genel sağlık sigortası primi ödeyeceklerdir. 200 MAYIS - HAZİRAN

13 nında iş kazası ve meslek hastalığı primi ödemek zorundadır. 4/c kapsamında olanlar için ise her hangi bir bildirim ve tescil yapılmaz. İsteğe bağlı sigortalı olarak 4/b kapsamında pirim ödeyenlerden ev hizmetlerinde 10 günden az çalışanların ek 9 uncu madde kapsamında uzun vadeli sigorta kolları ve genel sağlık sigortası primini ödemeleri halinde prim ödedikleri aya ait isteğe bağlı sigortalılıkları durdurulur. İsteğe bağlı sigortalılığı durdurulanların ek 9 uncu maddeye tabi sigortalılığının sona erdiği tarihten itibaren 12 ay içerisinde prim ödemesinin bulunması halinde isteğe bağlı sigortalılığı zorunlu sigortalılığın sona erdiği tarihten bir gün sonra başlatılır. 12 ay içerisinde prim ödemesi olmayanların isteğe bağlı sigortalılıkları ise talep etmeleri durumunda başlatılır. Ay içerisinde 30 günden az çalışan veya 5510 sayılı Kanunun 80 inci maddesine göre prim ödeme gün sayısı, ay içindeki toplam çalışma saatinin 4857 sayılı Kanuna göre belirlenen günlük normal çalışma saatine bölünmesi suretiyle hesaplanan sigortalılardan aynı zamanda ek 9 uncu madde kapsamında haklarında iş kazası ve meslek hastalığı sigortası primi ödenenler, aynı ay içerisinde 30 günden az kalan süreleri için isteğe bağlı prim ödeyebilirler. Bu şekilde primi ödenen süreler zorunlu sigortalılığa ilişkin prim ödeme gün sayısına otuz günü geçmemek üzere eklenir ve eklenen bu süreler, 4/a kapsamında sigortalılık süresi olarak kabul edilir. Kanunun ek 5 inci ve ek 6 ncı maddelerine tabi sigortalılar ile 2925 sayılı Kanuna tabi olanların ev hizmetlerinde 10 günden az çalışmaları halinde uzun vade ve genel sağlık sigortası tescili oluşturulmaz, ek 9 uncu madde kapsamında 10 günden az çalışmaları nedeniyle bu sigortalılıkları durdurulmaz (Tebliğ m.4/5). C. YABANCI UYRUKLULARIN EV HİZMETLERİNDE ÇALIŞTI- RILMASI 5510 sayılı Kanunun ek 9 uncu maddesi kapsamında, 10 gün ve daha fazla süre ile çalıştırılan yabancı uyruklu sigortalılar içinde yararlanmak mümkündür. Yabancıların Ülkemizde çalıştırılması çalışma iznine bağlı olduğundan gerçek kişi işverenler Ev Hizmetlerinde 10 Gün ve Daha Fazla Sigortalı Olarak Çalıştırılacaklara İlişkin Bildirge ile müracaatlarında sigortalıların çalışma iznini de bildirgeye eklemelidir. Tüzel kişiler tarafından çalıştırılan yabancı uyruklu kişilerin ise ek 9 uncu madde kapsamında sigortalı sayılması mümkün değildir. 201

14 Belirtilmelidir ki, ev hizmetlerinde 10 günden az süre ile yabancı uyruklu sigortalı çalıştırılamaz. Bu şekilde çalıştırıldığı tespit edilen yabancı uyruklular hakkında ev hizmetlerinde 10 gün ve daha fazla süre ile sigortalı çalıştıran işverenlere ilişkin hükümler uygulanır ve ay içinde çalışma gün sayısı 30 gün olarak esas alınır (Tebliğ, m.5/2). III. SONUÇ 6552 sayılı Kanun ile 5510 sayılı Kanuna eklenen ek madde 9 ile ev hizmetlerinde çalışanların sigortalılığı 1/4/2015 tarihinden geçerli olmak üzere yeniden düzenlenmiştir. Yapılan bu düzenleme ile ev hizmetlerinde sigortalı çalıştırılanlar için yapılacak bildirimler basitleştirilirken ev hizmetlerinde çalışanlar 10 günden az çalışanlar, 10 gün ve daha fazla çalışanlar olarak ikiye ayrılmıştır. Diğer taraftan bu işlerde çalışanların 10 gün ve daha fazla ve 10 günden az çalışanlar şeklinde ayrıştırılması 10 günden az çalışanları bir nevi sosyal güvenlik kapsamı dışına iterken kriter olarak alınan 10 günlük çalışmanın hangi bilimsel gerekçelere dayandırıldığı, bu şekilde çalışanların sosyal güvenliğinin nasıl sağlanacağı izaha muhtaçtır. Burada 10 günden az sigortalı çalışanlar için % 32,5 oranındaki uzun vadeli sigorta kolları ile genel sağlık sigortası primini takip eden ayın sonuna kadar ödemeleri halinde kapsam altına alınmaktadırlar şeklindeki bir savunma gerçekçi olmayacaktır. Zira bu işlerde çalışan kişiler gelir durumuna göre toplumun en alt seviyesindeki insanlardır. Dolayısıyla bugününü garantiye alamayan kişilerden yarınını düşünmelerini beklemek hayatın olağan akışına uygun düşmeyecektir (Çakar, 2015, 218). Diğer taraftan uygulama esaslarının açıklandığı tebliğde, özellikle 10 gün ve daha fazla süreyle çalışanların bildirimlerinin yasal süresi içinde yapılmaması ve işten ayrılış bildirimlerinin yasal süresi içinde yapılmaması durumlarında ön görülen idari para cezalarının yasal dayanaktan yoksun olduğunu söylemek mümkündür. Yine tebliğde 10 günden az çalışmanın tespitinde günlük 7,5 saatin altındaki çalışmaların 1 gün olarak kabul edileceği, 10 günden az çalışılan sürelerin birbirini takip eden günler olabileceği gibi ayın farklı günleri de olabileceği belirtilmiştir. Buradaki kasıt toplam çalışma saatinin 7,5 a bölünmesinde küsurun 1 güne tamamlanacağı değilse bu hükmünün de kanuna aykırı olduğunu ve üzerinde tartışılması gerektiğini ifade etmeliyiz. 202 MAYIS - HAZİRAN

15 KAYNAKÇA Çakar, Erden (2015). Ev Hizmetlerinde 10 Gün ve Daha Fazla Çalıştırılanların SGK ya Bildirimi Nasıl Yapılacak? Yaklaşım Dergisi. 269 (2015 Mayıs): Çakar, Erden ve Özdamar, Murat. (2014). Yeni Dönemde Ev Hizmetlerinde Çalışanların Sosyal Güvenliği Nasıl Sağlanacak? Yaklaşım Dergisi. 261 (Eylül 2014): Kurt, Resul (2004). İş Hukuku ve Sosyal Sigorta Mevzuatında Usul ve Esaslar, 3. Bs. İstanbul: İSMMMO Yayınları. Sosyal Güvenlik Kurumu Başkanlığı ( ). Ev Hizmetlerinde 5510 Sayılı Kanunun Ek 9 Uncu Maddesi Kapsamında Sigortalı Çalıştırılması Hakkında Tebliğ Ankara: Resmi Gazete (29313 sayılı) T.C. Yasalar ( ) sayılı İş Kanunu ile Bazı Kanun ve Kanun Hükmünde Kararnamelerde Değişiklik Yapılması İle Bazı Alacakların Yeniden Yapılandırılmasına Dair Kanun. Ankara: Resmi Gazete (29116 sayılı) T.C. Yasalar ( ) Sayılı Sosyal Sigortalar ve Genel Sağlık Sigortası Kanunu. Ankara: Resmi Gazete (26200 sayılı) HAKEMSİZ YAZI 203