FELSEFE EĞİTİMİ ve SORUNLARI

Transkript

1 FELSEFE EĞİTİMİ ve SORUNLARI TÜRK EĞİTİM DERNEĞİ YAYINLARI

2 felsefe eğ itim i ve SORUNLARI TÜRK EĞİTİM DERNEĞİ XVII. ÖĞRETİM TOPLANTISI 25 Mayıs 2000

3 ISBN OCAK 2002 Şafak Matbaacılık San. Tic. Ltd. Şti. Tel: (312) ANKARA

4 TÜRK EĞİTİM DERNEĞİ ÖĞRETİM DİZİSİ NO : 18 Yayına Hazırlayan Prof. Dr. Petek AŞKAR

5

6 İÇİNDEKİLER TED Bilim Kurulu Başkanı Prof. Dr. Üzcan DEMİREL'in açış konuşması...3 TED Genel Başkanı Uğur KILCI'nın açış konuşması... 5 BİRİNCİ OTURUM ODTÜ Felsefe Bölümü Başkanı Prof. Dr. Ahmet İNAM... 8 İKİNCİ OTURUM A.Ü. Tıp Fakültesi Beyin Cerrahisi Anabilim Dalı Başkanı Prof. Dr. Yücel KANPOLAT...19 ÜÇÜNCÜ OTURUM ODTÜ Felsefe Bölümü Öğretim Üyesi Y. Doç. Dr. David GRÜNBERG PANEL Oturum Başkanı Prof. Dr. Bozkurt GÜVENÇ Panel Üyeleri Prof. Dr. Ahmet İN A M...57 Prof. Dr. Yücel KANPULAT Y.Doç.Dr. David GRÜNBERG Neslihan KARANFİL V

7 KONUŞMA METİNLERİ Prof. Dr. Ahmet İNAM Geleceğe Yönelik Bir Felsefe İçinde Bilim-Felsefe İlişkisi Ü zerine Yrd. Doç. Dr. David GRÜNBERG Eğitim-Felsefe İlişkisi Üzerine Neslihan KARANFİL Felsefe Öğretimi ve Sorunları VI

8 AÇILIŞ KONUŞMALARI Prof. Dr. Özcan DEMİREL (TED Bilim Kurulu Başkanı) Uğur KILCI (TED Genel Başkanı]

9

10 Türk Eğitim Derneği XVII. Öğretim Toplantısı Felsefe Eğitimi ve Sorunları 2 5 Mayıs Ankara Sunucu - Değerli Konuklarımız, sîzleri Ulu Önder Atatürk ve sonsuzluğa göçen tüm bilim adamları adına saygı duruşuna davet ediyorum. (İstiklâl Marşı ve Saygı Duruşu) Sunucu - Teşekkür ederim. TED Bilim Kurulu Başkanı, Prof. Dr. Sayın Özcan Demirel'i açış konuşması için davet ediyorum. Prof. Dr. Özcan DEMİREL (TED Bilim Kurulu Başkanı) - Sayın Konuklar, Türk Eğitim Derneği Bilim Kurulu adına hepinize saygılar sunuyorum. Türk Eğitim Derneği tarafından düzenlenmiş olan XVII. Öğretim Toplantısına hoşgeldiniz. Bilindiği gibi, öğretim toplantılarımız bir dersin öğretimiyle ilgili toplantıları içermektedir. Bundan önceki toplantılarımızda 3

11 hep orta öğretim kurumlarındaki derslerin öğretimiyle ilgili toplantılar düzenledik. Bir baktık ki orta öğretimdeki derslerin öğretimiyle ilgili toplantılar bitti. 0 halde ilköğretime başlayalım dedik. İlk öğretimdeki derslerin öğretimiyle ilgili bir toplantılar dizisi düzenledik. Fakat sonradan bir baktık ki biz gerçekten felsefe grubu derslerinin öğretimini ihmal etmişiz. Buradaki bakanlık müfettişi arkadaşla bir toplantı yaparken "felsefe öğretimi konusunda hiç bir yayınınız var mı?" diye bir soru yöneltmiştim. Biz bundan sekiz yıl önce sosyal bilimler öğretimi ve sorunları başlıklı bir toplantı düzenlemiştik. Sosyal bilimler şemsiyesi altında felsefe grubu derslerini de ele aldığımızı ifade etmiştik; ama orada gerçekten sosyal bilimler olunca sosyal bilimlerin diğer alanları ağırlık kazanmış, felsefe grubu dersleri bu bağlamda konu dışı kalmıştı ve gerekli önem verilmemişti. Daha sonradan felsefe öğretimi gündeme geldiğinde bilim kurulundaki tüm arkadaşlarımız gerçekten bunun çok çok önemli olduğunu, böyle bir toplantının, bilimsel bir toplantının yapılmasının çok yararlı olacağı gündeme geldi ve bunun sadece orta öğretim le sınırlandırmayalım bunun bir de yüksek öğretim boyutu da var denildi. 0 bakımdan toplantımızın başlığına orta öğretim kurumlarında felsefe öğretimi diye bir başlık koymadık, sadece felsefe öğretimi diyerek yüksek öğretimi de içine alan bir toplantı olmasına özen gösterdik. Bu toplantıda felsefe eğitimi ve sorunlarına değinmeye çalışacağız. Bu toplantının 4

12 gerek orta öğretimdeki gerek yüksek öğretimdeki felsefe eğitimi sorunlarının çözümlerine bir katkısı olur inancındayız. Böyle bir toplantının düzenlenmesinde bize katkı getiren başta Merkez Yönetim Kurulumuza, bu salonun tahsisinde anlayış gösteren TED Ankara Koleji Vakfına ve yöneticilerine, toplantıya bildirileriyle katılacak sayın çok değerli öğretim üyesi arkadaşlarımıza ve sayıları az da olsa ama bir ürün ortaya çıkacağı için buraya kadar zahmet eden siz değerli konuklarımıza hoş geldiniz diyorum ve bu toplantının başarılı olmasını diliyorum. Saygılarımla. (Alkışlar) Sunucu - Sayın Ûzcan Demirel'e konuşması için teşekkür ediyorum. Şimdi açış konuşması için Türk Eğitim Derneği Genel Başkanı Sayın Uğur Kılcı'yı davet ediyorum. Uğur KILCI Saygı değer konuklar, değerli eğitimciler ve bilim adamları. Türk Eğitim Derneği bilim kurulumuzun geleneksel olarak her yılın ilkbahar Eylül döneminde düzenlediği öğretim toplantılarının 1 7.si olan felsefe eğitimi ve sorunları konulu toplantıya hoşgeldiniz. Hepinizi TED Merkez Yönetim Kurulu adına saygıyla selamlıyor, toplantıya katılmanız nedeniyle teşekkürlerimi sunuyorum. TED Bilim Kurulu Başkanımız Sayın Özcan Demirel yaptığı konuşmada TED Bilim Kurulu ve kor 5

13 nuyla ilgili çok güzel bilgiler verdi. Ben de hepinizin bildiği Türk Eğitim Derneği hakkında kısaca bir bilgi vermek istiyorum. Derneğimiz 72 yıl önce 1928'de ulu önderimiz Atatürk ün direktifleri doğrultusunda kurulmuş ve ilk genel başkanlığını değerli devlet adamı sayın İsmet İnönü yapmıştır. TED'in amaçları arasında fakir ve kimsesiz; fakat yetenekli Türk çocuklarına burslar vermek, yabancı dilde çağdaş bilimsel eğitim veren okullar açmak, yurtlar kurmak, ülkenin eğitim faaliyetlerini desteklemek ve geliştirmek, gençlerimizin sosyal, kültürel, sportif çalışma ve dayanışmalarına katkıda bulunmak yer almaktadır. Türk Eğitim Derneği kuruluşundan bu yana geçen zaman içerisinde amaçlarından hiçbir sapma göstermeksizin etkinliklerini giderek artan bir şekilde sürdüren ve 72 yıl gibi uzun süre kendi ayakları üzerinde dimdik kalabilen nadir derneklerden biridir. Bugün İstanbul'dan Batman'a dek yurt geneline yayılmış TED adını taşıyan toplam on okulunda binlerce öğrenciye verdiği çağdaş eğitimle milli eğitime destek olmaktadır. Ayrıca her yıl bin, kuruluşundan bu yana ise 'e yakın ilköğretim, lise ve üniversite öğrencisine karşılıksız burslar veren, bünyesinde 11 profesör ve üst düzey eğitimcilerden oluşan bilim kurulu çalışmalarıyla ve yeniden kurulmaya çalışılan eğitim danışmanlığı kurulu işbirliğiyle eğitim sistemini yönlendiren, eğitim bilimlerini konu alan kitapları ve süreli yayınlarıyla gençlerimize ve eğitimcilerimize yardımcı olan, yine bünyesinde oluşturduğu B

14 satranç eğitim merkeziyle gençlerimizin boş zamanlarını en iyi bir şekilde değerlendirmelerine olanak sağlayan Türk Eğitim Derneği bu hizmetleriyle ülkemiz eğitim hayatında vazgeçilmez bir yer edinmiştir. Sizlerin de takdir edeceğiniz gibi Türkiye'de kendisini Türk eğitim yaşamının gelişmesine bu denli adamış başka bir derneği bulmak oldukça zordur. Sîzlerden aldığımız güçle daha yararlı çalışmalar yapacağımızdan ve bu konuda her türlü öneri ve yönlendirmeye açık olduğumuzdan herkesin emeği olmasını isterim. Eğitimi sosyal ve ekonomik kalkınmanın ve çağdaş olmanın temel unsuru sayan derneğimiz, Türk eğitimine katkılarını nice 72 yıllar daha eksilmeyen.bir ivme ile sürdürmeye kararlıdır. Ülkemizde felsefe eğitiminin hepimizin özlediği kaliteye ve etkinliğe erişebilmesi isteği ve dileğiyle hepinizi selamlıyor, Bilim Kurulumuzu böyle önemli bir konuyu gündeme getirdiği için kutluyorum. Sözlerime son verirken bu toplantının eğitim, toplum, düşün ve yaşamımıza yeni boyutlar ve görüşler getireceği inancıyla hepinize tekrar hoş geldiniz diyorum. Saygılarımla. (Alkışlar) Sunucu - Genel başkanımız sayın Uğur Kılcfya teşekkür ediyorum. Şimdi de "Çağımızda bilim ve felsefe" konulu ilk oturuma başkanlık etmek üzere Türk Eğitim Derneği Bilim Kurulu üyemiz Prof. Dr. Sayın Cahit Kavcar ı davet ediyor ve 7

15 oturumun başarılı geçmesini diliyorum. Başkan Prof. Dr. Cahit KAVCAR (TED Bilim Kurulu Üyesi) Sayın Başkan, değerli konuklar, hepinize saygılar sevgiler sunuyor, birinci oturumu açmak üzere değerli konuşmacımız Profesör Doktor Sayın Ahmet Inam'ı davet ediyorum. Efendim birinci oturumun süresi yarım saat, bildirimizin süresi yarım saat ve soru tartışma bölümü üç bildiriden sonra yer alacaktır. Bu nedenle yarım saatlik süreyi bildiri için kullanacağız ve onun ardından bir çay arası vereceğiz. Birinci oturumumuzun bildiri konusu "Çağımızda Bilim ve Felsefe" konuşmacımız Orta Doğu Teknik Üniversitesi Felsefe Bölümü Başkanı Prof. Dr. Sayın Ahm et İnam. Buyrun efendim. Prof. Dr. Ahmet İNAM (ODTÜ Felsefe Bölümü Başkanı) - Teşekkür ederim. Sayın Başkan, sayın konuklar, bilim felsefe ilişkisi üzerine konuşacağım. Bildirinin başlığı kendi koymuş olduğum bir başlık "geleceğe yönelik bir felsefe anlayışı içinde bilim felsefe ilişkisi üstüne". Yaşam hızla değişiyor, onun bağrından çıkan bilim ve felsefe de bu değişimden etkileniyor. Gerek bir etkinlik gerekse bu etkinliğin yorumu anlamı olarak bilim, örneğin 1 00 yıl öncesinin bilimi değil. Felsefe de dönüşümler geçiriyor. 8

16 Bu değişenin, değişmekte olanın yorumunu yapmak gerek. Başlangıçta bilim ve felsefenin bir bütün oluşturduğu, aynı kaynaktan çıkıp geldiği ileri sürülür. İkisi de hakikati ararlar. Felsefe bilgeliği de içeni alır tüm bilim dallarını kuşatır. Bununla da kalmaz içinde dini, sanatı da taşır. Öyleyse felsefenin çekirdeğinde en azından üç damar görülüyor. Bilim, sanat, din. Din eski Yunan'ın ilk dönemlerinde mitolojilerle yoğurulmuş, ölümsüz tanrıların yaşamlarıyla ilgiliydi. Ölümlü insan ölümsüzjüğü arıyordu. Bitimli ömründe bitimli ruhunda bitimsizliği barındırabileceğini, sonsuza ulaşabileceğini düşünüyordu. İnanıyor, inandığına kendini adayabiliyordu. Görünenler dünyanın ötesi olduğundan emindi. Öteye, hakikat yoluna yürümek için hazırlıklar yapıyordu. En azından bu anlamıyla din, felsefenin çekirdeğinde idi. Sanatsa bir tehne olarak, bir zanaat, bir hüner, bir işçilik olarak felsefede vardı. Hakikati arama yollar yöntemler araştırılarak gerçekleştiriliyordu. Sorgulama, irdeleme, eleştirme, bilgisizliğini gösterme, tartışma, belli bir akıl yürütme yöntemler geliştirerek, geliştirilerek başarılıyordu. Sokrates'in karşısındaki insanlarla giriştiği diyaloglar belli akıl yürütme biçimleri içinde çürütm e, ikna etme yollarıyla bezeliydi. Aristoteles metinlerinde dikkatli bir gözlemci, saptayıcı, sınıflayıcı ve tartışmacıydı. Bu anlamıyla teknikler kullanması açısından 9

17 sanatın içindeydi felsefe. Yalnızca teknikleri kullanması bakımından değil, iyinin yanında güzeli araştırmasıyla da içinde sanat kaygısı bulunduruyordu. Üstelik örneğin Platon'un şairlerden, tragedya yazarlarından yaptıkları alıntılar, Sokrat öncesi düşünürlerin kullandıkları edebi dil, Platon'un kendi dili de felsefenin sanat boyutunu bize hatırlatıyor. Bilimle olan ilgisi kaynağında kendini gösteriyor kolayca. Filozoflar o dönemin koşulları içinde matematikle, fizikle, biyolojiyle, psikoloji ve sosyolojiyle, yönetim bilimleriyle ilgililer. Bilimin bilgisi üretimin ve yönetimin, ahlakın bilgisi hep konularına, tartışma etkinliklerine giriyor. Felsefe çekirdeğinde taşıdığı bu üç öğeyle kendi etkinliğini ortaya koyuyor. Bilgelik yanını, bilgelik seviyesini ihmal etmeden. Zaman içinde bilimler giderek felsefeden kopuyorlar, sanat güzel sanatlara dönüşüp ayrı bir alan oluşturuyor, tek tanrılı dinlerin ortaya çıkışıyla felsefe, başlarda bu dinlerin teolojisine yardımcı oluyor, modern dönemlerde teolojiye verdiği destek sürmekle birlikte örneğin bir 20. yüzyıl düşünürü olan Heidegger'de seküler bir alanda var olmaya çabalıyor, var etmeye çabalıyor kendini. Felsefedeki bu üç damarlı çekirdek sonraları unutuluyor, değişik felsefe yorumlarında bu çekirdek, bu çekirdekteki dam arlar bize hatırlatılsa da felsefedeki bağımsızlık özlemi bu 10

18 unutuluşu destekliyor. Yaşanan hayat, yaşam biçimi, biçemi, uslubu bu desteği pekiştiriyor. Yirminci Yüzyılın Bitişinde Yaşananların ve Yorumlarının Çizdiği Manzara başlığıyla bir bölüme geçiyorum. Karmaşık felsefe ve bilim anlayışlarının tartışıldığı bir yüzyılı kapadık. Bilimde fiziğin ve astroniminin incelmiş matematiksel dille kazandığı başarı, yeni araştırma alanları ile zenginleşmiş biyolojiye yerini bırakıyor. Hala mantığın, matematiğin temellerindeki sorunlar çözülebilmiş değil. Görecelik kuramlarının, GJuantum Mekaniğinin derin felsefe temelleri sağlamlaştırılmayı bekliyor. Bilimde estetiğin önemi anlaşılmış, sadeliğin, simetriğin üstüne dikkat çekici gözlemler yapılıyor. Büyük kuramlar görülmüyor ufukta, modellerle dar alanlarda çalışılıyor. Derinlik yitimi gözleniyor; buna karşılık genişlik egemen bakışlara, kesinliğin, mutlaklığın eski ve alışılmış anlamıyla "hakikatin" sadece eleştiriye açık adları kalmış. Bilim hızla dallanıp budaklanıyor, geçmişte birbirinden kopuk gibi görülen alanlar birbiriyle kesişiyor, disiplinler arası alanlar ortaya- çıkıyor. Bilim hızla teknolojiyle bütünleşiyor, bilimin gündemini tıp, ziraat, gıda üretimi, silah üretimi, mühendislik problemleri belirliyor. Piyasa ekonomisinin, politik güç elde etme çabalarının, haberleşme ağlarını genişletme kaygısının, reklam ve propagandanın etkileri bilimin gündemini belirlemede önem kazanıyor. 11

19 Felsefe bir anlamıyla varlığını kanıtlama uğraşında bilimle yakın ilgiye geçmiş ondan ayrılamayacağını savlıyor. Geliştirdiği kavramlar, bu kavramları oturttuğu dilsel çerçeve ile kendi içine kapalı tartışm alara gömülüyor. Bilimin "yöntemine" teknikleşen bakış biçimine uygun çalışmaların ardına düşüyor. Uzmanlaşmaya, bilimin verilerine ters düşmeyen olgulara, gözlemlere karşı duyarlı tutum a saygı gösteriyor. Öte yandan postmodernist etiketi taşıyan çalışmalarıyla, metaforik bir dile, edebiyata, karşılıklı söyleşiye dikkatimizi çekiyor. "Hakikati", büyük H' ile yazılan Hakikati bulma umudumuzu yitirdiğimizi, felsefi arayışın insan zihninden gelen algılama kalıplarından başlayarak gerçeğin bir kurgusu olduğunu, Kant, Nietzsche ve Wittgenstein'a dayanarak "estetize" edildiğini ileri sürüyor. Çok kısa olarak değindiğimiz bu gözlemler ışığında bilimfelsefe ilişkisi artık ne çekirdeğin bulunduğunu söylediğimiz antik Yunan felsefesiyle; ne Orta Çağda ne Galileo ve Descartes ile başlatabileceğimiz Modern dönemde, ne de yirminci yüzyıldaki görünümü ile sorgulanabilir diye düşünüyorum. Bilim ve felsefeyi dönüştüren güçlerin yeni yorumlara gereksinimi var. Çağımız kültür yaşamı, teknolojinin ve onun doğal tamamlayıcısı olan piyasa ekonomisinin etkisiyle kendi varlığını oluşturan üretim ve tüketim çarklarını çevirmek zorunda. 12

20 Televizyonlarının, bilgisayarlarının, telefonlarının ve hızlı taşıt araçlarının ününde insanlar bu düzenin sağladığı rahatlığı ve kolaylığı, eğlenceyi, süslemeyi bırakmak istemiyor. Görünüşte çok sesliliğin, farklılıklara gösterilen saygının yer aldığı yaşam, tek tip bir bakışın, tek kuramın, tek modelin yaratacağı "totaliter" yaşam biçiminden kaçmaya çalışıyor. Aydınlanma döneminin "aklı", gücü ele geçirmiş, bu akıl bilime, mantığa, felsefeye egemen olarak, gemi azıya almış; akıl ölçüsünü kaçırarak azgın akıla dönüşmüştür. Yirminci yüzyılda yaşanan toplu öldürmeler bu haddini bilmez aklı meşrulaştırm a çabalarından doğmamış mıdır? İnsanın o çok güvendiği aklı kendisini onunla özgür hissettiği, kendi varlığını gerçekleştirdiğini düşündüğü aklı, bir egemenlik kurma, zulmetme aracı haline dönüşmemiş midir? "Bilim böyle emreder, akıl böyle buyurur" denerek, yaşamımıza yukarıdan indirilen bir balyoz olmamış mıdır? İşte, öyleyse, aklın bu tek yönlü, tek yanlı yorumundan çoğulculuğun, yerelliğin özgürlüğüne geçiş doğru değil midir? Böyle bir akıl yorumunda; bu kendi düşüncelerim olarak söylemiyorum, yanlış anlaşılmasın bir yorum olarak anlatıyorum; böyle bir akıl yorumunda dikkat etmemiz gereken noktalar var. Yaşanan sığlık, kolaycılık, "büyük" "derin" çerçeveleri aramaktan vazgeçmemize yol açan yılgınlık, görünüşteki çok seslilikle ortadan kaldırılacağa benzemiyor. In- 13

21 sanlar hakkında, yaşam hakkında, sanat, din, felsefe, bilim hakkında oluşturacağımız kuramları, öyküleri çoğaltmak, alternatif düşünceleri, azınlıktaki görüşlerin sesini duyurma çabamızı gündeme kolay kolay getirmeyebilir. Çağımızın bu manzarasında bir birine zıt iki görünüş var. Bir yandan teknolojiyi, teknolojiyle bütünleşmiş bilimi oluşturan denetleyen, denetleyici akıl egemenlik kurmaya çalışırken; yaşamı "hafifleten", "rahatlatan, "kolaylaştıran", "süsleyen", sözde özgürlük, sözde çok seslilik sağlayan estetize eden akıl, her türlü egemenliğe son verme çabası içinde! Bir yandan robotlaşıp "tek tipleşme" korkusu yaşarken, diğer yandan, farklılıklarımızın fark edildiği bir dünyada yaşadığımızı sanmanın hafifliği! Ne oluyor hayatımızda? Böyle bir hayatın sarmaladığı, bilim felsefe ilişkisine nasıl bakılmalı? Konuşmamın son bölümünü, NASIL BİR BİLİM-FELSEFE İLİŞKİSİ? başlığı taşıyor. Teknoloji yoğun insan yaşamında, Denetleyici Aklın egemen olduğunu söyledik. Sömürgeleştiren, büyüyüp güçlenmek, ele geçirmek isteyen bu akıl bizi robotlaştırıp sürü insanı haline getirmeliydi. Baskıcı "totaliter" devlet biçimlerinin oluşmasına yardımcı olmalıydı. Oysa, görünüşte özgür, çok sesli estetize edilmiş, rahat ve kolay, alt yapı sorunlarını, iletişim, ulaşım sorunlarını çözmüş, ufuk açan bilgi M.' ı 14

22 ve üretimle donanımlı sanal gerçekliği yaratma yollarını keşfetmiş bir kültürle karşı karşıyayız. (Açlık, yoksulluk çeken ülkeleri görmezsek!) Bu ne garip bir karşıtlık, bir gerginlik, bir uyumsuzluktur? Oysa özgürlük, çok seslilik, estetize edilmişlik, ufuk genişliği gibi olumlu, postmodern özelliklerinin yanında doğrusu altında, yaşananların sığ, yılgın ve dar biçimde yaşandığını görüyoruz. Sığ yaşam, sorgulamayan, irdelemeyen, ayrıntıya inemeyen, inmeye kalktığında ayrıntıda boğulan bir yaşamdır. Dar yaşam bir örnek düşüncelerin, kalıplarla gerçekleştirilen akıl yürütmelerin, enformasyon bombardımanı altında canı çıkmışlığın yaşandığı bir yaşamdır. Yılgınlık ise sığ ve darlığın içinde bunalan insanın umutsuzluğunu, ısrarsızlığını, vazgeçmişliğini, ürkekliğini gösteriyor. Denetleyici akıl, tek tip denetlenmiş bir yaşam oluşturmaya çabaladıkça, yaşam, çoğulcu, zincirleri kırıcı, alternatifler arayıcı görünüşlerle tepki gösteriyor. Bu tepkilerin ardında sığlık, darlık, yılgınlık var. Denetleyici akıl, insan aklının yalnızca bir boyutu, ya da bir bileşeni. Denetleyici akıl, denetlemeye kalktığı kozmik yapıyı, evreni takındığı tavır gereği anlayamıyor. Evrenin uçsuz bucaksızlığı karşısında kendi sınırları içerisine sıkışmış denetleyici akıl, gerçekleştirdiği müdahalelerle, yetersiz kalıyor. Evrenin sonsuzluğunu anlamak, onunla bütünleşebilmek için 15

23 aklın diğer boyutlarıyla, duygularla, insan bedeniyle etkileşime, iletişime geçmesi gerekir. Oysa yaşananın sığlığı, darlığı buna olanak tanımıyor. Duygusal akılla, estetik akılla, felsefî akılla, aşkın varlıkla ilgilenen akılla etkileşim içinde olabilirse, denetletici akıl yumuşatılıp zenginleştirilebilir. Denetletici akıl haddini bilir de insanı insan yapan diğer öğelerle, (örneğin sanat, düşünce gibi] kucaklaşabilirse, bugünkü bilim ve teknolojiye, ekonomik ilişkilere, yönetim sistemlerine olan sığlık, darlık, yılgınlık yaratan olumsuz etkisi azalabilir. Sığlık, darlık, yılgınlığın olmadığı, çoğulcu özgür, yaratıcılığa, sanata duyarlı, gerçekliğin farklı yüzlerini görmeye hazır, bunun için çırpınan, emek harcayan bir yaşam biçiminde bilime ve felsefeye, bilime, bilim-felsefe etkileşimine düşen görevler nelerdir? Bilim denetleyici aklı tanıyıp sorgulayacak duyarlılığı ve istekliliği göstermelidir. Felsefe, bu konuda bilime yardımcı olmalı, onda bir felsefe duyarlılığı oluşmasına katkıda bulunmalıdır. Bilim kültüre, "yaşamın kendisine" duyarlı olmalıdır. Dallanıp budaklanmanın getirdiği genişlik, uzmanlaşmanın yol açtığı derinlikle birleşebilmelidir. Bu amaçla, bilim politikaları, çıkarlara, güç elde etmeye dayalı kaygı eşliğinde denetleyici aklın olumsuz etkilerini yok edecek biçimde oluşturulmalıdır. Bilim politikası, sığlık, darlık, yılgınlıktan kurtulmuş, denetleyici aklı derin ve geniş yaşam kaygılarıyla yu 16

24 muşatmış, kalıplardan uzakta bir yaşam için bilimi hazırlamalı, bilim insanlarının gündemini belirlemelidir. Yaşama, kültüre, insanın duygu, akıl, beden ve çevresiyle yapısına duyarlı olan bilim elbette felsefeye de duyarlı olacaktır. Felsefe kaynağındaki üç damarlı çekirdeğine, bilim, sanat, din damarlarına duyarlı olmalıdır. Felsefe, bilimin ve kendisinin köklerinde bulunan bilgeliği bilime hatırlatmalı, denetleyici akla yol göstermelidir. Denetleyici aklı denetlemek için yeni bir denetleyici akıl oluşturmamalıdır. Çözüm, denetleyici aklı başı boş bırakmak da değildir. Bilimi bilgece yaşayan insanlar, bilimin sorunlarına, araştırmalarına ^kendilerini adayarak, o araştırm alarda kendilerini ortaya koyarak, umut ve sevgi dolu yürekleriyle yaşıyorlar. Bu adanmışlık, umut ve sevgiyle desteklenirse, bilim ve felsefe arasında uçurum lar olduğunu savlıyan görüş zayıflamış olur. Söylediklerimden şu da çıkarılabilir : Felsefeyle bilim arasında bir yazgı birliği vardır. İkisi de yaşama, insanın bu yaşamda oluşturduğu kültür etkinliklerine duyarlı olmalıdır. Bu duyarlılığı yitirdiği anda ikisi de kokuşur. İkisi de insan yüzüne, insan sömürüsüne duyarlı bir dünyada araştırma, düşünme namusunu, sorumluluğunu taşıyan etik kaygıyla insanın yaşama sevincini, coşku ve heyecanını arttıran bir işbirliğine, dayanışmaya, zenginleştirici karşılıklı etkileşimlere açık olmalıdır. Teşekkür ederim. 17

25 BAŞKAN - Efendim biz de sayın konuşmacımız Inam'a teşekkür ediyoruz. Üstelik zamanı da çok iyi kullandığı için, ayrıca duyarlılığına teşekkür ediyoruz. Eski Yunan'dan, eski Yunan felsefesinden yola çıkarak, Socrates'ten, Aristo'dan yola çıkarak ve felsefenin kaynağında yer alan bilim, sanat, din kavramlarından hareket ederek günümüze geldi. Çağımızda sığ yaşam, dar yaşam, bilim, sanat, akıl ilişkisi bağlamında bilimle felsefenin arasında yazgı birliği olduğunda birleşti ve bu konuyu önemle vurguladı değerli konuşmacımız. Söylenilenlerle ilgili olarak sorulmak istenen ya da yapılmak istenen katkılar olabilecektir. Başta da belirttiğimiz gibi diğer iki bildirimizin ardından tartışma bölümümüz yer alacak ve bunlara da yer verme şansımız, fırsatımız doğacaktır. Biz sizi şimdi kısa bir çay arasına davet ediyoruz, değerli konuklarımız. 18

26 İKİNCİ OTURUM Başkan Prof. Dr. Ningur NOYANALPAN (TED Bilim Kurulu Üyesi) - Zannediyorum, herhalde mikrofon çalışıyor. Efendim izin verirseniz küçük bir anımsatmada bulunmak istiyorum. Şimdi konuşmacımız slayt gösterecek. Dolayısıyla salonun kendilerine göre sol bölümünde oturanlar eğer arzu ediyorlarsa, daha rahat görmeyi arzu ediyorlarsa böyle geçmeyi düşünürler mi? Kendilerine göre sağ tarafa geçmeyi düşünürler mi? Buyurunuz efendim. Acaba başka engel kaldı mı? 0 zaman izin verirseniz slayt aletinin başına geldiğine göre ben konuşmacıyı 'Felsefenin Bilimden Beklentileri. Bilimsel Etik' konulu sunusunu yapmak üzere mikrofona davet edeyim. Buyrun sayın Yücel Kanpolat Prof. Dr. Yücel KANPOLAT (A.Ü. Tıp Fakültesi Beyin Cerrahisi Anabilim Dalı Başkanı) - Efendim çok teşekkür ederim. Ben doğal olarak felsefeci değilim. Amatörüm bu alanda. Ama ben en azından pratik olarak, biraz da pragmatik bakarsak, bilimin içersinde olduğumu söyleyebilirim. Gerçi bizim yaptığımız kaba bir cerrahi. Bilimin temel doğrularını yaşayarak görme şansına sahip olduğumuz bir alan. Bu alan içersinde baktığımız zaman da felsefe bazen lüks gibi görülebilir; ama biz yaşamda elimiz yandıkça, bu gerekliymiş 19

27 noktasına geliriz. Onun için bizim felsefe öğrenimimiz, daha doğrusu felsefeye ilgimiz biraz zorunluluklardan kaynaklanmaktadır; hevesten değil. Bu bakış açısıyla ben izninizle önce; lütfen slayt. Şöyle bir durum tespiti yapalım istiyorum. Biz bir dünyada yaşıyoruz. Üzerinde yaşadığımız dünyanın aşağı yukarı güneşten kopan bir ateş topu olduğunu söylüyorlar. Bunun işte 5-6 milyar olduğu gibi tahminler var. Soğuma işi beklediğimizden çok daha çabuk olmuş. 10Ü0Ü0 ila yıl arasında soğumaya başlamış dünyanın kabuğu. Sonra bu kabuğun üzerinde su buharına doymuş olan atmosferden yağan yağmurlar, yağan sular bir takım su parçacıkları denizleri oluşturmuş. Burada okyanuslar, kıtalar ortaya çıkmış, sonra bunlar sağa sola göç etmişler. Sonra önemli bir şey var. Bu güneşten gelen ultraviyole ışınlar, biz bunlara m or ötesi ışınlar diyoruz. Bu ışınların yaşamın oluşmasında, dünyanın bugünkü durumunun oluşmasında önemli yeri var. O dönemde serbest oksijen ve hidrojen çok yaygın, bütün uzayda çok yaygın. Bir de oksijenin oluşturduğu özel bir filtre mekanizması var. Bu filtre mekanizmasıyla yaşam arasında çok doğrudan, çok önemli bir ilişki var. Şimdi biz bir cansız doğadan bizim çevremizdeki doğanın, bizim ölçütlerimizde cansız olduğundan bahsediliyor; en azından uzayda ve bir canlı doğaya geçiş noktasındayız. Burada hidrojen çok önemli. Mekan tabi ki dünya. Zaman çok önemli. Ve burada bu zaman ve mekan içerisinde çeşitli yasaların 20

28 oluşturduğu bir evrimle bir süreçle yaşam oluşuyor. Burada yine en önemli mesele güneşten yeryüzüne gelen ultraviyole ışıkları. Bu ışıkların dalga boylarını biz antrosom olarak ölçüyoruz. Bunlardan ila 2 800'lük dalga boylarının geçişine bizim bu etrafımızdaki oksijen filtresi izin veriyor. Öbürlerine izin vermiyor; çünkü öbürleri zaten yaşamla kabiletif değil, bizim anladığımız yaşamla kabiletif değil. Hatta biz bu ultraviyole ışınlarını ameliyathanelerde sterilizasyon için kullanıyoruz. Yani mikropları öldürmek için kullanıyoruz. Bu nasıl olmuş? Çok basit bir deneyle bunu görmüşler. Bu söylediğimiz zaman diliminde dünyanın etrafında yoğun şimşekler, elektrikler var. Yoğun miktarlarda hidrojen var. Oksijen var. Metan gazı var. Zaten elemanların çoğu başlangıçta gaz halinde, sonra ağır metaller oluşuyor. Deney tüpünde gösterilmiş ki yapay elektrikle, şimşekle yani amonyak, metan ile suyun birleşiminden ilkel hücrelerin temel maddesi olan proteinleri elde edebilmek mümkün. Bu, model alınmış bir görüş. İşte yaşamın buradan oluştuğunu söyleyebiliyoruz. Çünkü yaşam demek hücre demek. Hücrenin de temel maddesi proteinler ve nükleik asit. Bu söylediğimiz koşullarda yaşamın temeli olan üç ana proteinin oluştuğu bu gün kesin olarak biliniyor. Bunlar aleni, glisi bir de aspak. Pek çok protein türü tabi ki hücrenin yaşamında var. Slayt lütfen. 21

29 Sonuç; bu tuzlu suda sürüklenen ilk hücremizden zaman içersinde ilk ilkel canlılar oluşuyor. Şöyle uzantıları olan canlılara benzer canlılar. Aynı biçimde de çamur içersinde ve tuzlu suyun içersinde de bitkilerin oluşmaya başladığını, sonra bunların karaya taşındığını. Sonra bu ilkel canlıların içerisinde biraz daha evrim sonucunun gelişmeye başladığını, sinir sisteminin bunların içerisinde oluşmaya başladığını; sonra balıklarda mesela ilk beyin taslaklarının oluşmaya başladığını görüyoruz. Burada dikkat etmemiz gereken; kaba hareketler için var olan fonksiyonu üzerine ilave bazı hareketlerle birlikte sinir sisteminin de omurilikten yukarıya doğru yavaş yavaş gelişmeye başladığını görüyoruz. Bakın bu bir kurbağa beyni. Bakın, sonra canlılar hem karada hem suda yaşamaya başlıyorlar. Bunlar meşhur anfibiyanlar. Sonra bunların içerisinde yaşamın çeşitliliği başlıyor. Doğada uçabilen, yürüyebilen şeyler, bu biraz önemlidir, bir kaz beyni. Sonra da gelişmenin artışını görüyoruz. Bu gelişme süreci içerisinde de bizim yavaş yavaş hayatın çeşitliliği içersinde yumurtlamak yerine karınlarının içersinde yavrularını büyüten bir canlı tipinin oluşmaya başladığını görüyoruz. Bunlar da memeliler. Bu da bir memeli beyni. Dikkat ederseniz artık yukarı doğru büyüyen bir beyin kitlesi var. Özellikle frontal dediğimiz ön dokular ve frotal dediğimiz loplar. Sonra da bu grubun içersinde bir yaratığın avlanmak için daha çok ön ayaklarını kullandığını, yani bunları el haline getirdiğini bu arada bunların 22

30 beceri sahibi olduğunu sonra da ne oluyor diye ayağa kalktığını. İşte bu bizim ilk atamız. Gözleri öne doğru geliyor. Bakış ve kavrayış üstünlüğüne sahip oluyor. Ve bizim düşünce açısından çok önemli gördüğümüz fonksiyonlara sahip oluyor. Yani görüyor, öğreniyor, alet yapıyor, muhakeme ediyor, kararlar veriyor, keşifler yapıyor, filan, filan, filan. İşte insanı insan yapan en önemli özellikler, bu söylediğimiz yapılanmanın içinde bulunuyor. Biz bu yapılanmayı bazen bozabiliyoruz. Nasıl? Buraları keserek. Şu guguk kuşunu hatırlarsanız. Orda prefrontiallogo var. Yani frontal lopları keserler. zaman ne olur? Y ürür hatta konuşur. Belli işler yapar. Hatta belli görevler de yapar. Ama entellektüel olarak fonksiyon görmez. Bunu siz cerrahi olarak yapabilirsiniz, insanlar kendi kendilerine de yapabilirler. Okumazlar, görmezler, muhakeme etmezler, alırlar. Ahmet Hocam size gönderme yapıyorum. Veya siz toplum olarak yaparsınız. Bu böyledir, bu böyledir, bu doğrudur bu doğrudur, bunu Allah böyle söyledi, bunu kul böyle buyurdu, peygamber böyle buyurdu diyerekten, işte orada galiba. İşte felsefeci, düşünce gelir. Bu gerekli midir diye. Slayt lütfen. Şimdi ilk insanın tarih sahnesinde gördüğümüz ilk insanın en önemli meselesi beslenme. Barınma çok zor çünkü. Ha sonra bir yerlerde bunun kolay olduğunu görüyoruz. Burası 23

31 büyük nehirlerin deltaları ve insanın yavaş yavaş kafasını kaldırıp etrafa baktığını görüyoruz. İşte orada bizim hikayemiz başlıyor. Birileri ne var ne oluyor diye soru sorarlar. Birileri ne olup bittiğini hemen kavrayabilirler, işte şu resmi çizenler gibi. Onlar bilim adamından önce, felsefeciden önce hemen titreşim leri hissederler. Bu Haldun Taner'in lafı. Bilim adamından önce, felsefeciden önce toplumun, doğanın içerisinde var olan titreşim leri sezebilen insandır. Onlar sanatçılar. Ha bunların içersinde kuralları denetleyip, değerlendirip yasalar koyanlar var. Aynı koşullarda değişmeyen kurallar; bunlar da bilim adamları. Ama bu bilim adamlarına neyin nasıl olduğunu, derinliği öğreten de felsefeciler. Bir de neden olmuş, canım işte şundan olmuş. Yüce güçlere itaat eden insanlar. Onlar da işte din adamları. Bu kompozisyon içersinde biz buraya geldik. Slayt lütfen. Yazının bulunmasıyla bu ivmenin çok hızlandığını biliyoruz. Yazının bulunmasının amacı öyle bilim olsun, sanat olsun diye değil. Ticaret olsun yani yaşam olsun diye. Ve sonra da gücü elinde bulundurmak isteyenler; bunları belli yerlerde topladılar. Kütüphanelerde, belli bilgi merkezlerinde. Yaşam ve bilim bunların çevresinde daha hızlı gelişti. Onun için ben eğitimci olmadığım için, eğitim tarafını atlamıyorum; ama üniversiteli oiduğum için en azından üniversite boyutunu söy 2 4