Merhaba M. Ç DENET M / K fl erhaba de erli okuyucumuz,

Ebat: px
Şu sayfadan göstermeyi başlat:

Download "Merhaba M. Ç DENET M / K fl 2003. erhaba de erli okuyucumuz,"

Transkript

1 3 Merhaba M erhaba de eri okuyucumuz, Zor bir aanda yürümeye devam ediyoruz. Önemi bir ifkounun, bir yeniik getirmek zorunda oan dergisi omak, üzerinde titiz düfünmeyi ve bo miktarda eme i gerektiriyor. Yay n kuruumuz bugüne kadar her say öncesinde -keyifi diyebiece- im- topant ar yapt. Keyif, tart fma ortam n n serbesti inden geiyordu. Aç kças biraz, bir rekam ajans n n yarat c ça fmaar na benzetiebiirdi. Büyük bir paradoks bu as nda: Çünkü bugüne kadar "mutaass p" biinen bir if aan n n yeniikerini ve geece ini zoruyoruz. Bunun somut bir örne ini bu say da einizde tutuyorsunuz. Bu say n n ana temas n bir moderasyon oufturuyor. Fiien üzerinde çok düfünümüf, çok biinen fakat ciddi ciddi pek üzerinde oturuup konufuan bir konu de i: "Teftif kökeni yöneticierin mevcut karakteristikeri ve omas gereken evrimi"! Sat r araar na kadar gidip -beki de a fkan n z varsa at n çizerek veya sözcükeri sorguayarak- okursan z, çekirdek kavram koayca göreceksiniz: Yetkinik. Yetkinik, itiraf etmek gerekir ki mu ak bir konudur. Veya biz onu if yafam ndaki uyguamaar m za öye yapt k. Ne vazgeçiiyor, ne mükemmeen hakk n verebiiyoruz. Göreceksiniz; moderasyonun girifi onun neteftirimesi çabaar üzerine. 20 y dan faza bir süredir yetkinik kavram hââ evrimine devam ediyor. 80'i y ar civarar nda, ifetmeden çok sosya psikoojik yan a r basan girift bir kavram oarak ortaya at m f. Özünde çok basit bir mant k yat yor: "Her ifin erbab n beiremek"! Biimse yönetim anay f n n yetemedi i bir noktada imdada yetifen çok isabeti bir cankurtaran as nda. Kavram n içinde kifiik özeikerinden, bigiye, o ife karf duyuan iste e, davran f biçimerine kadar her feyden az c k var. Bugün "yeteriik" de denien bu kavram, mesekten omayanar n bu kadar ayr nt bimesi bekenemez. Gerek de yok zaten. Onun için moderasyonun baf nda uzun bir sadeeftirme, neteftirme çabam z odu. S n rar n kendi anay f m za göre çizdikten sonra "eski müfettifimizin" üzerine oturtmaya ça ft k. Bir tür "çie" doduruarak bihakk n kazan an üstad n üzerine fütüristik tart fmaar m z tavsiye ederiz! Kasik köfe yaz ar m z n içindeki "nükte, i ne ve çuvad z" harman n n dengesi de art k oturmaya bafad umar z. Yaraamayan ama bazen uyand ran bir üsup, etraf ndan doafmadan hedefe güdümenmif fikirer, çok beirgin oarak bugünün veya yak n geece in gündemini yakaama çabas... Mesekten tat aan okuyucuara ithaf ounur! ç denetim, kuvar oarak zaten rüftünü ispat etmifti. Dünyadaki bu kadar de ifimin içinde ona çok if düfmeye bafad, ama beki kendi de ifim gereksinimi henüz fark edimiyor, beki de çok hay r bir yo ay r - m na ancak fimdi geindi. Bunu düfündürüp h zand rabiirsek, harcanan ka da da, okuma zaman ve eme inize de de ecek. yi okumaar dieriz. Bize ietece iniz görüferinizin bir dahaki yay n kuruunda konufuaca- na da emin oabiirsiniz. Sevgi ve sayg ar m za, Yay n Kuruu yayinkuruu@tide.org.tr

2 4 çindekier Aysberg Teftif Kökeni Yöneticierin Yetkinikeri Yefi Kaem Richard Kusnierz puçar Interna Auditing & Business Risk On Emir Interna Auditor "Kuzenimin ç Denetçi Odu unu Söyemei miyim?" Perçin Ai R za Efkazan ç Denetimin De ifen Dünyas nda ç Denetçier Parmak zi Richard Tarr Ka c fer Gerçekeftirmek Ayraç Ahmet Ery maz Teftifin Gögesindekier Çizgi Ötesi Ai Kami Uzun Üstat k Üzerine Yak n Pan Türkiye Muhasebe Standartar Kuruu Bafkan Büent Üstüne ie söyefi ECIIA Bafkan Urich Hahn ie ç Denetim Üzerine Söyefi Mühür Sam Hearn Büyükük Her fiey De idir Richard Weighe ç Denetimin Gönüü Kuruufarda Kuan mas Pano Yans ma f Sürekii i Panamas üzerine Matthew Coins ie söyefi Ataç Özet/Summary Dikkenar Türkiye ç Denetim Enstitüsü ad na mtiyaz Sahibi: Ai Kami UZUN Gene Yay n Yönetmeni: Mehtap NUMANO LU Yaz feri Müdürü: Fiiz YÜCESOY Yay n Kuruu: Ahmet ERYILMAZ Ai Kami UZUN Befir ÖZMEN Cüneyt SEZG N Fiiz YÜCESOY Günsei ÖZEN OCAKO LU Mehtap NUMANO LU Yay n Dan fma Kuruu Adnan NAS Ahmet EROL Ayfen TOPAY Büent TARHAN Büent fienver Büent ÜSTÜNEL Cansen BAfiARAN Prof. Dr.Ersin GÜRED N Fatih DURAL Giovanni GROSSI Hüseyin ÖZER Jean-Pierre GARITTE Kaya TURHANO LU Mehmet MAÇ Prof. Dr. Meih ERDO AN Doç. Dr. Metin ERCAN Mustafa ÖZYÜREK Prof. Dr. Nejat BOZKURT Nei COWAN Dr. Semra AfiÇIG L Doç. Dr. Suat TEKER Tano TÜRKO LU Dr. U ur TANDO AN Veysi SEV Wiam G. BISHOP Zafer KARAKULAK KATKIDA BULUNANLAR Ahmet Kara, smai Aev, Tunca Ünayra, Deniz Oga Y d rak, Evren At ok LET fi M ADRES Emeki Subayeveri Müfir Dervif brahim Sokak 1. Bok No: 6 D: 16 Esentepe / stanbu Te: Faks: E-posta: tide@tide.org.tr Rekam: Fiiz YÜCESOY Aboneik: Seviay ÇALIfiKAN Y k Abone Bedei: TL dir. YAPIM Rota Yay n Yap m Tan t m Ticaret Ltd. fiti. Te: Faks: E-Posta: rota@rotayayin.com.tr BASKI: Keebek Matbaas Yaz ar n fikri sorumuu u yazarar na aittir. (The Institute of Interna (The Institute of Auditors Membership Interna Auditors Competition) Chairman s Specia Recognition Award) 2 PWC

3 6 7 Teftif Kökeni ve Türkiye de Yöneticierin Yetkinikeri Dergimizin bu say s nda dünyada meta competencies, Türkiye de ise Yetkinik oarak teaffuz edien konuyu gündeme getirdik. Teftif kavraman n dünyadaki tan mamaar ndan yoa ç karak Türkiye deki teftif kökeni yöneticierin dünü, bugünü ve geecekteki yetkineri üzerine, konusunda uzman oan yöneticierin görüferini ad k. ki afamada gerçekeftirdi imiz moderasyonumuzun ikinde, MKB Teftif Kuruu Bafkan brahim Kurban, Humanitas Gene Müdür Yard mc s Hakan Ap, Yes Dan fman k Kurucu Orta Bige Erengü ü dinedik. Ahmet Ery maz: Bugün teftif kökeni yöneticierin mevcut ve geecekteki yetkinikerini konufaca z. Konufaca m z fey as nda "denetçiik deneyiminin yönetim performans n ne kadar ama nas etkiedi i". Yetkinik kavram 1982/Boyatzis öncesinde var m yok mu biemiyorum ve 1982 yi bafang ç oarak kabu ediyorum. Bige Erengü: 1982 öncesinde de bu kavram var; Potentia nternatioa n 27 seneik bir geçmifi var. 27 sene önceki yap an ça fmaarda da "meta competencies" (Yetkinik) kavram n kuan yorar. Ahmet Ery maz: Peki bugünkünden fark ne? Yetkinik kavram n n bugün konufaca m z anamda bir tan m n yapar m s n? Bige Erengü: Yetkinik tan mar bugünkü iteratürde birbirine çok yak n. Bigi, beceri, ruh hai. Bigi ve beceri d far ya yans t d takdirde davran far etkiiyor. Bierek davranmaka bimeden davranmak aras nda büyük fark var. Ahmet Ery maz: Davran far etkieyen bu "feyin" ngiizcesi ne? Bige Erengü: "Attitude". Tutum ama tutumun arkas nda de erer ve de ererin arkas nda da ruh hai yat yor veya çok iç içeer. Ruh haiye igii faktörer, örne in risk ama bu topumun sizi kofuand rmas ya igii. Bugün Akdeniz kütüründe fark bir risk anay f var, Aman, Japon kütüründe bafka bir anay f var, Ango Sakson kütüründe ise tamamen fark bir risk anay f var. Motivasyon veya sahipenme de ayn fekide bir ruh hai ve önemi bir faktör. nsiyatif ama, h z ag amas bütün bunar ruh haiye igii feyer. Bunar n içinde topumsa kofuanma sahip odu unuz de erer sisteminde yer a yor. Ahmet Ery maz: Motivasyon, geenekse yetkinik tan m n n zaten bir biefkesiydi. Orada ne noktaya geindi bugün? Bige Erengü: "Drive". O bir ruh hai, yani kendi yapma iste i. Drive (Gayret). Örne in, biz Suriye de bu aanda dan fman k hizmeti verirken iginç bir duruma karf aft k. Bir kifi probemi sahipenip de bunu ben çözerim demedi. Bafkan biir deyip ifin içinden ç k yorar. Niye çünkü sam topumu geenekse topum. Böye bir yetkinik aram yor. Hep yukar ya pas etmek gibi bir durum var. O bak mdan ruh hai topumsa kofuanma sonucu oufuyor. Ahmet Ery maz: Ayn zamanda bize fu anda terminooji için bir fey önerdin. fiu anda herkese tekif ediyorum, ne yapa m? Tutum mu diyeim ruh hai mi? Ben, tutumu, mevcut oan dü- Ahmet Ery maz; AE Dan fman k fünceerin ifenmif hai, sonucu oarak tan m - yordum. Terminoijide anafa m çünkü bundan sonraki konufmam zda bunu kuanaca z. Hakan Ap: Ben tutum oarak kafan zdaki feye hemfikirim; motivasyon bunun içinde bir figürdür. Öçüm arac oarak bakt n zda hepimiz bunu öçmeyi ayr ca istiyoruz ve bundan doay fark aft r yoruz diye düfünüyorum. Motivasyonu iyi oan kifiyi seçmeyi tercih ediyorum. Ya da performans n de erendirirken motivasyonuna da bakmay tercih ediyorum. Çünkü if hayat n n içerisinde yetkinikeri ön pana ç kart yorum. Davran f boyutunu rakamsaaft rmaya ça f yorum vs. Tutumu, tutum oarak de erendireim, motivasyonu motivasyon oarak tuta m. Bige Erengü: Tutumun içinde de erendiriyor musunuz motivasyonu? Hakan Ap: Tabii ki giriyor. Çünkü tutum orada fekienir. Ama bierek ayr ft r yoruz. Motivasyonu varsa bir kifinin tutum ve davran far o çerçevede yap an yor. Ahmet Ery maz: O zaman motivasyonu yok etmeyi öneriyorum en az ndan bugünkü konufmam zda. Hesaba katmaya m motivasyonu. Önerdi im fey fu: Bir prototip yani "yeni yönetici-eski müfettif" derken, bugün onu zihnimizde hep 3 boyutta ee aa m: Bigi, beceri, davran f. Bu noktada beceriere de "sonradan kazan an ife igii kapasite" diyebiir miyim? Bige Erengü: Kapasite demeyeim. brahim Kurban: Teknik yeteriik anam nda m söyüyorsunuz? Bige Erengü: Biz kapasiteyi potansiyee iifkiendiriyoruz. Doay s ya kapasiteye girmeyeim. Çünkü kapasite sonuna kadar dodurumam f oabiir. Ahmet Ery maz: O zaman becerinin de aç - m n yapa m. Çünkü ben davran f m tutum mu dedi im zaman tutumu tercih ettiniz. Bundan sonra onu kuanaca z. Bige Erengü: Beceri, biginin içseeftirimesi yani bigiyi ka t üzerine ö reniyorsun ama bunu düfünmeden yapar hae geebimesi refekse dönüfmesi içseefmesi beceridir. brahim Kurban: Biz bu kriteri neyin uzant s oarak ee a yoruz. Mesea kapasite ie beceri aras nda fark varsa, kapasite bunu afan bir fey ise, o potansiyei de içeriyor. Bige Erengü: Bunu bir kum saati benzetmesiye özeteyebiiriz. Yukar da kum var ise afa ya bunu beceri ve bigi oarak ak tabiiyorsunuz. Yani yukar daki kum, potansiye kofuar n içinde biginin beceriye dönüftürümesidir. Esas bizim için önemi oan bireyi de erendirirken, kurumara seçme yereftirme yaparken bakt m z nokta yetkinik de idir; çünkü 3 y sonra bafka bir yetkinik gerekebiir. Benim için önemi oan o yetkini i ne h zda ve hangi karmaf k k düzemine kadar ö renebidi idir. Buna potansiye diyoruz. Potansiye kum saatinin üstündedir. brahim Kurban: O zaman bigi ve kapasiteyi arka arkaya koymak gerekebiiyor. Bige Erengü: Kum saatinin yukar s nda potansiye var ise afa ya bunu yetkinik oarak ak tabiiyoruz. Hakan Ap: Kapasite burada nerede? Bige Erengü: Potansiye, e itim, kapasite fark kavramar. Kapasitei bir insan ama maaesef e itim görmemif diyebiiyoruz. Bunun üzerine etik de erer de ekeyebiiriz. Çünkü bunar n hangisini istiyoruz dedi iniz zaman bugün fark etik sistemer hepsini içinde tutar. Türkiye de Amerika Lisesi, Aman Lisesi, Frans z Lisesi, Türk Lisesi her biri bafka bir etik sistem savundu u için Aman Ekoü, Amerikan Ekoü, Frans z Ekoü var. O yüzden çok bo ufuyoruz kurumar - m zda. Biz o yüzden bu konuar n üzerinde duruyoruz. Bunun do rusu mefrusu ve mübah yok. Buna burada karar vermemiz az m. Hakan Ap: Yukar daki kum miktar afa daki miktar m beiriyor. O zaman ruh hai kapasitenin beiredi i bir fey midir?

4 8 9 Bige Erengü: Kum iki faktörden oufuyor. Birincisi, IQ dedi imiz zihinse niteiker burada da as nda serebra bir bak f aç s var. Sadece anaitik beceriyi öçen IQ dan hareket etmiyoruz bundan böye zihinse niteiker diyoruz. Bu bir terminoojidir. IQ nun at nda anaitik becerieri var, yani probemi tefhis edebiiyor mu? Uzaktan geen okomotif f n n ne anama gedi ini anamas az m. kincisi, çözüm getirebiiyor mu yani yarat c na ve çözüm üretebiiri ine bakaca z. Üçüncüsü de düfünse yarg ya sahip mi? Ama bu niteikere sahip oup da fimdi sayacakar ma sahip omayan iyi yetifmif insana dou. Bu ikinci kategori nedir? Bunarda az önce konuftu umuz ruhsa niteiker, ruhsa niteikerin içinde fark etmek var. Fark ediyorsa bafar motivasyonu var. Yani öz güvenim var ben bu ifi yapabiirim sahipeniyorum ve karf mdakini etkiemeye gayret ediyorum. kincisi, insanar n bu konuda kendi bekentierine, denetimerine cevap verebidi ini görmeier yani kifise ve poitik duyar kar n n omas gerekiyor. Bu iteratürde empati dedi imiz kavramd r. Bunu dengede tutma ifi her yi idin harc de i. Kimimiz efi i çok düfük ve çekip gidiyoruz Doay s ya burada bizim için önemi oan psikoojik dayan k kt r. fiimdi roerin kurumun kütürüne, ifin icapar na, çevre kofuar na göre büyükükerini ve karmaf k k düzemini beirerken ayn zamanda fekine de karar vermemiz Bige Erengü; Yes Dan fman k az m. Bugün teftif kuruu bafkan n n sahip odu u özeikerin aras nda omas az m. nsan Kaynakar yöneticisi için de az m. Ahmet Ery maz: Bir bafka etaba geçersek; bugün bidi imiz ve yöneticierden bekedi imiz konvansiyone becerier var. Bir çok ifetmede bunar n hââ e itimi yap yor. Bugün buna sahip oan kifi makbu insan Türkiye kofuar nda. Teftif, denetim çok iyi bir oku. Bunar ö retiyor ama çok esneki i omayan bir oku. Öte yandan yeni baz yetkiniker az m bize. Bunar esnekik, de ifimi bafatmak, girifimciik... Örne in bir banka, yönetici düzeyine gemif bir kifiyi a yor ve bambafka bir aana iftirakerinden birine youyor. Bu kifi için hem büyük bir zenginefme hem de banka için o aanda bir uzman buamad zaman eindeki mazemeyi en iyi fekide kuanmay tefvik ediyor. Ayn fey teftif de çok yafan yor. Bir müfettif a n yor ve birgün fube müdürü üne geçiyor. Dün eeftirdi i tenkit etti i feyi fimdi yapmak zorunda ka yor. Bu durumun ismini hep birikte bua m. Bige Erengü: Kurumsa fark nda k. Hakan Ap: Nerede odu unun, organizasyonun ne odu unu fark na var p ona göre davranmak gerekiyor. Ahmet Ery maz: Bunu nas kurumsaaft raca- z? brahim Kurban: Dünyadaki geifmeer, ükemizdeki geifmeer herkesi etkiiyor, kurumar da etkiiyor. Baz yönetici özeikeri (ki bunar n ço u müfettifik deneyimi s ras nda kazan - r) art k teme düzeyde say r. Yeni oanar ise haa kazan maya ça f an ve art k kesinike aranmaya bafanan unsurar. Örne in, önemi oana önemsiz oan (önceikeri) ay rt etme, sorunara igii oarak kendi denetim tecrübeerini payafabime ve yeni davran f standartar tasarama gibi hususar son derece önemi. Ahmet Ery maz: Hakan Bey için bir fey söyeyeyim, o tam bu iki modee uygun bir insan. Hakan Bey in bundan önceki mese i müfettifikti, fimdiki de yönetim ve üsteik yönetimin e itimini yönetiyor. Hakan Ap: Biraz da uyguamac a bakmak gerek. Baz firketerde denetim yeni yeni kurumaya baf yor. Beki krizin de çok oumu katk - ar odu buna. Bige Han m bunun nsan Kaynakar n n ifi odu unu ifade etti. Müfettif ya da bafka bir unvanda her kimse onu yetiftirmek nsan Kaynakar ndan evve onun yöneticisinin görevidir. Bige Erengü: Tabii, ayn fikirdeyim ben de. Hakan Ap: Bizim s k nt m z burada ortaya ç k - yor. brahim Bey yap ya hakim bir fekide kendi kurgusunu zaten nereye götürmek istedi inin fark nda oarak hareket ediyor. Biz ne zamanki bunu yapam yoruz, birieri geiyor bize bir araç veriyor. Ve ben bu noktada kütürü devreye a - yorum. Bence her feyin temeinde kütür var. Ben teftif kuruunda 7 y ça ft m. Teftif kuruunda en teme fey kütüre yap d r. Ekip ça fmas d r ve ekip yönetimidir. Bigiye nas koayca, h z uaf r ö retiir. Bunu bugün ben Knowedge Management (Biginin Yönetimi) oarak okuyorum. As nda bana bunu kimse biginin yönetimi oarak söyemedi. Ama bana hep bu aktar d. "A oku kendini geiftir" fekinde hep zoran d. Orada kütürü de iç ve d f oarak ay rmak az m. Seçerken, teftif kuruuna eeman a rken biz eve kadar giderdik. Doab ndaki kitaba kadar bakard k. Bir aday kütürü ie (ki o zamanar kurum kütürü gibi afar pek faza teaffuz edimiyordu, ama adam n bir kütürü vard r.) tan maya ça f rd k. Ben aranan özeikere yapma/bafarma iste ini de ekemek istiyorum. Motivasyondan öte bir fey bu. Adamda bu yoksa omaz. Çok zeki omas bir feye yaramaz. Bir fey yapt rma fans n z omaz bu adama çünkü bafarma iste i yoktur. Bunun bir sonras da konvansiyone de ki biz buna sa taraf yönetici etkini i so taraf ise eadership (öncüük) diyoruz. fiu anda geinen nokta bu. Bütün dünya yönetici yerine art k ider profii ar yor. Yönetici dedi imiz adam How to (Nas )? diye bakar. Yani funu nas yapars n ya da muhasebe nas yapars n? Muhasebe pan n nas yapars na igienir ama ider dedi imiz kifi Why to (Niçin)? der. Yani niçin ie igienir. Lider bir ifin niçin diye omas gerekti ini ortaya koyar. Bunun nas n uyguamak yöneticiye düfüyor. brahim Kurban: Sizin demin söyedi inize çak f yor. Bunara sahip omak gerekiyor ama pifme ve ogunuk dönemini amas gerekiyor. Topum indinde, piyasaar indinde ça ft kurum indinde gerçekten bir de er ifade edebimeniz için bu de erer üstüne bunar infa etmek gerekiyor. Mesea buradan girsin ve emeki osun. Zaten genede bu tür kurumarda bu türü bir hedef beceridir, yetenek kazan p, orada pifip sorumuuk amakt r ve sorumu mevkiere geme arzusu hemen hemen her ife girende vard r. Ben bunun aksini görmedim. Ben buraya girdim ve buradan emeki oaca m diye düfünen bir müfettif ben görmedim. Muhakkak üzerine bir sorumuuk amak istiyor. Hakan Ap: Yetkinik isteerini performans formu oarak düfünün. Yetkiniker performans formunun net öçüebiir rakamsaaft r m f feyerinin gerçekeftiriebimesi için kifinin zaten yapmak zorunda odu u bir feydir. Bir sat fç - n n sahip oamad, yapamad taktirde zaten rakama çeviremeyece iniz feydir. Performans formunu rakamsa k abimek için bunara zaten sahip omas az m. Görevden göreve de de ifir ama her yerde bütün yetkiniker ve ayn oranda buunacak diye bir fey bence mümkün de i. Ama mesea teftif kuruunda süre 6 y ise bu 6 y n içinde onu afama oarak geiftirebiiriz. Yan s ra kimde fu özeiker daha hakim, bu özeiker kimde hakim onar ay rd ktan sonra ayr gruba a yoruz ya dedi iniz dedi iniz gibi teftif kuruu bafkan ya da pazaramaya da verdi imiz ouyor. "Git pazarama departman n kur" diyoruz. brahim Kurban: Demek ki sizin yönetici atfetti iniz bir tak m de erer, gerekiiker teftif kuruar nda ayr fman n, geifmenin semboü oarak kabu ediiyor. Bige Erengü: Hakan Bey e yan t vermek istiyorum. Kasik yönetici dedi imiz zaman nas bir yap y konufuyoruz. Bütün muhteme ayr f mar n çok net odu u bütün if tan mar n n çekimser hade beirenmif odu u ve bugünden yar na çok büyük bir türbüans n yafanmad bir kütürü konufuyorum. Buradaki yöneticinin ifevi neydi? Panar, organize eder ve kontro eder. Doay s ya burada bunar yap r ister yönetse düzem, ister etik düzemde her sistemin kendi içinde projeer ve pananacak ifer organize ediir, yap r ve kontro ediir erden bu yana bakt m z zaman böye bu dünyan n geçeri omad n gördük. Bu dünya neye dönüftü, gri aanar nda enformasyonun kaybodu unu gördükçe daha faza ekip ça fmas dedik. Ve oradan matriks organizasyona ve oradan da Network (Bigi a ) organizasyona dönüftü. fiimdi böye bir yap da bu tür yukar dan afa ya emir komuta ie organize etmenin bir faydas kamad. Habuki biz müfteriye çok seri hizmet verece iz gibi feyer söyüyoruz. Bu durumda yap mas gerek fey her kategorinin kendi içerisinde bu ifevini yerine getirebiir hae gemesi. Yani ne odu? Piramidi tersine çevirmesi hadisesi odu. Piramidi tersine çevirdi imiz zaman ne yapt k? Geecek noktay anmak

5 10 11 ve onun karf nda niçin gidimesi gerekti i yani misyonu ve vizyonun da dahi edimesi gerekti- ini ama taktiker konusunda kat mc yönetim, esnekik, gibi kavramar içinde dedik ki burada yap mas gerek fey bunar aktard ktan sonra insanara bu insanara vizyonu ve aktar rken koçuk yap, staratejieri beraberce tart f beraberce destek o geri bidirim yap fekinde feyer yükemeye bafad k. Ahmet Ery maz: Bunu niye anatt n aç kar m s n? Bige Erengü: Kasik yöneticiikte ife igii panamada yukar dan afa ya taimat verme anam nda bunu yapacaks n, funu yapacaks n fekinde taimat verme söz konusu. Özeike yaz memo ar (yaz notar) hainde taimatar n verimesi. Aktarabime, karar ama bunar bir tak m zoray c vurucu yetkinikerdir. (Hard Competences) Ahmet Ery maz: Yönetimde ortodoks anay f! Bige Erengü: Evet Weberyen yakaf m içerisinde. Buna bakt m z zaman sat bigi aktivitesi daha genif bir perspektife bakma vs hikâyesi. Bunar n aras ndaki dramatik fark nedir. fiöye bir bak nca burada neyi organize ediyor ve kontro ediyoruz. Biginin oda burada. Peki kime strateji kazand r yoruz e itiyoruz vs. Yani bir biri aras ndaki geçiferde yönetim anay f kasik yöneticiden ça daf idere kayarken iginin oda iften bireye do ru kayd. Bunar do ru, bunu yapabiecek adamar yetiftirme fekinde kayd bunun omazsa omaz kofuu omaya devam ediyor. Bunar yapmadan zaten omaz. Hakan Bey e yüzde yüz kat yorum. Bu insan kaynakar yöneticisinin görevidir deyip de organizasyon femas içinde bir kutuya hapsediirse etkin oamaz. Ahmet Ery maz: Denetçiyi bu femada nerede konumand rabiiriz? brahim Kurban: Denetçi aç s ndan tekrar geri dönersek. Denetçide de bu piramidi ters yüz edebiiyoruz. O ters yüz etme ortam sa amam z gerekiyor. Hepimizin teme iste i kurumsa teme fonksiyonu en iyi fekide yerine getirmek. Ama funu görüyoruz ki zaman içerisinde bu fonksiyonun en iyi fekide yerine getirimesi. Piramidin yukar dan taep vererek o uyguanacak ve bu ifi en iyi fekide yerine getirmif oacak süreci ça fm yor. Çünkü o biginin h z ve uaf an yeni aanar ve yarat an ortam, de ifik feyere de ba ant çünkü ayn zamanda biz onara fu de erere igii becerieri verirken ayn zamanda funar da söyüyorsak bunun afta kad n doay s ya hayat n böye ifemedi ini söyeyemeyiz. Yani bu de ereri af amaya ça - f yorsak yani bir esneki in, yarat c n her düzeyde az m odu unu ve bunun bir denetçide çok önemi odu unu, öneri geiftirmenin, ife sahip ç kman n önemi odu unu söyüyorsak gerçek hayatta da bunu göstermek zorunday z. Doay s ya if süreçeri ie igii oarak devam yapmaya ça ft m z fey arkadafar yapt m z ife igii if süreçeri ie igii, if süreçerinin iyieftirimesi ie igii hem teknoojik hem de mevzuat oarak çözümerin yeni yarat c unsurar kat mas hususunda her daim bununa igii etkiefim içinde omam z hususunda bir ortam oufturmak durumda ouyoruz. Hakan Ap; Humanitas Gene Müdür Yard mc s Ahmet Ery maz: Bu ifin koay k sm ama. brahim Kurban: Hay r de i. Hakan Ap: Bence de koay de i. brahim Kurban: Bu organizasyonarda if yapma da bireye kayma oay, yani birey merkezi kayma oay bu öngörüen de erer bütünü içerisinde yeni if yapma tarz n benimsedi iniz zaman buna do ru ça fma sisteminde de, denetim ifinin yürütümesi ie igii süreçte de karf - m za ç k yor. Hakan Ap: Beki süreç kritik bir söz oarak tekrar tan manma diye düfünüyorum. Denetime firketer nas bak yor diye de de erendirmek az m. Denetimi bir sürü firket düne kadar hatta hââ bugün patronun poisi i oarak düfünüyor. Bunun d f na ç kabiener kurumar odu. Hepimize ife girdi imizde muhtemeen ayn feyer söyenmiftir, "teftif fidan kt r". Ancak kurumar teftife bu göze bakt. Oysaki denetim patronun poisi de i sürecin ve uyguamas n n poisiydi. Ne zamana kadar? 1990 ara kadar özeike teknooji hakim oup ifer kar fmaya bafayana kadar. Türkiye de süreç yönetiminin bafad tarih 1990 ard. Teftife yeni bir göze baka m art k düfüncesi de 1990 ardan sonra ortaya ç km ft r. Teftifi kenara koya m, firketin norma yöneticierin de arad standartara baka m; o zamanarda firketer kouku asker ar - yorard gene müdür diye bir kavram yoktu ki. Baka m Türk Ticaret Kanunu na umum müdür der. Yani bir tane yetkii k nan müdür der. Bazen de askerikten subay a geçme durumu söz konusu odu. Ne zaman art k orta k kar f p ta bizim kurmay ihtiyac m z artt. Bu da süreçerin geifmesi ie as nda paraeik gösteriyor ardan sonra teftif kuruar na sadece teknik e itimer de i, yönetim beceri teknik e itimeri de vermeye bafad k. Çünkü fidan kta a açar n boyu çat ya dayand ve çat n n a r - n firketin kendisi de kad ramad. Garanti Bankas örne ine bak n pazarama tefkiatar n teftif kuruu kurmuf. nsan Kaynakar nda bie teftif kuruu kökenier var. Yeni kuruan her feyde kayna a dönmüfüz oradan am f z. brahim Kurban: Baz denetim firmaar nda üst düzey yöneticierinden firmaara firketere geçen insan say n n çoku u göze a n nca beki orada da bu tür feyer söyemek mümkün. Ama onun ötesinde denetim ifinin kendisi de ona dönük oan ag amaar n, taeperin de ifmesi ie birikte ister istemez yöneticide aranan veya yönetim için düfünüen özeikerin daha denetim süreci içerisinde yer aan insanarda da omas gerekti i yönünde bir yeni bak f aç s geifti. Piyasaar art k eskisi gibi ifi firmaar n kendisine b rakm yor. Piyasaar düzeneyici otoriteerdir. Ve bunu ça ft ran ifeten denetçierdir. Bu süreç ancak öye etkin oabiir. Doay s ya onu öçüyor, de erendiriyor ve istiyor. Mesea, onara ba ms z k veriyorar yani gene müdüre ba omaktan kurtar yor ve do rudan yönetim kuruuna ba oarak ça facaks n z diyor. Ondan da kurtar yor oa ki, yönetim kuruu üyeeri de firketin maiyeteri oabiir ya da iifkieri oabiir. fiirketin yönetimindeki ondan sorumu oacak kifierin de ba ms z omaar n, bei niteikere sahip omaar n, sertifika sahibi omaar n istiyor. Yani ba ms z k, tarafs z k istiyor. Yani o unsurar bir arada tutan ve ifin gere ini yapabiecek denetçi tipinin ortaya ç kabimesi ve o if sürecinde ça fabimesi de bu konuftu umuz if sürecinin kasik tarzda ç kart - p bu unsurar n ve bu de ererin bir sürecin içerisinde yer ad oufumara bask oufturuyor ve taep sa yor. Bu taep muhakkak ki kurumar da zoruyor. Hakan Ap: Benim süreçten kast etti im zaten denetimin süreçeri de idi. fin kendi süreciydi onar de ifti teknooji girdi ifin içine, otorite fark bir noktaya gitti ve art k bunu deneteyen kifiden de. Bir örnek vermek gerekirse adam giderdi fubeye orada bir tane benzinci var ve bir fekide çek senet karf nda kredi ç km f ben-

6 12 13 brahim Kurban; MKB Teftif Kuruu Bafkan zinciye, benzinci nereden busun çek senedi. Müfettif föye yazard : "Söz konusu teminat aç - n n ivediike giderimesi " Bu firmaya nas ourda bu fart ve kofuar at nda kredi veriir sorguanmazd. Kredi yap s n n bei fartara göre yönendirimesi ve varsa kredier müdürü ünü denetenmesi Ama ne zamandan beri? Süreç yönetiminin y ar nda Türkiye de konufmas na bafan mas ndan sonra fark bir noktaya gididi. Bir de beki tecrübe s k nt s da bizi buna zorad. Kuruun tepesindeki tecrübei arkadafar m z hep fark görever ve yeni oufumar nedeniye ad ar. Oysa ki bizim e itimimizin önemi bir parças if baf e itimidir. Bige Erengü: Demin ben so sa dedim ya oradan kast m as nda demin sayd m zihinse ve ruhsa ayr md.yoksa sizin söyedi iniz yöneticiik vas far, organizasyonara faan kat yorum ve bunar hepsinde bütüncü oarak ee a nma. fiimdi böye bakt n z zaman demin Hakan Bey in ifade etti i, 1990 ardan bu yana dedi i süreç yönetiminin evrim süreci as nda teknik bak f aç s ndan ziyade bütün oarak bak an bir yöne kayd ve bütünse bir bak f aç s ie de erendirimeye bafand. Daha genif perspektiften bakabien bir teftife ihtiyac m z var. Mesea bugün Corporate Governance (Yönetifim) bugün çok önemi. Geecekte yönetifimin ad fekier çefiti ç kar sahiperinin yönetim kuruunda temsi ediiyor omas vs. tekrardan kuvveter ay r m n beraberinde getiriyor. Yani çok kat anamda feytan n avukat gibi bakabiecek teftifçiere gene çok seri ihtiyac - m z var. Hakan Ap: brahim Bey dedi ki, onun ihtiyac oan fey topumda birikte hareket etti i izenimi veren denetim yapmaya gitti i yere daha iyi bir düzen getirmek için ben buraday m demei. Yönetifim zaten bunun içinde yer ama. Yer am yorsa yapabiecek bir fey yok. brahim Kurban: Söyedi inizi dikkate aan bir yakaf m var düzenemeerde. A ara yani denetçiere ihtiyac m z var. Fakat art k o denetçieri de biz Cross Check (çaprazama kontro) imkan veren bir mekanizma, sistem içerisinde ça ft ra m. Mesea risk yönetim grubu oufturuuyor; bu, büyük öçüde bu denetim fonksiyonu. Risk yönetim grubunun yan s ra iç kontro grubu oufturuuyor. ç kontro gurubunun yan s ra teftif kuruu oufturuuyor. Bütün bunar ayn amaca hizmet ediyor. Bütün bunar de ifik kompartmanara bak yorar ama sonuçta ayn denetim süreci içinde de erendiriyoruz. Çünkü onar iki parçan n üzerine bir de teftif kuruunu oturtuyor ve bütün bunar içine aan bir de teftif kuruu görevin osun. Onar da yönetim kuruu içerinde bir de denetim komitesi oufturup bütün bu süreçere igii ba ms z oacak fekide bir üst düzey sorumuuk getiriyor. fiimdi ne yap yor? Ayn sürece iifkin oarak öye bir sistem kuruyor ki Cross Check imkân veriyor. fbiri i yap yorar parçaar aras nda mesea bir tarafta atanan bir firket öbür tarafta atan m - yor. Di er taraftan sistemin bütün oarak görümesini sa ayacak bir mekanizmada kurumuf ouyor. O a ar de ifik fekide detayand r m f ve kurumuf ouyor. Ahmet Ery maz: Bundan önce Kiit sözcük "Üstat"d. Üstatda if bitiyordu. Geecekte oku ne oacak? Yani nerede yetifecek, fidan k ne oacak? Üstad n ifevi ne oacak? Hakan Ap: Teftif kuruuna insanar neden geiyor? Neden teftif kuruar na ODTÜ nün Bo aziçi nin en iyi ö rencierini aabiiyorum bir defa buna bakmak az m. Ben neden Teftif kuruuna girdim? Çok h z her feyi çok yukardan bakarak geze göre doafarak ö renmek istedim. Ben yönetici omak için teftif kuruuna girdim denetim yapmak için de i. Bir sürü insan da bu noktada. Ahmet Ery maz: Bu bana kifise bir çözüm gibi gedi. brahim Kurban: Hay r. Biraz önce teftif kuruuna giren gene yönetici formasyonu ie igii de- ererin teftif kuruuna daha baftan verimeye ça f yor omas n n geri pan nda bu motivasyon var. Onar di er türü amazar. Hakan Ap: Bizim bir probemimiz var. 3 ü yap da benim yafad m probem budur. Bir yerdeki adama öbür yerdeki adam aras nda fark var. Her üçüne de bidi imiz kasik anamda müfettif tipinde mi adam aaca z. Bence bunun cevab "hay r". Bat dünyas na bak yorum onar bunu y ar önce çözmüfer. Bizimkier bu modei gökten indirmedi. Bat dünyas ne yap - yor? Mesea operasyone riskin denetimini, süreç yönetimini iyi bien bankac ya da otomotivci ad hiç önemi de i, oradaki adam a yor ve bafar nda denetimin ne odu unu bien yönetim ve yetkinik konuar na hakim bir heyet var ve bu heyet beiri süreere de ifiyor. At nda geçici görevi kifier faan veriyorar. Amerika daki birçok firma bunu yap yor. Bu kütüre igii bir fey. Bunu Türk kütüründe uyguayabiir misiniz bence çok zor. Bizim Akdeniz kütürümüz buna enge ouyor. Biz bu sorunu bence zaman içinde kasik insan kaynakar ve kasik üstat poitikam z yo urarak üstat poitikas n bir yerde korumaya devam ederek çözece iz. Bizde bir süredir teftif kuruundan koay koay sabit göreve geçif imkân omad. Çünkü bu departmanar yeni kuruuyordu ne var ne yok ad k o departmanara verdik. Ama bakt k içerde insanar mutsuz çünkü yönetici omaya gemifer. Üstad n genif bir anam var. Yani üstat benim için bir sayg keimesidir, birisine üstat diyorsam bu dostu un yan nda benden ne kadar büyük oursa osun benim onun bigisine deneyimine görgüsüne sayg m ifade eder. Bana ö retebidikerine ve hââ ö retebiecekerine. Bunun omaya devam edebimesi için bu teknik bigiyi harmanayarak koruyabimem gerekiyor. Bundan sonra yapmam z gereken fey. ç denetçi, müfettif, operasyone denetimi yapacak oan adam, ad her ne ise çok iyi kurguay p, oradaki gerçek ihtiyaçar beireyip, yerine göre sahadan adam çekerek geçici görevere yararanmam z az m. brahim Kurban: Yeni yakaf mda bu zaten oraya gider. Biraz önce söyendi i gibi fu veya bu fekide parçaanm f yeni görevere tamamanm f ve bütünüye ben bu ifi yapar m diyen ki o if art k kasik anamda teftif ifi omaktan ç k p bir denetim, iç kontro gibi birtak m yönetse görever de içerdi i için pekââ o anamda geifmeer de oabiir. Üstat kavram n n ne oaca sorusuna iifkin oarak da funu söyeyebiirim: Kurumarda bigi ve beceri düzeyinin yüksetimesi çok önemi. Gene bigi, beceri düzeyi ortaamas n n düzetimesi bazen gönüü payaf m gerektiriyor. Yani af r bireyseik ve bigiyi payafmama, sadece bigiyi ben bieyim yakaf m bazen kurumun gene standard n düfürebiiyor. Hatta ba-

7 14 15 na göre bu düfüncede oanar n da standard n düfürüyor. Sonuç itibariye besendikçe büyüyen bir yan odu u için siz besemezseniz besenemiyorsunuz. Doay s ya bir ters etkiefim ve k s r döngü our ve herkesin kaybetti i bir duruma geebiiyor. Bu üstat kavram herkesin kazand bir ortam n yarat mas n n anahtar keimesi omuf. Biginin ve becerinin payaf m keimesi omuf.gördü üm kadar ya dünyada denetim mesekerinin, baz ba ms z ve sirküasyonun faza odu u denetim kuruufar da dahi buna. Oraarda dahi sanki di- er mesekerden fark oarak benimsenmif bir fey. Herhade fundan ötürü: Beceri ve biginin payaf mas, transfer edimesine daya oarak becerinin yüksetimesi çok önemi ve de beceri kendi baf na ö renien bir fey de i. Ahmet Ery maz: Lonca sistemindeki ustaya benzetebiir miyiz? Bige Erengü: Hay r. Hakan Ap: Bir ad m öteye gidin Vampire Konufma fimini hat r yor musunuz? Orada esas vampir "Löstat" diye geçiyor. Direkt böye düfünebiirsiniz bunu. Bu bir transferdir. brahim Kurban: Buraya yeni bir boyut gedi ve onu da föye ba ayabiiriz. fiimdi geenek oarak biinen fey üstat deyince bigi ve becerisini aktaran kifi ve bunun muhatap odu u, iifkide buundu u kifier bu bigi ve becerieri edinen kendierini geiftiren kifier. O kavram ayn zamanda funu getiriyor: De i mi ki üstat kavram etraf nda bigi ve beceri aktar mas, transferi, gene ortaaman n yüksetimesi gibi bir kütür veridi. O kütür ayn zamanda yeni kat an denetçi aç s ndan da bir sayg y getirdi. Eskisine göre bence çok daha h z ö renen çocukar da üstatar ya ö rendikerini o sayg temeinde payaf yorar. Zaman nda ad n n karf n ödeme gibi ag yor. Daha acemiik evresinde einden tutmuf yani bir aieye girmif gibisiniz, bidi i her feyi sizine payaf yor ve adaptasyonunuzu süratendiriyor. O dönemeri atatm f - n z art k ifi ö renmifiniz, kendinizi yetiftiriyorsunuz. Siz de yeni bigier ad n z ve payaf yorsunuz bunu. Bu karf k bir payaf md r. Ahmet Ery maz: Eskiden yetifme dedi imiz zaman bir parça çie, eziyet çekme ve sayg aka geirdi. Bizim geecekte bir yererde oku bumam z az m. Hayat da oku oabiir, denize atmak da oku oabiir. Denetimi geecekte ciddi bir fekide ee ama stratejisi de bir oku oabiir. Bige Erengü: Okudan önce yetifmek ve çie kavramar na bakt n z zaman brahim Bey de söyedi orta ça terminoojisinden biz bunar ödünç ad k. Ahmet Ery maz: O yüzden mi oncaya hay r dedin. Bige Erengü: Lonca ya ben fu noktada evet diyorum. Çünkü onca mant içinde karf mda yeni ç rak oan birisi var. Bigi ve beceri eksik. Ben bu ç ra a h za bigi aktar m nda buunarak kafa statüsüne ç kartt m. Bigi var ama beceri bir usta gibi içseefmedi henüz. Onu da yapabimeye bafad ktan sonra usta a terfi edebiir. Ama kendi oncas n bafatamaz. Bafatabimesi için bütün o dönemin gerçekerine göre beirtien özeike sahip omas gerekir. Poitik iifkieri do ru tutmas ve öteki üstatardan izin a p kendi oncas n kurmas az m. Ö retebiiyor omas az m. Diyeim ki usta da ö retebiiyor ama burada Ç kar Sahipikeri Yönetimi da ifin içine giriyor ama. Çünkü o zaman n üstatar da az k skanç de i. Adam n onca açmas na izin vermiyorar. Üstat ne demek? Usta, soruna piyasadaki çözümeri içerisinden bak p çözüm üretebiendir. Üstat yeni bir çözüm üretebien biridir yepyeni bir paradigma oufturabiecek adam demektir. Aki adam, bige kifi demek. Bunu yapabimek çok önemi. Bu noktada çie kavram - n n bununa aakas yok. Çie mistik örgütenmenin üretim örgütenmesine parae geifti i bir düzene ait bir kavram. fiu anda "çie" gündem d f. Üstat neydi ne odu derseniz; tepegözdü, odakanm f bakan tek gözü bir yarat kt ve U2 odu U2, Starwars daki 360 derece gözü oan yarat k. Yani bugün süreç yönetimiye geen evrim onun bütün süreci bir anda görebimesini gerektiriyor. Ahmet Ery maz: De ifen bu de ifmeyen ne? Çie ne odu peki? Bige Erengü: Çieyi ben mistik bir düfünce oarak ag yorum. Çieyi çevreye ietifim kurmak, bütün bu zahmetere girip koçuk yapmak, ro modei omak, etik de erer içinde yafayabimenin bask s n kad rabimek oarak ag - yorsak bu çiedir. Yan z çienin kendi içinde oumsuz kurbanaft r m f yan var ve ben bu fekide yorumuyorum. Hakan Ap: Çie bence çift taraf. Benim üstad m da bana bigisini aktar rken çie çekti. E er diyorsam ki ben k sa zamanda kendime bigi pompaayarak ve pompaatarak ö renece im diyorsam çie çekmem gerekir. Vermeden amak Aah a mahsustur. Baz arkadafar m sabah 9 akfam 6 ça f yorard ama biz dei gibi ça f yorduk. Onar, zaten kendierine bir fey ö retimesi gerekiyorsa e itime a n yorard. Biz SPK mevzuat n takip ediyorduk, portföy oufturuyorduk, süreki ö reniyorduk. Biz bir tercih yapt k. Bugün gidip Zen Rahiperine de sorsan z adam hay r ben çie çekmiyorum diyecek. Bige Erengü: O kütür çie üzerine kuruu de- i zaten mutuuk ve yafam kutamak üzerine kuruu. Hakan Ap: Sonuçta biz çieyi standart bir fey oarak ad k. steyerek ad k. Mazofist de iiz ki. Çie çekmeyen insan n da buna katanmayan insan n da bugün geip bizim sahip odu umuz feyeri ede etmek istemeye hakk n n omad n düfünüyorum. Bugün nsan Kaynakar data base imde CV var eimde ve hepsine sora m, hepsi de 5 sene içinde bir mesai bir teefon ve sekreter istiyordur. k önce çieyi ortaya koyacak, bana verecek ondan sonra hakk n aacak. Hani bir standart vard r: Mutu ça fan iyi if, buna kat m yorum. Art k yapt iyi ifinin sonunda mutu ça fan vard r. Ahmet Ery maz: Denetim as nda iyi bir yönetim ve yönetici okuu. brahim Kurban: Uzman yard mc ar - n n bir ço unda çie die geir. Zaman zaman da biz bunu masaya yat r r konufuruz. Bu iifkieri dedi iniz anamda tart f r z. Hakikaten dedi iniz anamda uzman yard mc s n n, denetçi yard mc s n n üstat oana kadar yafad süreç çie oarak adand rabiir. Diyebiir ki: "Benim üstad m vard. Onar fark yd biz fark yd k ve bize çok fark davran rard. Söz hakk m z vard ya da yoktu. Böye bir tak m feyer oabiir. Ya da öye bir fey ki adam n karf na bacak bacak üstüne atam - yordum, sigara içemiyordun vs. Bütün bunar yafanm f oayard r. Bu kurumar n içinde ve bu anamda çiedir. Bu anamda bir feki fart var gibi durabiir. Fakat benim gördü üm bunun da her fey gibi evrim geçirdi idir. Bu iifkier de evrim geçiriyor. Fakat insan daha sonra görüyor ki, de erendirme fark afabiiyor ve sonuçta furaya geinebiiyor: Bazen niye kravat takt m - z, koyu renk tak m ebise giydi imizi sorguuyoruz. Bak yorsunuz o beki de kendinizi disipine etmenin, davran far n za iifkin kendinizi bir ruh haine sokman n beki de unsurar oarak hayat m za girmif ve yafat maya ça f m f. Ama bana göre süreç içerisinde bir bütüne ba dafmayan, sayg kavram ya çok faza da aaka omad düfünüener törpüene törpüene yeni bir feki amakta diye düfünüyorum. Hakan Ap: Ö renirken çie çekmeyi kastettim. Her mese in ayr bir çiesi var. Ahmet Ery maz: Herkese çok tefekkür ederim. Amaca var d n düfünüyorum. Terminooji biri inden yoa ç kt k, "üstad n kendisi bir oku mudur?"dan geçtik, "yöneticiik için pifmek çie mi gerektirir?" noktas na kadar gedik. Yeterince renki ve dou odu. Hiçbirisi konu d f de idi. Bugünün denetçisinin yönetici oarak geece ini sorguamak ad na cesareti ve aç kt. Zor bir if ama beki föye özetemem gerekir: Teftif iyi bir okudu ve geenekse ifeyifiye hââ da if görüyor ama misyonunu geiftirmesi az m. Var oan hai ie sadece çok iyi bir teme yöneticiik e itim sa yor. Ça n dei h z na ayak uydurabimesi için onun da de ifim geçirmesi gerekir. Herkese çok tefekkür ederim. Geece in yöneticierine de fimdiden koay gesin!

8 16 17 Teftif Kökeni Yöneticierin Yetkinikeri-2 Cüneyt Sezgin; Garanti Bankas Gene Müdür Yard mc s Teftif kökeni yöneticierin yetkinikeri konusunda gerçekeftirdi imiz moderasyonumuzun ikinci böümünde ise Garanti Bankas Gene Müdür Yard mc s Cüneyt Sezgin, Deniz Bank Gene Müdürü Hakan Atef, D fbank Gene Müdürü Faik Aç ka n ve POAfi nsan Kaynakar Müdürü Levent fiimfek in yan tar n sizere payaf yoruz. ç Denetim: Teftif prati inin daha sonra yöneticii e kazand rd becerier? Cüneyt Sezgin: Biindi i üzere teftif kuruu s - navar na giren tüm adayara "teftifin bir oku odu u" anat r. Gerçekten öyedir de. Beki de bafka hiçbir kariyer younda (MT ik de dahi) birçok konuyu birkaç y k k sa bir zamanda bu h za ö renme imkân yoktur. Ya da, daha do ru bir deyife, ça fan n görev tan m n n en önemi parças bu de idir. Ancak, kuru üyei- inin yönetici aday konusundaki e itici roü yan zca çok faza konuyu bir arada görmek ve bunar aras ndaki parçaar bireftirmeke s n r kamamaktad r. Teftif kuruu üyeeri ayn zamanda görecei oarak çok daha k sa zamanda karmaf k oayar yöneterek, banka yönetiminin temsicisi oarak zoru göreveri üstenmekte ve bafar performansar yan zca fark konuardaki bigi birikimeri ie de i, bu tür "iifki ve durumar " yönetebime becerierine ba oarak beirenmektedir. Bunar da bir yöneticiden aranan yetkinikerin en bafta geeneri aras ndad r. Levent fiimfek: Mevcut yap anmada aktif ve pasif oarak ro üstenen, her departman n if ve ifemerinin teftifini yapan denetici, if ak f ve di er birimer ie koordinasyonu yak n pandan, her yönüye araft rma ve inceeme f rsat bumakta ve böyece mevcut yap n n bütünü hakk nda bigi ve görüf sahibi omaktad r. Doay - s ya, sadece parçaar de i bütünü görebimektedir. Ayr ca denetici, mevcut yap y taf yan sistemin zay f ya da nazik tarafar n k sa sürede tespit edebimekte (gerek mikro ve gerek makro aç ardan görme f rsat budu u için)ve bu konudaki becerisini geiftirerek, yöneticiik pozisyonuna geçti i zaman, görev yapt birimde meydana geebiecek sorunara yerinde ve zaman nda müdahae imkân bumaktad r. Sonuç oarak, teftif prati inin yukar da beirtien avantajar n iyi kuan p, bigi donan m n maksimize etme ve bu donan m yöneticiik yapt s rada etkii biçimde kuanmak, deneticinin hedeferi aras ndad r. Hakan Atef: Kontro nosyonu, yöneticii e geçifte en çok faydaan an beceridir. Örne in, teftif tecrübesinden sonra fube yöneticii ine geçmif bir kifiyi ee a rsak, pazaram fonksiyonu üzerine hedefer baz nda koyabidi i kontro, operasyone fonksiyonara da ifem baz nda koyabiece i kontroer, bu mesekten yetifmemif kifiere gore daha iyi düzeyde oabiir. Faik Aç ka n: Bankaarda "Yönetici Yetiftirme" (Management Trainee) bafay ncaya kadar yöneticierin yetifti i tek kurum, teftif kuruar yd. Bugün yöneticierin her iki kaynaktan da yetifti- ini görüyoruz. MT programar, böümerin kendi içerinden yönetici yetiftirmesine imkan sa yor. Ancak, bankac a, teftif turuundan bafaman n özeike kariyer geifimi aç s ndan baz avantajar odu u do rudur. Kifinin fahsi gayret ve performans ie beirenen hedefere uafmas, hatta bekenenin üzerinde performans gerçekeftirmesi, kariyeri aç s ndan odukça önemidir. Burada önemi nokta, fekici bak ftan kurtuup, de ifik konuarda kendini geiftirme konusunda yo un çaba gösterimesi gere idir. Bankan n ve söz konusu kifinin öze fartar n n da kesifmesi ie organizasyone ihtiyaçar Faik Aç ka n, D fbank Gene Müdürü do rutusunda yürütme içinde görevendirime oana ede ediebiir. Kuru a giren yeni mezun Müfettif aday banka içi ve if baf nda sunuan e itimere kat r. Görev ad denetimer esnas nda bankac n bütün uyguamaar na yöneik hataar buup raporamas, çözüm önerierini denetim yapt aandaki üst yöneticier ie payafmas, kifinin hem bigi hem de yönetse oarak geifimine katk da buunur. Hataar nedeniye meydana geen/geebiecek maddi/manevi gerçek ve/veya potansiye kay para yöneik detay inceemeer ve sorufturmaarda görev aarak ede edece i deneyim oana ise füphesiz geecekte yönetse göreverde daha az hata yapmas aç s ndan yo gösterici oacakt r. ç Denetim: Teftifin mesek gere i davran f modeerinin iifki yönetiminde yaratabiece i zorukar neerdir? Cüneyt Sezgin: Konuyu geneemenin do ru omad na inanmaka birikte, özeike kuru üyei i içindeki hiyerarfik yap ie organizasyonun bütünündeki hiyerarfik yap ve iifkier bütünü aras ndaki fark kar yeterince özümseyemeyen veya bu adaptasyonu yapamayan müfettiferde bu tür sorunar yafanma oas vard r. Ancak, kendi ad ma bu tür sorunara pek rastamad m gibi, bunun tam tersi durumara (örne in ik fube göreverinde k rk y k pazaramac dan daha pazaramac bir kimi e bürünen müfettifer) çok daha s k karf aft m. Bunun nedeni kuru üyeerinin daha ik günden bafayarak kuru bünyesindeki tüm dönemeri boyunca tam bir gözemci kimi ine bürünmeeri, if ak f, iifkier bütünü ve organizasyone yap - y süreki gözememeeri, bu süreç boyunca s k s k kendini ieride konumand rma ad na "zihin cimnasti i" yapmaar d r. Levent fiimfek: Deneticinin mesek gere i, yöneticiye göre daha az payaf mc, bireyse ve daha d fa kapa bir davran f modei benimsedi- i söyenebiir. Meseki aç dan, deneticinin ba buundu u yönetici ie payafabiece i bigiere sahip omas ve gene oarak tepe yöneticiye do rudan ba oarak ça fmas, di er persone ie oan iifkierinde daha düzeyi ve öçüü davran f modei sergiemesine neden omaktad r. Bu mode ço u zaman daha payaf mc, diyaoga aç k ve tak m ça fmas yapmaya a fm f yönetici ve ça fanar n davran f modei ie çat fma yaratabiir. Uyguamada yöneticier, tepe yönetim taraf ndan ortaya konumuf osa bie, baz ike ve kuraara uymakta, istisnai baz durumarda isteksiz davranmakta, bu durumda denetici ve yöneticinin davran f modeeri aras nda fark k ortaya ç kmaktad r. Zira, denetici her kofuda usu ve kuraara uygun davran mas n istemekte, yönetici ise de ifen kofuara göre fark davran far sergiemektedir. Beirtien zorukar n af abimesi için teftif sisteminin esas amaca ve hedefe uygun oarak, esnek biçimde kurumas, di er yandan yöneticierin ike ve kuraara uyma konusundaki a fkan kar n n art r mas gerekir. Hakan Atef: Kontro becerisi, oumsuzu u da içinde beiyor. Yani, teftif bak f aç s ndan en risksiz durum, bütün önemerin a nd, bütün kuraar n uyguand durumdur. Oysa bu durumar, maiyet/fayda aç s ndan en optima durumar omayabiir. Bu ikinci kriter, uzun teftif yafamar nda (7-8 y ) ka c davran f biçimeri yaratabiir. Bu da risk ama ve doay s ya pazarama becerierine oumsuz etki eden bir unsur oabiir. Faik Aç ka n: Teftif Kuruu nda görev yapan müfettifer, iferinin nitei ine ba oarak, banka müfterieri ie k s t ya da çok az iifki kurarar. Göreveri gere i daha çok banka içi risker ve kay para igii oumsuzukara odakan rar. Banka içinde denetim ça fmaar sürecinde, denetim kapsam nda yer aan persone ie dikkati, seviyei ve resmi iifkier kurmaya yönendiriirer. Burada önemi bir risk, bu görevi üstenen genç arkadafar m z n yafayabiece i yabanc afma ogusu ve kuruan otoritenin uzman a ve bigiye daya omas ndan ziyade, görevden geen bir otoritenin öne ç kabimesidir. Kendierine

9 18 19 çizien s n rar içinde görev yapan bir müfettifin, Kuru dan ayr p if birimerinde yöneticii- e bafad ik dönemde, iifki yönetiminde k - sa bir süre için s k nt yafamas n engeeyebimekteki en önemi unsur, müfettiferin kendierini teknik ve yönetse oarak geiftirme konusunda yakaad kar bafar n n seviyesidir. Bundan ötesi, birikte ça f acak yöneticiere kuruacak do ru bir diyaoga af abiir. ç Denetim: Teftiften yöneticii e geçifte de iftirimesi veya kazan mas gereken bigi/davran f özeikeri neerdir? Cüneyt Sezgin: Di er aanardan geen bir yönetici aday ndan çok fark feyer odu unu sanm yorum. Beki dikkat edimesi gereken konuar aras nda kuru üyeerinin, daha küçük ekiper ve daha kendi bafar na ça fma a fkan ndan daha genif ekipere ça fma, onar yönendirme ve motive etme becerisine do ru mesafe amaar gerekii i say abiir. Bir de, yukar da aç kad m gibi birçok kuru üyesinin bu yönde Levent fiimfek, Petro Ofisi Anonim fiirketi nsan Kaynakar Gene Müdürü kendini haz rad ndan emin omaka birikte, kendi iç kuraar na uyumun yeteri odu u bir ortamdan, iç ve/veya d f müfteriyi tatmin etme, hatta yeni müfterier kazanma younda mesafe aman n zorunu odu u bir ortama geçif sürecinde de bafar ounmas na dikkat edimesi gerekir. Levent fiimfek: Teftif eden pozisyonundan, icra eden pozisyonuna geçif sürecinde, kifinin bireyse ça fma modeinden tak m ça fmas na yönemesi ve bu ça fman n etkini i için tak m koordinasyonunu sa amas fartt r. Ayr ca, di- er yönetici ve ça fanar ie bigi payaf m konusunda aç k, if ak m konusunda dikkati, ifin sonuçand r mas konusunda ise takipçi bir tutum ve davran f içine girmeidir. Teftif eden ço- u zaman, teftif edien if ve ifemin ogunaft - r mas sürecini de i, ancak bitirimif ve haz r haini karf s nda bumakta, konunun detayar n inceemek ve araft rmak için gereki zaman fazaca bumaktad r. Ancak, yönetici if ve ifemin yap mas s ras nda dar bir sürede, en do ru karar vererek uyguamaya geçmek zorunda kamakta ve baz zamanar çefiti bask ar at nda ça fmaktad r. Doay s ya, deneticinin yöneticii e geçifi s ras nda, daha h z ve sa k düfünebime yetene ini geiftirmesi odukça önemidir. Ayr ca, denetici daha önce teftif etti- i bir birimin yöneticii ine geçti i takdirde, bu birim ie igii bigierinin "uzman" düzeyinde omad n bierek ife bafama ve departman n görev aan içine giren hususarda uzmanafmak için ça fma, meseki geifmeeri ve iteratürü yak ndan takip etmeidir. Bir yöneticinin, deneticiye nazaran zaman daha verimi kuanmas gerekti inin biincinde hareket etmesi bekenir. Bu nedene, zaman n kuan m konusunda deneticiikten, yöneticii e geçen kifi daha titiz omak zorundad r. Hakan Atef, Denizbank Gene Müdürü Hakan Atef: Cost/Benefit, Contro/Benefit orant ar n n bianço rakamar na nas yans d n görebiece i, bir yöneticiik tecrübesi ie birikte, proaktif ietifim teknikerine yöneik bir e itim bu geçifte katk sa ayabiir. Faik Aç ka n: 1980 ortaar nda, Türk Bankac - nda "pazarama ve müfteri odak bankac k" kavramar n n benimsenip uyguanmaya bafanmas ie birikte, banka-müfteri iifkierinde de yeni bir dönem bafad. Bankac k aan nda müfterier ie ticari iifkierin kurumas, geiftirimesi, karf k ç karar n korunmas, kaitei hizmet, güven ve iyi iifkierin dikkate devam ettirimesi önem kazand. Bu nedene iifki yo- unuku yönetim yetenekerinin geiftirimesi aç s ndan büyük geifmeer sa and. Doay s ie, kasik sistemerde sat teftif deneyimi yönetim kademesinde direkt ro amak için yeteriyken, günümüzde bu deneyim oas yönetim kariyeri için iyi bir bafang ç ve referans oufturmaktad r. Teftiften yöneticii e geçiriecek eemanar n kifise özeikeri dikkate a narak, veriecek görevere uyumu iifki yönetimi aç s ndan yetenekerinin geiftirimesi gerekiyor. Bu amaça if baf nda ve teorik e itimere destek sa anmas fayda oacakt r. Teknik bigiye daya ifere daha yatk n oan teftif kuruu eemanar n n, kifiikerine uygun aanarda görevendirimeeri önemsenmeidir. ç Denetim: Teftifin kazand rd geenekse becerierin bugünün kofuar na uygunu u ve yeterii i? Cüneyt Sezgin: Konuya iki boyutu bakmak do ru our kan mca. E er baftan beri konuftu- umuz yönetici aday aç s ndan bakacak oursak, gerek eeman seçimindeki hassas süreç, gerekse de teorik ve pratik e itim süreci kuru üyeerine karf aft rma bir üstünük sa amaya devam etmektedir. Bundan sonraki dönemerde teftif kuruar na getirien yeni sorumuukar ve kuruar n daha genif aanar kapsayan denetim ça fmaar doay s ya bu yetkinikerin daha da geifece i muhakkakt r. Ancak, konunun çok faza gündeme gemeyen bir bafka boyutu bence daha faza önem arzetmektedir. O da teftifin de ifmeye bafayan görev tan m ie igiidir. Biindi i üzere denetim, geifmif ükeerde bei bir süre deneyim kazan d ktan sonra bafka aanara geçif yap acak bir yer oarak görümemekte, tam tersine devam k arzeden bir kariyer you oarak benimsenmektedir. Bu da denetçinin yetkini i aç s ndan son derece mant k d r. Ükemizde istisnaar d f nda kuruar n ortaama k demeri 3-4 y geçememekte, bu da denetenen ie deneteyen aras ndaki bigi ve deneyim fark n deneteyen aeyhine bozmakta, teftif ça fmaar n n verim ve etkini ini azatmaktad r. Teftifin artan görev ve sorumuukar, teftif kuruar n n yan zca bafkna k ve k s t bir kadronun devam n n odu u bir yap dan, teftifi kendierine kariyer oarak benimsemif yeteri deneyim ve birikim sahibi müfettiferin istihdam edidi i, kendierine uzun vadei yat r m yap d ve maddi oarak tatmin edidikeri bir yap ya geçimesini zorunu k maktad r. Böye bir yap gerek teftif kuruar gerekse de içinde buundukar kurumar aç s ndan son derece büyük önem taf maktad r. Levent fiimfek: Teftif edenin, bütün birimerde görev yapan fark niteikere sahip persone ie ça fmas, deneticiye personei do ru tan ma, k - yasama ve de erendirme becerisini geiftirme imkan sunmakta, ayn zamanda fark ça fma metotar karf s nda, fark modeer üretebime becerisinin artmas na oanak tan maktad r. Ancak, becerierinin günümüzün h za de ifen ve geifen kofuar na parae oarak art r abimesi için deneticinin, yöneticiere birikte düzenenecek e itimere kat m sa anma d r. Teknoojik geifimerin if hayat na uyaranmas sonucunda ortaya ç kan ça daf uyguamaar n yak ndan takip edimemesi hainde kasik teftifin kazand rd - geenekse becerierin yetersiz kaaca aç kt r. Hakan Atef: Teftifin kazand rd becerier gereki ancak yeteri de idir. Günümüz finans dünyas için teftifin kazand rd geenekse be-

10 20 21 ceri oan "Risk Awareness" güncei ini yitirmedi ini düfündü ümüz bir konudur. Faik Aç ka n: y ar nda yafad m z kriz sonras, bankac k aan nda BDDK taraf ndan BIS prensiperine uygun oarak yeniden yap anma yönünde düzenemeer getirimiftir. Geecekte ayn s k nt ar yafamamak, öneyebimek ad na, bankaar n iç denetim ve risk yönetimi sistemeri hakk nda yap an yeniden yap anma ça fmaar ie teftif kuruu ça fmaar n n hem kapsam nda hem de nitei inde çok büyük bir de ifikik söz konusu omuftur. Kuru dan bankac n iç kontro sisteminin ve bankan n bigi sistemeri dahi bütün ana faaiyeterinin sa k ve verimi ifeyifinin inceenmesi, gerekti inde de sorufturmaar n gerçekeftirimesi gibi ça fmaar yapmas bekenmektedir. Bu ça fmaar yapacak oan müfettifin, teknooji ve bankac k aan nda, üst düzeyde bigi birikimi omas gerekir. Teftif kuruar n n çok k sa sürede de ifim ivmesini yakaay p örgütenmesini tamamayarak, yükendi i misyonu yerine getirme yönünde yeteri düzeye gemesi gerekmektedir. ç Denetim: Teftifin kariyer pan na haz r k aç s ndan de ifim ihtiyac ve bunda "üstad n" eski roünün de ifip de ifmedi i? Cüneyt Sezgin: Üstat kavram baz ar için daha geenekse bir ça r f m yapsa da, bugün modern yönetim teknikerinde en çok ee a nan kavramardan birisi oan "mentoru un" sistemimizdeki güze ve yerefmif bir karf omas aç s ndan son derece ça daf kavramd r. Üstat, if üstü e itimi veren kaynak oman n yan s ra, müfettif yard mc s n n geece e dönük bekentierine ve içinde buundu u ortam ag amas na etki eden bir konumda omas doay s ya da müfettif aday n n geifimde çok önemi bir yere sahiptir. Ancak, bu yerin ay k ya doduruabimesi için üstad n da sistemdeki de ifimeri do ru çözümemesi, özümsemesi ve aktarabimesi önem taf maktad r. Levent fiimfek: Biindi i üzere, deneticinin seçimi binerce aday aras ndan, titizik gösterierek ve geneike s navar sonucunda yap makta, ik dönemde "üstat" oarak adand r an, daha deneyimi ve k demi bir denetçi veya denetçierin refakatinde ça fmas sa anmaktad r. Bunun geenekse hae gemif bir usu odu u söyenebiir. k ça fma döneminde deneticierin geneike üstatar n ça fma ve davran f modeerini örnek ad kar görümektedir. Bu aç dan bak d nda, deneticierin meseki yetifme modeinde muhafazakar bir yap odu u ortadad r. Üstat konumundaki denetçierin, denetçi aday oarak gördükeri kifier hakk ndaki düfünce ve de erendirmeerinin, onar n meseki kariyererini birebir etkiedi i aç kt r. Doay s ya, üstad n roü denetici aç s ndan odukça önem arz eder. Üstat deneticinin sahip odu u enerjinin pozitif ya da negatif omas, kariyerini geiftirmek isteyen k demsiz denetçiyi oumu veya oumsuz yönde etkier. fiayet üstat konumundaki denetici, yönetici ve di er ça fanardan kopuk bir ça fma düzeni ve davran f modei benimsemif ise, denetçi bundan oumsuz etkienebiir. Bu nedene, tepe yöneticisi ve di er yöneticier, yönetimden uzak ve kopuk bir teftif sisteminin oufmas na izin vermemeidir. Dene- ticiye, teftif biriminden geçecek sürenin, ça fma hayat n n sadece bir dönemini kapsamas gerekti i, as hedefin üreten, icra eden ve yönendiren pozisyona gemek odu u, teftif birimindeki ça fma süresinin adeta bir haz r k ve oku dönemi oarak de erendirimesi gerekti i söyenmei ve kariyer pan n buna göre yapmas gerekti i anat ma d r. Di er bir ifadeye deneticinin, sorunu tefhis eden ve yönetici ie beraber çözüm orta oarak ça ft bir sistem kuruma d r. Ayr ca, if ve ifemerin teftifinde, kifise yakaf m ve görüf farkar n n teftife renk katt kabu edimeke birikte, her bir deneticinin uymak zorunda odu u standart noktaar tespit edimei, ço at ma ve teftif yöntemerinin standardizasyonu sa anma d r. Aksi hade, teftif fonksiyonu geecekte önemini kaybedecek, etkisini yitirecek ve adeta "angarya" bir görünüme sahip oacakt r. Hakan Atef: Teftifin yeni sistemde, birinci öncei i "Denetim" mese ine hizmet edecek ve hayat n bu ife kazan p emeki oacak mesek eemanar n kazanmak oma d r. Bu nedene teftifin mesek oarak emekiki e kadar yap abiir omas n n atyap s n kurumar sa ama - d r. Bafka düfünce fekieri "Teftifin Ba ms z - "na çefiti fekierde oumsuz etkide buunabiir. Bu nedene, teftifin birinci öncei i bankaya yönetici yetiftirmek omaktan ç kar ma d r. Ama ifin do as gere i, bu mesekten yetifip geen, bafka aanarda da meziyeteri oan kifierin de yetenek ve igierine göre bafka aanarda yönetici oarak ça ft r maar mümkündür. Bu bak f aç s ndan mese in kendi içse davran f kuraar için su an için radika bir de ifikik omas bu mese in geifimini herhangi bir fekide etkiemez kan s nday m. Faik Aç ka n: Dördüncü soruda aç kad m de- ifim ie birikte, "usta-ç rak" iifkisi giderek niteik de iftirecektir. Türk bankac k sisteminde görev aan ç Denetim eemanar ndan baz ar - n n ç Kontro, Risk Yönetimi ve Teftif Kuruar nda mesek eeman oarak kariyererine devam edebimeeri mümkündür. Yak n geecekte denetim aan nda uusararas sertifika (CIA, CISA) eemanar n önemi artacakt r. Teftif Kuruu ndan sonra yöneticiik kariyer hedefi oan kifierin, kazanmak üzere ça fmaar gerekidir. Yetkineftikçe bu hedeferine uafabiecekerdir. ç Denetim: Teftifin misyonuna ve yöntemerine iifkin geecek tahmineri? Cüneyt Sezgin: Daha önce de de indi im gibi, teftif kuruar ndan günümüzde bekenen roerin kapsam ve derini i son derece artm ft r. Günümüzde denetim mekanizmas, operasyone riskin mümkün odu unca azat mas teme görevi yan s ra kurumun etkini i ve verimii i konusunda da önemi görever üstenme sorumuu u ie karf karf yad r baf nda yürüü e girecek oan Base II düzenemeeri, bu zorunuu un uusararas standartar n ve mevzuat n getirirken, ükeye özgü kofuar teftiften bekentieri daha da yüksetmektedir. Tüm bu faktörer, teftif kuruar n n da kendi içerinde ça fma/if yapma usuerini etkieyecektir. Yap an ifin kapsam ve kuru kadroar n n yap s bu çerçevede ee a nma d r. Mevcut tüm yap gözden geçirimei ve günün kofuar n n ufak iyieftirmeerden çok, büyük dönüfümeri zorunu k d n n biincine var - arak teftif kuruar n n etkini i ve verimii i bir kez daha her kuruun kendi bünyesinde etraf ca sorguanma d r. Levent fiimfek: Günümüzde özeike devet sektöründeki teftif sisteminin tamamen eksik, yan f ve bofuk bumaya dönük, cezaand r c yönü ön panda oan bir misyon üstendi i ve bu misyonu ço u zaman standart omayan yöntemere yürütmeye ça ft n görmekteyiz. Di er bir anat ma, if ve ifemerin yaz kuraara uygun oup omad n n denetimi (uygunuk denetimi) yap maktad r. Bunun neticesi oarak, yöneticier ve di er ça fanar yapt kar ifin "Uygunuk" yönünü düfünerek tereddüt içinde kamakta ve cezaand r ma endifesi ie ço u zaman hiç bir fey yapmamay tercih etmektedirer. Zira, yöneticier geneike yapmad kar iferden doay de i, yapt kar iferden doay teftif edimektedir. Öze sektörde faaiyet gösteren teftif birimerinde ise, durum biraz daha fark d r. Burada, noksan ve yan f buunmas çabaar yerini, bunar n omamas için hangi yöntemeri kuanaca - na dair çözüm aray far na b rakm ft r. Di er bir ifadeye, öze sektördeki denetim, "Kâr k ve verimii in" art r mas esas na daya d r. Zaten, teftif mekanizmas n n, eksik ve yan f bumaya yöneik ve yarg ayan konumunun pasif hae getirimesi, sistemin geiftirimesine dönük ve yo gösterici, aternatif modeer üreten aktif yönünün ön pana ç kar mas, "Cezaand rma"dan daha ziyade "Ödüendirmeyi" amaç edinen bir misyon üstenmesi kaç n mazd r. Teftifin daha ba ms z bir mesek omas sa anma d r. Mesekte üke standartar oufturu-

11 22 3 LAN E & Y ma ve örgütenme ve e itimere önem verimeidir. Bir kaç büyük bankan n iç denetim fonksiyonunu "outsource" etmesi bu mese in geifmesini h zand rabiecek d fsa bir etki oabiir. Hakan Atef: Teftif yöntemeri beki kasik teori kitapar ndakiye ayn omaya devam edecek ancak kuand araçar daha teknooji a r k oacak. Özeike son y arda "Artificia Inteigence", "Expert Systems", "Fuzzy Logic" gibi bigi teknoojierinin denetim sahas nda kuan m n n uyguamada kazand rd etkinik düfünüürse bu tür teknooji desteki denetim teknikerinin (CA- AT) daha çok kuan d bir mese e teknooji e iimi insanar n igi duymas bekenir. Yeni nesi yöneticierin bigi teknoojierini iyi kuanabien kifier oaca düfünüürse, teftifte yap acak bu de ifimin yine yeni nesi yönetim fekierini yakaayabiece i tahmin ediebiir. Faik Aç ka n: Teftif eemanar n n, bankan n bütün faaiyeterinin ifeyiferini inceeyebiecek niteikte, kaitei, çok yönü, yarat c ve teknoojiyi etkin kuanan, süreki kendini geiftiren kifier omas gerekiyor. Teftif, bu eemanar ya, sistemin verimi ve etkin ça fmas na dinamik oarak katk da buunan bir süreçte yer aarak görev yapacakt r. Ça fmaar n amac ; bankan n ad riskerin kontro at nda ve mimimum düzeyde reaize ie yönetimesine etkin katk da bumakt r. Bu görev esnas ndaki kazan mar, teftif eeman n n ierideki kariyeri için önemi teme tafar oacakt r. ç Denetim: Eski nesi/konvansiyone teftif kökeni yöneticierin "bundan sonras " için tahminer? Cüneyt Sezgin: Bu konu ie iifkiendiriebiecek görüferimi yukar da çefiti vesieere beyan etmif odum. Levent fiimfek: Kasik teftif usueri içinde yetifmif ve uzun süre bu görevi yapm f kifierin daha sonra yönetici omaar hainde geneike h za de ifen ve geifen kofuara ayak uyduramad kar, uyum sa ayamad kar gözenmektedir. Konjonktüre geifmeere göre sistemin yap s n de iftirmek hususunda muhafazakâr bir görüfe sahip oan bu tip yöneticierin "eski ebiseyi" üzerinden ç karamamas hainde, emekiik veya di er fekierde iften ayr maar kaç n mazd r. Faik Aç ka n: Yak n zamana kadar Teftif, Gene Müdürük ad na, fubeerde yap an ifemerin mevzuata uygunu u aç s ndan yo unuku oarak yapt ça fmaar ie yasa, operasyone ve itibar riskini azatmay hedefiyordu. Bugün ise if sürekii i, kredi ve piyasa riskeri de dahi bütün riskerin eimine edimesi gibi çok büyük bir misyonu yerine getirme görev ve sorumuu unu yükeniyor. Doay s ya, geifen kofuar at nda, teftif kariyeri kazan mar muhakkak ki son derece oumu bir zemin oufturmaka beraber, konvansiyone sistemerde odu u gibi yönetim kademesine taf yacak bir asansör omaktan ziyade, gereki bigi donan m na uaft rabiecek bir anahtar gibi ag anma d r. ç Denetim: Kat mc ara tefekkür ederiz.

12 24 YEfi L KALEM 25 YEfi L KALEM puçar... Richard Kusnierz Kurumar n eerindeki personeerine ait kifise bigieri kuanmaar ça fanar n suiistimaerini en aza indirmede yard mc omaktad r diyor Richard Kusnierz. Ça fanar n sebep odukar suiistimaer manfeterde yererini ad nda, s kça soruan soru kurumar n bu oayar neden gerçekefme an nda ortaya ç karamad kar d r. Bu durum, özeike bir ça fan n, ayda ngiiz Pound u civar nda ay k geiri oan jet-sosyetenin sahip odu u yafam standard na nas ouyor da sahip oabiiyor omas d r. Birçok firmada yafanan suiistimaer odukça karmaf k omakta ve oayar çözebimek için adi uzman k aan gerektiren teknikere gereksinim duyumaktad r. Kurumar suiistimaeri ortaya ç kartmak oan çok basit teknikere sahiptir. Bunardan birincisi, oas suiistimain profiinin çizimesidir. ç denetçierinin ço unun bidi i gibi kurumsa yap ar içerisinde gerçekefen birçok suiistima oayar, kurumun kendi içindeki ça fanar ndan kaynakanmaktad r. Kurumar, as nda oabiecek suiistimaeri ortaya ç kartabiecek bigiere yüksek risk i personein beirenmesinde kuan acak verieri kendi eerinin at nda buundurmaktad rar. Oa an omayan ve füphei ifemerin tan manmas nda kuan an suiistimain profiinin çizimesi methodu iyi temeere oturtumuf bir methodoojidir. Örne in, bireyse para çekme ifemeri, hisseerin de er kaybetmesi veya kârdaki azama ve sigorta iddiaar, kontro zay f kar, sahtekâr kar n ve suiistimaerin tan manmas nda rutin oarak anaiz edien noktaard r. Bununa birikte, kifise bigierin kuan mas suiistimain aç a ç kar mas nda haen yeteri omay p, k s t kamaktad r. Pazarama firketeri kifise ve demografik bigieri y ad r kuanarak bizeri pazarama iteratürü ie birikte bombard mana tutmaktad r. Suiistimain beirtierini ortaya ç kartmak için ayn bigierin insiyatifi ee aacak fekide kuan mas kriket oyununa benzememektedir tabii ki. Neden? Önceike, oas probemi aanar tespit etmek için bigi efeme tekni inin kuan mas n n yasa omamas ndan m? Yoksa kurumar n suiistimaerin nerede bafad hakk nda fikir sahibi omad kar ndan m? Bigi Gizii i Prensibi uyguamas ie fafk n - a u ram f oan kurumar, bu prensibin fartar - n tam oarak anam f buunmaktad rar. Kurumar geneike demografik bigi topanmas nda ve harcanan eforun ve kuan an kaynakar n çoku una bakarak avukat topuu un yer amas n odukça paha buma e iimi içindedirer. Ancak kuruufar hükümetin bigi veren siteerinden amaç formar n indirebimekte, bunar dodurabimektedir. Biginin topanmas na izin veren hükümet üyesinin bu tarz bir biginin kuan mas n n kifise Bigi Gizii i Prensibi ne uygun oup omad na karar verirken, kurumar geçici de osa iereme kaydetmektedirer. Yasad f Kuan m 1998 de Avrupa nsan Hakar Konvansiyonu ve Bigi Güveni i Prensibi öze bigierin sakanmas korunmas ve kifise özgürükerin çi nen- Gene Müdürü e uzak yerefim, Nick Leason ve Barings Banka s n n Do ru omas zor çok iyi figürer, 1995 y ndaki çöküfü Böüm içinde denetim yap mas n n engeenmesi, ( çok mefgu, para kazan yor ) Genç, erkek, yüksekten uçan bir karakter, Gordon Foxey ve 1993 y ndaki GBP tutar ndaki ay k Savunma Bakan nda yafanan sat n Savurgan yafam biçimi, ama skanda 7 adet mük ve paha arabaar, (1.5 miyon, ngiiz Pound u rüfvet) sviçre Bankas hesapar n n kuan mas ve paravan firketer GBP maaf, Öçüsüz yafam biçimi, James Munroe; Mcgraw de Yar f tak m nda yer aan spor arabaara sahip baf muhasebeci, omak ve bir fio dousu spor arabaya sahip omak, 3 miyon ngiiz Pound unu Çok öze bir ev, zimmete geçirme Patronuna sahte ifer için fatura kesme amaç hayai firketerin kuan mas (fahs n ev adresine kay t ) Tabo-1 Hasta o u ie zaman geçirme, mesinin önenmesi için tasaranm ft r. Bu iki oufum da denetim yöneticierine ve de güveni e karf bir enge oarak tasaranmam ft r. E er yeteri yasa destek a n rsa, bu bigierin insiyatifi ee am f bir denetim anay f nda ve sorufturmaarda kuan mas n n engeenmemesi gerekmektedir. Kifise bigierin neden kuan aca na iifkin bigi personee aktar d sürece, yeteri korunma ve kontroün sa and sürece haen bigi araft rmac n n gerçekeftirimesi mümkündür. Bigi koruma kay tar na uyaranabiecek oan örnek adresinden buunabiir. fiirketin kayd, kifise bigierin kuan m n n ancak; kontroün ve güveni in kesini i ve etkini inin garantiye a nmas ; sistemdeki muhteme suiistima ve yan f kar n tan manmas ve araft r mas ve Bigi Tabo-2 3 adet araba sahipi i, paha yurtd f tatieri, para kazanan tek birey omas Güveni i Prensibi nin tüm amaçar n uygun hareket edimesi ie gerçekefebiece idir. Tüm yasa gerekiikerin yerine getiridi i ve atand varsay sa bie, kurumun kendi bigierini de erendirme konusunda niyeti ise, kurum bu ife nerden bafayacakt r? Güvenik konusunda her profesyonein bidi i gibi, suiistimaer bir izoasyon içerisinde gerçekefmemektedir. Suiistimaer en az ndan iç kontroden kaçan bir kifiye gereksinim duymaktad r. Bu konuda uzman oan ço u kifi suiistimai yapan kifinin kasik davran f profiini tan mayabimekte ve s k ka suiistima yapan kifier bu davran far tek tek sergiemektedirer. Yukar daki taboda (Tabo-1) kasik suiistima profiine örnek oabiecek oayar gösterimiftir. Geçmifte beirtierin ço u direkt gözem ve standartar ie karf aft rma you ie omaktayd. Ancak bu profierden ço unun tan manmas na Düfük maaf ça fanar Düfük geir grupu ancak yüksek yafam standard na sahip ça fanar. Yüksek riskin ortaya ç kmas

13 26 YEfi L KALEM 27 YEfi L KALEM On emir Yüksek yafam standard, genç, yüksek maaf, Odukça bafar ve kurumu rahats z edecek kadar önemi, Her zaman hak edien primer, birime verien hedeferin son finansa dönem içinde rakamsa oarak gerçekefmesi, Öçüsüz yafam biçimi, örne in Mondeo yerine Porche araba için ödenek ayr mas, 21 gün yasa izin varken, 4 hafta boyunca ücretsiz izin aarak Bahama Adaar nda tati yapmak, s k ka ev de iftirmek ancak birim müdürü taraf ndan bu duruma igii hiçbir emak firketinden bigi a nmamas. kurumun içindeki mevcut bigi kaynakar n n kuan mas ya tan manabimektedir. (Bkz. Tabo-3) Birçok bigi firketin sahip odu u kendi sisteminde buunmaktad r. Sizde kendi profierinizi ve probemerinizi örnekendirebiirsiniz. Cinsiyet: Erkek (geneike), Maaf: GBP 150,000 (primere birikte), Böümün en son denetim geçirdi i tarih 3 sene önce, Yaf: 30, Yüksek oranda eeman sirküasyonu, Tüm ça fanar n ücretsiz izne ç kmas, Tüm ça fanara araba a m için ek ödenek ayr mas, Ça fanar n harcamaar nda firketteki di er birimere göre %50 art f, Emak firketerinden finansa durumunu gösterir bigierin temin edimesi yönünde bigi isteminde hiç buunumamas. Ça fan, Ücret bordrosu, Yönetim hesapar, Tati Taep Sistemi, fiirketin araç park için güvenik kay tar, D f co rafi bigier, Masraf kay tar. Tabo-3 Sahip odu u kazançar n ötesinde yafayan ça fanar n kasik suiistima profiine girmekte odu unu söyemek faza iddia omaz. fiimdi funu düfünün; düfük ücret aan ça fanar n beirenmesi maaf ödeme sistemi sayesinde odukça koayd r. Benzer fekide co rafi kod, yüksek de eri mükün buundu u posta kodar n n tan mamas nda kuan abiinir. Posta koduya ikisi aras nda efeftirme, düfük geir grubu ie de eri yüksek oan maar n buufmas sayesinde our. (Bkz. Tabo-2) Daha bir çok füphei profie Tabo-3 de yer verimiftir. Tabodan da görüebidi i üzere, birçok bigi firketin kendi sistemi içerisinde buunmakta ve tamamay c di er faktörer de di er yard mc bigi bankaar sayesinde bir araya getiriebiinir. Gerçek ya da fantezi? Teknooji ve sahip ounan metotar ça fanarca yap an benzer suiistimaeri ortaya ç karmada bugün s k ka kuan maktad r. Kurum bu teknikeri kuanmada, yeteri kadar cesur osun ya da omas n, bugünkü yasaar ie öçüebiir ve fark ediebiir bir noktada duruyor diyebiiriz. Richard Kusnierz in Interna Auditing & Business Risk in fiubat 2003 say s ndan a nan makaesini Sn. Tunca Ünayra diimize çevirmiftir. Yüksek profie sahip Amerikan firmaar n n ifas na ait habererin firmaar n yönetim kat nda sergienmesini izeyen denetçierin teaf Atantik in her iki yan n siip süpürdü. PriceWaterhouseCoopers dünyadaki yöneticierin finansa ve di er bir tak m kontroeri eerinde tuttukar ndan emin omak için yönetim süreçerini artan bir isteke tekrar gözden geçirdikerini söyüyor. Enron Sonras Dünya da A nmas Gereken 10 Tedbir ad raporunda firma Amerikan enerji devinin bat f n yak ndan izeyen iç denetim birimerinin bundan sonra odakanmas gereken kiit noktaar beiriyor. Bu kiit noktaar föye özetenebiir: Bir: Üst yönetime diyao u kesineftirin! Enron un çöküfü uzun süredir bir kenarda duran ç Denetim Birimi nin kurumsa ortakar n n kimer odu u gibi konuar içeren birtak m görüferin ortaya ç kmas na sebep omuftur. Bu oay yak n ve süreki ietifim ihtiyac n art rm ft r. Ancak firman n Enron oay n n patamas ndan önce yapt araft rma çok say da firmada ç Denetim Birimi ie üst yönetim aras nda büyük ietifim eksiki i odu u gerçe ini ortaya koymaktad r. Raporda "Araft rmaya kat anar n %68 inden fazas n n, iç denetimce yarat an katma de erin üst yönetim, Denetim Komitesi veya Yönetim Kuruu seviyesinde iyi ifade edimedi i görüfünde odu u, iç denetimin artan bekentieriye fekienen bu ietifim eksiki inin Enron sonras dünya da bafar s z a yo açaca " beirtimektedir. ki: Kurumsa ortakar n önemi bekentierini gerçekeftirmek için yeni düzenemeer yap n! Raporda ayr ca, birçok yöneticinin iç denetim ie igii bekenti ve görüferinin firket hissedarar na iç denetimin güveniiri inin sergienmesi yönünde de ifti i beirtimiftir. Peki iç denetim birimeri kurumsa ortakar n/hissedarar n bekentierini biiyor mu? Farzedeim ki biiyor, bu bekentieri karf amak için edeki kaynakar de iftirme veya yeni kaynak iâve etmek, becerieri geiftirmek yönünde aksiyon a yor mu? Üç: Stratejik düfünün stratejik hareket edin! Raporda iç denetimin etkii omas ve kendinden bekeneni gerçekeftirmesi için stratejik bir görünüm benimsemesi gerekti i vurguanm ft r. ç denetim, s n r denetimer gerçekeftirmenin ötesinde bir düfünme ve ça fma kapasitesine sahip oma d r. Bu stratejik yönendirme iki önemi nitei i içeren bir teme üzerine kuruma d r; organizasyondaki konumu ve raporama zinciri kendini stratejik birim oarak göstermesine yarayan ça fma anay f. Bu demektir ki, iç denetim önemi ifetme riskeri ve konuar üzerinde ça fabimek için hem özgür oma hem de yönetime ba oarak ça fma d r. Firma içinde uygunsuz bir konumda buunan iç denetim birimi ise, sadece s n r konuara igienecek ve bu seviyede itibar görecektir. Firma içinde uygun omayan bir konumda buunmas iç denetimin ba ms z ie igii bir tak m endifeeri de bereberinde getirecektir. ç denetimin ça fma stratejisi föye oma d r: ç denetim görev ve roünü aç kça ortaya koyma, firma baz nda sa anacak fikir biri- inin temeerini atma. Yönetim Kuruu ndan, Denetim Komitesi ve orta düzey yöneticierden bafamak üzere iç denetimin kurumsa ortakar beirenmei. Kurumsa risk önceikeri ortaya konma. Tüm kurumsa ortakar için de er yaratacak iç denetim aktiviteeri beirenmei. Goba bazda gerçekeftirien en iyi uyguama baz a narak baf ca iç denetim süreçerinin/uyguamaar n n profii ç kart ma. Dört: Denetimin içeri ini üst yönetime oan iifkieri kapsayacak fekide genifetin! Üst yönetime karf sergienen tavr n önemi bir risk odu u Enron oay ndan ç kart an önemi derserden biridir. Birçok kurum üst yönetime karf uygun tav r a nd na inansa da organizasyone yap içerisinde bir yererde birtak m gerekerin tam oarak yerine getirimedi inden endife duymaktad r. Di er kurumar ise üst yönetimin bu konuda daha faza fey yapmaar gerekti ine inanmaktad r. Sonuç oarak; yöneticier ç Denetim Birimi nden kurum içerisinde en at seviyeden en üst seviyeye benimsenen tutumar de erendirmeerini istemektedir ç Denetim Birimi Enron oay na benzer bir oay n kendi kurumunda yafan p yafanmayaca sorusu ie karf karf ya kad - nda kurumun kontro ortam ndan nas göründü ünü yukar da bahsetti imiz konuar ak da tutarak yeniden de erendirmeidir.

14 28 29 YEfi L KALEM YEfi L KALEM Bef: Karmaf k ifetme denetimeri için uzman n z de erendirin ve güçendirin! Pek çok firma rutin oarak, kendi geenekse if modeerinin d f nda odukça karmaf k, daha az anaf an uzman k gerektiren ifemere (bianço d f risk ve öze amaç tüze kifiik gibi) mefgu omuftur. Raporda bu tarz ifemerin getirmif odu u riskeri kavramaya yarayacak yeteri muhasebe bigisi ve arac n einde buunduran az say - daki iç denetçierin igii konuar beiremek için ba ms z denetçierin fikirerini beninsemif oabiecekeri beirtimiftir. Bu tür yeni ifetme riskerinin güvence at na a nmas ie igii oarak birçok Denetim Komitesi ç Denetim Birimeri ne güvenmekte, ancak bu riskerin güvence at na a nmas iç denetimin sahip omad bir tak m beceriere mümkün oabimektedir. ç denetim birimi kurumar na bu tür bir güvenceyi taahhüt etmeerinin mi, yoksa bu güvencenin d far dan bir denetim firmas nca sa anmas n n m daha uygun oaca n düfünmeidir. At : Yüksek risk tefki eden konuarda teknoojiyi geiftirin! Teknooji daha modern ve etkin bir iç denetimin ve risk yönetiminin you oabiir. Ancak, PriceWaterhouseCoopers tarf ndan yap an araft rmaya kat anar n %50 sinden fazas stratejik hedefere uafmak için teknoojiyi önemi bir derecede kuanmad kar n beirtmiferdir. Denetim sürecini destekemekte kuan an teknooji denetimde güçü performans ve istikrar sa ayabiir. Yap an denetim ne kadar sofistikeyse denetimi destekemede kuan - an teknooji o kadar sofistike oma d r. ç denetim organizasyonar riskin de erendirmesine, bigi yönetimine, uyguamaar n geiftirimesine ve ietifimi güçendirmeye yard m edecek teknoojiyi kurmay veya kuan an teknoojinin s n rar n genifetmeyi düfünmeidir. Yedi: Kurumsa risk yönetimine odakan n! Birçok kurum kendi ifetme riskeriye igii sa k takip sistemerine sahip omas na ra men, ayn takip dosyaar daha yeni ve h za geifmekte oan ürün ve ifemer için geçeri omayabiir. Raporda, bu tür aktiviteerin içerdi i önemi risk seviyeerini dikkate aarak ç Denetim Birimi nin kurumsa risk yönetimini destekemek ve güvence at na amak ad na kurum risk yönetimi ie igii as yetkierini geiftirmesi gerekti i beirtimektedir. Bu iç denetim için sadece bir ihtiyaç de i, ayn zamanda önemi bir f rsatt r. Üst yönetim kurum baz ndaki risk konuar ndan haberdar edimei ve iç denetim bu tür konuarda baf dan fman oarak kuruma katk da buunma d r. Di er yandan, iç denetimin kurum baz ndaki riskeri de erendirmede yetersiz omas iç denetimin kurumsa ortakar gözündeki de erini düfürecektir. Raporda da beirtidi i gibi, iç denetim kurumsa risk yönetiminin tek sahibi de i fampiyonu oma d r. Sekiz: Denetim sürecini dinamikeftirin! ç Denetim Birimi daha çok dönemse ve önceden programanm f denetimeri gerçekeftirmektedir. Pan ve programar tüm birimer için gerekii i omaka beraber raporda ç Denetim Birimi aç s ndan denetim hizmeti sa an rken igii süreçerin aktif ve dinamik omas gerekii i vurguanm ft r. Enron gibi büyük bir firman n çöküf h - z göz önüne a narak, iç denetim birimi organizasyon çap nda bir de ifikik meydana gedi inde bu de ifiki e organizasyonun uyumunu sa ayacak panar revize etmei ve organizasyonu kesintisiz oarak takip oana na sahip oma d r. Dokuz: Kaite güvence süreçerini güçendirin! ç Denetim operasyonar n n kaitesi de erendirmesi ie igii daha s k fartar getiren ve ço u ç Denetim Enstitüeri taraf ndan uyaranm f oan yeni standardar 1 Ocak 2002 tarihinde IIA taraf ndan yay nand. Bu yeni standartar iç denetim biriminin kendi içinde kaite güvence sistemeri geiftirmesini ayr ca bef senede bir d far dan kaite güvence sistemerinin inceenmesini öngörmektedir. Raporda, ç Denetim Birimi nin kaite güvencesini güçendirmek ad na standardara veya uyguamaara uygun ça fman n ötesine gitmesi gerekti i beirtimiftir. ç Denetim Birimi kurumsa ortakar n ihtiyaç ve bekentierinin karf anmas n sa ama d r. On: Geiftirdi iniz performans de erendirin! Sonuç oarak; ç Denetim Birimi, sadece parametreerin birim baz nda kavrand bir de erendirme sistemine de i kuruma (ve doay s ya kurumsa ortakara) ç Denetim Birimi nce sa anan katk ar n performansar n de erendirecek bir sisteme sahip oma d r. Bu tür bir de erendirme dengei puan tabosunu kuanmak kayd ya gerçekeftiriebiir. Interna Auditing & Business Risk in Ara k 2002 say s ndan a nan makaeyi Sn. Deniz Oga Y d rak diimize çevirmiftir. Kuzenimin ç Denetçi odu unu söyemei miyim? ç denetçier, mesek d f ndakierden her zaman s cak kabu amazar. Mizah ve oumu tav r, teftif edieneri denetçier konusunda ikna etmede önemi bir iereme sa ayabiir. Sahne: Partideki sohbet: Peki ne if yap yorsunuz? Çocuk hastanesinde hemfireyim. Çocukar n yafamar n kurtaran ve üzüntüye bo umuf aieeri rahatatan Onkooji Departman nda ça - f yorum. Senden naber? Ben isede rehberik dan fman y m. Gençere if hayat n n gerekerini yerine getiren mutu bir profesyone omaar için, geecekerini panamaar nda yard mc ouyorum. Peki siz efendim? Ben bir avukat m." Partiye kat anar n yüzerinde kaf çatmaar görümeye bafar. "Topumumuzda tarafs z muamee görmeerini sa amak için teme sosya hakardan yoksun oanar savunuyorum." Kaf çatmaar hemen s cak güümsemeere dönüfür. Onar n gözeri bana do ru yöneir. Bof odu- unu ümit ederek çabukça içece ime bak veririm. Böyece, barda m tekrar dodurmak için oradan ayr abiirim. Oda d f ndaki yönümü yavaf yavaf beiremeye bafar m. Çok geç! fte bu noktada, gedi imden beri beni endifeendiren soru geir. Bi, nerede ça f yorsun? Mese ime gurur duymama ra men bu senaryo ie daha önce karf aft m. Bu nedene, doays z yan ttan kaç nmak için en iyisini yapmaya ça - f r m. Enge 1: Boston Koeji nde ça f yorum Oo, e itmenik mi yap yorsun? Onar her zaman bunu sorar. E itimcier öye sayg nd r ki. Enge 2: Hay r, yönetimdeyim. Gerçekten mi, yönetimde ne yap yorsun? Enge 3: Muhasebede ça f yorum. fiimdi görebiiyorum ki, onar n sabr zay ft r ve onar bunu kifise bir meydan okuma oarak ag amaya baf yorar. Müthif bir göreve sahip omam gerekti ini hesaparar. Dudakar nda tebessümer görümeye bafar ifte fimdi ciddi bir zoruka karf karf yay m. Engeer sona ermifti. Düfük ve utangaç bir ses tonuya, ayakar ma bakarak föye dedim: "Ben bir iç denetçiyim". Ans z n fok bak far geir. Hey! Ben fart tahiye edien a f m f bir suçu odu umu söyemedim. ç denetçier iyi adamard r! Hemen di er konukara do ru dönmeye bafar m. Bimeden evve, orada kendi kendime ayakta durur, odaya göz gezdiririm. Köfede bekeyen bir adam farkederim. Ona do ru yürümeye bafar m. "Merhaba, güze bir parti. Ne yap yorsun?" Durumu ve endifemi kontro eden bir fekide söyüyorum. "Ben bir cenaze kad r c s y m. Neden bafka birfey oay m? diye söyer, bana füphei bir fekide bakarak. g g g Mese in d f ndakierin iç denetçieri partide veya görevde her zaman sevecen oarak ag amad kar n söyeyebiiriz. Bir arkadaf ma mizah ve denetçier üzerine bir makae yazd m söyedi im zaman, kendisi "iyi, k sa bir yaz oma, herkes bir komedyen" diye yan tad. Her denetçinin bidi i gibi, iç denetim ifi icra etmede en iyi uyguamaar temin ederek, kurumara operasyone ve finansa aç dan önemi iyieftirmeer sa ar. Ancak, onar n bafar ar n kabu edecek di ererini bumak zor oabiir. Çünkü, iç denetim do as gere i ço u zaman z t durumar oufturur. Denetçiere operasyone kadronun ietifimi bazen gergindir. Teftif ediener, teftif rapor önerierinin kendieri aç s ndan rahats z k yarataca- ndan ve hatta göreverini tehikeye sokaca ndan s k s k kayg d rar. Teftif ediener teftiferi ço u zaman iâve zaman bask ar yaratan programar n bozma oarak görürer. ç denetim taraf ndan s k s k ortaya ç kar an negatif buguar yüzünden, ça fanar iferini yaparken büyük hassasiyet gösterme ihtiyac duyararar. Mizah kuanarak ve nefei tav r sergieyerek, denetçier teftif edieneri daha da rahatat r ve endifeerini azatabiir.

15 30 31 YEfi L KALEM YEfi L KALEM Pozitifi Vurgua! Oumsuz ifadeere bafayan teftif raporar ietifim engeeri oufturabiir ve teftif edieneri yap an önerieri ifade etmeye daha az e iimi hae getirebiir. Aksine, pozitifi vurguayan teftif raporar müfettif ve teftif ediener aras ndaki iifkiyi düzetebiir. Teftif edienerin yapt kar n n ço u do ruysa, operasyonar n iyieftirecek bei önerier omas na ra men, teftif raporu afa dakini ifade ederek bafayabiir ". raporamaktan sevinçiyiz". Müfettifer, teftif konuar ve igii önerieri isteemeden önce teftif edienerin do ru yapt feyeri de isteemek isteyebiirer. Dengei bir format, yaz ietifimin bafang c nda daha pozitif bir ton ortaya koyar, operasyone kadro taraf ndan daha tarafs z ag anabiir ve dengei ifbiri i ie sonuçan r. Ayr ca, teftif raporunu takip eden topant ar yüz yüze oabiir. Müfettifer, ietifimi art rmak, havay yumufatmak ve kat mc ar n deste ini amak için bu topant arda mizah kuanabiir. Mizah etkii bir fekide kuanan birisine karf siniri ve ifbiriksiz omak zordur. Topant da birisi müfettife sözü oarak sataf rsa, di er kat - mc ar sad rgan beki de negatif oarak ag - ayacakar ve müfettifi destekeyecekerdir. Ancak, böye durumarda sergienen mizah faka mahiyetinde omama d r. Kendi kendini eeftiren mizah tarz özeike etkii oabiir. Müfettifin tercih etti i mizah tarz ne oursa osun, kat mc ar n hassas odu u konuara odakanmama d r. Teftif Edieni fiaf rt! Mizah ve sürprizi kaynaft rma, teftif edienerden teftif rapor cevapar ede etmede etkii oabiir. Örne in, geçen k f üniversitedeki herkes ngitere yi etkisi at na aan büyük çap kar ya- f ya mefgudu. Birçok evin çat ar bie çökmüftü. Buna iifkin oarak, a r davranan müfteriye bir e-posta gönderdim ve konu sahas na "Çat n n Çökmesi" yazm ft m. Bu onun igisini çekti. fiunu yazm ft m: "Çat n z kar yüzünden çökmedikçe, sizin teftif rapor cevapar n n zaman gemiftir. As nda, sizin çat çökerse, pazartesiye kadar rapor cevapar n z verebiirsiniz, (Bina kontro memurundan imza bir beyan ie). fiimdi küreke kar atmay b rak n ve cevapar n z tamamay n z. Müfteri e-postay aana kadar kötü bir gün geçirdi i yan t n verdi. Müfterier özeike müfettiferden mizahi bir yaz fma amay bekememektedir. Müfterinin cevapar ertesi gün uaft ve bizim önerierimize hemfikirerdi. Di er bir durumda, teftif rapor cevapar n rica eden bir müfteriye 2 e-posta gönderdim, fakat mesajar dikkate a nmad. Daha sonra teefon ettim ve müfteriden sözü oarak teftif rapor cevapar n göndermesi yönünde söz ad m, ama haa onar am f de iim. Bu surete, ona özeike akademik ortamda iyi sonuçar veren afa daki e-mai gönderdim. "Geçen haftaki konufman za dayanarak, farkettim ki, sizin teftif cevapar n z masamda yok. Ne yaz k ki, onar geçiftirmif görünemem. Lütfen afa daki oayardan hangierinin odu unu gösteriniz: A. Köpe im teftif rapor cevapar n yedi. B. Haam bekenmedik bir fekide vefat etti ve a t yakmak için Omaha ya uçmak zorundayd m. C. Oda arkadaf m sinir krizi geçirdi ve ona sa na kavufmas için bakmak zorundayd m. (Kendisi hââ çok kötü durumdad r.) D. Boston koejinden emeki odum. Lütfen taebinizi gerçekten igienecek bafka birisine ietin- tabii birisini buabiirseniz. E. Davran f mdan doay gerçekten çok üzgünüm ve cevapar m konuftu umuz gibi gönderiyorum. Bu e-maie "Köpe im teftif cevapar n yedi" baf n koydum. Teftif edien "E" f kk n yan tad ve fu anda bu böümde bir arkadafa sahibim. Onara Fark Bir Sen Göster! ç denetimin kabu görmesini sa ayacak di er bir yo, teftif omayan bir ortamda ça fanara ietifim kurmakt r. Kurumun Öze Yar fma Komitesi veya firman n sponsor odu u spor tak mar na kat arak bunu bafarman n birçok you vard r. Bütün bunardan sonra iç denetçier risk a c ar oma d r. Bir kere Boston Koeji ç Denetim Grubu oarak bir yar fmaya sponsor omuftuk. Oday tam bir bayram feni i havas nda dekore ettik. Departmanar "en iyi ahç "y ve "en iyi sunum"u gösteren paketer için birbireriye yar ft ar. "En iyi sunum" ödüü özeike rekabetçi odu, Boston Koeji nde Karta maskot kostümü giyen insanara-san r m iç denetçierin yapt kar en e encei fey- "The Fu Monty" fiminden karakterer oarak. Boston Koeji için bu büyük bir risk ama idi. Ayr ca üniversite personeine sataca m z ve yar fmadan a nan resimeri içeren bir yemek kitab haz r yoruz. Yemek kitab ndan ede ediecek geir Çocuk Hastanesi ne ba fanacakt r. fiimdi bekide funu diyorsunuzdur; Mizah ve oumu tav r, deneteneneri denetçier konusunda ikna etmede önemi bir iereme sa ayabiir. "Bu asa benim firketimde yürümez". Her firket için uygun bir aktivite mutaka vard r. fiirket sponsoru undaki sportif programara kat mak da pozitif anamda ça fanara ietifim kurman n iyi bir youdur. Örne in, Boston Koeji nde iç denetçier ö en saaterinde atetik imkanar kuan rar. Yakaf k kifiik bir müfettif grubu ve müfettif omayanar haftada 3 kez basketbo oynamaktad rar. Bu oyunara kat ma, odukça pozitif if iifkisi kurumas na yard mc odu. Tak m arkadaf n z oan birisiye z t bir iifkiye sahip oman z odukça güçtür, hatta o sizin departman n z teftif etse bie! etifimi Yayg naft r! ç denetçier kurumun iç kontroerine yapt kar katk ardan ötürü gurur duyma d rar. Ne yaz k ki onar nadir oarak hakettikeri kabüü a rar. Çünkü onar n bafar ar söyemek zorunda odukar kötü habererden doay s k s k gögeenir. Bu nedene iç denetçierin teftif ettikeri kifieri iç denetimin de eri üzerine e itmeeri önemidir. Mizah kuanma bu sürece bafaman n önemi bir youdur. ç denetim Kötü kader ve karan k omak zorunda de idir. Müfettifer bu konuda imajar n düzetmeye ve teftif edienere ietifimi art rmaya ihtiyaç duyarar. Onar Güdür! Mesek hakk ndaki görüfere önyarg yakafan insanara sunum yaparken, iç denetçier sunuma bafamadan önce afa daki sayt göstererek pozitif bir ses oufturabiirer. Sevgii Abby, Yak n geecekte eveniyorum. Ancak yak nar mdan baz ar n n kufkuu mazieri var ve bunu nifan ma söyeme konusunda emin de iim. Kuzenim dükkân h rs z ndan tutukand. Erkek kardefim bir banka soyguncusudur. Babam zimmetine para geçirdi. Abam müessir fiiden tutukand. Ye enim ticaret ihaerinden mahkum odu ve di er bir kuzenim iç denetçidir. Abby, benim sorum, bir di er kuzenimin iç denetçi odu unu söyemei miyim? Dineyiciden kahkaha duymak müfettife yeniden güven verir. Interna Auditor dan a nan makaeyi Sn. Ahmet Kara diimize çevirmiftir.

16 32 PERÇ N 33 PERÇ N ç Denetimin De ifen Dünyas nda ç Denetçier ç Denetim, organizasyonun ça fmaar na katma de er sa amak ve geiftirmek için tasaranan ba ms z, tarafs z bir de ereme ve yönendirme faaiyetidir. ç Denetim organizasyona, riskerinin yönetimesinde, kontroünde ve kurumsa yönetim etkini inin art r mas nda sistemi ve disipini bir yakaf m sa ayarak hedeferin ede edimesine yard mc our. Uusararas ç Denetçier Enstitüsü taraf ndan yukar da ifade edien ç Denetim tan m ndan da anaf aca üzere ç denetim statik bir fonksiyon omay p, süreki geifim göstermektedir. Üst yönetimin iç denetimden daha derin yakaf mar bekemesi ie denetimin ça fma aan n n genifemesi ve beraberinde yeni denetim araç, yöntem ve teknikerinin uyguanma ihtiyac, iç denetçi yetkini ini ön pana ç kartmaktad r. ç Denetçi Yetkini i Günümüzde ç Denetim mese inin organizasyona katk sürecinin önceki dönemere göre daha faza odu u gerçe i ie iç denetçier, iç denetimin uyguanmas için hayati önem taf yan bigi, beceri ve gereki di er unsurara sahip oma d rar. ç Denetçier, organizasyonun sorumuukar n n etkin bir fekide yerine getirimesi, kabu ediebiir maiyeter ie kontroerin tan manmas, risk de ereme ie bu riskerin etkierinin azat mas yönünde a nacak önemer konusunda önerierde buunmaka sorumudurar. Yetkin ç Denetçi; teknik yetkinik, e itim, uyum sa ama, anama, inisiyatif kuanma, ba ms z k, objektifik ve sorumuuk kaitesini bireftirir. ç denetçi profiinde profesyone yetenek kadar karakter kaitesi de önem taf maktad r. ç denetçier göreverini yerine getirirken geenekse denetim anay f yerine kat mc yakaf m tercih etmeidirer. ç Denetçier, uyguamaar nda teknik yetenek ve firmada her seviyede ça fanar ie iifki kurabimek gibi yüksek standartara sahip oma d rar. Ai R za Efkazan ç Denetçi ve etifim ç Denetçier, denetenener ie ifbiri i yapabimek, ça fmaar n di er ça fanar ie koordine edebimek ve denetimi müdahaesiz gerçekeftirebimek için üst yönetimin ve yönetim kuruunun deste ine sahip oma d r. htiyaç duyuan bigierin ede edimesi ve denetim buguar na iifkin düzetici faaiyeterin uyguanmas ndan emin omak için iç denetçier denetenener ie iyi iifkier geiftirmek ve sürdürmek zorundad rar. Denetenener ie do ru ietifimin sürdürüebimesi, iç denetçierin davran f, tutum, görünüf, ogunuk, sosya üsup, kendini ifade etme, ikna gücü vb. meziyeterinin ahenkendirimesi ie sa anabiir. ç denetçier ça fmaar nda denetenenere katma de er sa arken, kontro bofukar ve suiisti- ma riskerini de göz önünde buundururar. Bir yanda uyguama yöneticierinin güvenini süreki k maya ça f rken di er yanda eksikik buguar n üst yönetime raporamaktad rar. Bu kompeks iifkier iç denetçierin ietifim becerisinin önemini ortaya koymaktad r. ç Denetçi ve E itim E itim, profesyone yetene in geifiminin ik basama d r. Bunu deneyim takip eder. ç denetçier teknik yeteriikerini devam e itim youya koruma d rar. Profesyone e itim ve yetenek, kifise karakteristikerin zorunuu u kadar kesindir. E itimin amaçar ; yap an ifin kaitesini artt rmak için iç denetime destek sa amak, ç denetim birimine çok yönüük ekemek, uzman n geifimine yard m etmek, kariyer younda iç denetçiyi haz ramak, if memnuniyetini geiftirmek ve verimii i art rmak fekinde s raanabiir. ç denetçier için gereki oan minimum e itim süreeri beirenmei, teme e itim pan organizasyonun, denetim biriminin ve iç denetçierin bireyse ve profesyone geifimi, amaçar, ihtiyaçar ve igi aanar na göre tasaranabien esnek programar arac ya oufturuma d r. ç Denetçi Performans ç denetim uyguamaar na yöneik de erendirmeer uyguama kaitesinin geiftirimesi ve iç denetçi nitei inin art r mas için son derece önemi parametreerdir. Her iç denetçinin performans n n öçümesi en az y da bir kez yap ma d r. De erendirme iç denetçierin güçü ve zay f yöneri ie geifim f rsatar n ortaya koyar, kendierini geiftirme oana n sa ar. Ayr ca de erendirme; terfi, transfer ve ücret ayaramas için bir referanst r. De erendirme kritererinde beiri projeerin performansar n n a r na da dikkat edimeidir. ç denetçierin performans de erendirmesindeki performans faktöreri; gerçekeftirien ifin miktar ve kaitesi, denetim bigisi ve yetene i, probem anaiz ve karar verme yetisi, panama, taimatar uyguama, yaz ve söze ietifim oarak s raanabiir. De erendirme kapsam na yarat c - k, girifimciik, sebat, ekip ça fmas na yatk n k, de erendirme ve uyum yetisi, ikna gücü, iderik, özgüven, davran f ve tutum gibi kifise karakteristik özeiker de dahi edimeidir. Performans de erendirme süreci ve sonuçar iç denetçiere ietimeidir. ç Denetçi ve Etik Kuraar ç denetçier ça fmaar n yerine getirirken Uusararas ç Denetçier Enstitüsü nün tüm üyeeri ve sertifika iç denetçier için yay nad yasa ve yönetmeikerin gerekiikerinin üzerinde ve ötesinde bir iç disipin yükümüü ünü ortaya koyan uusararas ç Denetim Meseki Etik Kuraar na uymaktan sorumudurar. Etik kuraar, Do ruuk Dürüstük, Objektifik, Güveniirik ve Yetkinik konuar n düzenerken uyguamaar nda uusararas iç denetim meseki uyguama standartar na uygunu un esas a nmas na özeike ifaret etmektedir. Sertifikasyon (CIA) ç denetimin de ifen dünyas nda iç denetçier için önemi artan yetkinik, ietifim, e itim vb. konuar n n yan s ra performans öçümemesi de iç denetimin kaite güvencesinin sa anmas n destekeyecektir. ç denetimin genifeyen kapsam çerçevesinde organizasyonun ihtiyaçar na cevap verebiecek yetkinik ve yeteriik seviyesini karf ayabiecek iç denetçi profiinin geiftirimesi için meseki uyguama standartar na uygunu u esas aan Uusararas ç Denetçi Sertifikasyonunun (CIA) önemi her geçen gün artmaktad r. Sertifika iç denetçi say n n artmas beraberinde meseki yetkini in yayg naft r mas na önemi bir katk sa ayacakt r. Ai R za Efkazan, DOSA Denetim & Organizasyon & Sistem Anaizi Kurucu Orta d r.

17 34 PARMAK Z 35 PARMAK Z Ka c fer Gerçekeftirmek Richard Tarr Bir iç denetim fonksiyonu oufturmak, son derece zor ve y d r c bir görev oabiir. Bununa birikte, kuruuf afamas nda gösterece iniz dikkat ve titizik, yeni departman n z geecekte da- p yok omaktan koruyacakt r. Haka aç k firketerin var kar n tehdit eden çok say da probemin var omas, bu firketerde rekabetçi ve etik bir yönetimin yan s ra dikkati ve ça fkan bir yönetim kuruu, ba ms z bir denetçi ve etkii bir iç denetim fonksiyonunu içeren etkin bir kurum yönetim sürecinin oufturumas gerekii ini de ortaya koymaktad r. Yeni yasama, bu yönde h z ieremek konusunda kamu kuruufar na yard mc omaktad r ve yasa oarak yükümü omamaar na ra men öze firketerin de ayn prensipere uygun oarak hareket etmesi, bu amaca yard mc omaktad r. Tüm bunar n yan s ra firketerin iç denetim fonksiyonuna sahip omaar son derece ak cad r. ç denetçier, firketerde hayati riskerin - etkin yönetim ba am nda tam oarak anaf p yönetidi inden emin omak amac ya organizasyon içersinde yer aan if prosedürerini deneter ve sonuçar rapor hainde sunarar. ç denetimin hedefine uafmas için denetim komiteerinin, amac ba ms z, tarafs z denetim ve dan fman k faaiyeteri vermek oan iç denetim fonksiyonuna güvenmesi ve bu fonksiyonu destekemesi gerekir. Günümüzün if ortam göz önüne a nd nda, iç denetim fonksiyonuna sahip oan organizasyonar (ifetmeer), göreverini verimi ve etkin bir biçimde yerine getirip getirmedikerinden emin omak üzere denetim fonksiyonunu inceemeye bafayacakard r. ç denetim fonksiyonuna sahip omayan pek çok ifetme ise böye bir birim Denetim yöneticisi organizasyon içerisinde, tarafs z ve kuruufa art de erer katan hizmeter sa ayan bir e itim kayna oarak görümeidir. kurmak üzere harekete geçecektir. Bir kuruufta bir iç denetim ekibi kurmak sabit bir hedeften ziyade bir yocuuk (süreç) anam na geiyor osa da, önüne ç kabiecek zorukar afabiecek güçü ve sa am bir birim kurmak için at acak ad mardan baz ar afa da beirtimiftir. 1. Ad m: Do ru Denetim Yöneticisini Beire Denetim yöneticisinin (Chief Audit Executive - CAE) teme roü, risk yönetimi, iç kontro, yönetim prosedüreri ve organizasyonun verimii i ve etkini i konusunda görüferini ortaya koymak, önerier getirmek ve dan fman k vermektir. Bu roü bafar bir biçimde gerçekeftirebimesi için denetim yöneticisinin, tepe yönetim topant ar na kat abien ve kendi görüf ve yorumar n ortaya koyabien bir üst yönetim üyesi oarak kabu görmesi gerekir. Bunun yan s ra denetim yöneticisi (yönetime ba ant oarak), potansiye riskeri tan mayabimek amac ya organizasyonun üst komiteeri ie süreki bir biçimde iifkide oma ve kontro faaiyeterinden haberdar oma d r. Denetim yöneticisinin organizasyon içerisinde, tarafs z ve kuruufa art de er katan hizmeter sa ayan bir e itim kayna oarak görümeidir. dari aç dan CEO ya (Chief Executive Officer), fonksiyone aç dan ise denetim kuruuna ba omas gereken denetim yöneticisinin, ifetme yönetiminin güvenini ve yönetim kuruunun sayg s n kazanabiecek bir kimsenin omas gerekir. Bu nedene, denetim kuruar denetim yöneticisinin beirenmesinde aktif ro oynama d rar. Tüm bunar n yan s ra denetim yöneticisinin, güçük ve s k nt ara karf karf ya gedi inde güçü bir karakter sergiemesi, adi odu unu göstermesi, ieriye dönük konuar dengei ve hedefe yöneik bir fekide gündeme getirecek yetene e sahip omas ve etkin ietifim sa ama kabiiyetinin buunmas gerekmektedir. Her aday n afa da beirtien konuar hakk nda bigisi omas gerekir : ç Denetim Enstitütüsü (Institute of Interna Auditors - IIA), özeike Profesyone ç Denetim Uyguamaar (Standartar) (Professiona Practice of Interna Auditing) ve Etik Kuraar (Code of Ethics). Ayr ca bu kifinin, IIA taraf ndan onayanan ve tavsiye edien uyguama önerierine afina omas yine kofuar aras ndad r. Risk yönetimi, kontro ve yönetim prosedürerinin de erendirimesi ve etkini inin art r mas nda iç denetimin roü. ç denetimin, denetim kuruu, yönetim kuruu ve üst düzey yönetim ie iifkieri. Denetim departman araçar, metotar ve uyguamaar. Uyum ve uyumsuzukar n nas de erendiriece i, kontroerin de erendirimesi ve organizasyonun hedeferini destekeyen kontro önerierinin formüe edimesi. Etik standartar oufturmak ve destekemek ve en iyi uyguamaar konusunda yönetim kuruu ve yöneticieri e itmek suretiye nas dan fman k hizmeti veriece i. Operasyone, finansa ve biifim teknoojieri fonksiyonar n n nas denetenece i. fiirket içinde ve d f nda organizasyone yeni trender, de ifikiker ve risker ve bunara igii oarak yönetim kuruu ve yönetim kadrosuna nas öneri götürüece i. 2. Ad m: Yaz Bir Denetim Pan (Audit Charter) Ouftur ç denetim departman n n kurumas nda, bir pan oufturumas odukça önemidir. Denetim kuruu pan, iç denetim, denetim faaiyetinin amac, yetkisi ve sorumuukar n ve yönetim kuruu ve üst düzey yönetimin denetim yöneticisi ve iç denetim personeinden bekentierini beirer. Ek oarak denetim pan, üst yönetimin (iç denetim) konusunda iradesini ortaya koymas na imkân verir. Denetim yöneticisinin ve iç denetim departman n n yetkisi yönetim kuruundan gemei ve bu denetim pan nda yer ama d r. Yönetim kuruu taraf ndan onayanm f (Standartar taraf ndan beirendi i üzere) ve yönetim taraf ndan destekenen yaz bir denetim pan n n buunmamas, yönetimin bu konuyu önemsemedi i ya da bir önceik oarak görmedi i mesaj n verecektir. yi bir denetim pan na katk da buunan bir çok kritik faktörden bir tanesi de iç denetimin amaç tan m d r. ç denetimin amac n en iyi fekide aç kayan IIA taraf ndan onayanan tan mamad r; ç denetim, organizasyonun faaiyeterini geiftirmek ve art bir de er katmak üzere tasaranm f ba ms z bir hedef güvencesi ve dan fman k faaiyetidir. Yönetim prosedüreri, kontro ve risk yönetiminin etkini ini de erendirmeye ve art rmaya yöneik sistematik ve disipini bir yakaf m ortaya koymak suretiye, bir organizasyona hedeferine uafmakta yard mc our. ç denetimin faaiyet amaçar n içeren yönetmeiker, departman n ba ms z ve tarafs z - n vurguanma d r. Bu yönetmeiker, ( ç denetim) fonksiyonun firketerin faaiyeterini geiftirme hedefini de içermeidir. Departman n poitikaar organizasyon içinde duyuruarak, iç denetim faaiyeterinin var ouf sebebi ve konu ie igii kifierden bekentierin aç k ve tam bir biçimde anaf mas sa anma d r.

18 36 PARMAK Z 37 PARMAK Z ç denetim pan ayn zamanda: ç denetim departman n n organizasyon içerisindeki yerini beiremei ve hedef, kapsam, yap ve faaiyeterini tan mama d r. Denetim projeerinin gerçekeftiriebimesi için iç denetçiere, tüm kay tara, personee ve aanara erifim izni vermeidir. Denetim yöneticisine-yönetim taraf ndan herhangi bir engee karf afmadan-kaynakar tahsis etme, programar oufturma, denetim kapsam ve hedeferini oufturma yetkisi vermeidir. Departman n raporama stratejisini beiremei, denetim kuruuna erifim konusunda denetim yöneticisine tam ve k s ts z yetki vermeidir. ç denetim faaiyeterinin amac n n, IIA standartar ve etik kuraar çerçevesinde yönetim prosedürerinin, risk yönetiminin ve kontro etkini inin de erendirimesi youya organizasyona hizmet vermek odu unun anaf mas n sa ama d r. Bu iç denetim faaiyeterinin di er faaiyetere koordine edierek en etkin ve verimi sonuçara uafmay da içerir. Denetim yöneticisinin ve eemanar n n inceenmek ve onayanmak üzere yönetim kuruuna bei baf uygun risk-baz metodoojier kuan arak geiftirimif y k bir deneteme pan sunmak gibi spesifik sorumuukar n beiremeidir. Yukar daki maddeerde beirtienerin yan s ra denetim pan n n en önemi ifevi iç denetim fonksiyonunun ba ms z n sa amak oma - d r. ç denetçier, göreverini yönetimin veya bafkaar n n kararar sonucunda konumar n kaybetme veya geri pana itime korkusu yafamaks z n özgür ve tarafs z bir biçimde yürüttükeri taktirde ba ms z oarak addediebiirer. Ba ms z k tarafs z ve adi kararar n veriebimesini sa ar ve denetçierin her türü enge veya engeemeden uzak bir biçimde göreverini yerine getirebimeeri ve müfterinin ifbiri ini kazanabimeeri için yönetim kuruu ve üst düzey yönetimin deste ine ihtiyaçar vard r. 3. Ad m: Deneteme Stratejisi Geiftir Denetim yöneticisinin en önemi göreverinden biri organizasyon (ifetme) için y k risk de erendirmesi oufturmak üzere yönetime yard mc omakt r. Bu de erendirme, yönetimin iç denetim hizmeterini en iyi biçimde nerede kuanaca konusuna a r k veren yap and r m f bir metodooji yard m ie yerine getiriir. k oarak, organizasyonun nas denetenece ine karar verimeidir. (Organizasyon) bir departmanar serisi oarak mi yoksa bir prosedürer, ürüner ya da böümer serisi oarak m var say maktad r? Günümüzdeki e iim organizasyon yap s n bir prosedürer sisiesi oarak görmektedir. Bununa birikte, organizasyon modeemesi ve risk faktörerinin beirenmesinde ayn görüf/yöntem kuan ma d r. Riskeri oufturan faktörer, riskerin beirenmesine/ortaya ç kar mas na yard mc ourar. Örne in: Organizasyon faaiyeterinden birinin önemi derecede nakit ie aaka omas durumunda, naktin suiistimae odukça aç k omas nedeniye bu faaiyet için risk faktörerinden biri "ifemin yap - s ve türü" oacakt r. Risk faktörerinin say s sadece haya gücümüze s n r omaka birikte, (risk faktörerine) örnek oarak proses boyunca ortaya ç kan de ifikikerin derecesi, proses içinde yer aan ifemerin miktar, prosesin karmaf k, ve materyaitesi veriebiir. Her birinin önemi bir riski tan mayabimesi için, risk faktöreri adedini 10 ya da daha az say da tutmakta fayda vard r. Aksi taktirde, risk de erendirmesi af r derecede karmaf k ve anaf mas güç hae geebiir. Risk faktöreri beirendikten sonra, bir ie dört ya da bir ie at aras nda omak üzere dereceeme oufturarak, her birine bir puanama sistemi tahsis ediniz. Karar mekanizmaar n n her zaman ortadaki say y seçmeerini önemek icin çift say bir oranama sistemi seçmek önemidir. Listeyi yönetime vererek her biri bir prosese uyguanan risk faktörerine puanamaar n isteyiniz. k paragrafta verien örne in devam oarak, nakit ifemerinde en önemi ikinci riskin "yap ve tür / nakit" omas sebebiye, bu risk ikinci s rada yer aacakt r. Bir sonraki faktör oan "son denetemeden sonraki zaman diimi" üçüncü en önemi faktör ise bu risk üçüncü s rada yer aacak ve s raama bu fekide devam edecektir. Daha sonra (ifetme) yönetimi ie ortak ça farak her bir faktörün a r n beireyiniz. Örne in: process içinde yer aan nakit ifem hacmi gene risk puanamas n n % 20 sini beiriyorsa, ifemerin nakit hacmi için % 20 a r k öngörümeidir. Benzer oarak "son denetemeden sonraki zaman diimi" için yüzde 10 a r k öngörüebiir. Teorik oarak tüm a r kar n topam 100 e efit oma d r. Daha sonra, proses ve risk faktörerini bir tabo hainde topay n z. Her proses için, yönetimin her risk faktörü için vermif odu u puan giriniz ve bunar söz konusu faktör için beirenen a r kara çarp n z. Bizim örne- imizde, bu durum fu fekide gözükecektir: 2 ("nakit" risk faktörü için verien puan) x 20 ("nakit" risk faktörü a r ), 3 ("son denetemeden sonraki zaman diimi" risk faktörü için verien puan) x 10 (a r k). Sonuçar topay n z. Ede edien rakam, söz konusu proses için gene risk oran n göstermektedir. Di er proses risk oranar ie karf aft r mad sürece, bu rakam tek baf na bir anam ifade etmeyecektir. Tüm ifemer için risk oranar beirendikten sonra, risk oranar n en yüksekten en düfü e do ru s raay n z. Ede etti iniz iste, risk oranar na göre s raanm f denetenebiir birimeri ya Denetim yöneticisinin en önemi göreverinden biri ifetme için y k bir risk de erendirmesi oufturmak üzere yönetime yard mc omakt r. da hangi denetimerin hemen ve hangierinin daha sonraki zamanarda yap abiece ini - denetim yöneticisi taraf ndan kuan mak üzere - beirer. Bu noktada denetim yönetici, denetimer için kaynak da m n yapar ve denetimerin sureerini ve her denetim için gereki denetçi say s n beirer. k denetimer, (ortaya ç kar an) risker daha önce denetenmedi i için norma süresine orana daha uzun zaman aacakt r. 4. Ad m: Eeman Stratejisi Ouftur ve Uygua Etkin bir iç denetim fonksiyonu oufturma surecinde denetim yöneticisinin yerine getirmesi gereken bir bafka önemi görev, konusunda yüksek deneyim sahibi ve uzmanafm f vas f fah sar için denetim göreverinin çekici hae getirimesi, personein geiftirimesi ve firkette kamas n n sa anmas d r. Bafang ç oarak denetim yöneticisine rapor eden üç veya dört denetçiden oufan bir kadro oufturuabiir ya da denetim yöneticisi tek baf na görevi yürütebiir. Denetim fonksiyonunun zamana yönetim taraf ndan daha faza kabu görmesi ie birikte, yönetim kuruu ve yönetim taraf ndan arzu edien artan deneteme kapsam daha genif bir kadro gerekii ini ortaya ç karacakt r. Faaiyet gösterien endüstri, firketin haka aç k oup omamas ve yönetimin riske bak f aç s gibi pek çok faktör denetim ekibinin persone say s n etkieyebiir. Benzer kofuara sahip di er firketerin inceenmesi, zaman içerisinde bu adedin art r mas ya da azat mas konusunda yo gösterici oabiir. ç denetiminin çok genif kapsam omas, bir denetçinin bütün aanarda deneyim kazanmas ve uzmanafmas n neredeyse oanaks z hae getirmektedir. Bu nedene denetim personei fark aanarda bigi, yetenek ve disipin sahibi

19 38 PARMAK Z 39 PARMAK Z fah sardan oufma d r. Denetçier beiri aanarda uzmanafm f di er aanar konusunda da bigi sahibi oma d rar. IIA standartar na göre beceri/yeterik baf at nda topanan unsurar funard r: ç denetim standart, prosedür ve teknikeri uyguamaar nda uzman k. Burada uzman k, sahip ounan bigierin karf af mas muhteme oayarda/kofuarda uyguanabimesi ve bu oayar n/sorunar n, kapsam teknik araft rma yap madan ya da yard m a nmaks z n çözüebimesi anam na gemektedir. Muhasebe prensip ve teknikeri konusunda uzman k. Mai kay t ve raporara ça facak denetçierin bu aanarda yeteneki ve bigi sahibi omaar gerekmektedir. Denetçierin, yönetim prensiperi konusunda bigi sahibi omaar, ticari uyguamaardan sapmaar ve bunar n önem ve materyaitesini anama ve de erendirme imkân sa amaktad r. Burada anamak, sahip ounan biginin, karf af mas muhteme durumarda uyguanabimesi, önemi sapmaar n fark na var abimesi ve uygun ve maku çözümere uaf - abimesi için gereki oan araft rman n yap mas anam na gemektedir. Muhasebe, ekonomi, ticaret hukuku, vergiendirme, finans, öçüm metotar ve biifim teknoojisi gibi konuarda bigi/fikir sahibi ounmas. Burada bigi/fikir sahibi omak, mevcut ya da potansiye probemerin fark na varmak ve ne zaman daha kapsam araft rma yapmak ya da yard m amak gerekti ini beireyebimek anam na gemektedir. Bunara iâveten, iç denetçierin insan iifkierinde bafar ve etkin bir ietifim kurma becerisine sahip omaar gerekidir. Denetçier insan iifkierini anayabimei ve müfteriere tatmin edici iifkier içerisinde buunma ve denetim amaçar n, de erendirmeeri, sonuç ve önerieri etkin ve aç k bir biçimde ifade edebimek için yaz ve sözü ietifim becerisine sahip oma d rar. ç denetim faaiyeterinin en somut ürününün deneteme raporar omas sebebiye denetçierin s k s k denetim önerierini ve prosedürerini anatmaar (satmaar ) gerekecektir. Bu ba amda, bugu ve önerierin yaz ve sözü oarak yönetime etkin bir biçimde anat p aç kanamamas (sat amamas ) en deneyimi ve uzman denetçierin bie bütün çabaar n bofa götürecektir. ç denetçier fark kofu ve durumara bafa ç kabimeidirer. E itim, deneyim ve ietifim becerisinin yan s ra iç denetçierin dürüstü ü, güveniiri i ve profesyonei i her feyin üstünde tutuma ve ise ama görüfmeerinde adayar n bu özeikeri dikkate a nma d r. Bunar karakteristik özeiker oup, iç denetim faaiyeterinin inand r c ve güveniiri ini sa amada denetçiere yard mc ourar. Denetçier denetim kapsam içinde yer aan - var oan oayar tarafs z oarak denetemeidirer. Bugu ve önerier kesinike kifise görüfere dayanmama d r. ç denetçier fark kofu ve durumara bafa ç - kabimeidirer. Her denetim projesi denetçierin fark insan grupar, teknik di ve terminoojieri, de ifik yönetim tav rar ve fark ifbiri i ve anay f seviyeerine sahip müfteriere ça fmaar n gerektirebiir. Denetim yöneticisi, ifin kapsam, sorumuuk düzeyi ve risk de eremesi sonucu beirenen yap mas gereki denetimeri dikkate aarak denetim pozisyonar için e itim ve deneyim kritererini beiremeidir. Denetçi adayar n n vas f ve uzman kar n begeeyen uaf abiir bigier adayardan taep edimeidir. E itim ve deneyime ek oarak, bir denetçinin teknik vas f ve uzman n göstermesi aç s ndan yetki begeeri (sertifikaar) de önemi bir faktördür. ç denetim aan nda fayda oabiecek uzman k aanar n gösteren kabu görmüf yetki begeeri (sertifikaar) funard r: ç Denetçi Sertifikas (CIA), (Gene) Muhasebe(ci) Sertifikas (CPA) ve Yönetim Muhasebesi Sertifikas (CMA). Daha bafka kabu gören sertifikaar buunmaka birikte, bunar daha dar kapsam d rar. 5. Ad m: Kaite Güvencesi ve Geiftirme Program Ouftur Denetim yöneticisinin di er bir görevi iç denetim fonksiyonu konusunda yönetim kuruu ve üst düzey yönetimi bigiendirmek ve IIA standartar ya uygunu u sa amak amac ya bir kaite güvence ve gözetim sistemi oufturmakt r. Standartar bir kaite güvence ve kaite kontro program n n var n gerektirmektedir. Kuan an programar, iç denetim faaiyeterini benzer sektör ya da firketerdeki iç denetim uy- guamaar (benchmark) ie karf aft rabiir ve standartara uygun oma d r. Standartar iç denetim faaiyeterinin etkini i ve verimii inin ortaya ç kar abimesi amac ya denetim pan ve yönetimin bekentieri f nda her bef y da bir ba ms z kaite de erendirmeerini gerektirmektedirer. Bir iç denetim fonksiyonu (birimi) kurmak amac ya yap mas gerekener sadece bunar omamaka birikte, fu ana kadar anat anar önemi bir bafang ç oufturabiir. ç denetim fonksiyonunun bafar s yönetim kuruu, yönetim ve denetim yöneticisinin yukarda bahsedien aanara ay rm f odukar kaynakar ve zaman ie direkt oarak orant d r. Gereki zaman ay r rsan z, kaynakar seferber ederseniz ve ön haz r kar yaparsan z etkin ve verimi bir iç denetim fonksiyonunun temeerini atm f oursunuz. ç denetim fonksiyonun oufturumas ifetmenin hedeferine uafmas na yard mc omaka kamaz, (ifetmeye) gerçek anamda katma de er sa ar ve yönetim ve yönetim kuruuna risk yönetimi, iç kontro ve idare proseserinin etkinik ve verimiikerinin geiftirimesinde yard mc our. Ba ms z k Kontro Listesi fetmenizin (organizasyonunuzun) iç denetim pan n n iç denetimin fonksiyonunun ba ms z n ne derecede sa ad n beiremek için afa daki taboyu kuan n z. faretedi iniz seçenekerin faza (iç denetim) departman n z n ba ms z k derecesinin yükseki ini ve muhtemeen denetim personeinin tarafs z n göstermektedir. n Denetim yöneticisi ifetme içinde afa da s raanan yetkieri kendisine sa ayabien bir yöneticiye rapor etmektedir: n Ba ms z destekemek/art rmak. n Genif denetim kapsam sa amak. n Denetim raporar na gereki önemin verimesini sa amak. n Denetim önerierinin zaman nda ve uygun n n n n n n n n n n n n n oarak yapt r m n sa amak. Denetim yöneticisi denetim komitesi ie doays z iifki içindedir. Denetim yöneticisi denetim komitesi ie y da bir kez bir araya gemektedir. Denetim yöneticisi denetim komitesi topant ar na düzeni oarak kat maktad r. Denetim komitesi denetim yöneticisinin ise a nmas nda ve görevine son verimesinde ro oynamaktad r. Denetim komitesi denetim yöneticisinin y k performans de erendirmesinde ro oynamaktad r. ç denetimin amac, yetkieri ve sorumuukar denetim pan nda tan manmakta ve beirenmektedir. Denetim pan yönetim kuruu taraf ndan onayanm f ve yönetim taraf ndan destekenmektedir. Denetim pan denetim projeerini gerçekeftirmek amac ya gereki kay t, persone ve ifetme mükiyeterine tam erifim yetkisi vermektedir. Denetim pan iç denetim faaiyeterinin yap s n tan mamaktad r. Denetim pan denetim yöneticisinin afa da beirtien bigieri tepe yönetim ve yönetim kuruunun onay na sunmas n gerektirmektedir: Risk de erendirmesine dayanan y k denetim panar, finansa bütçe ve persone panar n da içeren kaynak gereksinimeri. Faaiyet pan de ifikeri ve performans, önemi risk faktöreri, kontro ve idari konuar ve yönetime sunuan önerierin durumu (statüsü). Süre geen de ereme programar ve d f de ereme sonuçar. Richard Tarr n Interna Audit dergisinin Ara k 2002 say - s nda yay nanan makaesini Sn. Ümit Türkkan diimize çevirmiftir. Ümit Türkkan, ERS Senior Consutant, Deoitte & Touche, NY uturkkan@deoitte.com

20 40 AYRAÇ 41 Ç ZG ÖTES Teftifin Gögesindekier ç kontrocüeri kastediyorum. 2001'in sonar. Tafar n yerinden oynad güner. Büyük bir banka iç kontroün örgütenmesine girifmif. Biraz e yordam ie, biraz sa duyu ie, biraz zorama ie. Maum, insan kaynakar, rahat zamanarda mesek jargonu ie girifteftirien, mesektafar - m n kendinden menku ihtisas aan yaratt kar bir aand r. O günerdeki gibi oa anüstü haerde ise önüne geen mefru oarak insan kaynakar n n üzerinde tepinir. fte yine bu her feyin mübah odu u bir "afet sonras " psikoojisi içinde, banka içinde "y d z av "na ç k m f. Geece in iç kontrocüeri buunacak. Refeks oarak aka geen profi, tabi ki "genç ve üniversite mezunu" oanar. Ekspres müâkatara bo miktarda aday seçmifer. Müteakip motor hareket e itim vermek! Bu da yap m f. E itim program -tahmin ediece i gibi- bir potpuri. Bu arada kimsenin hakk n yemem, bu durum neye benziyor biiyor musunuz? Hani poisin omad yerde, bir-iki apta n dar sürücüük ag s ndan trafik t kand nda -nereden ç - karsa- atar ortaya bir gönüü, orta düzene sokar ya (bence tipik sivi harekettir bu!); o bankada da bu projeyi yürütener böyesine bir biinçi düz vatandaf psikoojisi ie hareket etmiferdi ifte. Ahmet Ery maz Kuakar ç nas n "Ya yan f seçim yap d ysa"n n sigortas da yine e itimin kendisi ve e itim sonras ndaki s navd. E itim ne kazand rd? Dar aç dan bak d nda, mese in (o günerdeki gene anay fa) "ne idükü ü" ve arkaik (merak s na; eski ça ardan kaan demektir) s nav korkusu yüzünden çok az fey, hatta hiç! Program n içinde davran f biimeri bie vard. Mektupa bigisayar omayan kifiye yaz m e itimi vermek gibi. Konuyu da tmak istemiyorum ama skoastik (orta ça anay f na uygun) mii e itim sistemimiz de böye ifte: Medresede çie çektirerek insan hayata haz ramak. O e itimerin -e itmener dahi hep birikte- bir kabusa efde er an aca n biiyorum. Yorgun, kayg, tepkii, da- m f, amaçs z, isteksiz, korkmuf bir y n genç insan. S navar, o büyük misyonunu yerine getirebidi mi? Ona da hay r. Çünkü s nav kavram da bir evrim geçirdi: Eeme, sonra sadece e itim sonuçar n öçme, sonra bir formaite. Derer ya, her feyin bir sebebi vard r. Savaf, askerin haz ranmas n beker mi? nsan, vakti gedi inde her fikre a f yor. Zorunu odu unuz o an geirse, çocukar da sürersiniz cepheye. Kaan sa ar yani... Ve perde! fiubeerde as nda bekenen sürtüfmeer. Karf k ham davran far. Kendini müfettif gibi gören haz ms zar. Karf k çaps z "it daafar ". V c k v c k yafanan uç duyguar. Gereksiz yere aç an yeni cepheer. Her taraftan yükseen fikayet anekdotar kakofonisi. Oturacak. Bu da oturacak. Bir nesi feda edece iz. Bir kifinin bafatmas, birierinin de bu s k nt ar yafamas gerekirdi. Nesin sürdürümesi için evrimin sanc ar yafanma yd. Yönetici oarak bu cesareti gösterenere ve birinci nesi oarak yafayanara bir tür kahraman oarak bak yorum. Ama bundan sonras nda usta k, yafanan tekraramamak ve ac ar hafifetmek. Bay yorum fu yönetim biimine. Çünkü sonuna kadar hayat o! Ahmet Ery maz, AE E itim & Dan fman k n kurucusudur. Üstat k Üzerine... Mese e "merhaba" dedi imiz ik günerde kat d m z yetiftirme program nda tan ft m z "üstat" sözcü ü, ik sorguad m z kavram omuftur. Daha sonra, meseki yetifme ve geifmede, mese in uyguamas nda "usta-ç rak" iifkisinin kritik roünü yafayarak gördük, üstat n ne anama gedi ini ö rendik. Üstat; ifi bien, ö reten ve yetiftirendi. Bu görevini, yafad kar n bigi ve becerieri ie harmanay p aktararak yerine getiriyordu. Üstad n yafad kar, yan f ve do ruar ie ede etti i deneyimerdi. Di er bir ifadeye denenerek ö renimif bigierdi. Emek ve zaman harcanm f, kimi zaman bedei çok paha oan, hatta kitaparda yaz mam f uyguama örnekeri idi. Sonuç oarak, mese in yenisi odu umuz "ç - rak k" döneminde, eskierin deyimiye "üstatar n rahe-i tedrisinden" geçtik. Üstat k geene i bugün de sürüyor. Ancak, kürese ve organizasyone de ifimer, teknooji, yasa düzenemeer, sana aemin sundu u yeni bigi kaynakar, dün "ne odu u" için sorguad m z üstat n bugün "ne oaca- " için sorguanmas n gerektiriyor. Yaz m z n konusunu oufturan bu sorguama, ayn zaman- Üstat, kendi için bir de er ifade etmekten öte, ç rak için de er yaratan, onu geiftiren, ogunaft ran bir ifev görür, kendini ç ra nda ifade eder. Ai Kami Uzun da mese in profesyoneeri oarak geece imizin de sorguamas anam na geiyor. ç denetimin, sadece kontro sistemerinin gözden geçiridi i bir süreçten, organizasyone riskin de erendirierek, kontro sistemerinin etkini inin güvence at na a nmas na yöneik bir sürece dönüfmeye bafad günümüzde, yeni görev performans na uygun bigi, beceri ve yakaf mar içeren iç denetçi yetkinikeri gerekiyor. Risk Yönetimi, süreç ve de ifim yönetimi, bigi teknoojisi, yeni yetkinikeri beireyen bigi ve beceri aanar n oufturuyor. Söz konusu yeni yakaf mar, yaf, bigi ve deneyim birikimi ie dünden bugüne geen "üstat" kavram ie birikte de erendirdi imizde, mese in geece inde "üstat k yokoacak m?" ik aka geen soru ouyor. Bu sorunun yan t için sizeri daha faza merakand rmaya gerek yok. Yaz m z n bundan sonraki böümerinde yer aan aç kamaar m zdan da anaf aca üzere, sorunun yan t için "kesinike hay r" diyebiiriz. "Neden hay r?" sorusunun yan t n merak ediyorsan z, yaz m z n bundan sonraki böümeri-

21 42 Ç ZG ÖTES 43 YAKIN PLAN Türkiye Muhasebe ni okuma s n z. Üstad n ifevini, yafad kar m - z gözönüne getirerek yeniden ag amaya ça - f rsak; Bigi, deneyim, beceri aktaran, kurumsa kütür taf yan, her türü if ve çevre kofuar na oryantasyonu sa ayan, davran f modei oan, bigi erifim ve kuan m n tefvik eden, de ifim, geifim ve de er yaratma f rsatar n gösteren, kariyer yönendiren, kurumsa ve durumsa bir ider modei ie karf karf ya odu umuzu görürüz. Bu özeikeri ie üstat, kendi için bir de er ifade etmekten öte, ç rak için de er yaratan, onu geiftiren, ogunaft ran bir ifev görür, kendini ç ra nda ifade eder. Üstat, kendi de ererini geece in ifadesi oan ç ra na aktararak var n ve meseki devam süreki k ar. Bu nedenerden ötürüdür ki; Teftif Kuruar /Denetim Birimeri, kurum ve kuruufar n etik ve kütüre de ereri, ietifim ve en iyi uyguama becerieri, insan kaynakar yönetimi, de ifim yönetimi için örnek tefki ederer ve buna ba oarak denetçier yönetim ve organizasyonun Üstat oman n süreki iyi bir ö renci omay, yeniiker ve de ifim karf s nda her zaman ç rak kamay gerektirdi ini unutmaya m. kritik pozisyonar nda kariyer f rsatar buurar. Böye bir kurumsa gücün, dün ve bugün varodu u gibi geecekte de varoacak omas, mese- in kürese ve organizasyone de ifimer, dinamik teknooji ve her türü yeniiker içinde var n geifim ve de er yaratarak sürdürece inin güvencesi oarak de erendiriebiir. Dün, bizim için yepyeni oan ve ç rak girdi imiz bir dünya da bizi vareden üstat, bu becerisini de ifimin yeni f rsatar ie bireftirdi inde kendisi ve bizim için yeni meseki tadar n yarat c s, sunucusu oacakt r. Üstad n k avuzu- unda sana aemin sonsuzu unda kaybomadan bigiye erifmenin ve onu bir de ere dönüftürmenin keyfini yafarken, ça daf "peftema kufanma" oarak niteendirebiece imiz "meseki sertifikasyon" s nav nda bafar oarak üstad m za birikte bafarman n hazz n duyurmak, sözünü etti imiz yeni meseki tadard r. De ifimin f rsatar ie profesyonei imizi destekedi imizde geece in dinamikerini anamak koayafacak, meseki var m z sürdürmek mümkün oacakt r. Uusa ve uusararas meseki örgütümüz, uusararas meseki standartar m z ve sertifikasyon program m z ie sunuan geifim ve de er yaratma f rsatar n üstat ve ç rakar oarak birikte de erendirerek denetimin de ifen dünyas nda yerimizi amaya haz ran rken, üstat oman n süreki iyi bir ö renci omay, yeniiker ve de ifim karf s nda her zaman ç rak kamay gerektirdi ini unutmaya m. Biz omam za vesie oan üstatar m za fükranar m za... Ai Kami Uzun akuzun@superonine.com Avrupa ç Denetim Enstitüeri Konfederasyonu Yönetim Kuruu Üyesi oup, OYAK Mai Kontroörük ve Koordinasyon Grubu nda görev yapmaktad r. Standartar Kuruu Türkiye Muhasebe Standartar Kuruu Bafkan Say n Büent Üstüne e gerçekeftirdi imiz röportaj m z aktar yoruz. ç Denetim: Türkiye Muhasebe Standartar Kuruu nun kuruuf amac ve yasa statüsü hakk nda bigi verir misiniz? Kuru üyeerini tan t r m s n z? Büent Üstüne: TMSK n n kuruuf amac, ifetmeer taraf ndan düzenenen finansa taboar n ihtiyaca uygun, gerçek, güveniir, karf aft r abiir ve anaf abiir niteikte omaar için uusa muhasebe ikeerinin geifmesi ve benimsenmesini sa ayacak ve kamu yarar için uyguanacak uusa muhasebe standartar n saptamak ve yay mamakt r. Kuru, 2499 say Sermaye Piyasas Kanunu na 4487 say kanuna ekenen ek madde 1 ie kurumuftur. dari ve Mai özerki- e sahip oup, kamu tüze kifii ini haizdir. Bafbakan n igii kuruufudur. Kuru, üyeerinin beirenmesi ie 7 Mart 2002 tarihinde ik topant s n yaparak fiien faaiyete geçmiftir. Kurua üye veren kuruufar, üke geneinde muhasebe standartar n n kuan mas nda do rudan igii oan kurum ve kuruufard r. Kuru üyeeri; TÜRMOB dan YMM Büent Üstüne (Bfk.) ve SMMM Serpi Bostanc, Maiye Bakan ndan Niyazi Cangir, SPK dan Zafer Sayar (Bfk.Yrd.), BDDK dan A. Nejat Yüzbaf o u, Hazine Müstefar ndan Hikmet Esen, Sanayi ve Ticaret Bakan ndan Sevginaz Hamevio u, TOBB - dan Dr. Ai Ap ve Yüksek Ö retim Kuruu ndan Prof. Dr. Naan Akdo an d r. ç Denetim: TMSK nun hedeferi ve ça fma biçimi hakk nda bigi verir misiniz? Büent Üstüne: Biindi i gibi ükemizde muhasebeye iifkin teme kuraar Türk Ticaret Kanunu nda yer amaka birikte, Vergi Kanunar, Sermaye Piyasas Kanunu ve Banka mevzuat ndaki düzenemeer uyguamada fark mai taboar n üretimesine neden omaktad r. Uusararas iifkieri buunan ifetmeer de mevcut uyguamaya iâveten uusar aras muhasebe standartar na göre ayr ca mai tabo düzenemek durumunda kamaktad rar. Bu kargafaya son vermek maksad ya yak n geçmifte TÜRMOB bünyesinde, deneyimi muhasebe uzmanar ve biim adamar n n iftirakiye oufturuan Türkiye Muhasebe ve Denetim Standartar Kuruu (TMUDESK) taraf ndan uusararas muhasebe standartar na uyumu 19 adet uusa muhasebe standard yay nanm ft r.

22 44 YAKIN PLAN 45 YAKIN PLAN Ancak, yasa bir yapt r m omad için bu de- eri ça fmaar uyguamada tavsiye nitei inde kam f, buna ra men biimse araft rma ve makaeerde Türk Muhasebe Standard oarak kabu görmüftür. TMSK nun standart oufturma sürecindeki en beirgin ayr ca, Kuruca haz ranan standart tasakar n n kamuoyunun görüferine aç yor omas d r. Kuru, geçmifte TMUDESK taraf ndan yap an bu ça fmaar de erendirmek maksad ya yay nanan bu standartar "tasak metin" oarak kabu edip kamuoyunun görüferine sunma karar am ft r. Haen 7 adet Standart Kuru un internet sitesinde tart fmaya aç m f buunmaktad r. ( ç Denetim: Dünya ve Türkiye deki geifmeerin f nda TMSK un muhasebe ve denetim mese ine ne gibi katk ar oacakt r? Büent Üstüne: Muhasebe standartar ndaki kargafan n büyü ü as nda uusararas patformda yafanmaktad r. Bunarda standardizasyona gidimesi, öteden beri bei bir sistemde mai tabo düzeneyen firmaar n biançoar n n atüst omas na ve borsada de er kaybetmeerine neden oabimektedir. Buna ra men bafta AB üyeeri omak üzere bir çok üke 2005 y nda uusararas muhasebe standartar na geçmek konusunda karar am fard r. Türkiye de IMF niyet mektubunda bu yönde taahhütte buunmuftur. Bu misyonu üstenen Kuruumuz, ükemizdeki bu çok baf en aza indirgemek suretiye muhasebe mese ine önemi bir katk da buunmuf oacakt r. Di er taraftan, biindi i gibi Uusararas Muhasebe Standartar da ekonomik hayattaki geifmeer do rutusunda zaman zaman revizyona tabi tutumakta, yeni standartar n oufturumas gereki omaktad r. Bu de ifikikerin üke uyguamaar na yans t mas Kuru un göreverindendir. Hatta, Uusararas Muhasebe Standartar Kuruu (IASB) nin yeni standart ça fmaar nda Kuru oarak kat mc bir ro amak da hedefenmektedir. ç Denetim: Türkiye Muhasebe Standartar n n oufturumas nda ç Denetim in Roü ve TMSK un ç Denetim mese ine katk ar konusunda aç kama yapar m s n z? Büent Üstüne: Muhasebe Standartar, ç Denetim ve D f Denetim; bir zincirin birbirini tamamayan hakaar gibidir. Bir uyguamay deneteyebimek için, bunun önceden beirenmif bir standard n n, yaz m f bir prosedürünün omas gerekir. Finansa taboardan harekete bir ifetmeyi deneteyebimek için gene kabu görmüf muhasebe standartar n n mevcudiyetine ihtiyaç vard r. D f denetimde, beiri zaman kesiteri itibariye ç kar m f finansa taboar üzerinden kay tara ve begeere inimek suretiye geçmife dönük oarak de eremeer yap r. ç denetimde ise henüz oayar yafan rken h rs z k, zimmet, rüfvet, doand r c k, bigi s zd rma gibi etik omayan davran fara zaman nda müdahae edebime fans vard r. Bu yönüye iç denetim, özünde d f denetimden çok daha faza önemidir. ç ve D f denetimin birikte koordinasyonu ise ifetmeerdeki denetime derinik Denetçiik, yüksek ahak standartar na sahip kifiere mahsus bir u raf d r. kazand r r, denetimin kaitesini ve performans - n art r r. Bir ifetmede iç denetimin ciddi bir fekide uyguan yor omas, d f denetim aç s ndan fevkaade önemi bir puand r. Mai taboar n gerçekçi ve güveniir omaar, sa k bir denetimden geçmif omaar na ba d r. Bunun için muhasebe standartar n n net ve uyguanabiir omaar gerekir. Bunu da en iyi de erendirebiecek oanar, standartar bifii kuananar; yani önceike iç denetim eemanar d r. Bu aç dan bak d nda, gerçekçi ve uyguanabiir niteikte muhasebe standartar n n oufturumas afamas nda iç denetim sorumuar na önemi görever düfmektedir. Kuruumuz standart oufturma sürecinde konuya yak n biinen kurum, kuruuf ve kifieri "muhasebe igi grupar " oarak tan mam f buunmaktad r. Türkiye ç Denetim Enstitüsü nün de bu grup içinde önemi bir yeri vard r. ç Denetim: TMSK un, üstendi i ro ve sorumuukar yerine getirirken if ve mesek dünyas ndan bekentieri neerdir? Büent Üstüne: Ükemizde uyguamaya konan pek çok aandaki kuraar n haz r ve tepeden inme oarak topuma empoze edidi i maumdur. Son y arda sivi topum örgütenmeerinde gözenen geifmeer, topumun kendi meseeerine giderek daha faza sahip oma e iiminde odu unu göstermektedir. TMSK da bir kamu kuruufu omas na karf n, standart üretmekte benimsedi i "kamuoyunun görüferine sunma" ikesiye sivi bir örgüt ifevi görmektedir. Bu nedene tüm igi grupar n n; tabiat ya kurumsa oarak Türkiye ç Denetim Enstitüsü ie bireyerinin, aç kanan tasakar hakk nda görüf bidirmek suretiye standart oufturma sürecine fiien kat maar n ve ça fma komisyonar na görev yapmak için davet ounanar n isteki ve igii omaar n bekiyoruz. ç Denetim: Türkiye ç Denetim Enstitüsü ie TMSK aras nda ifbiri i yap mas n yarar gördü ünüz konuar hakk nda bigi verir misiniz? Büent Üstüne: Yukar da da ifade etti im gibi, iç denetim eemanar n n muhasebe standartar n fiien kuanan kifier oarak meseki deneyimeri TMSK aç s ndan çok önemidir.kuruumuz, Türkiye ç Denetim Enstitüsü ie müfterek konuarda sinerji sa ay c her türü ifbiri ine igi duyar. Konuar n bir birine oan yak n doay s ya birikte sempozyumar düzenenmesinde, mesek mensupar n n e itiminde iki kurumun ifbiri i yapmas nda yarar görürüz. ç Denetim: Ekemek istedi iniz görüferiniz var m? Büent Üstüne: Bundan bir sene öncesinde biri ç k p da size Arthur Andersen gibi tüm dünyan n güvenini kazanm f as r k bir müessesenin bir anda yok oaca n söyese hiç ciddiye aabiir miydiniz? Birkaç sorumsuz kifinin hata, ihma ya da kas t, ne derseniz deyiniz mesek ahak ie ba dafmayan bir hareketi sonucunda iki büyük dev; denetim firketi ie müfterisi, adeta ikiz kueer gibi yere bir oduar. Denetçiik, ifte böyesine hassas ve sorumuuk gerektiren bir mesektir. Yüksek ahak standard na sahip kifiere mahsus bir u raf d r. Bu de ererin kazan mas ve korunmas, meseki prensiperden kesinike taviz verimemesine ba d r. Birieri size mese inizi sordu unda gurura "denetçi" odu unuzu söyeyiniz! ç Denetim: Tefekkür ederiz.

23 46 YAKIN PLAN 47 YAKIN PLAN ECIIA Bafkan Urich Hahn ie ç Denetim Üzerine Söyefi ç Denetim: Art arda meydana geen firket ifasar sonucu, operasyon ve denetim birimerinin görev ve sorumuukar özeike Amerika da tart f r hae gedi. Sarbanes-Oxey Kanu nu ve bunu takiben yeniden düzenenen SEC kanunar, ierde benzer sorunar n ekonomik sistemde yafanmas n önemek üzere at an ad mardan baz ar. fiirket feaketerinin ard nda yatan nedener ve yönetim ve denetim birimerinin sorumuukar hakk nda görüferinizi aabiir miyiz? Urich Hahn: Tarihte firket feaketerinin yo- unaft dönemer omuftur: Koonierdeki bafar s z girifimer, trenyou firketerinin ifasar, hisse senedi arac kurumar n n uygunsuz ifemeri, fiktif sat f/kâr rakamar n kabu ettirmeye yöneik entrikaar ve her türü yükümüü ün gizenme e iimi kontro ve raporama mekanizmaar n n sorguanmas na yo açm ft r. Her oay idari sistemerin yeniden yap and r mas - na sebep omuftur. Hââ da bu tür oayar n kökeninde para ve gücün cazibesi yatmaktad r ve muhtemeen hep öye oacakt r. Sonuç oarak; günümüzde yafanan oayar da tüm bunar n sadece bir uzant s d r. Bugün AB ve ABD deki iki büyük kurumun idari yap s nda nispeten parae yap and rmaar n omas, muhasebe mese inde karf af an güçükere goba oarak gerçek anamda mücadee edimesi, raporama ve kontro sistemerinin güveniiri ini artt racakt r. Önceden de beirtti im gibi, para ve gücün cazibesi sorunar n teme nedeni oarak kaacakt r ve bu nedene dayanan bafka yeni ve tehikei sorunar baf gösterecektir. Yönetimin sorumuu u öze ya da kamu firketerinin yönetimesi ve ifetimesidir. Denetim idare ve kontro sisteminin bir parças d r. Baz durumarda, örne in finansa kurumarda mevzuata uygunu u deneteyen birimerde odu u gibi, denetim faaiyeteri de operasyone faaiyeterin bir parças oarak yürütüebimektedir. Bugün içinde buundu umuz durum sebebiye, denetim birimerinin, organizasyonardaki kontro mekanizmaar nda iç denetimin önemini vurguamas gerekmektedir. Birçok üke, firket veya kamu hukukunda iç denetimin roünü tan mayan kanunar fimdiden oufturmuftur. ç Denetim: Ayn ba amda, Base Komitesi nin risk yönetimi ve denetim faaiyeterine iifkin sundu u tasa nas de erendiriyorsunuz? Urich Hahn: Banka denetçieri, bankaiçi ve bankad f grupar aras ndaki konumar n tan mamakta süreki oarak güçük çekmektedirer. Bir banka denetim biriminin banka d f ndaki grupara raporama yapmas tabi ki uygun düfmeyecektir, ancak önemi durumar söz konusu odu unda durumu bidirmeeri kanunen zorunu oabiir. ç Denetim: Yönetim ve denetim birimeri aras ndaki iifkierde geecekte ne gibi de ifikiker omas n bekeyebiiriz? Bu ikisi aras ndaki iifkiyi ne tür kuraar fekiendirecektir? Urich Hahn: Yönetim/denetim iifkisinin teme prensiperi zaten uzun süreden beri gene organizasyon kuraar ve uyguamaar n bir parças oarak tan manm f prensiperdir. Ancak uyguamaar n daha kat kuraar çerçevesinde, tüm igii grupar n ve de kurumun ç karar n koruyacak fekide gerçekefmesi öneme vurguanma d r. ç Denetim: Goba oarak bakacak oursak, geifmekte oan ükeerde denetim fonksiyonunun (gerekiiker/sorumuukar/yetkier,vb.) mevcut durumunu nas de erendirirsiniz? Geecekte yap mas gerekenere igii oarak da görüferinizi aabiir miyiz? Urich Hahn: Denetim mese i, geifmekte oan ükeerde zor bir durumdad r: Devet bünyesinde ve bankac kta odu u kadar sanayi ve ticaret sektörerinde de denetim konusundaki bigi düzeyinin geiftirimesi ve denetim a n n kurumas gerekmektedir. Buna ek oarak, bütün bu sektörerde, kanunar, prosedüreri, ifeyen mahkemeeri ve güveniir kurumar oan bir hukuk yap s na ihtiyaç vard r. Ayr ca, yönetim ve kontro modeeri kütürden kütüre önemi de ifikiker göstermektedir. Bu da, ükeeraras fonama imkânar ve if iifkieri önem kazand kça ortak bir denetim yakaf - m n n geiftirimesini gerektirmektedir. Ekonomik geifimi destekeyen etkii kontro mekanizmaar n n oufturuabimesi için uygun iç denetim kaynakar dahi omak üzere bir tak m kurumsa ö eere ihtiyaç vard r. Goba IIA organizasyonu (Institute of Interna Audit- ç Denetim Enstitüsü) - Etik keer (The Code of Ethics), Standartar (The Standards), Uyguama Esasar (Practice Advisories) ve bunun gibi birçok dokümana denetime iifkin yap y beiremiftir ve profesyone denetim kurumar n n uusa ve yere düzeyde oufturumas n destekemektedir. Baz kurumar bireyse oarak, geifmekte oan kurumara yard mc omaya, bigi, deneyim ve ba ant ar n onara payafmaya gönüü omaktad rar. ECIIA (European Confederation of Institues of Interna Auditing - Avrupa ç Denetim Enstitüeri Konfederasyonu) tüm Avrupa ükeerindeki denetim kurumar n n merkezidir ve yere kurumarda kuraar n beirenmesi sürecinde yer a r. fiahsen, deneyimerin payaf mas için geifmekte oan ükeerdeki denetim kurumar na s k s k ve sponsor deste iye workshopar n düzenenmesinin çok önemi odu una inan yorum. ç Denetim: Geifen denetim ça n n gerekerini yerine getirebimeeri için denetçierin ne gibi yetenekerinin omas gerekiyor? Urich Hahn: ç denetçierin iyi bir muhasebe, organizasyon ve bigi sistemeri (IS) bigisine odu u kadar mükemme ietifim becerierine de sahip omaar gerekir. Ba ms z k ve etik ikeerini kavramak ve geiftirmek, geifmekte oan ükeerde çok önemi bir ro oynamaktad r. Tüm bu ihtiyaçar aktif ve iyi fekiendirimif profesyone bir denetim a ie destekenmeidir. ç Denetim: Tefekkür ederiz.

24 48 49 MÜHÜR MÜHÜR Büyükük Her fiey De idir Küçük denetim departmanar na her zaman rastan r. Yeni kuruanardan baz ar büyük departmanara dönüfmeyi hedeferken, di ereri adeta, geçmifteki ihtifam süren soyuar gibi zay fam f ve zamana köeeri azat etmek zorunda kam ft r. Mode ya da paradigma, büyük ve karmaf k yap bir departmand r. Çok az insan, küçük denetim departmanar n n, iç denetim hizmetini etkin bir biçimde sa ay p sa ayamayaca n sorguam ft r. Küçük departmanar n, ya sadece bir geçif evresi ya da dikkate amaya de meyecek kadar küçük odu u kabu edimiftir. Peki kurumsa yönetim (yönetifim) ve risk yönetimine iifkin düfünceeri de- iftiren fey neydi? Orta düzey yöneticier, direktörer ve denetim komiteeri, bigii ve hatta sad rgan ç kar sahiperi (stakehoders) ie artan bir düzeyde ietifim içindedir. Onar art k organizasyonar n n iç denetim ihtiyaçar n yeniden de erendirmeke mefgudür. Mevcut denetim departmanar mikroskop at na a narak etkinikeri sorguanmaktad r. Bu tart fma pek çok sorunu ortaya ç karmaktad r. ç denetime daha faza kaynak ay r rsak, daha iyi odu u aç kça görüebien bir hizmeti aabiecek miyiz? Etkin bir departman için asgari say veya büyükük var m d r? Küçük bir departman için ihtiyaç duyuan yetenek, niteik ve tecrübe, büyük bir departman için gerekenerden fark m d r? Paradoksa oarak, baz organizasyonar iç denetime yeni kaynak ve enerji aktarma yoar n ararken, di ereri mevcut büyük departmanar n küçütmektedir. Küçüten organizasyonar n zoru u, yerefik izeme ve uygunuk ça fmaar ndan uzakaf p, dahii güvencenin sa anmas na tekrar odakanmakt r. Bu nedene, küçük iç denetim departman n n dinami ini anama, denetim profesyoneerinin önemi yetenekerinden biri haine gemektedir. Büyük, hiyerarfik, çok uzman ve bürokratik departman n eski paradigmas ise h za uygun omayan, gereksiz hae gemektedir. Sam Hearn "Küçük bir departmana sahip omak, iç denetim ça fmaar n n kaitesini düfürmemeidir." Sam Hearn Sorunar Ço u kifi için küçük bir departman n en zay f yan, uygun yetenek aanar na uafmadaki yetersizikeridir. Küçük departmanar n, ya bei bir konuda uzmanafmam f denetçieri ya da kendi uzman k aanar d f nda bafar bir fekide yer aamayan uzmanar istihdam edece i fekinde bir tart fma sözkonusudur. Her iki fekide de, verien hizmetin bir nevi uzafma odu u söyenir: Baz noktaarda iyi, ancak asa tamamen etkin de idir. Kaç kez bir departman müdürünün bigi ifem denetimi hizmeti vermedikeri gerçe i hakk nda fikayet etti ini duyduk? Pratikte, gereki uzman k yetenekerini küçük denetim departmanar na bafar bir fekide entegre etmek için pek çok fark strateji buunmuftur. Geenekse oarak, uzmanar d f kaynakar arac ya temin ediir. Sonuçar bunar n bir kar f m d r. Yakaf m n devam nda eksikik vard r ve persone kaitesi af r derecede de ifkenik gösterebiir. Daha hayai oarak, baz departmanar, ihtiyaç duyudu u an kendierine hizmet verebiecek serbest ça fan uzmanara uzun vadei iifkier kurmuftur. Di er durumarda, uzman denetçier tam zaman oarak istihdam ediir, ancak hizmeterine ihtiyaç duyumad nda di er kurumara veriir. Küçük iç denetim departmanar n n baf ndaki pek çok müdür, tecrübei profesyone denetçierin, aç k bir kariyer pan n n buundu u büyük departmanarda ça fmay tercih edecekerine dair yan f bir yarg - ya sahip oarak ça fm ft r. Gerçek hayatta odu u gibi, bu varsay mar kendi kendine gerçekefen kehanetere dönüfür. Küçük denetim departmanar organizasyondaki di er böümerden kat anar ve tecrübesiz muhasebeci adayar ie çok say da personee sahip hae geebiir. Pratikte, tecrübei iç denetçier aktif oarak kariyererinde yükseme aray - f nda omayabiece i gibi, büyük departmanar kat bir hiyerarfik yap ya büründüren pozisyonarda buunmak bie istemeyebiir. Ödüendirme Küçük bir denetim departman nda ça fmak, persone için cazip ve profesyone anamda ödüendirici bir seçenek oabimektedir. Uzun komuta zincirerinin omamas nedeniye kararar k sa sürede a n p, tüm personein tart fma ve strateji beireme süreçerine kat mas mümkün omaktad r. Bireyerin pozitif katk ar büyük bir departmandakine k yasa daha net görümekte ve bu nedene ödüendiriebimektedir. Ancak bu türden faydaar n, kurum kütürü ve yönetim fekinin kat mc yakaf m tefvik etti i durumarda geçeri odu u unutumama d r. Küçük departmanarda persone ikame panamas zordur ve personeden birinin kayb, onar büyük departmanardakine k yasa çok daha faza etkiemektedir. As nda, personeden birinin ayr mas n n departman n etkini ini ciddi öçüde etkiemedi i zaman, kritik say ya (critica mass) uaf m f odu u s k s k söyenir. Büyük departmanar ço unuka uygun ve yüksek standartarda denetim hizmeti verme yetenekeriye övünürer. Pratikte ise, bu geneike iyi tan man p tasaranm f sistemere, prosedürere ve bunara uygunu un sa anmas n kontro eden yönetime ba d r. Küçük bir departman için kritik süreçerin begeenmesi ve anaf mas da odukça önemidir. Ancak, denetimin baf ndakierin süreçere dahi omas, daha büyük departmanarda zorunu oan pek çok kontro ihtiyac n ortadan kad rmaktad r. Ayr ca, yayg n oarak buunan çok say daki yaz - m paketeri, her büyükükteki departmana, devam yüksek standartta denetim yakaf m ve dokümantasyonuna sahip oma imkan vermektedir. Herhangi bir denetim departman n n etkini i anahtar performans göstergeeri (APG) yard m ya izenir. Son tahide, hizmetin verimesi esas oup, süreç sadece bir araçt r. Uygun APG beirendi i takdirde departmanar n, devam yüksek standartara uafmak için motive omas mümkündür. Nihayetinde departman n tüm operasyonar n n, periyodik oarak d f de erendirmeye tabi tutumas, en iyi uyguaman n gerçekeftiriip gerçekeftirimedi ini ve uygun standartara uaf p uaf mad n teyit edecektir. Muhtemeen, az say da ba- ms z kaite kontroünün yap d küçük departmanarda, IIA standartar nda beirtien 3 y da bir d f de erendirme yapt r mas hususunun, denetim komiteerince srara uyguanmas yerinde oacakt r. Ancak, bu tip de erendirmeer, k yasama (benchmarking) veri taban na erifebien yetkin ba- ms z profesyoneer taraf ndan yap d nda paha ya ma oabimektedir. Kamu sektöründe ise, iç denetim geneike zorunudur ve bu nedene pek çok küçük gerçekten çok küçük departmanar mevcuttur. Devetin Hazine Denetim Poitika ve Dan fma ekibi, merkezi hükümet departmanar, kamu acente ve firketeri için Kamu ç Denetim Standartar haz ram ft r. Denetçier, d f de erendirmenin omad durumda ya da sadece rutin kontro amaç oarak, bu standartar baz aarak performansar n öçebiir. Bu tip bir kendi kendini denetim faaiyeti, iereme sa anmas mümkün oan, uygunuk (compiance) sa anmas imkâns z oan ya da küçük bir departman için uygun omayan aanar n beirenmesine yard m edecektir. S n r Bütçe ç denetimden bekenen hizmeterden biri de dan fman kt r. Ancak bu, küçük departmanara gere inden faza yük getirmektedir. Buna karf n, pananan dan fman k göreveri için bütçe ve bekenmedik ifer için zaman ay rmak mümkündür. Dan fman k her zaman organizasyona de er katma ve yönetimi y k denetim görüfü haz ranmas ve güvence sa anmas nda bigiendirmeidir. Yönetimin dan fman k hizmetine ihtiyac küfeti ise, muhtemeen iç denetimin, organizasyona oan etkieri ve organizasyonun de ifime adaptasyon yetene i konusunda bir inceeme yapmas gerekir. Dan fman k, küçük denetim departmanar n n ba ms z k ve yans z n zay fatabiir. Büyük bir departman, yapt ça fma bafka bir mesektaf taraf ndan denetenebiecek birisini bir proje ekibine dahi edebime üksüne sahiptir. Ancak, küçük bir departmandaki denetçier proje ekibine kat d kar nda, projeyi veya sonuçar n deneteme durumunda, kendierini uzafm f buabiirer. Bu ciddi bir probem oarak görüdü ü takdirde sorun, beiri projeeri deneteme görevini üstenmek üzere denetçier istihdam ederek çözümenebiir. Her ne kadar küçük departmanar beiri sorunara karf afsaar da, yönetime iyi kaite güvencesi sa amada etkin oabimektedir. Deyim yerindeyse, küçük bir iç denetim departman n n etkin oamayaca n düfünen biri sivrisineke hiç uyumam f demektir. Sam Hearn ün Interna Auditing & Business Risk in fiubat 2003 say s ndan a nan makaesini Sn. smai Aev diimize çevirmiftir.

25 50 MÜHÜR 51 MÜHÜR ç Denetimin Gönüü Kuruufarda Kuan mas Richard Weighe Geir Üzerindeki Bask ar Yat r mar n de erinin düfmesi Yat r mar n getirierinin düfmesi Turizmdeki düfüfer Ba fardan sa anan geirerin düfmesi Repütasyon Üzerindeki Bask ar ddiaar ve kütürün aç a ç kar mas Kurucuar n bekentierinin yüksemesi Kâr pay sahiperinin bekentierinin yüksemesi Gönüüer geçen 18 ayar n riskin de erendirimesine ve risk yönetiminin tan t mas na yöneik mücadee ederek geçirdier. Gönüü Kurumar içerisinde risk de erendirmesi yeni yönetmeiker sebebiye önem kazanmaya ve iç denetim, bu yap ar içersinde önemi bir ro oynamaya bafam ft r diyor Richard Weighe. Gönüüer Komisyonu nun riskin aç kanmas n sa ayacak gerekiikeri kapsayan Önerien Uyguamaar Bidirisi ni (SORP) 2000 yay nad. Bidiri içeri i ie birikte detay oarak inceendi inde firketer için istenen standartar n çok daha at nda oan yap ya sahip odu u veya daha yumufak bir versiyonu gibi görünüyor. Öye ki riski de- erendirirken, risk poitikaar n uyguarken yada iç kontroun yeterii ini öçerken ve de düzeni oarak raporama yaparken kuan an birtak m öze kofuar içermemekte odu u görüüyor. Bunar n yerine paragraf n içine gizenmif bir fekide buunan 31. Böüm içerisindeki metin organizasyonun maruz kad riskin tan m n n ancak onun müteveisi taraf ndan yap abiece ini ve kuruacak sistemerin bu riskeri ortan kad rma/azatma amac nda oacakar n içermektedir. Ancak birçok mütevei ve gönüü kurucu yöneticieri farkettier ki bu fekide bir bidiriyi yapmak için müteveierin riskeri de erendirmeeri ve riskeri s n fand rmaar ve riskeri minimize etmeeri için iç kontro düzenemeerini kurmaar gerekmekte ve kuruu sistemerin ça ft n kontro edebimek amac ie yeni sistemer kurumas na ihtiyaç duymaktad rar. Sonuç oarak; gönüüer geçen 18 ayar n riskin de erendirimesine ve risk yönetiminin tan t mas na yöneik mücadee ederek geçirdier. Tüm sektörer bei dereceerde bu zorukardan etkienmif oup bunar n ço u da yeni konuar de idir. Ancak, bununa birikte gönüüerin geireri düferken maiyeter yüksemekte ve bu sektör, kendini odu undan daha güvensiz hissetmektedir. (Bkz. Tabo-1) Enstantane Denetim Bu y n May s ay nda PKF Gönüü Finans Yöneticieri Grubu ie birikte, Vak far n yöneticieri ve müteveieri gözünden riskin ne odu unu ve risk yönetimini tan m n aç kanmas n sa ayan bir araft rma yapm ft r. Bu araft rman n amac gönüü kuruufara risk yönetimi ie igii soru sorudu unda kendierini hangi noktada hissettikeri ve hangi noktaya do ru ieremekte odukar na k saca bir bak f atmak, durumun portresini çizmektir. Araft rma, ngitere deki üçyüz eiden faza aanda cevapanm ft r. Anketi cevapayanardan geen mesajar n ço- u güven verici ve rahatat c ve birebir a nmak istenen cevapara do ru orant omuftur. Yakaf k ankete kat an kifierden %46 s karf afmakta odukar riskeri en az ndan 1 y dan beri de erendirmekte odukar, Maiyet Üzerindeki Bask ar Bina ve müftemiat n maiyeterinin yüksemesi Sigortaar n maiyeterinin yüksemesi Uusa sigortan n yüksemesi fverenerin yeni zorunuukar Yeni düzenemeer %9 u da bu de erendirmeyi 2 y dan uzun süredir yapmakta odukar n beirtmiferdir. Araft rma ayr ca kat mc ar n %76 s risk yönetimini öçmekte SORP 2000 e ayn noktada odukar n göstermif, üsteik kat mc ar n %76 s n n ieride kendi risk yönetimerini geiftirmeye niyeti odukar n da ortaya ç karm ft r. K demi yöneticierden aras ndan 10 kifiden 9 u (%89) risk yönetimini çok iyi anam f odukar konusunda kendierine güven duymakta ve kat mc ar n 28 i riskin tan manma ve de erendirme afamas n müteveieri içermemekte odu unu düfünmektedirer. Tüm bunara ek oarak kat mc ar n %33 ünde risk de erendirmesi tek bir kifi taraf ndan gerçekeftirimektedir. Kat mc ar n %46 s periyodik izeme ve de eendirme afamas nda kat mc ar n kendierini çok güvende hissetmedikerini beirtmiferdir. Yöneticierin %20 si riskere iifkin raporar y da 1 kere ad kar, ancak geriye kaanar n yar s ndan ço unun y da üç ayda bir amakta odukar beirtimiftir. Güven Sa ama Yöneticierin ço unun neye ihtiyaçar n n odu unu bimeeri odukça rahatat c omaktad r. Kat - mc ar n %8 i riskin tan manmas ve de erendirimesi afamas n inceedikeri ve bunar yöneticiere ve müteveiere raporamakta odukar n beirtmiferdir. Yakaf k kat mc ar n 1/3 ündeki risk de erendirimesinin bir bütün oarak yönetici tak - m tarafandan de i de; sadece bir kifi taraf nda yap makta odu u ve oayar n yar s nda risk de erendirmeerinin yöneticier taraf ndan müteveier kat m a nmadan yap makta odu u ortaya ç km ft r. Bu araft rma funu ortaya ç karm ft r ki müteveier ve yöneticier kendierini hem çok güveni, hem de bir o kadar güvensiz hissetmektedirer. Etkieyicii in Üzerindeki Bask ar K s tamaara ve zorukara girif Tekrarama oran Kamu hizmeterinden geri çekimek Güvenik tehditeri Tabo-1 Periyodik raporamaar n, risk de erendirmesinin, müteveierin risk yönetimine iftirak etmeerinin sa anmas n n risk poitikas n n beirenmesinde önemi noktaar odu u anaf m ft r. Anahtar Risker Kat mc ara, karf aft kar ve organizasyonar güçsüzeftiren en önemi 5 riskin ne odukar sorumuftur. Sonuçar sürpriz omam f ve en önde geeneri; finansa kaynakar, repütasyon personein becerieri, hizmetin etkini i, ve hükümet poitikaar oarak ortaya ç km ft r. Ancak kat mc ar birçok durumda, riski azatmadaki k s t yetenekerinin onar savunmas z k an nokta odu unu beirtimiftir. Organizasyonardaki yöneticierin ancak %20 si riske iifkin y da bir kere rapor amaktad rar. Tüm bunar iç denetçiere riskin tan manmas nda, yöneticierin e itimesinde ve müteveierin riski etkin oarak kuanmaar na, risk de erendirimesinin do ru bir fekide yap mas na oanak sa amaar na f rsat vermekte ve yönetime riskin azat mas içine etkin araçar sunmaar na yard mc omaktad rar. Gönüü kuruufar aan ndaki, iç denetim geneike büyük bir yap ya sahip vak far n içinde kendine yer bumaktad r. Geenekse oarak bir çok vak f, kendierini riski öçmede son derece küçük ve yetersiz oarak görmektedirer. Ancak bu kuruufar faaiyet aanar ne kadar riski oursa iç denetimin bu kuruufar içinde oynayaca roün giderek daha önemi omas na ve yöneticiere müteveiere daha faza ba ms z oarak güven sa amas na oanak tan yacakt r. Richard Weighe in Interna Auditing & Business Risk in Ara k 2002 say s ndan a nan makaesini Sn. Tunca Ünayra diimize çevirmiftir.

26 52 PANO 53 PANO Risk Yönetimi Konferans gerçekefti 16 Ocak 2003 tarihinde Ceyan Inter-Continenta Ote de, Risk Yöneticieri Derne i ve Finans Dünyas n n ortak katk ar ya "Risk Yönetimi" konuu bir konferans düzenendi. Aç f konufmaar n Risk Yöneticieri Derne i Bafkan Dr. Cüneyt Sezgin ve Türk Ekonomi Bankas Yönetim Kuruu Bafkan Yavuz Canevi nin yapt kar konferans; "Risk Yönetiminde Dünya Nerede, Biz Neredeyiz", "Bankac k Sektöründe Kredi Riski Yönetimi", Bankac k Sektöründe Piyasa Riski Yönetimi" ve "Operasyone Risk, Teknooji Riskeri, Süreç Riskeri ve ç Kontro Sistemeri" omak üzere dört oturum hainde düzenendi. Konferans n sonunda ayr ca risk yönetimi ve sistemeri konusunda dan fman k hizmeti veren Kamakura Corporation taraf ndan "ikidite riski" ve "net ekonomik de er" konuar nda iki workshop yap d. Risk yönetimi konusunda geifmif ükeer ie Türkiye deki uyguamaar n detay oarak karf - aft r d ik oturumda, konufmac ar taraf ndan geifmif üke standartar na uyum için en önemi afaman n sektörde risk yönetimi kütürünün yereftirimesi odu u vurguand. Kredi riskine iifkin ikinci oturumda ise kredi riski öçümünün haen geifmif ükeerde de üzerinde ça f an bir konu odu u, öçümemeerin sa k oabimesi için veri taban oufturma ve BIS in yeni düzenemeerine haz r k ça fmaar n n devam etti i beirtidi. Üçüncü oturumda bankac - k sektörünün topam verieri dikkate a narak oufturuan örnek RMD (riske maruz de er) sonuçar ve buna ba stres ve senaryo anaizeri sunudu. Operasyone Risk, Teknooji Riskeri, Süreç Riskeri ve ç Kontro Sistemerinin ee a nd dördüncü oturumda ise Türkiye uyguamaar na iifkin oarak operasyone risker ve kontroerine iifkin uyguama örnekeri kat mc ara aktar d. Çefiti banka, dan fman kuruuf, akademik çevreer ve yasa otoriteerden 150 ye yak n kat mc n n buundu u konferansta, kat mc ar mevcut risk yönetimi düzenemeeri ve geifmeer konusunda birbireriye görüf payafma imkân - na sahip oduar. Tide 8. Oa an Gene Kuruu Yap d Türkiye ç Denetim Enstitüsü Derne i nin 8. Oa an Gene Kuruu 25 Ocak 2003 Cumartesi günü BSH-Profio Hoding Topant Saonu nda yap d. Gene Kuru Topant s nda 2002 ça fma dönemi faaiyeteri ve mai sonuçar ie 2003 y bütçesi görüfüerek kabu edidi, medeni kanun ve derneker yasas ndaki de ifikiker çerçevesinde tüzük de ifiki i yap d ve disipin yönetmei i onayand. Dergi Paket Töreni Birinci yay n y n geride b rakan ve büyük igi ve be eni gören mese in ik ve tek dergisi oan ç Denetim in yay n, tasar m ve haz ranmas nda eme i geçenere T DE Yönetim Kuruu taraf ndan paket veridi. Paketer, T DE Gene Kuruu s ras nda Yönetim Kuruu Bafkan Çetin Özbek taraf ndan takdim edidi. Bu vesie ie dergimizin oufum ve geifimine katk da buunanara fükranar m z sunuyoruz. TMSK Bafkan Büent Üstüne Ziyaret Edidi Türkiye Muhasebe Standartar Kuruu Bafkan Büent Üstüne ziyaret edierek Dergimiz için kendisi ie söyefi yap d. Ziyaret s ras nda yap an görüfmede Üstüne, T DE nin TMSK nun igi grupar içinde önemi bir yeri buundu unu ifade ederek iki kurumun bir çok konuda birikte ifbiri i yapabiece ini beirtti. ECIIA Yönetim Kuruu Amsterdam da Topand Avrupa ç Denetim Enstitüeri Konfederasyonu Yönetim Kuruu, 22 Mart 2003 tarihinde Amsterdam da topand. Topant da Avrupa Biri i Kurumsa Yönetim Pan içinde ç Denetim in Roü de erendiridi.

27 54 55 YANSIMA YANSIMA f Sürekii i Panamas PriceWaterHouseCoopers n Yeni Zeanda, ofisi f Sürekiik Pan ndan Sorumu Partneri Matthew Coins ie yapt m z röportaj m z aktar yoruz. ç Denetim: f Sürekii i Panamas ( SP) nedir? Matthew Coins: f sürekii inin yönetimi sadece bir pandan ibaret de idir. Burada üç önemi tabaka vard r: En tepede üst yönetim vard r, arada if aanar buunmakta, süreçerin mümkün oan en k sa süre içerisinde yeniden iferik kazand r mas yer amaktad r. Bunu sa ayacak oan teknooji ve ietifim sistemeri oacakt r. Sistemer, if sahaar ve üst yönetim omak üzere üç tabaka buunmaktad r. Her aan için insan, atyap ve pan omak üzere üç eement buunmaktad r. Gerçek oayarda, panar n önemi, insan ve atyap ie k yasand nda odukça düfüktür. Gerçek bir kriz an nda insanar pan okumazar, insanar ne yapacakar konusunda bigi sahibierse, pan okuyamayacakar, direk ve h z bir fekide aksiyon aacakard r. Yönetimin bu konuya verdi i önem de çok beireyicidir. Geçmif oayar, if sürekii- ini iyi yönetin firketerin hisse fiyatar n n di ererine göre daha çabuk toparand n ve firketerin bundan fayda gördü ünü kan tam ft r. ç Denetim: Metodar ve uyguama yöntemeri neerdir? Dünya da yafanan 11 Eyü gibi oayar n if sürekiik panamas üzerine ne gibi etkieri omuftur? Matthew Coins: Metodooji konusunda iki aternatife bakmak gerekir, bunardan bir tanesi geenekse metodoojidir. Bu s k ka kuan an bir yöntemdir. Burada izenen yöntem, bigi topama, örnekeme ve raporama, anahtar süreçerin beirenmesi gibi konuar içerir. Bundan sonra strateje geiftiriir, tak m prosedüreri dokümante ediir ve en sonunda insanar e itiir ve test afamas na geçiir. Bu çok yayg n ve piyasada s k ka uyguanan bir yöntemdir. Uyguamas iki üç y aabiir. "Fast Track Metodu" ise öze ve basit bir yöntemdir. Buradaki afamaar simüasyon, uyguama ve test afamaar d r. Bu süreç geenekse metodun kapsad tüm afamaar kapsar, ancak bunu çok h z bir fekide gerçekeftirir. Büyük bir organizasyon için, tipik oarak bu metodun baftan sona uyguanmas at hafta a r. Burada fikir insanar simüe etmek ve daha sonra atyap daki gereksinimeri beireyerek pan uyguamak ve test afamas na geçmektir. Geenekse yöntemde ise önce pan oufturuur ve daha sonra uyguama afamas na geçiir. Geçmifte geenekse yöntem simüasyona tabi tutudu u ya da gerçek bir oayda denendi i bir durumda bafar s z omuftur; daha uzun, daha maiyeti ve daha bafar s z bir metodoojidir. Gerçek bir kriz an nda, insanar ka t üzerindeki f Sürekiik Panar n okumayacakard r! 11 Eyü oayar n n etkisi, terör oayar na cevap verebiecek sistemere oan taebin büyük oranda artmas omuftur. Bu, deprem sonras nda Türkiye de yafanan oayara benzer bir durumdur. ç Denetim: SP n n bafar ya uyguanmas na bir örnek verir misiniz? Organizasyonar n s k ka yapt kar hataar neerdir? Matthew Coins: Büyük bir organizasyonda, siah bir kifinin binaya sad r s sonucunda, 1200 kifi 12 hafta süreye uzakta kamak durumunda kad ar. Kifi binay atefe verdi, bomba att, bigisayarar ve atyap tahrip odu. Cuma günü yafanan bu oay n ard ndan Pazartesi günü, bu organizasyon tekrar faaiyete geçmeyi bafard. Bunu sa ayan Fast Track Metodu nun bafar ya uyguanmas odu. Di er bir örnekte, bir virüs sad r s na u rayan bir ietifim firmas, bu metodu bafar ya uyguad. Tayvan da yafanan bir depremde, bu metodu kuanan bir banka bafar odu. Tüm bu örnekerde bafar y sa ayan unsur, insanar n ne yapacakar n bimeeri odu. Bu yöntem, tabandan yukar ya do ru uyguanan geenekse yöntemin aksine, tepeden afa ya do ru uyguanan bir yöntemdir. Denetim aç s ndan bak d nda bir pan çok iyi dizayn edimif oabiir, ancak pan n görüntüsü ça faca anam na gemez. SP n n ne kadar bafar odu unu rakamsa oarak öçmek odukça zordur. Hong Kong da iman ifetmecii i yapan bir kuruuf, 10 dakika k bir bigisayar çöküfünün kendierine 1 miyon Doar a ma oaca na inan yor. Ancak rakamsa etkierden ziyade, müfteri memnuniyetsizi i, marka ve itibar zedeenmesi gibi zararar ortaya ç k - yor ki, bunar öçmek odukça zor. ç Denetim: Organizasyonar SP konusunda ifbiri i yapabiirer mi? Sizce bu konuda düzeneyici kamu otoriteerine bir görev düfüyor mu? Matthew Coins: Özeike finans sektöründe bu tür bir ifbiri i ouyor. Örne in, srai de bankac k sektöründe Irak Savaf na haz r k yapmak konusunda böye bir ifbiri i yap d. Burada probem, ifbiri i yapan organizasyonar n, ik etapta kendi sistemerini yeteri düzeyde panamam f omas d r. Örne in, Türkiye de deprem konusunda kamu otoriteeri ükenin zararar n n minimize edimesi için koordinasyon sa amak zorundad rar. Ancak kendi önemerini amayan organizasyonar bu ifbiri ine katk da buunamayacakard r. ç Denetim: Sistem çöküfü ie yeniden aya a kamak aras nda sizce ne kadar süre oma? Matthew Coins: Bence organizasyonar n ço- u, bir an önce sistemerin aya a kakmas gerekti inin biincindeer. Ancak bu, ifin yap s na ve organizasyona göre fark k gösterebiiyor. Örne in Güney Afrika da bir banka, Hazine fonksiyonunun dört saat içerisinde yeniden aya- a kakmas n istiyor. Fakat yafanan bir oayda, insan faktörüne gereken önem vermedikeri için, bu sürenin 20 saate ç kt na tan k oduar. Bunun nedeni ise, insanar n yedek sistemerinin beirenen okasyona bekendi i kadar k sa süre içerisinde taf nmaar n n mümkün omamas yd. ç Denetim: Organizasyonar SP n ne kadar s k ka gözden geçirmeidir? Matthew Coins: Ka t panar n yeniden gözden geçirimesi gerekii ine inanm yorum. Çünkü, kriz an nda insanar bu ka tar aç p okumayacakard r. Ka t panar güven vermezer. Simüasyon ve test süreerinin s k, personein iften ayr ma oran na göre beirenmeidir. Yine if aan ndaki de ifim h z da bu s k etkieyen unsurar aras ndad r. Kriz yönetimine önceik verimeidir. ç Denetim: Tecrübeerinize göre, SP n n uyguanmas nda hangi ükeer ya da kurumar di- ererine göre daha bafar ouyor? Matthew Coins: Gene oarak, insan faktörünün önem veridi i ükeer ve Bat tarz bir yönetim tekni i uyguayan kurumar di ererine göre daha bafar ouyor. Bankaar bu konuda en bafar s z kurumar aras nda yer a yor, çünkü bankaar ka t üzerinde panamaya daha çok önem veriyor. Bankaar n ço unun merkezi bir IT yedekeme sistemi buunuyor. Az say da bankan n iyi bir kriz yönetim sistemi var. Ancak unutmamak gerekir ki, bankaar için zaman çok önemi. Ree sektör genede zamana daha az ba m d r. Gerçek anamda güveniirik, simüasyon teknikeri kuan an, zor bir test afamas ndan geçmif panda buunacakt r. ç Denetim: Çok tefekkür ederiz. Röportaj Sn. Evren At ok diimize çevirmiftir.

28 56 ATAÇ 57 ÖZET/SUMMARY AJANDAMIZ TAR H ETK NL KLER Engish Summary 11 Ocak 2003 ECIIA Yönetim Kuruu Topant s -Brükse 16 Ocak 2003 Risk Konferans 25 Ocak 2003 T DE 8. Oa an Gene Kuruu Ocak 2003 Bigi Teknoojisi Denetimi ve ç Denetim Araçar Semineri fiubat 2003 Sinai Mükiyet Hakar Semineri Ai R za Efkazan, in his artice tited "Interna Auditors in the New Universe of Interna Auditing", gives the definition of interna audit done by the Institute of Interna Auditors. According to the author, the vaue added by the interna audit functions to their organisations is currenty bigger and much more crucia compared to the past, and that is why the interna auditors shoud be more taentfu and donated with professionaism and technica knowedge. Communication, training, performance reviews, code of ethics and certification in ther of intera auditing are other areas that the author eaborates in his artice. Büent Üstüne, Head of the Accounting Standards Board of Turkey, in the interview that he gave to "Interna Audit" expains his views regarding the Accounting Standards Board, its objectives, the vaue added by the Board to the professiona of accounting and auditing in Turkey and a around the word. Üstüne aso mentions about the cooperation opportunities between the Board and T DE (Institute of Interna Auditors Turkey) fiubat 2003 Kurban Bayram n z Kutu Osun! fiubat 2003 Sinai Mükiyet Hakar Semineri fiubat 2003 Bigi Teknoojisi Denetimi ve ç Denetim Araçar Semineri Ahmet Ery maz, in his pages caed "Marker" examines the process of estabishing an Interna Contro Department and anayses resourcing/recruitment of interna controer with a sense of humour under the tite "Under the Shadow of Inspection". 22 Mart 2003 ECIIA Yönetim Kuruu Topant s -Amsterdam 09 Nisan 2003 T DE Dan fma Kuruu Topant s May s 2003 VII. Türkiye ç Denetim Kongresi "Denetimin De ifen Dünyas " Haziran 2003 Uusararas ç Denetim Konferans - Las Vegas In his artice, Ai Kami Uzun mentions about the "apprenticeship training" in interna auditing and underines how experience, knowedge and professiona taents are important for that profession. Having started from a nostagic perspective, the author continues with current deveopments and highights the areas where interna auditors shoud "master" as we. The experience and know-how gained through years being aways very important, the artice draws aso attention to the professiona interna auditing certification (CIA) for a auditors having different eve of experience.

Ergene Havzas Kirlilikten Ar nd r lmal

Ergene Havzas Kirlilikten Ar nd r lmal > KAPAK Savafl M. Özaydemir TOBB Sanayi Odaar Konsey Sözcüsü Hai fiahin TOBB TSO Konsey Sözcüsü Ai Duru TOBB Ticaret Odaar Konsey Sözcüsü V. Türkiye Ticaret Ve Sanayi fiuras nda Bögeerin Sorunar Masaya Yat

Detaylı

Dalg ç Pompalar AL 6-7 -8-10 -14

Dalg ç Pompalar AL 6-7 -8-10 -14 Dag ç ar AL 6-7 -8-1 -14 SU KADAR DE ERL ALARKO, DALGIÇ POMPADA HER ZAMAN 1 NUMARA Aarko dag ç pompaar kuan m ve içme suyu aan nda Her an kuan ma haz r Dertsiz Yat r m k sa sürede geri ödeyen KES NT S

Detaylı

Tek cam genişliğinde. Çift cam sıcaklığında

Tek cam genişliğinde. Çift cam sıcaklığında Isı Yaıtımı Eyü 2012 Tek cam genişiğinde. Çift cam sıcakığında Pikington Spacia Yeniikçi vakumu cam. Pikington Spacia Yeniikçi vakumu cam. Pikington Spacia vakumu cam Geişmiş Pikington Spacia teknoojisi

Detaylı

TEST lk durumda terazi. 6. I. durumda, KÜTLE, A IRLIK VE Efi T KOLLU TERAZ. Denklem 2 yi denklem 1 de yazarsak 2P = (6+P) m = 30 g olur.

TEST lk durumda terazi. 6. I. durumda, KÜTLE, A IRLIK VE Efi T KOLLU TERAZ. Denklem 2 yi denklem 1 de yazarsak 2P = (6+P) m = 30 g olur. ÜTE, A IRI VE Efi T OU TERAZ TEST - 1 1. 2 3 Z Denkem 2 yi denkem 1 de yazarsak 2P = 2.2 + (6+P) P = g I. yarg kesinike do rudur. fieki- I deki terazinin dengesinden, = 2.1 + = + 2 g Buradan, m > m dir.

Detaylı

Türkiye'nin Tükenmeyen Kalemi. Adalet Meslek Yüksekokulu

Türkiye'nin Tükenmeyen Kalemi. Adalet Meslek Yüksekokulu Türkiye'nin Tükenmeyen Kaemi Adaet Mesek Yüksekokuu Atatürk, 1923 yıında çağdaş ve aik anayışa temeendirien Genç Cumhuriyetimizin, aydınanma younda ışığını gençerden aması gereğinin biinci ie eğitime yönedi.

Detaylı

Markalama, kodlama ve sistem çözümleri. Otomotiv ve havacılık

Markalama, kodlama ve sistem çözümleri. Otomotiv ve havacılık Markaama, kodama ve sistem çözümeri Otomotiv ve havacıık Üretim hatarınızda, kendine has zorukara karşıaştığınızı biiyoruz Otomotiv ve havacıık sektörerinde, söz konusu ürün kaitesi oduğunda hataara yer

Detaylı

Cahit Arf Matematik Günleri IV Hilbert Mesafesi

Cahit Arf Matematik Günleri IV Hilbert Mesafesi ahit rf Matematik Güneri IV - 005 Hibert Mesafesi kinci Gün Soruar, 6 Nisan 005 ndrei Ratiu* / ratiu@bigi.edu.tr R Ökid düzeminde ayn do rusu veya ayn Ω çemberi üzerindeki oan dört fark,,, noktas aa m.

Detaylı

Endüstri Mühendisliğine Giriş. Jane M. Fraser. Bölüm 2. Sık sık duyacağınız büyük fikirler

Endüstri Mühendisliğine Giriş. Jane M. Fraser. Bölüm 2. Sık sık duyacağınız büyük fikirler Endüstri Mühendisliğine Giriş Jane M. Fraser Bölüm 2 Sık sık duyacağınız büyük fikirler Bu kitabı okurken, büyük olasılıkla öğreneceğiniz şeylere hayret edecek ve varolan bilgileriniz ve belirli yeni becerilerle

Detaylı

2 0 1 6 / 1. D Ö N E M

2 0 1 6 / 1. D Ö N E M MALİ MÜŞAVİRLİK YETERLİLİK SINAVI HAZIRLIK KURSLARI YENİLENEN KURSLARIMIZIN AVANTAJLARINDANYARARLANIN bizime uaşın KURS YERLERİ Şişi (Gayrettepe, Dedeman İş Merkezi) Kadıköy (Hasanpaşa Mh.) Şirinever Eğitim

Detaylı

6Ekim 2004 tarihinde 59. Hükümet

6Ekim 2004 tarihinde 59. Hükümet Aziz ÇEL K Krista- f Sendikas E itim Müdürü Avrupa Sosya fiart ve Türkiye nin Çekinceeri 6Ekim 2004 tarihinde 59. Hükümet taraf ndan imzaanan Gözden Geçirimif Avrupa Sosya fiart, Hükümet taraf ndan onayanmak

Detaylı

CI/SfB Ro8. (Aq) Eylül 2012. Geliştirilmiş Yeni Temperli Cam. Pilkington Pyroclear Yangın Camı

CI/SfB Ro8. (Aq) Eylül 2012. Geliştirilmiş Yeni Temperli Cam. Pilkington Pyroclear Yangın Camı CI/SfB Ro8 (Aq) Eyü 2012 Geiştirimiş Yeni Temperi Cam Pikington Pyrocear Yangın Camı Pikington Pyrocear, yangın camı cephe: bütünük içeren tipik bir uyguama (E30) Pikington Pyrocear Yeni nesi Pikington

Detaylı

Bina Isıtmada Enerji Tüketiminin Optimum Kontrolü JAGA Araştırması

Bina Isıtmada Enerji Tüketiminin Optimum Kontrolü JAGA Araştırması Bina Isıtmada Tüketiminin Optimum Kontroü JAGA Araştırması İç mekan ısıtma ve soğutma sistemerinde enerji tüketiminin kontro edimesi ısınma ve ikimeme teorisinde daima önemi ro oynayan bir konu omuştur.

Detaylı

Bu deniz motosikletini çal flt rmadan önce bu klavuzu dikkatlice okuyunuz. Bu klavuz, tafl t n sat lmas halinde WaveRunner da kalmal d r.

Bu deniz motosikletini çal flt rmadan önce bu klavuzu dikkatlice okuyunuz. Bu klavuz, tafl t n sat lmas halinde WaveRunner da kalmal d r. Bu deniz motosiketini ça ft rmadan önce bu kavuzu dikkatice okuyunuz. Bu kavuz, taf t n sat mas hainde WaveRunner da kama d r. Önemi kavuz bigieri EJU37540 Kifise Deniz Motosiketi (PWC) için, 2003/44/EC

Detaylı

Öncelikle basın toplantımıza hoş geldiniz diyor, sizleri sevgiyle ve saygıyla selamlıyorum.

Öncelikle basın toplantımıza hoş geldiniz diyor, sizleri sevgiyle ve saygıyla selamlıyorum. Gümrük Ve Ticaret Bakanı Sn. Nurettin CANİKLİ nin Kredi Kefalet Kooperatifleri Ortaklarının Borçlarının Yapılandırılması Basın Toplantısı 24 Eylül 2014 Saat:11.00 - ANKARA Kredi Kefalet Kooperatiflerinin

Detaylı

Topoloji değişik ağ teknolojilerinin yapısını ve çalışma şekillerini anlamada başlangıç noktasıdır.

Topoloji değişik ağ teknolojilerinin yapısını ve çalışma şekillerini anlamada başlangıç noktasıdır. Yazıyı PDF Yapan : Seyhan Tekelioğlu seyhan@hotmail.com http://www.seyhan.biz Topolojiler Her bilgisayar ağı verinin sistemler arasında gelip gitmesini sağlayacak bir yola ihtiyaç duyar. Aradaki bu yol

Detaylı

Ücret ve sosyal imkan çalışanı bağımlı kılar mı?

Ücret ve sosyal imkan çalışanı bağımlı kılar mı? On5yirmi5.com Ücret ve sosyal imkan çalışanı bağımlı kılar mı? Bağlılık için çalışanın gözünde yapılan işin bağlanmaya değer olması gerekir. Para, kariyer gibi özellikler insanları çeker, ancak mutlu etmez,

Detaylı

KOB Zirve lerinin V. si stanbul da. KOB lerin Z RVE si Cevahir de. Abdullah ÇÖRTÜ. Fettah GÜVENTÜRK. fiefik ÇALIfiKAN. Veli SARITOPRAK.

KOB Zirve lerinin V. si stanbul da. KOB lerin Z RVE si Cevahir de. Abdullah ÇÖRTÜ. Fettah GÜVENTÜRK. fiefik ÇALIfiKAN. Veli SARITOPRAK. Abduah ÇÖRTÜ Petro Fiyatar Üzerine n 18 de Fettah GÜVENTÜRK Vas f çeik kuan m nda teknoojik geifmeer n 5 te fiefik ÇALIfiKAN YTL nin ifevsizefti i ne zaman anaf acak? n 15 te Vei SARITOPRAK Hofgedin Gazi

Detaylı

> KAPAK. de kolayl kla nüfuz edebilece i düflünülüyor.

> KAPAK. de kolayl kla nüfuz edebilece i düflünülüyor. > KAPAK sektörerine biraz osun nefes ad racak. Türk müteahhiterimizin odukça etkin odu u bu pazararda, ticari engeerin kad r mas ie birikte Türk inflaat ürünerinin de koay ka nüfuz edebiece i düflünüüyor.

Detaylı

ÇALIŞMA ORTAMI. Her Yer Kan ve Barut Kokuyor; Gözyaşı Seller Gibi Akıyor. OSTİM Patlamalarının İlk Düşündürdükleri. Çim Biçerken İş Güvenliğini Düşün

ÇALIŞMA ORTAMI. Her Yer Kan ve Barut Kokuyor; Gözyaşı Seller Gibi Akıyor. OSTİM Patlamalarının İlk Düşündürdükleri. Çim Biçerken İş Güvenliğini Düşün ÇALIŞMA ORTAMI ISSN 1302-3519 İki Ayda Bir Çıkar / Sayı : 116 Her Yer Kan ve Barut Kokuyor; Gözyaşı Seer Gibi Akıyor OSTİM Patamaarının İk Düşündürdükeri İŞÇİ SAĞLIĞI İŞ GÜVENLİĞİ ERGONOMİ İŞ HİJYENİ ÇEVRE

Detaylı

Başkan Acar Bursa da Sosyal Güvenlik Reformunu Anlattı

Başkan Acar Bursa da Sosyal Güvenlik Reformunu Anlattı Başkan Acar Bursa da Sosyal Güvenlik Reformunu Anlattı SOSYAL GÜVENLİK KURUMU BAŞKANI FATİH ACAR: - 2008 YILINDA SÜRDÜRÜLEBİLİR BİR SOSYAL GÜVENLİK SİSTEMİNİN TEMELLERİ ATILDI - İLAÇ VE TIBBİ MALZEME KONUSUNDA

Detaylı

Türkiye'de Mesken Tipleri

Türkiye'de Mesken Tipleri Zeus tarafndan yazd. Perembe, 06 Austos 2009 18:53 - Son Günceeme Sa, 01 Arak 2009 15:20 Türkiye'de Mesken Tiperi Türkiye'de en ike saz meskenden en modern gökdeenere kadar çok çeiti mesken tiperi buunur.

Detaylı

TEKNOPAZAR TEKNOLOJİK ÜRÜN TANITIM VE PAZARLAMA DESTEK PROGRAMI

TEKNOPAZAR TEKNOLOJİK ÜRÜN TANITIM VE PAZARLAMA DESTEK PROGRAMI GENEL MÜDÜRLÜĞÜ BİLİM VE TEKNOLOJİ TEKNOLOJİK ÜRÜN TANITIM VE PAZARLAMA DESTEK PROGRAMI Biim, Sanayi ve Teknooji Bakanığı Biim ve Teknooji Gene Müdürüğü Biim, Sanayi ve Teknooji Bakanığı Biim ve Teknooji

Detaylı

Sayın Bakanım, Sayın Rektörlerimiz ve Değerli Katılımcılar,

Sayın Bakanım, Sayın Rektörlerimiz ve Değerli Katılımcılar, Sayın Bakanım, Sayın Rektörlerimiz ve Değerli Katılımcılar, Orman ve Su İşleri Bakanımız Sn. Veysel Eroğlu nun katılımları ile gerçekleştiriyor olacağımız toplantımıza katılımlarınız için teşekkür ediyor,

Detaylı

İşletme Gelişimi Atölye Soruları

İşletme Gelişimi Atölye Soruları İşletme Gelişimi Atölye Soruları Şemsettin Akçay Satış Pazarlama ve İnovasyon Mühendisi İşletmenizi Başarıya Götüren 50 Soru! Bir gün küçük kızımız Lara (o zaman 3.5 yaşındaydı): Baba deniz gölgesi nedir,

Detaylı

İSTEK ÖZEL KAŞGARLI MAHMUT LİSESİ

İSTEK ÖZEL KAŞGARLI MAHMUT LİSESİ İSTEK ÖZEL KAŞGARLI MAHMUT LİSESİ MAYIS, 2016 MESLEK SEÇİMİ VE KARİYER PLANLAMADA VELİNİN ROLÜ PSİKOLOJİK DANIŞMA VE İÇİNDEKİLER: Meslek Seçiminin Önemi Meslek Nedir? Kariyer Meslek Seçiminde Dikkat Edilecekler

Detaylı

Bir Fidandan Bir Çınara: Düzce Üniversitesi.

Bir Fidandan Bir Çınara: Düzce Üniversitesi. Bir Fidandan Bir Çınara: Düzce Üniversitesi. Üniversitemizin 10. Yıl Etkinlikleri kapsamında düzenlenen Düzce Üniversitesi 10 Yaşında başlıklı söyleşi, Cumhuriyet Konferans Salonu nda gerçekleştirildi.

Detaylı

MİKRO İKTİSAT ÇALIŞMA SORULARI-10 TAM REKABET PİYASASI

MİKRO İKTİSAT ÇALIŞMA SORULARI-10 TAM REKABET PİYASASI MİKRO İKTİSAT ÇALIŞMA SORULARI-10 TAM REKABET PİYASASI 1. Firma karını maksimize eden üretim düzeyini seçmiştir. Bu üretim düzeyinde ürünün fiyatı 20YTL ve ortalama toplam maliyet 25YTL dir. Firma: A)

Detaylı

M i m e d 2 0 1 0 ö ğ r e n c i p r o j e l e r i y a r ı ş m a s ı soru ve cevapları

M i m e d 2 0 1 0 ö ğ r e n c i p r o j e l e r i y a r ı ş m a s ı soru ve cevapları M i m e d 2 0 1 0 ö ğ r e n c i p r o j e l e r i y a r ı ş m a s ı soru ve cevapları S1: Erasmus kapsamında yapılan projelerle yarışamaya katılınabilir mi? C1: Erasmus kapsamında gidilen yurtdışı üniversitelerdeki

Detaylı

ĐŞKUR sitesine giriş şifremizi hatırlamadığımız için, şifremi unuttum kısmını tıklıyoruz.

ĐŞKUR sitesine giriş şifremizi hatırlamadığımız için, şifremi unuttum kısmını tıklıyoruz. ĐŞKURLULARIN BĐLGĐLERĐ, ŞĐFRELERĐ HERKESE AÇIK ( BEDAVA SMS GÖNDERME SĐTESĐ YAZI SONUNDADIR ) Merhaba, bu bilgilendirici yazıda sizlere ĐŞKURa kayıtlı olanların şifrelerine, kişisel bilgilerine başkalarının

Detaylı

Bakım Ve Onarım Elektrikçisi Mesleği Nedir, Şartları Ve Maaşları

Bakım Ve Onarım Elektrikçisi Mesleği Nedir, Şartları Ve Maaşları T.C. MİLLÎ EĞİTİM BAKANLIĞI KIRIKKALE - MERKEZ - 17 Ağustos Teknik ve Endüstri Meslek Lisesi Bakım Ve Onarım Elektrikçisi Mesleği Nedir, Şartları Ve Maaşları Bakım ve Onarım Elektrikçisi Mesleği Nedir,

Detaylı

2013 SBS (ORTAÖĞRETİME GEÇİŞTE TEK SINAV YENİ SİSTEM)

2013 SBS (ORTAÖĞRETİME GEÇİŞTE TEK SINAV YENİ SİSTEM) 2013 SBS (ORTAÖĞRETİME GEÇİŞTE TEK SINAV YENİ SİSTEM) (Şubat 2011-2641 Miî Eğitim Bakanığı Tebiğer Dergisi 113 Değişikikeri ie) 2012-2013 öğretim yıından itibaren 8. sınıfta uyguanacak oan yeni sistemde

Detaylı

Cihazlar ve göstergeler

Cihazlar ve göstergeler Cihazar ve göstergeer EMU41781 6Y9 Çok Fonksiyonu Renk Göstergesi 6Y9 Çok fonksiyonu Renk Göstergesi (bundan sonra Çoku Gösterge diye an acakt r) motor durumunu ve uyar bigierini gösterir. Görüntüenen

Detaylı

Başlangıç ölçümleri - bir VC'ın en iyi 10

Başlangıç ölçümleri - bir VC'ın en iyi 10 Başlangıç ölçümleri - bir VC'ın en iyi 10 Burada Redpoint VC Tomasz Tunguz'ın ilk 10 ölçümleri, yeni bir için beni TSM dahil olmak üzere veya izleyen altı ay (ortalama), hangi yönetim kurulu toplantılarında

Detaylı

Toplumsal cinsiyet, özel istihdam büroları geçici iş ilişkisi, sendikalar

Toplumsal cinsiyet, özel istihdam büroları geçici iş ilişkisi, sendikalar Ortak tepki: Öze istihdam büroarı ik konuşumaya başadığı andan itibaren Türkiye'deki işçi konfederasyonarının ortak tepkisini çekti. DİSK, Türk-İş, Hak-İş üç büyük konfederasyon kendi çizgieri doğrutusunda,

Detaylı

BAĞIMLILIKLA MÜCADELE

BAĞIMLILIKLA MÜCADELE İ S T A N B U L K A L K I N M A A J A N S I BAĞIMLILIKLA MÜCADELE MALİ DESTEK PROGRAMI (Kar Amacı Gütmeyen Kuruuşar) 2015 Yıı Tekif Çağrısı Başvuru Rehberi Referans No: İSTKA/2015/BGM Son Başvuru Tarihi:

Detaylı

1.Temel Kavramlar 2. ÆÍlemler

1.Temel Kavramlar 2. ÆÍlemler 1.Temel Kavramlar Abaküs Nedir... 7 Abaküsün Tarihçesi... 9 Abaküsün Faydaları... 12 Abaküsü Tanıyalım... 13 Abaküste Rakamların Gösterili i... 18 Abaküste Parmak Hareketlerinin Gösterili i... 19 2. lemler

Detaylı

Akreditasyon Çal malar nda Temel Problemler ve Organizasyonel Bazda Çözüm Önerileri

Akreditasyon Çal malar nda Temel Problemler ve Organizasyonel Bazda Çözüm Önerileri Akreditasyon Çal malar nda Temel Problemler ve Organizasyonel Bazda Çözüm Önerileri Prof.Dr. Cevat NAL Selçuk Üniversitesi Mühendislik-Mimarl k Fakültesi Dekan Y.Doç.Dr. Esra YEL Fakülte Akreditasyon Koordinatörü

Detaylı

Alsancakıizmir/TÜRKiYE Tel :+90(232)464 30 40 (PBX) Fax:+90(232)464 39 19. Web site : http://www.hlbsaygin.com.lre-posta:mailbox@hlbsaygin.com.

Alsancakıizmir/TÜRKiYE Tel :+90(232)464 30 40 (PBX) Fax:+90(232)464 39 19. Web site : http://www.hlbsaygin.com.lre-posta:mailbox@hlbsaygin.com. ID!B Saygın Yemini Mai Müşavirik ve Bağımsız Denetim A.Ş. Rapor N : SYMM 116/1795-184 BÜYÜME AMAÇLI HİsSE SENEDİ EMEKLİLİK YATIRIM FONU'NUN YATIRIM PERFORMANSI KONUSUNDA KAMUYA AÇIKLANAN BİLGİLERE İLİşKİN

Detaylı

Yanlış Anlaşılan Faizci

Yanlış Anlaşılan Faizci Yanlış Anlaşılan Faizci Aslam Effendi Başka bir gün Tota 1, faizci Sherzad ile karşılaştım. Bu herif hasta olmalı. Düşünsene, para ödünç vererek faiz temin ediyor. Din bu işi yasaklıyor ama yine de aramızda

Detaylı

İngilizce İletişim Becerileri II (ENG 102) Ders Detayları

İngilizce İletişim Becerileri II (ENG 102) Ders Detayları İngilizce İletişim Becerileri II (ENG 102) Ders Detayları Ders Adı Ders Kodu Dönemi Ders Saati Uygulama Saati Laboratuar Saati Kredi AKTS İngilizce İletişim Becerileri II ENG 102 Bahar 2 2 0 3 4 Ön Koşul

Detaylı

GAYRİMENKUL SEKTÖRÜ VE İLLER İÇİN ÖNGÖRÜLER 2015 [AYDIN BALIKESİR DENİZLİ HATAY KAHRAMANMARAŞ MALATYA MANİSA MUĞLA TEKİRDAĞ TRABZON]

GAYRİMENKUL SEKTÖRÜ VE İLLER İÇİN ÖNGÖRÜLER 2015 [AYDIN BALIKESİR DENİZLİ HATAY KAHRAMANMARAŞ MALATYA MANİSA MUĞLA TEKİRDAĞ TRABZON] GAYRİMENKUL ARAŞTIRMA RAPORU - 5 GAYRİMENKUL SEKTÖRÜ VE İLLER İÇİN ÖNGÖRÜLER 2015 [AYDIN BALIKESİR DENİZLİ HATAY KAHRAMANMARAŞ MALATYA MANİSA MUĞLA TEKİRDAĞ TRABZON] Dr. Can Fat Gürese Stratejik Araştırmaar

Detaylı

Dikkat! ABD Enerji de Yeni Oyun Kuruyor!

Dikkat! ABD Enerji de Yeni Oyun Kuruyor! Dikkat! ABD Enerji de Yeni Oyun Kuruyor! Dursun YILDIZ topraksuenerji 21 Ocak 2013 ABD Petrol İhracatçısı Olacak. Taşlar Yerinden Oynar mı? 1973 deki petrol krizi alternatif enerji arayışlarını arttırdı.

Detaylı

Konu 4 Tüketici Davranışları Teorisi

Konu 4 Tüketici Davranışları Teorisi Konu 4 Tüketici Davranışları Teorisi Hadi Yektaş Zirve Üniversitesi İşletme Yüksek Lisans Programı Güz 2012 1 / 93 Hadi Yektaş Tüketici Davranışları Teorisi İçerik 1 2 Kayıtsızlık Eğrisi Analizi Tüketici

Detaylı

Öğrencilerimiz TED Kayseri Kolejinde Ulusal Sorunları ve Çözümleri Tartıştılar

Öğrencilerimiz TED Kayseri Kolejinde Ulusal Sorunları ve Çözümleri Tartıştılar 2013 / 2014 SAYI: 04 Öğrencilerimiz TED Kayseri Kolejinde Ulusal Sorunları ve Çözümleri Tartıştılar Haftanın Bazı Başlıkları Sağ ve Sol Beynin Şifreleri Öğrencilerimiz TED Kayseri Kolejinde Ulusal Sorunları

Detaylı

ÖZEL EMİNE ÖRNEK İLKOKULU DEĞERLER EĞİTİMİ. Sorumluluk Duygusu Nedir; Nasıl Kazandırılır?

ÖZEL EMİNE ÖRNEK İLKOKULU DEĞERLER EĞİTİMİ. Sorumluluk Duygusu Nedir; Nasıl Kazandırılır? ÖZEL EMİNE ÖRNEK İLKOKULU DEĞERLER EĞİTİMİ Sorumluluk Duygusu Nedir; Nasıl Kazandırılır? Sorumluluk kişinin üzerine düşen görevleri yerine getirmesi, başkalarının haklarına saygı göstermesi ve davranışlarının

Detaylı

Sivas. Kardiyoloji Günleri. 21 23 Mart 2008 Sivas Büyük Otel. TÜRK KARD YOLOJ DERNE E itim Kurulu

Sivas. Kardiyoloji Günleri. 21 23 Mart 2008 Sivas Büyük Otel. TÜRK KARD YOLOJ DERNE E itim Kurulu TÜRK Darülaceze Cad. Fulya Sok. Ek io lu Merkezi 9/1 Okmeydan, 34384 stanbul T. 0212 221 17 30 / 38 F. 0212 221 17 54 tkd@tkd.org.tr www.tkd.org.tr TÜRK TÜRK De erli Meslekta lar m z, Türk Kardiyoloji

Detaylı

2.000 SOSYOLOG İLE YAPILAN ANKET SONUÇLARINA DAİR DEĞERLENDİRMEMİZ. Anayasa nın 49. Maddesi :

2.000 SOSYOLOG İLE YAPILAN ANKET SONUÇLARINA DAİR DEĞERLENDİRMEMİZ. Anayasa nın 49. Maddesi : 2.000 SOSYOLOG İLE YAPILAN ANKET SONUÇLARINA DAİR DEĞERLENDİRMEMİZ Anayasa nın 49. Maddesi : A. Çalışma Hakkı ve Ödevi Çalışma, herkesin hakkı ve ödevidir. Devlet, çalışanların hayat seviyesini yükseltmek,

Detaylı

Firmadaki Mevcut Öğrenme Faaliyetleri 2.2. Aşama

Firmadaki Mevcut Öğrenme Faaliyetleri 2.2. Aşama DE/11/LLP-LDV/TOI 147 420 Firmadaki Mevcut Öğrenme Faaliyetleri 2.2. Aşama 1. Adınız: 2. İşletmenin Adı: 3. Tarih: Evet Hayır Bilmiyorum 1. Mevcut işinizde mesleki eğitim fırsatlarına erişebiliyor musunuz?

Detaylı

ÖNEMLİ NOT: 2016 BÜTÇESİ HAZIRLAMA ÇALIŞMASI. NYC Nilgün Yetiş Koçluk ve Danışmanlık. Gözden Geçirme Tarihi:

ÖNEMLİ NOT: 2016 BÜTÇESİ HAZIRLAMA ÇALIŞMASI. NYC Nilgün Yetiş Koçluk ve Danışmanlık. Gözden Geçirme Tarihi: ÖNEMLİ NOT: Bütçe kısıtlamalar için değil, sizi arzu ettiğiniz hayatı yaşamanız ve hedeflerinize ulaşmanız için yapıldığı zaman oldukça anlamlı ve faydalıdır. Bu çalışmayı yıl başında yapmanız ve 3 er

Detaylı

ÖZEL VEGA OKULLARI OYUN SANDIĞIM SORGULAMA ÜNİTESİ BÜLTENİ DİSİPLİNLERÜSTÜ TEMA

ÖZEL VEGA OKULLARI OYUN SANDIĞIM SORGULAMA ÜNİTESİ BÜLTENİ DİSİPLİNLERÜSTÜ TEMA ÖZEL VEGA OKULLARI OYUN SANDIĞIM SORGULAMA ÜNİTESİ BÜLTENİ DİSİPLİNLERÜSTÜ TEMA KENDİMİZİ İFADE ETME BİÇİMİMİZ: Düşünceleri duyguları, doğayı, kültürü, inançları, değerleri keşfetme ve ifade etme yollarını

Detaylı

KİM OLDUĞUMUZ. Bireyin kendi doğasını sorgulaması, inançlar ve değerler, kişisel, fiziksel, zihinsel, sosyal ve ruhsal sağlık, aileleri,

KİM OLDUĞUMUZ. Bireyin kendi doğasını sorgulaması, inançlar ve değerler, kişisel, fiziksel, zihinsel, sosyal ve ruhsal sağlık, aileleri, 3. SINIFLAR PYP VELİ BÜLTENİ (09 Eylül 2013 25 Ekim 2013 ) Sayın Velimiz, Sizlerle daha önce paylaştığımız gibi okulumuzda PYP çalışmaları yürütülmektedir. Bu kapsamda; PYP disiplinler üstü temaları ile

Detaylı

Üniversite Hastaneleri Mali Sorunları ve Ortak Kullanım Yönetmeliği

Üniversite Hastaneleri Mali Sorunları ve Ortak Kullanım Yönetmeliği Üniversite Hastaneleri Mali Sorunları ve Ortak Kullanım Yönetmeliği Beklentiler Sorunlar Dr. A. Sadık Kılıçturgay ÜHBD Yönetim Kurulu Üyesi, ÜHB Geri Ödeme Çalışma Kurulu Üyesi Üniversite Hastaneleri Mali

Detaylı

GÜÇLENDİRME PERDELERİNDE BOŞLUKLARIN KAPASİTEYE OLAN ETKİSİ

GÜÇLENDİRME PERDELERİNDE BOŞLUKLARIN KAPASİTEYE OLAN ETKİSİ 2. Türkiye Deprem Müendisiği ve Sismooji Konferansı 25-27 Eyü 213 MKÜ HATAY GÜÇLENDİRME PERDELERİNDE BOŞLUKLARIN KAPASİTEYE OLAN ETKİSİ ÖZET: K. Pençereci 1, S. Yıdırım 1, Y.İ. Tonguç 1 1 İnş. Yük. Mü.,Promer

Detaylı

Okulumuz Bilgisayar Programcılığı Bölümü öğrencilerinden Gizem COŞKUN Çanakkale Şehitlerine adlı şiiri okudu.

Okulumuz Bilgisayar Programcılığı Bölümü öğrencilerinden Gizem COŞKUN Çanakkale Şehitlerine adlı şiiri okudu. BASIN BÜLTENİ Selçuk Üniversitesi Akören Ali Rıza Ercan Meslek Yüksekokulunda 01.04.2015 tarihinde 100. Yılında Çanakkale yi Anlamak adlı konferans düzenlendi. Şehitlerimiz anısına yapılan saygı duruşu

Detaylı

Tasarım ve Planlama Eğitimi Neden Diğer Bilim Alanlarındaki Eğitime Benzemiyor?

Tasarım ve Planlama Eğitimi Neden Diğer Bilim Alanlarındaki Eğitime Benzemiyor? Tasarım ve Planlama Eğitimi Neden Diğer Bilim Alanlarındaki Eğitime Benzemiyor? Doç.Dr. Nilgün GÖRER TAMER (Şehir Plancısı) Her fakülte içerdiği bölümlerin bilim alanına bağlı olarak farklılaşan öznel

Detaylı

Kızlarsivrisi (3070 m) (27-28 Haziran 2015) Yazı ve fotoğraflar: Hüseyin Sarı

Kızlarsivrisi (3070 m) (27-28 Haziran 2015) Yazı ve fotoğraflar: Hüseyin Sarı Kızlarsivrisi (3070 m) (27-28 Haziran 2015) Yazı ve fotoğraflar: Hüseyin Sarı Antalya Toros Dağcılık ve Doğa Sporları Kulübü (TODOSK) tarafından düzenlenen 22. Kızlarsivrisi Yaz Dağcılık Şenliği ne katılmak

Detaylı

02 Mayıs 2007 tarih ve 26510 sayılı Resmi Gazetede yayımlanarak yürürlüğe girmiştir.

02 Mayıs 2007 tarih ve 26510 sayılı Resmi Gazetede yayımlanarak yürürlüğe girmiştir. Enerji Verimiiği 5627 SAYILI ENERJİ VERİMLİLİĞİ KANUNU; 02 Mayıs 2007 tarih ve 26510 sayıı Resmi Gazetede yayımanarak yürürüğe girmiştir. Enerji Verimiiği: Binaarda yaşam standardı ve hizmet kaitesinin,

Detaylı

Bilgisayar Destekli Çizim I (MMR 205) Ders Detayları

Bilgisayar Destekli Çizim I (MMR 205) Ders Detayları Bilgisayar Destekli Çizim I (MMR 205) Ders Detayları Ders Adı Ders Kodu Dönemi Ders Saati Uygulama Saati Laboratuar Saati Kredi AKTS Bilgisayar Destekli Çizim I MMR 205 Güz 1 2 0 2 3 Ön Koşul Ders(ler)i

Detaylı

1 OCAK 31 ARALIK 2009 ARASI ODAMIZ FUAR TEŞVİKLERİNİN ANALİZİ

1 OCAK 31 ARALIK 2009 ARASI ODAMIZ FUAR TEŞVİKLERİNİN ANALİZİ 1 OCAK 31 ARALIK 2009 ARASI ODAMIZ FUAR TEŞVİKLERİNİN ANALİZİ 1. GİRİŞ Odamızca, 2009 yılında 63 fuara katılan 435 üyemize 423 bin TL yurtiçi fuar teşviki ödenmiştir. Ödenen teşvik rakamı, 2008 yılına

Detaylı

BİYOEŞDEĞERLİK ÇALIŞMALARINDA KLİNİK PROBLEMLERİN BİR KAÇ ÖZEL OLGUYLA KISA DEĞERLENDİRİLMESİ Prof.Dr.Aydin Erenmemişoğlu

BİYOEŞDEĞERLİK ÇALIŞMALARINDA KLİNİK PROBLEMLERİN BİR KAÇ ÖZEL OLGUYLA KISA DEĞERLENDİRİLMESİ Prof.Dr.Aydin Erenmemişoğlu BİYOEŞDEĞERLİK ÇALIŞMALARINDA KLİNİK PROBLEMLERİN BİR KAÇ ÖZEL OLGUYLA KISA DEĞERLENDİRİLMESİ Prof.Dr.Aydin Erenmemişoğlu 3.Klinik Farmakoloji Sempozyumu-TRABZON 24.10.2007 Klinik ilaç araştırmalarına

Detaylı

SINIF KURALLARI. Amaç: Öğrencilerin sınıf kurallarını öğrenmesi ve uygulaması. Düzey: 1. sınıf ve üstü

SINIF KURALLARI. Amaç: Öğrencilerin sınıf kurallarını öğrenmesi ve uygulaması. Düzey: 1. sınıf ve üstü SINIF KURALLARI Amaç: Öğrencilerin sınıf kurallarını öğrenmesi ve uygulaması Düzey: 1. sınıf ve üstü Materyal : Her öğrenci için bir adet kağıt,kalem, Uygulama2: Sınıf kuralları panosu için fon kağıdı,

Detaylı

Pelitcik ve Sarıkavak Köyleri-Çamlıdere (04 Ekim 2009) Yazı ve fotoğraflar: Hüseyin Sarı (huseyinsari.net.tr)

Pelitcik ve Sarıkavak Köyleri-Çamlıdere (04 Ekim 2009) Yazı ve fotoğraflar: Hüseyin Sarı (huseyinsari.net.tr) Pelitcik ve Sarıkavak Köyleri-Çamlıdere (04 Ekim 2009) Yazı ve fotoğraflar: Hüseyin Sarı (huseyinsari.net.tr) 04 Ekim 2009 Pazar günü, Ahmet Bozkurt un öncülüğünde Fotoğraf Sanatı Kurumu tarafından organize

Detaylı

SOLUNUM 2012 çin Haz rl klar Tamam

SOLUNUM 2012 çin Haz rl klar Tamam s ounum Türkiye Sounum Araştırmaarı Derneği Yayın Organıdır Nisan 2012 a ktüe YIL 4 / SAYI 8 / SSN: 1309-5285 www.sounum.org.tr SOLUNUM 2012 çin Haz r kar Tamam TÜSAD n 34. Uusa Kongresi nde kongrenin

Detaylı

TEKNOLOJİ VE TASARIM

TEKNOLOJİ VE TASARIM TEKNOLOJİ VE TASARIM YAPIM KUŞAĞI SINIFLAR ODAK NOKTALARI 7. SINIF Üretiyoruz 8. SINIF Üretelim Tanıtalım Öğrencinin: Adı Soyadı: Aslı KARTAL Sınıf, No: 7/C, 2729 Yahya KARAKURT Teknoloji ve Tasarım Öğretmeni

Detaylı

I. EIPA Lüksemburg ile İşbirliği Kapsamında 2010 Yılında Gerçekleştirilen Faaliyetler

I. EIPA Lüksemburg ile İşbirliği Kapsamında 2010 Yılında Gerçekleştirilen Faaliyetler I. EIPA Lüksemburg ile İşbirliği Kapsamında 2010 Yılında Gerçekleştirilen Faaliyetler 1. AB Hukuku ve Tercüman ve Çevirmenler için Metotlar Eğitimi (Ankara, 8-9 Haziran 2010) EIPA tarafından çeşitli kamu

Detaylı

T.C. DEÜ. Bölgesel Kalkınma ve İşletme Bilimleri Araştırma ve Uygulama Merkezi (DEÜBİMER) ŞİRKET İÇİ EĞİTİMLER

T.C. DEÜ. Bölgesel Kalkınma ve İşletme Bilimleri Araştırma ve Uygulama Merkezi (DEÜBİMER) ŞİRKET İÇİ EĞİTİMLER ŞİRKET İÇİ EĞİTİMLER BÜTÇELEME Kurumlarda bütçeleme ve tahminleme ile ilgili olarak çalışan yöneticiler ve çalışanlar. Katılımcıların eğitimde öğrendikleri tekniklerle daha doğru bütçeleme yapabilmelerini

Detaylı

YARIŞÇI Senaryo - Kemal ÇİPE

YARIŞÇI Senaryo - Kemal ÇİPE YARIŞÇI Senaryo - Kemal ÇİPE Hızla gelen bir ambulans görürüz. Sirenleri durmadan çalmaktadır. Hastanenin kapısından içeri girer. Hastane bahçesi / Dış Gün / 01-01 Hızla gelen bir ambulans. Sirenleri çalmaktadır.

Detaylı

PROJE TEKLİF FORMU. Haydi birlikte harika bir iş çıkartalım.

PROJE TEKLİF FORMU. Haydi birlikte harika bir iş çıkartalım. Projeniz için atezer i seçtiğiniz için teşekkür ederiz. Lütfen bu formun içerisinde projenizle ilgili olan kısımları doldurun, bu projenizi daha iyi anlamamıza yardımcı olacaktır. İyi sonuçlar elde etmek

Detaylı

Ekonomi Bülteni. 16 Mart 2015, Sayı: 11. Yurt Dışı Gelişmeler Yurt İçi Gelişmeler Finansal Göstergeler Haftalık Veri Akışı

Ekonomi Bülteni. 16 Mart 2015, Sayı: 11. Yurt Dışı Gelişmeler Yurt İçi Gelişmeler Finansal Göstergeler Haftalık Veri Akışı Ekonomi Bülteni, Sayı: 11 Yurt Dışı Gelişmeler Yurt İçi Gelişmeler Finansal Göstergeler Haftalık Veri Akışı Ekonomik Araştırma ve Strateji Dr. Saruhan Özel Ezgi Gülbaş Çağlar Kuzlukluoğlu 1 DenizBank Ekonomi

Detaylı

Ekonomi Bülteni. 23 Mayıs 2016, Sayı: 21. Yurt Dışı Gelişmeler Yurt İçi Gelişmeler Finansal Göstergeler Haftalık Veri Akışı

Ekonomi Bülteni. 23 Mayıs 2016, Sayı: 21. Yurt Dışı Gelişmeler Yurt İçi Gelişmeler Finansal Göstergeler Haftalık Veri Akışı Ekonomi Bülteni, Sayı: 21 Yurt Dışı Gelişmeler Yurt İçi Gelişmeler Finansal Göstergeler Haftalık Veri Akışı Ekonomik Araştırma ve Strateji Dr. Saruhan Özel Ezgi Gülbaş Orhan Kaya İnci Şengül 1 DenizBank

Detaylı

DEĞERLENDİRME NOTU: Mehmet Buğra AHLATCI Mevlana Kalkınma Ajansı, Araştırma Etüt ve Planlama Birimi Uzmanı, Sosyolog

DEĞERLENDİRME NOTU: Mehmet Buğra AHLATCI Mevlana Kalkınma Ajansı, Araştırma Etüt ve Planlama Birimi Uzmanı, Sosyolog DEĞERLENDİRME NOTU: Mehmet Buğra AHLATCI Mevlana Kalkınma Ajansı, Araştırma Etüt ve Planlama Birimi Uzmanı, Sosyolog KONYA KARAMAN BÖLGESİ BOŞANMA ANALİZİ 22.07.2014 Tarihsel sürece bakıldığında kalkınma,

Detaylı

KURUMSAL YÖNETİM ZİRVESİ. 15 Ocak 2014 SABANCI CENTER HACI ÖMER KONFERANS SALONU SPONSORLUK DOSYASI

KURUMSAL YÖNETİM ZİRVESİ. 15 Ocak 2014 SABANCI CENTER HACI ÖMER KONFERANS SALONU SPONSORLUK DOSYASI VII. Kurumsa Uusararası KURUMSAL YÖNETİM ZİRVESİ 15 Ocak 2014 SABANCI CENTER HACI ÖMER KONFERANS SALONU SPONSORLUK DOSYASI VII. ULUSLARARASI KURUMSAL..... YONETIM ZIRVESI 15 Ocak 2013 Şirketerin Piyasa

Detaylı

FOTOĞRAF SANATI KURUMU 4. ÇAMLIDERE KÖY GEZİSİ 5 Nisan 2009

FOTOĞRAF SANATI KURUMU 4. ÇAMLIDERE KÖY GEZİSİ 5 Nisan 2009 FOTOĞRAF SANATI KURUMU 4. ÇAMLIDERE KÖY GEZİSİ 5 Nisan 2009 Hazırlayan: Sümer ÖZVATAN sumerozvatan@yahoo.com Ahmet BOZKURT önderliğinde iki araç ile yola çıktık. Bu defa rotamız Çamlıdere ilçesinin güneyi.

Detaylı

GAYRİMENKUL SEKTÖRÜ VE İLLER İÇİN ÖNGÖRÜLER 2015 [ANTALYA-DİYARBAKIR-ERZURUM-ESKİŞEHİR-KAYSERİ- KOCAELİ-KONYA-MERSİN-SAMSUN]

GAYRİMENKUL SEKTÖRÜ VE İLLER İÇİN ÖNGÖRÜLER 2015 [ANTALYA-DİYARBAKIR-ERZURUM-ESKİŞEHİR-KAYSERİ- KOCAELİ-KONYA-MERSİN-SAMSUN] GAYRİMENKUL ARAŞTIRMA RAPORU - 4 GAYRİMENKUL SEKTÖRÜ VE İLLER İÇİN ÖNGÖRÜLER 205 [ANTALYA-DİYARBAKIR-ERZURUM-ESKİŞEHİR-KAYSERİ- KOCAELİ-KONYA-MERSİN-SAMSUN] Dr. Can Fat Gürese Stratejik Araştırmaar Enstitüsü

Detaylı

Islak Mekan Tasarımı (İÇM 304) Ders Detayları

Islak Mekan Tasarımı (İÇM 304) Ders Detayları Islak Mekan Tasarımı (İÇM 304) Ders Detayları Ders Adı Ders Kodu Dönemi Ders Saati Uygulama Saati Laboratuar Saati Kredi AKTS Islak Mekan Tasarımı İÇM 304 Bahar 2 2 0 3 4 Ön Koşul Ders(ler)i Dersin Dili

Detaylı

Uluslararası Pazarlama (LOJ 214) Ders Detayları

Uluslararası Pazarlama (LOJ 214) Ders Detayları Uluslararası Pazarlama (LOJ 214) Ders Detayları Ders Adı Ders Kodu Dönemi Ders Saati Uygulama Saati Laboratuar Saati Kredi AKTS Uluslararası Pazarlama LOJ 214 Bahar 3 0 0 3 5 Ön Koşul Ders(ler)i Dersin

Detaylı

ZENTIVA YA BAKIŞ İÇİNDE NE OLDUĞU ÖNEMLİDİR

ZENTIVA YA BAKIŞ İÇİNDE NE OLDUĞU ÖNEMLİDİR ZENTIVA YA BAKIŞ İÇİNDE NE OLDUĞU ÖNEMLİDİR Zentiva ya bakış Merkezi Avrupa nın kalbinde bulunan Zentiva, halen 32 pazarda faaliyet göstermekte ve hizmet verdiği hedef popülasyon 800 milyona yaklaşmaktadır.

Detaylı

DEVLET KATKI SİSTEMİ Devlet katkısı nedir? Devlet katkısı başlangıç tarihi nedir? Devlet katkısından kimler faydalanabilir?

DEVLET KATKI SİSTEMİ Devlet katkısı nedir? Devlet katkısı başlangıç tarihi nedir? Devlet katkısından kimler faydalanabilir? DEVLET KATKI SİSTEMİ Devlet katkısı nedir? Katılımcı tarafından ödenen katkı paylarının %25 i oranında devlet tarafından katılımcının emeklilik hesabına ödenen tutardır. Devlet katkısı başlangıç tarihi

Detaylı

2) Global piyasada Alman otomobillerine olan talep artarsa, di er bütün faktörler sabit tutuldu unda euro dolara kar.

2) Global piyasada Alman otomobillerine olan talep artarsa, di er bütün faktörler sabit tutuldu unda euro dolara kar. EKON 436 2. Vize A Ad-Soyad renci No 1) Akbank' n u anki toplam mevduat n 100 milyar TL, toplam rezervinin 30 milyar TL ve toplam kredilerinin 70 milyar TL oldu unu kabul edelim. Zorunlu kar k oran ise

Detaylı

Otomasyon ve Üretim Teknolojileri Dünyasi

Otomasyon ve Üretim Teknolojileri Dünyasi Managers Navigator Otomasyon ve Üretim Teknoojieri Dünyasi German Engineering Industry Partner for Turkey 1. Baskı 2016 VDMA Pubishing VDMA Pubishing Knowedge Bakan dan Mesaj Sevgii okuyucuar, VDMA Pumps

Detaylı

YETİŞKİNLER DİN EĞİTİMİ Akdeniz Müftülüğü

YETİŞKİNLER DİN EĞİTİMİ Akdeniz Müftülüğü YETİŞKİNLER DİN EĞİTİMİ Akdeniz Müftülüğü YETİŞKİNLER DİN EĞİTİMİNİN TANIMI Yetişkinler din eğitimi kavramını tanımlayabilmek için önce yetişkinler eğitimini tanımlayalım. En çok kullanılan ifade ile yaygın

Detaylı

2. Her bir bölme uzunlu u d olsun. t 1 TEST - 1 DO RUSAL HAREKET. Atletler 1. kez O noktas nda, 2. kez K noktas nda yan yana gelirler.

2. Her bir bölme uzunlu u d olsun. t 1 TEST - 1 DO RUSAL HAREKET. Atletler 1. kez O noktas nda, 2. kez K noktas nda yan yana gelirler. DO RUSA HAREET TEST - 1 1 X 3 N O P R X Y Y Y X N I II Aeer 1 kez O nokas na, kez nokas na yan yana geirer CEAP A Z Z Araçar n boyar efi ou una göre, X Z > Y Z X X Y Y Z Z ou una göre, X Z > Y CEAP C ESEN

Detaylı

Kentsel Dönüşüm Uygulamaları (GTM 084) Ders Detayları

Kentsel Dönüşüm Uygulamaları (GTM 084) Ders Detayları Kentsel Dönüşüm Uygulamaları (GTM 084) Ders Detayları Ders Adı Ders Dönemi Ders Uygulama Laboratuar Kredi AKTS Kodu Saati Saati Saati Kentsel Dönüşüm Uygulamaları GTM 084 Güz 2 0 0 2 2 Ön Koşul Ders(ler)i

Detaylı

Servis ve Destek Videojet Uzaktan Servis

Servis ve Destek Videojet Uzaktan Servis Servis ve Destek Videojet Uzaktan Servis Ethernet özeiki 1000 Serisi yazıcıar için Üretkeniği artırmak için verierin ve bağantının gücünü kuanın Artık yazıcınızın verierine anında erişerek daha hızı yanıt

Detaylı

HAKSIZ REKABET KURULU ÇALIŞMA RAPORU ANTALYA SERBEST MUHASEBECİ MALİ MÜŞAVİRLER ODASI ANTALYA HAKSIZ REKABETLE MÜCADELE KURULU FAALİYET RAPORU

HAKSIZ REKABET KURULU ÇALIŞMA RAPORU ANTALYA SERBEST MUHASEBECİ MALİ MÜŞAVİRLER ODASI ANTALYA HAKSIZ REKABETLE MÜCADELE KURULU FAALİYET RAPORU ANTALYA SERBEST MUHASEBECİ MALİ MÜŞAVİRLER ODASI ANTALYA HAKSIZ REKABETLE MÜCADELE KURULU FAALİYET RAPORU DÖNEMİ : 2014 İÇİNDEKİLER SUNUŞ 3 BAŞKANIN SUNUŞU 4 HAKSIZ REKABETLE MÜCADELE KURULU NUN SUNUŞU

Detaylı

Tasarım Psikolojisi (SEÇ356) Ders Detayları

Tasarım Psikolojisi (SEÇ356) Ders Detayları Tasarım Psikolojisi (SEÇ356) Ders Detayları Ders Adı Ders Kodu Dönemi Ders Uygulama Laboratuar Kredi AKTS Saati Saati Saati Tasarım Psikolojisi SEÇ356 Seçmeli 2 0 0 2 5 Ön Koşul Ders(ler)i Dersin Dili

Detaylı

Mimari Anlatım Teknikleri I (MMR 103) Ders Detayları

Mimari Anlatım Teknikleri I (MMR 103) Ders Detayları Mimari Anlatım Teknikleri I (MMR 103) Ders Detayları Ders Adı Ders Kodu Dönemi Ders Saati Uygulama Saati Laboratuar Saati Kredi AKTS Mimari Anlatım Teknikleri I MMR 103 Güz 2 2 0 3 5 Ön Koşul Ders(ler)i

Detaylı

alternatif cevabı olabilir fakat anlatmak veya vurgulamak istediğim konu insanların alışveriş merkezlerine ihtiyacı olsun olmasın gitme durumları.

alternatif cevabı olabilir fakat anlatmak veya vurgulamak istediğim konu insanların alışveriş merkezlerine ihtiyacı olsun olmasın gitme durumları. HASTA İŞİ İnsanların içlerinde barındırdıkları ve çoğunlukla kaçmaya çalıştıkları bir benlikleri vardır. O benliklerin içinde yaşadıkları olaylar ve onlardan arta kalan üzüntüler barınır, zaten bu yüzdendir

Detaylı

MÜSİAD Kadın Girişimciler Zirvesi. Kapanış Konuşması. 27 Mayıs 2016. İş Dünyamızın, STK'ların Değerli Bşk ve Temsilcileri,

MÜSİAD Kadın Girişimciler Zirvesi. Kapanış Konuşması. 27 Mayıs 2016. İş Dünyamızın, STK'ların Değerli Bşk ve Temsilcileri, MÜSİAD Kadın Girişimciler Zirvesi Kapanış Konuşması 27 Mayıs 2016 Saygıdeğer (Emine Erdoğan) Hanımefendi, Sayın Bakanım, (Fatma Ramazanoğlu), İş Dünyamızın, STK'ların Değerli Bşk ve Temsilcileri, Değerli

Detaylı

İşte Eşitlik Platformu tanıtıldı

İşte Eşitlik Platformu tanıtıldı İşte Eşitlik Platformu tanıtıldı Ocak 15, 2013-3:55:02 Aile ve Sosyal Politikalar Bakanlığı'nın himayesinde kurulan ''İşte Eşitlik Platformu'' tanıtıldı. Toplumsal cinsiyete dayalı eşitsizlikle mücadele

Detaylı

Yerli kaynak aramalarına ayrılan pay 12 kat arttı

Yerli kaynak aramalarına ayrılan pay 12 kat arttı Yerli kaynak aramalarına ayrılan pay 12 kat arttı Ocak 12, 2012-1:38:25 Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanı Taner Yıldız, hidroelektrik santrallerine (HES) karşı çıkanlar bulunduğunu belirtti. Enerji ve Tabii

Detaylı

KAHRAMAN KART BASINA TANITILDI

KAHRAMAN KART BASINA TANITILDI KAHRAMAN KART BASINA TANITILDI Kahramanmaraş Büyükşehir Belediyesi özellikle toplu taşıma araçlarında kullanılacak olan Kahraman Kart ın basına tanıtımı yapıldı. Kahramanmaraş Büyükşehir Belediye binası

Detaylı

HER ŞEYİN BAŞI SAĞLIK

HER ŞEYİN BAŞI SAĞLIK ΕΘΝΙΚΟ & ΚΑΠΟΔΙΣΤΡΙΑΚΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΑΘΗΝΩΝ ΤΜΗΜΑ ΤΟΥΡΚΙΚΩΝ ΣΠΟΥΔΩΝ ΚΑΙ ΣΥΓΧΡΟΝΩΝ ΑΣΙΑΤΙΚΩΝ ΣΠΟΥΔΩΝ Μάθηµα : ΤΟΥΡΚΙΚΗ ΓΛΩΣΣΑ ΙV ΔΕΞΙΟΤΗΤΕΣ ΣΤΟΝ ΠΡΟΦΟΡΙΚΟ ΛΟΓΟ (70013 Γ) HER ŞEYİN BAŞI SAĞLIK DİNLEYELİM

Detaylı

Türkiye Halk Sağlığı Kurumu 2014-2017 STRATEJİK PLANI

Türkiye Halk Sağlığı Kurumu 2014-2017 STRATEJİK PLANI Türkiye Hak Sağığı Kurumu 2014-2017 STRATEJİK PLANI Türkiye Hak Sağığı Kurumu 2014-2017 STRATEJİK PLANI Vatandaşın sağığı ve sağamığı her zaman üzerinde dikkate duruacak uusa sorunumuzdur. Çünkü; Cumhuriyet

Detaylı

DĠL ve KONUġMA GELĠġĠMĠ DESTEK EĞĠTĠM SETĠ KULLANMA KILAVUZU (15 ünite ve 30 kategori)

DĠL ve KONUġMA GELĠġĠMĠ DESTEK EĞĠTĠM SETĠ KULLANMA KILAVUZU (15 ünite ve 30 kategori) DĠL ve KONUġMA GELĠġĠMĠ DESTEK EĞĠTĠM SETĠ KULLANMA KILAVUZU (15 ünite ve 30 kategori) Set, toplam 15 alt ünite ve 30 kategoriden oluşmaktadır. Her sette ortalama 90 ile 120 arasında kart bulunmaktadır.

Detaylı

Çelik Yapılar (GTM 075) Ders Detayları

Çelik Yapılar (GTM 075) Ders Detayları Çelik Yapılar (GTM 075) Ders Detayları Ders Adı Ders Kodu Dönemi Ders Saati Uygulama Saati Laboratuar Saati Kredi AKTS Çelik Yapılar GTM 075 Seçmeli 2 0 0 2 2 Ön Koşul Ders(ler)i Dersin Dili Dersin Türü

Detaylı

Mercer küresel/yerel bazda yılda 700 ün üzerinde İK nın farklı konularında araştırma yapmaktadır.

Mercer küresel/yerel bazda yılda 700 ün üzerinde İK nın farklı konularında araştırma yapmaktadır. İnsan Kaynaklarının Dönüşümü 2010 Araştırması Sonuçları www.mercer.com 2010 PERYÖN & Mercer İK Dönüşümü Araştırması Mercer küresel/yerel bazda yılda 700 ün üzerinde İK nın farklı konularında araştırma

Detaylı

ELAZIĞ - TUNCELİ ZİYARETİ

ELAZIĞ - TUNCELİ ZİYARETİ SAYI : BİR 7-11 MAYIS 2009 ELAZIĞ - TUNCELİ ZİYARETİ Ben siyasi hayatım ve ülke sevdamla ilgili olarak tüm Türkiye yi memleketim bilirim ancak Çemişgezek benim doğup, büyüdüğüm yer. Elazığ Valisi Muammer

Detaylı

25 Nisan 2016 (Saat 17:00 a kadar) Pazartesi de, postaya veya kargoya o gün verilmiş olan ya da online yapılan başvurular kabul edilecektir.

25 Nisan 2016 (Saat 17:00 a kadar) Pazartesi de, postaya veya kargoya o gün verilmiş olan ya da online yapılan başvurular kabul edilecektir. Sıkça Sorulan Sorular Başvuru Başvuru ne zaman bitiyor? 25 Nisan 2016 (Saat 17:00 a kadar) Pazartesi de, postaya veya kargoya o gün verilmiş olan ya da online yapılan başvurular kabul edilecektir. Bursluluğun

Detaylı

Kap y açt m. Karfl daireye tafl nan güleç yüzlü Selma Teyze yi gördüm.

Kap y açt m. Karfl daireye tafl nan güleç yüzlü Selma Teyze yi gördüm. Yazar Dede ve Torunlar Muzaffer zgü Kap y açt m. Karfl daireye tafl nan güleç yüzlü Selma Teyze yi gördüm. Buraya yak n market var m dil, markete gidece iz de?.. diye sordu. Annem kap ya geldi. Selma Han

Detaylı