T.C İSTANBUL SÜREYYAPAŞA GÖĞÜS HASTALIKLARI VE GÖĞÜS CERRAHİSİ EĞİTİM VE ARAŞTIRMA HASTANESİ LABORATUAR REHBERİ (2. BASKI)

Transkript

1 T.C İSTANBUL SÜREYYAPAŞA GÖĞÜS HASTALIKLARI VE GÖĞÜS CERRAHİSİ EĞİTİM VE ARAŞTIRMA HASTANESİ LABORATUAR REHBERİ (2. BASKI) Süreyyapaşa Eğitim ve Araştırma Hastanesine Aittir YAYIN TARİHİ

2 BÖLÜM ADI SAYFA NO GİRİŞ 1 BİYOKİMYA LABORATUARI 2 Laboratuar testlerini etkileyen faktörler 2-6 Kan numunesi alımı ve transferi 6 İdrar numunesi alımı 8 Dışkı (gaita) numunesi alımı 8 Biyokimya laboratuvarı işleyişi 9-12 Parametrelerin panik değer listesi 12 Çalışılan testler MİKROBİYOLOJİ LABORATUARI 34 Hematolojik testler Serolojik testler Bakteriyolojik testler Diğer testler 45 Örneklerin alınması 46 Numunelerin alınması ve transferinde dikkat edilecek hususlar 47 Mikrobiyoloji laboratuarı numune kabul ve red kriterleri 48 Mikrobiyolojik parametrelerin panik değerleri 49 Mikrobiyoloji laboratuarı yapılan testlerin sonuç verme süreleri 50 KA N BANKASI 51 Yapılan testler Numunelerin alınması ve transferinde dikkat edilecek hususlar 53 Kan grubu tayini ve cross-match kabul ve red kriterleri 53 Elisa testleri kabul ve red kriterleri 54 Kan bankasında yapılan testlerin sonuç verme süreleri 54 DONÖR İŞLEMLERİ 55 Donör kabul kriterleri 55 Donör red kriterleri 55 Donör mutlak red kriterleri 56 Yüksek riskli aktiviteler 56 Geçici red kriterleri 57 Donasyona geçici engel durumlar 57 PATOLOJİ LABORATUARI 58 Çalışılan testler 58 Patolojik numunelerin taşınması 59 Patolojik numune kabul ve red kriterleri 60 Patoloji sonuç verme süreleri 60 LABORATUVAR GÜVENLİĞİ 61 Temel biyogüvenlik düzeyleri (BGD) 63 İyi mikrobiyoloji teknikleri (GMT) 64 LABORATUVAR KAZALARI VE ALINACAK ÖNLEMLER 65 İğne batması veya kesi 65 Enfekte materyal ile temas 65 Balgam kabının dökülmesi durumu 66

3 Hastanelerde klinik laboratuarların yeri çok önemlidir. Hastalıkların tanısı, ayırıcı tanısı, bir hastalığın şiddetinin belirlenmesi, tedavisinin izlenmesi, bulgu vermeyen bir hastalığın ortaya çıkarılması amacıyla laboratuar analizleri yapılır. Bu analizler yapılırken laboratuar çalışanı ile klinisyenler arasında uyum ve işbirliği gereklidir. Klinisyen test sonuçlarını zamanında ve doğru olarak ister, laboratuar da bu haklı isteği yerine getirebilmek için zamana karşı kaliteli hizmet vermek için uğraşır. Klinik laboratuarda kaliteye ulaşmak sadece laboratuar çalışanına bağlı değildir. Sorunların önemli bir kısmı laboratuar işleyişinin diğer birimler tarafından yeterince bilinmemesi ve iletişim eksikliğinden kaynaklanmaktadır. Bir test için laboratuar süreci, örneğin alınmasından raporlanmasına kadar pek çok basamağı içerir. Her basamak aynı zamanda potansiyel bir hata kaynağıdır. Bu basamakları Preanalitik (ölçümden önce), Analitik (ölçüm sırasında) ve Postanalitik (ölçüm sonrası) olarak gruplamak uygundur. Laboratuarla ilgili hata uyarılarının yaklaşık %70 i Preanalitik döneme aittir. Preanalitik dönemdeki ideal olmayan her durum, analitik ve postanalitik basamaklar tümüyle kontrol altında olsa bile laboratuar sonuçlarının kalitesini etkileme riskini arttırır. Bu evredeki hata payını minimuma indirmek için laboratuarcı ve klinisyenin birlikte çalışması, örnek alımı, laboratuara ulaştırılması ve testin yapılmasına kadar olan dönemde çok dikkatli olunması gerekmektedir. Analitik evredeki hata oranları teknolojik gelişmeler ve kalite kontrol uygulamalarının artması nedeni ile oldukça azalmış %12 seviyelerine gerilemiştir. Postanalitik dönemdeki hata oranı ise %20 civarlarındadır. Bu kitapçık ile amacımız analiz öncesi ve esnasındaki faktörleri, laboratuarlarımızda çalışılan testlerin numune kabul ve red kriterlerini açıklayarak klinisyen doktor, hemşire ve laboratuar personeli için bir başvuru rehberi oluşturmaktır. BİYOKİMYA LABORATUARI LABORATUAR TESTLERİNİ ETKİLEYEN FAKTÖRLER 1. KAN NUMUNESİ ALIMINDAN ÖNCEKİ FAKTÖRLER Laboratuvar test sonuçlarını etkileyen preanalitik faktörler iki sınıfa ayrılarak incelenebilir. A. Kontrol edilebilen faktörler B. Kontrol edilemeyen föktörler A. Kontrol edilebilen faktörler 1. Postür: Normal bir erişkinin dik oturma halindeki kan hacmi, yatay pozisyondaki kan hacminden ml daha azdır (%10 luk azalma). Bu durum plazma hacminde önemli azalmaya neden olur. Buna bağlı olarak; Enzimler ve bütün proteinlerin konsantrasyonu artar. Proteine bağlı taşınan kalsiyum, bilirubin konsantrasyonları artar Glomerül permiabilite artışına bağlı ortostatik proteinüri görülebilir. 2. Sürekli yatma ve hareketsizlik: Birkaç günlük yatak istirahatinde plazma ve ekstrasellüler sıvı hacmi düşer, sıvı retansiyonu olur. Buna bağlı olarak; Hematokrit %10 artar. Serum proteinleri azalır. İdrarda azotlu maddeler, kalsiyum, sodyum, potasyum, fosfat artar. 3. Egzersiz: Egzersizin etkisi fizik aktivitenin derecesine bağlıdır. Egzersiz sonunda alınan kan örneklerinde; Serum glukozu artar.

4 Renal kan akımı azalır, serum kreatinin ve üre düzeyi artar. Arteriyel ph ve pco2 azalır. Ağır egzersizde hematüri ve proteinüri de görülebilir. 4. Açlık: Kanda glukoz, trigliserid, kolesterol ve elektrolitler, magnezyum gibi testler için kan örnekleri saatlik açlık sonrası alınmalıdır. Açlık durumu 16 saatten daha uzun olmamalıdır. Uzamış açlık değişik oranlarda bilirubin, trigliserid, glukoz değerlerini değiştirmektedir. Yemekten sonra kanda artan şilomikronlar serum veya plazmada bulanıklık yaparak ölçüm yapılan metotların yanlış sonuçlar vermesine neden olabilmektedir. 5. Sirkadiyen değişim (gün içi değişiklikler): Oturuş biçimi, fizik aktivite, stres, aydınlık, karanlık, uyku gibi faktörler bazı maddelerin düzeylerinde gün içi değişikliklere neden olur. Serum demir ve potasyum düzeyleri sabah yüksek, öğleden sonra düşüktür. İdrar hacmi ve kreatinin düzeyi gece azalır. 6. Alınan gıdaların etkisi: Gıda alınmasına bağlı olarak serum glukoz, demir, trigliserid ve alkalen fosfataz seviyesi yükselir. Akşam proteince zengin gıda alınması; serum üre, fosfor, ürik asit, potasyum, trigliserid ve alkalen fosfataz düzeyini artırır. Kafein; glukoz, trigliserid seviyelerini yükseltir. 7. Sigara içme: Sigara içiminden sonraki 10 dakika içinde serum glukoz seviyesi %10 mg/dl yükselir. Sigara içenlerde serum kolesterol, trigliserid düzeyi ve kan eritrosit sayısı daha yüksektir. 8. İlaç kullanımı: Birçok ilaç laboratuar testlerini değişik biçimde etkileyebilmektedir. IM enjeksiyon kas irritasyonuna ve kas enzimleri olan CK ve LDH seviyelerinin artmasına neden olmaktadır. Diüretikler hiponatremiye yol açarlar. Fenitoin, kalsiyum ve fosfor düzeyini azaltır, ALP yi yükseltir. B. Kontrol edilemiyen faktörler 1. Yaş: Hemen her testin kan seviyesi yaş ile az çok değişir. Alkalen fosfataz, kemik büyümesine paralel olarak pubertede en yüksek değerdedir. Puberteden sonra aktivite azalır. 2. Cinsiyet: Serum ALP, AST, ALT ve CK düzeyleri erkekte daha yüksektir. Albümin, Ca ve Mg konsantrasyonları erkekte yüksektir. Kadında hemoglobin ve demir daha düşüktür. 3. Irk, şişmanlık, gebelik: Belli testlerin değerlerini değişik düzeyde etkileyebilmektedir. 2. KAN NUMUNESİ ALIMI DÖNEMİNDEKİ FAKTÖRLER A. Numune alınmadan önce yapılan hatalar: Rastgele ve çok sayıda analiz istemek sık yapılan bir hatadır. Acil olmayan vakalarda acil istek yapılması Biyokimyasal parametrelerin belirli yarı ömürleri vardır. Bu süreden önce testin tekrarlanması hasta sağlığı açısından fayda sağlamayacağı gibi ülke ekonomisine de ek yük getirecektir. Bu nedenle klinisyenler tarafından her testin tekrarlanma süresinin bilinmesi oldukça önemlidir.

5 Testlerin Minumum Tekrarlanma Aralıkları TESTLER Üre, Kreatinin Karaciğer Fonksiyon Testleri Lipid Profili (Kolesterol, Trigliserid, HDL, LDL ) Tiroid Fonksiyon Testleri Demir, Demir Bağlama, Ferritin Protein Elektroforezi HbA1c ARALIKLAR 1 Gün 3 Gün 13 Gün 13 Gün 14 Gün 28 Gün 60 Gün B. Numune alınırken yapılan hatalar: Kirli malzeme kullanılması Islak malzeme kullanılması İnfüzyon yapılan ekstremiteden kan alınması: Sıvı veya kan verilen bir damar ve setten örnek alınmamalıdır. Mecbur kalınırsa infüzyona 5 dakika ara verildikten sonra numune alınmalıdır. Venöz stazla kan almak: Kan numunesi alınan kola takılan turnikenin 1 dakikadan fazla kalmaması gerekir. Turnike ile yapılan birkaç dakikalık staz birçok parametreyi etkiler. Örn: ALT, AST, CK, LDH, albümin, bilirubin, Ca % 5-10 civarında artarken, glukoz, fosfat %2-5 civarında azalır. Numunenin doğru tüplere ve yeterli miktarda alınmaması. Aç karnına alınması gereken numunelerin yeterli açlık sağlanmadan alınması. 3. KAN NUMUNESİNİN LABORATUVARA TRANSFERİ SIRASINDAKİ FAKTÖRLER

6 LABORATUVARA KANIN GEÇ ULAŞMASI, KAN ÖRNEĞİNİN ISRAFI DEMEKTİR. BOŞUNA KAN ALINMIŞ OLUR. Bekletilmiş numunenin gönderilmesi: Kanda Glukoz, Na ve K sonuçlarında önemli düşüşler olur. İdrarda Üre hatalı çıkar, ph alkali tarafa kayar. Yanlış etiketleme İstemlerin tam olarak yapılmaması Tüplerin spora konmadan ve eğitimsiz personelce laboratuara transferi. KAN NUMUNESİ ALIMI VE TRANSFERİ 1. Numune mümkünse sabah saatleri arasında alınmalıdır. 2. Kan en az 12 saat açlık sonrası alınmalıdır. Açlık süresi 6 saatten az,16 saatten fazla olmamalıdır. 3. Kan, tedavi başlamadan önce alınmalı, ilaç alımından sonraki pik düşünülmelidir. 4. Diurnal ritm gösteren testler için kan alma zamanı önemlidir. 5. Kan almaya başlamadan önce hastanın adı-soyadı, baba adı, doğum tarihi gibi bilgiler sorularak kimliği doğrulanmalıdır. 6. Hasta en az 15 dakika rahat bir pozisyonda bulunmalıdır. 7. Kol omuz hizasında düz durmalıdır. 8. Hasta mastektomili ise kan sağlam taraftan alınmalıdır. 9. Hastaya IV infüzyon yapılıyorsa infüzyona 5 dakika ara verdikten sonra kan alınmalıdır. 10. Kan alma bölgesi alkollü gazlı bezle dairesel hareketlerle ve dışa doğru silinmeli, derideki alkol kendi kendine kurumalıdır. 11. En fazla 1 dakika uygun sıkılıkta turnike uygulanmalıdır. 12. Kan alma işlemine başlamadan önce kan alacak kişi ne kadar hacimde ve hangi tüplere kan alacağını belirlemeli ve uygun tüpleri hazırlamalıdır. 13. Vene girilmeden önce yumruk açılıp kapatılmamalıdır. Bu hareket plazma potasyum, fosfat konsantrasyonlarını artırır. 14. Enjektöre alınmış kan, hemoliz olmaması için iğne çıkarıldıktan sonra yavaşça ve tüp kenarından kaydırarak tüpe boşaltılmalıdır. Hemoliz eritrositlerin parçalanmasıdır. Hemoliz sonucu, eritrosit içindeki maddeler seruma geçerler. Hemoliz sonucunda serumda; Artanlar Azalanlar AST SODYUM LDH ALBÜMİN POTASYUM BİLİRUBİNLER CK CK-MB TOTAL PROTEİN KOLESTEROL TRİGLİSERİD DEMİR MAGNEZYUM 15. PT, APTT, Fibrinojen, Troponin-I ve D-Dimer testleri için alınan kan seviyesi, tüpün üstünde belirtilen çizgiyi aşmamalıdır. Kan tüpe konduktan sonra tüp 2-3 kez yavaşça alt-üst edilmeli ve sallanmadan spor içersinde eğitilmiş personel ile laboratuara ulaştırılmalıdır. 16. Mayi numuneleri jelli tüpe konarak en kısa zamanda laboratuara ulaştırılmalıdır. 17. Kan gazı testi; heparinli kan gazı enjektörü içinde ve soğuk ortamda en kısa sürede laboratuara ulaştırılmalıdır.

7 Kan numuneleri alınan tüplerin özellikleri: TÜP CİNSİ Jelli veya kuru tüp (kırmızı-sarı kapak) Hemogram tüpü (mor kapak) Koagülasyon tüpü (mavi kapak) Sedimantasyon tüpü (mor kapak) Hormon tüpü (yeşil kapak) İÇERİK HEDEF MATERYAL TEST ADI Kuru Serum Rutin biyokimya testleri, kan bankası, seroloji,hormon,troponin,ck- NB K3 EDTA Sodyum sitrat Plazma kan Plazma kan /tam /tam Tam kan sayımı, HbA1c Sedimentasyon PT, APTT, Fibrinojen,D- Dimer K3EDTA ESR tayini Sedimantasyon Li- Heparin Plazma kan /tam D-Dimer, Troponin-I İDRAR NUMUNESİ ALIMI 1. Spot İdrar numunesi: Herhangi bir anda alınan idrar numunesidir. Sabah idrarı olması uygundur. Çünkü bu idrar daha konsantredir, nadir gözlenen maddeler kolayca tespit edilebilir. Hastaya ilk idrarını dışarı orta idrarını kabın içine yapması önerilir. İdrar numuneleri alındıktan hemen sonra, kapaklı nonsteril idrar bardaklarında, taşıma kapları içinde sarsılmadan laboratuara ulaştırılmalıdır. Laboratuarda hemen analiz edilmelidir saatlik idrar numunesi: Kantitatif analizler için kullanılır. Hastaya toplama şekli iyice anlatılmalıdır. Hasta 3-5 litrelik kuru ve temiz bir kap temin etmelidir. Su için kullanılan pet şişeler en uygun olandır. Kola, deterjan gibi maddelerin konduğu kaplar kesinlikle uygun değildir. 24 saatlik idrar toplanmaya başlanılacak sabah ilk idrar tuvalete boşaltılır ve saat not edilir. Bu andan itibaren tüm idrar gündüz ve gece boyunca, dikkatlice toplama kabına biriktirilir. Ertesi sabahki ilk idrar da toplama kabına eklenerek, idrar toplama işlemi tamamlanır. İdrar, biriktirme süresince serin ve karanlık bir yerde tutulmalıdır. İdrar bekletilmeden laboratuara getirilmelidir. Cuma ve cumartesi günleri 24 saatlik idrar toplatılmamalıdır. DIŞKI (GAİTA) NUMUNESİ ALIMI

8 Gizli kan analizi için az miktarda dışkı yeterlidir. Kan gaitanın herhangi bir kısmında gizli kalabileceğinden analizin 3 gün üst üste yapılması önerilir. Yalancı reaksiyonların önlenmesi için hasta üç gün süreyle proteinsiz diyete tabi tutulur. BİYOKİMYA LABORATUVARI İŞLEYİŞİ 1. Test Girişleri Test girişleri hastane otomasyon sistemi üzerinden ilgili servis ya da poliklinikteki hekim tarafından yapılır. Test seçimi yapıldıktan sonra poliklinik hastaları kan alma birimine yönlendirilir, acil servis ve servis hastalarının kanları ise bölümünde alınır. Tetkik girişleri onaylandıktan sonra test eklenmemelidir. Çünkü onay sonrası işaretlenen testler laboratuar otomasyon sistemi tarafından görülmeyecektir. Onay sonrası her yeni test isteği için yeni bir otomasyon girişi yapılması gerekir. Laboratuarda çalışılan testler çalışma zamanına göre 3 gruba ayrılır. 1. Saat e kadar kabul edilen testler (tüm testleri kapsar) 2. Sürekli kabul edilen testler (Acil test panelini içerir) günde bir Perşembe günleri çalışılan test (ADA tayini) Acil Test Paneli Glukoz Üre Kreatinin SGOT (AST) SGPT (ALT) LDH CK-MB Sodyum Potasyum Klor Kalsiyum Bilirubin Plevral mayi testleri

9 Gaitada gizli kan Protrombin zamanı (PT) APTT D-Dimer Troponin-I 2. Numune alınması ve laboratuara transferi Poliklinikten gelen hastanın, kan alma birimlerinde kan örnekleri alınır. İdrar ve gaita örnekleri için hastalara barkod etiketi yapıştırılmış kap verilir. Kan örneği için uygun tüpler seçilir ve barkod yapıştırılır. Hasta kan alma koltuğunda dinlendirilip kanları alınır. Kan alma işlemi tamamlanmış hastalara sonuçlarını ne zaman ve nereden alabileceği bilgisi verilir. Kan alma biriminde toplanan örnekler 15 dakikada bir laboratuar personeli tarafından alınarak, numune taşıma ve transfer talimatına uygun bir şekilde, sporlar içinde taşıma çantalarına konmuş olarak laboratuara transfer edilir. Servisler ve Acil deki hasta örnekleri kendi birimlerinde alınır. Alınan örnekler otomasyon sistemine girildikten sonra bekletilmeden ve sporlara konmuş olarak, eğitilmiş personelle laboratuara gönderilir. 3. Örneklerin laboratuara kabulü ve ayrıştırılması Örnekler laboratuara gelince, laboratuar otomasyon sisteminden yapılan test isteklerine bakılarak örnek kabının uygunluğu, örnek miktarı, hemoliz, taşınma şekli vb. kontrolü yapılır. Otomasyon sisteminde girişi yapılmamış örnekler kabul edilmez. Laboratuar Kabul-Red Kriterlerine uymayan örnekler, Kabul-Red Kriter Takip Formuna kayıtları yapıldıktan sonra ilgili birime geri gönderilir. Kabul edilen örnekler santrifüj edilir. Santrifüj sonrası hemoliz görülen serumlar çalışılmaz ve ilgili birime haber verilerek yeniden numune göndermeleri sağlanır. NUMUNE KABUL VE RED KRİTERLERİ 1. Rutin biyokimya tetkikleri için kan jelli tüplere alınmalıdır. Jelli tüp harici diğer tüplere alınan numuneler kabul edilmez. 2. Rutin biyokimya testleri için kan en az 5 cc olmalıdır. 3. PT, APTT, Fibrinojen ve D-Dimer tetkikleri Na-sitratlı (mavi kapaklı) tüplerde gönderilmelidir. Kan seviyesi tüpün üzerindeki mavi işaret çizgisinin altında ve üzerinde kalan kan örnekleri laboratuara kabul edilmez. 4. Free T3, Free T4, TSH, Ferritin ve Teofilin için 1. ve 2. maddedeki şartlar geçerlidir. 5. Pıhtı olduğu dışardan tespit edilen örnekler laboratuara kabul edilmez. 6. İdrar numuneleri en az 10 cc olmalıdır. 7. Üzerinde isim ve/veya barkod bulunmayan tüpler laboratuara kabul edilmez. 8. Tüm testlerde numune kabul ve red kriterleri çalışılan testler bölümünde belirtilmiştir.

10 4. Analiz Çalışmaya başlamadan önce cihazların kontrolü ve internal kalite kontrol çalışmaları yapılır. Sonuçlar kabul edilebilir değerlerde ise hasta örnekleri çalışılmaya başlanır. Problemli olan testlerde ise hasta örnekleri çalışılmaz ve o testle ilgili gerekli prosedür yeniden gözden geçirilerek test tekrarlanır. Cihazlar tamamladığı analizlerin sonuçlarını otomatik olarak otomasyon sistemine gönderir. İlgili Uzman sonuçları değerlendirir. Uygun bulunan sonuçlar onaylanır. Onaylanmayan testler yeniden çalışılır. Acil örnekler rutinden ayrı olarak hemen çalışılır ve bekletilmeden onaylanır. Panik değerde bir test sonucu bulunursa önce analiz tekrarlanır. Tekrar sonuçları da panik değerde ise testi isteyen klinisyen ile konuşulup hastanın kliniği sorulur. Test sonucu hastanın kliniği ile örtüşüyorsa sonuç onaylanır ve Panik Değer Formu na kayıt edilip hastanın doktoruna haber verilir. Eğer hastanın kliniği ile uyumlu değilse analiz süreci gözden geçirilir, hata kaynağı aranır, hastadan yeni örnek alınarak analiz tekrarlanır. Laboratuarımız 15 günde bir yapılan Eksternal Kalite Kontrol Programı çalışması ile test güvenirliğini artırmaktadır. 5. Sonuç Gönderme Saat e kadar laboratuara gelen tüm testlerin sonuçları en geç saat de, saat den sonra laboratuara gelen testlerin sonuçları ise laboratuara geldikten 2 saat sonra hazır olmaktadır. Acil test paneline dahil testler 1 saat içinde çalışılıp onaylanır. Test sonuçları onaylandığı anda poliklinik, acil ve servis bilgisayarlarındaki hasta sayfasında görülür. Test sonuçlarının yazılı çıktıları, isteyen hastaya sonuç verme bölümünden verilebilir. PARAMETRELERİN PANİK DEĞER LİSTESİ TEST DÜŞÜK YÜKSEK Serum Glukoz <50 mg/dl >250 mg/dl Serum Üre >100 mg/dl Serum Kreatinin >4 mg/dl Serum CK-MB >24 mg/dl Serum Sodyum <90 meq/l >150 meq/l Serum Potasyum <2,5 meq/l >7 meq/l Serum Klor <70 meq/l >110 meq/l Serum Kalsiyum <6 mg/dl >13 mg/dl Serum Magnezyum <1 mg/dl >5 mg/dl PT (protrombin aktivitesi ) >40 sn APTT (parsiyel tromboplastin zamanı) >100 sn Fibrinojen <50 mg >350 mg D-Dimer >500 ng Troponin I >0,01 Ug/L Yukarıda belirtilen testler için tabloda belirtilen düşük ve yüksek değerler tespit edildiği takdirde derhal ilgili kliniğe veya doktora haber verilerek, kime haber verildiği kayıt altına alınmaktadır. GLUKOZ Sinonim: Açlık kan şekeri, AKŞ BİYOKİMYA LABORATUVARINDA ÇALIŞILAN TESTLER

11 Hastanın Hazırlanması: Numune alınması için 8 saatlik sabah açlığı gereklidir. Kullanımı: Karbonhidrat metabolizmasının değerlendirilmesinde kullanılır. Numune Red Kriteri: Serumu ayrılmadan tüpte beklemiş kan. Hemolizli numune, yetersiz serum. Numunenin alıınma saati yazılmamışsa. Referans Aralığı: mg/dl. TOKLUK KAN ŞEKERİ (TKŞ) Sinonim: TKŞ Hastanın Hazırlanması: Yemekten 2 saat sonra Numune Red Kriteri: Serumu ayrılmadan tüpte beklemiş kan, hemolizli, yetersiz serum. GLUKOHEMOGLOBİN (MERKEZ LABORATUVARI) Sinonim: HbA1C Numune Türü: EDTA lı tam kan Numune Kabı: Mor kapaklı tüp Kullanımı: Diabetes Mellitus un uzun dönem takibinde kullanılır. Son 4-8 hafta içindeki ortalama kan glukoz konsantrasyonu dalgalanmasını gösterir. Numune Red Kriteri: Pıhtılı numune gelmesi, yanlış tüpe kan alınması. Referans Aralığı: % 5-7 ÜRE NİTROJENİ Sinonim: BUN, Üre Sonuç Verme Zamanı: Aynı Gün Kullanımı: Böbrek fonksiyon testlerinden biridir. Protein metabolizmasının değerlendirilmesinde kullanılır. Yaş ve diyetteki protein içeriği arttıkça BUN düzeyi artar. Renal perfüzyonun azaldığı durumlar, akut ve kronik intrensek böbrek hastalığı, postrenal obstrüksiyon ve yüksek proteinli diyet serum BUN düzeyini yükseltirken, düşük proteinli diyet, gebeliğin son dönemleri, infarklar, akromegali, ağır karaciğer hastalıkları ve Coeliac Sprue da BUN düzeyi düşer. Numune Red Kriteri: Hemolizli numune, eksik serum, serumu ayrılmadan tüpte beklemiş kan. Referans Aralığı: 7-26 mg/dl KREATİNİN

12 Kullanımı: Böbrek fonksiyonlarının değerlendirilmesinde kullanılır. Böbrek hastalıkları, şok, maligniteler, SLE, diabetik nefropati, konjestif kalp yetmezliği ve akromegalide serum kreatinin düzeyleri artarken, müsküler distofi ve diabetik ketoasidozda düşer. Numune Red Kriteri: Hemolizli numune, eksik serum, serumu ayrılmadan tüpte beklemiş kan Referans Aralığı: E: 0,6-1,3 mg/dl K: 0,4-1 mg/dl ÜRİK ASİT Sinonim: Ürat, ÜA Kullanımı: Gut ve diğer pürin metabolizma bozukluklarının tanı ve takibinde kullanılır. Gut, böbrek yetmezliği, lösemi, multiple myeloma, polisitemi, lenfoma, gebelik toksemisi, Psoriazis, polikistik böbrek hastalığı, pürinden zengin diyet (karaciğer, böbrek vb.) ve ağır egzersizde serum ürik asit düzeyi yükselirken, Wilson hastalığı, Fanconi sendromu, ksantinüri ve düşük pürin içeren diyetle beslenmede ise ürik asit düzeyi düşer. Numune Red Kriteri: Hemolizli numune, eksik serum, serumu ayrılmadan tüpte beklemiş kan Referans Aralığı: 2,6-7,2 mg/dl TOTAL PROTEİN Sinonim: TP Hastanın Hazırlanması: Turnikenin uzun süre tutulmasına bağlı olarak oluşan venöz staz ve ayakta durmak serum total protein düzeyini yükseltirken, gebeliğin son trimesteri ve uzamış yatak istirahati total protein düzeyini düşürür. Kullanımı: Nutrisyonel durumun değerlendirilmesi ile böbrek ve karaciğer hastalıklarının takibinde kullanılır. Hiperimmunglobulinemi, poliklonal veya monoklonal gammapatiler ve aşırı dehidratasyonda serum protein düzeyi artarken, protein kaybettiren gastroenteropatiler, yanıklar, nefrotik sendrom, kronik karaciğer hastalıkları, malabsorbsiyon, malnütrisyon ve agamaglobulinemide ise protein düzeyi düşer. Numune Red Kriteri: Hemolizli numune, eksik serum, serumu ayrılmadan tüpte beklemiş kan, uzamış turnike uygulaması Referans Aralığı: 6,4-8,2 g/dl ALBUMİN Kullanımı: Nutrisyonel durum ve onkotik kan basıncı hakkında bilgi verir. Dehidratasyon ve ampisilin kullanımı albumin yüksekliğine neden olurken, IV beslenme, hızlı hidrasyon, siroz ve diğer karaciğer hastalıkları, alkolizm, gebelik, nefrotik sendrom, hidrasyon, siroz ve diğer karaciğer hastalıkları, alkolizm, gebelik, nefrotik sendrom, malabsorbsiyon, malnutrisyon, neoplaziler, protein kaybettiren enteropatiler (crohn hast, ülseratif kolit), hipertriodizm, yanıklar, uzamış immobilizasyon, kalp yetmezliği ve diğer kronik hastalıklarda albumin seviyesi düşer. Sıvı tedavisi verilmiyor veya karaciğer böbrek hastalığı yoksa, serum albümin düzeyinin düşük olması, vücuttaki protein rezervinin azaldığını gösterir. Albumin, prealbumin ve

13 transferrin birlikte negatif akut faz reaktanı olarak kabul edilir. Akut enflamatuar olaylarda serum albumini düşer. Numune Red Kriteri: Uzamış turnike uygulaması, hemolizli numune, eksik serum, serumu ayrılmadan tüpte beklemiş kan Referans Aralığı: 3,5-5,0 g/dl BİLİRUBİN (TOTAL) Kullanımı: Karaciğer ve safra kesesi fonksiyonlarının değerlendirilmesinde kullanılır. İntrahepatik ve ekstrahepatik safra yolları tıkanıkları, hepatoselüler hasar, hemolitik hastalıklar, neonatal fizyolojik sarılık, Criggler Najar Sendromu, Gilbert hastalığı, Dubin Johnson Sendromu, fruktoz intoleransı ve hipotiroidizmde serum direk bilirubin düzeyi artar. Numune Red Kriteri: Hemolizli numune, eksik serum, serumu ayrılmadan tüpte beklemiş kan Referans Aralığı: 0,2-1,2 mg/dl BİLİRUBİN (DİREKT) Sinonim: Konjuge bilirubin Kullanımı: Karaciğer ve safra kesesi fonksiyonlarının değerlendirilmesinde kullanılır. İntrahepatik ve ekstrahepatik safra yolları tıkanıklıkları, hepatoselüler hasar, kolestaz, Dubin Johnson Sendromu, Rotor Sendromunda artar. Numune Red Kriteri: Hemolizli, eksik serum, serumu ayrılmadan tüpte beklemiş kan Referans Aralığı: 0,1-0,5 mg/dl KOLESTEROL (TOTAL) (MERKEZ LABORATUVAR) Sinonim: Total kolesterol Hastanın Hazırlanması: Sonbahar ve kış aylarında serum total kolesterol düzeyi daha yüksektir. Ayrıca kan alma postürü, en son yenilen yemek, emosyonel stres ve menstrüel siklüs serum total kolesterol miktarı üzerinde etkilidir. Kullanımı: Hipolipidemi ve hiperlipideminin tanısı ile atherosklerotik riskin değerlendirilmesinde kullanılır. Numune Red Kriteri: Hemolizli numune, uzamış turnike uygulaması Referans Aralığı: > 200 mg/dl Orta Risk : mg/dl Yüksek Risk: < 240 mg/dl KOLESTEROL (HDL) (MERKEZ LABORATUVAR) Sinonim: HDL-C Kullanımı: Koroner kalp hastalığı riskinin değerlendirilmesinde kullanılır Numune Red Kriteri: Hemolizli, uzamış turnike uygulaması

14 Referans Aralığı: mg/dl KOLESTEROL (LDL) (MERKEZ LABORATUVAR) Sinonim: LDL-C Hastanın Hazırlanması: Numune alınması için 10 saatlik sabah açlığı gereklidir. Kullanımı: Koroner kalp hastalığı riskinin değerlendirilmesinde kullanılır. Numune Red Kriteri: Hemolizli numune, uzamış turnike uygulaması Referans Aralığı: < mg/dl Orta risk : mg/dl Yüksek risk: < 160 mg/dl TRİGLİSERİT(MERKEZ LABORATUVAR) Sinonim: TG Hastanın Hazırlanması: Numune alınması için 12 saatlik sabah açlığı gereklidir. Kullanımı: Hiperlipideminin değerlendirilmesinde kullanılır. Numune Red Kriteri: Hemolizli numune, uzamış turnike uygulaması Referans Aralığı: E: mg/dl K: mg/d ALANİN AMİNOTRANSFERAZ Sinonim: SGPT, ALT, Serum glutamil piruvat transaminaz,, Kullanımı: Karaciğer fonksiyon testlerinden biridir. Karaciğer hastalıkları, safra yolları obstrüksiyonu, kas zedelenmeleri, muskuler distrofiler, akut pankreatit, konjestif kalp yetmezliği, böbrek yetmezliği ve hepatotoksik ilaçlar, yoğun egzersiz ayakta durma ALT düzeyinde artışa neden olur. Numune Red Kriteri: Hemoliz Referans Aralığı: E: 0-65 U/L K: 0-55 U/L ASPARTAT AMİNOTRANSFERAZ Sinonim: SGOT, AST, Serum glutamik oksaloasetik transaminaz Kullanımı: Bütün vücut dokularında bulunmakla beraber, karaciğer, kalp ve iskelet kası en çok bulunduğu dokulardır. Herhangi bir nedene bağlı karaciğer zedelenmesi veya hasarı, kolestatik ve obstrüktif sarılık, kronik hepatitler, enfeksiyoz mononükleoz, kalp veya iskelet kası nekroz veya travması, kalp veya iskelet kası inflamatuar hastalıkları, akut MI, ağır egzersiz, kalp yetmezliği, ciddi yanıklar, hipotirodizm, intestinal obstrüksiyon, malign hipertermi ve talasemi majorde serum AST düzeyi artar.

15 Numune Red Kriteri: Hemoliz Referans Aralığı: 5-34 U/L ALKALEN FOSFATAZ Sinonim: ALP Kullanımı: Karaciğer, safra kesesi ve kemik dokusuna bağlı hastalıkların değerlendirilmesinde kullanılır. Bilier obstrüksiyon, bilier atrezi, siroz, osteitis deformans, hiperparatiroidizm, Paget hastalığı, infiltratif karaciğer hastalıkları, enfeksiyon mononükleoz, metastatik kemik tümörleri, metobolik kemik hastalıkları, viral hepatitler, gebelik, konjestif kalp yetmezliği ve çocukların büyüme dönemlerinde ALP düzeyi artar. Numune Red Kriteri: Hemoliz Referans Aralığı: IU/L GAMA GLUTAMİL TRANSFERAZ Sinonim: Glutamil transferaz, GGT, Gama GT, Gama glutamil transpeptidaz Kullanımı: Karaciğer fonksiyon testlerinden biridir. Alkol ve ilaçların karaciğer üzerine toksik etkisini takip etmede kullanılır. Obstrüktif sarılık, intahepatik kolestaz, pankreatit ve karaciğerdeki metastatik karsinomların tanısında da değerlidir. Serum GGT düzeyi karaciğer hastalıklarında ALP ile paralel hareket ederken, kemik hastalıklarında etmez. Numune Red Kriteri: Hemoliz Referans Aralığı: 9-64 IU/L KREATİN KİNAZ Sinonim: CK Kullanımı: Çizgili kas hastalıklarında spesifik bir belirleyicidir.kalp kası hastalıklarında CK-MB ile beraber değerlendirilmelidir. Numune Red Kriteri: Hemoliz Referans Aralığı: U/L KREATİN KİNAZ-MB Sinonim: CK-MB Kullanımı: AMI tanısında kullanılır. CK/CK-MB oranı tercih edilir. AMI sonrasında 4-8 saatte yükselmeye başlar ve 24 saatte pik yapar. Ayrıca kardiyak travmalar, Konjestif kalp yetmezliği, koroner anjiografi, kalp

16 cerrahisi, müsküler distroifi, polimiyozit, SLE, yanıklar, Reye sendromu, hipotermi ve hipertermide de CK-MB düzeyi artar. Numune Red Kriteri: Hemoliz Referans Aralığı: 0-24 U/L LAKTAT DEHİDROGENAZ Sinonim: LDH, Laktik asit dehidrogenaz Kullanımı: Kalp ve karaciğer hastalıklarının tanısında kullanılır. AMI, megaloblastik ve pernisiyöz anemi, karaciğer hastalıkları, şok, hipoksi, siroz, obstrüktif sarılık, böbrek hastalıkları, kas hastalıkları, neoplastik hastalıklar, konjestif kalp yetmezliği, lösemi, hemolitik anemi, orak hücreli anemi, lenfoma, renal enfarktüs ve akut pankreatitte LDH düzeyi artar. Numune Red Kriteri: Hemoliz Referans Aralığı: IU/L POTASYUM Sinonim: K Hastanın Hazırlanması: Diürnal varyasyonu vardır. Sabah saat de maksimum, akşam de ise minumum düzeydedir. Kullanımı: Elektrolit ve asit-baz değerlendirilmesinde ve böbrek fonksiyonlarının takibinde kullanılır. Trombositoz, lösemi, hemoliz, doku hasarı, status epileptikus, malign hiperpireksi, asidoz, akut böbrek yetmezliği, addison hastalığı, pseudohipoaldostronizm, ağır egzersiz, şok ve dehidratasyonda serum potasyum konsatrasyonu artar. Kronik açlık, daire, kusma, intestinal fistüller, renal tubuler asidoz, fanconi sendromu, Primer ve sekonder aldosteronizm, cushing sendromu, Bartter sendromu, alkaloz ve osmotik diürezde ise serum konsantrasyonu düşer. Numune Red Kriteri: Hemolizli, uzamış turnike uygulaması Referans Aralığı: 3.6-5,1 mmol/l SODYUM Sinonim: Na Kullanımı: Elektrolit ve su dengesinin değerlendirilmesinde kullanılır Numune Red Kriteri: Hemoliz Referans Aralığı: mmol/l

17 KLORÜR Sinonim: Cl Kullanımı: Elektrolit dengesi ve asit baz ile su metabolizmasının değerlendirilmesinde kullanılır. Dehidratasyon, renal tübüler asidoz, akut böbrek yetmezliği, diabetes insipidus, salisilat inoksikasyonu ve respiratuvar alkalozda serum Cl düzeyi artarken, aşırı kusma, aldosteronizm, respiratuvar asidoz ve su intoksikasyonu gibi durumlarda ise Cl düzeyi düşer. Numune Red Kriteri: Hemoliz Referans Aralığı: mmol/l İNORGANİK FOSFOR((MERKEZ LABORATUVAR) Sinonim: PO4, İnorganik fosfor, Fosfat Hastanın Hazırlanması: Numune açlıkta alınmalı ve mümkün olduğunca çabuk serum ayrılmalıdır. Sirkadyen ritm gösterir. Yemek ile mensturasyon döneminde, fosfat bağlayan antasitlerin kullanımında seviye düşer. Kullanımı: Fosfor metabolizmasının ve kalsiyum-fosfor dengesinin değerlendirilmesinde kullanılır. Osteolitik kemik metastazları, sarkoidoz, süt alkali sendromu, vitamin D intoksikasyonu, böbrek yetmezliği, hipoparatriodizm, pseudohipoparatiroidizm, akromegali, pulmoner emboli, laktik asidoz ve respiratuvar asidozda serum fosfor düzeyi artarken, osteomalazi, steatore, renal tübüler asidoz, gram (-) bakteriyel septisemi, hipokalemi, vitamin D eksikliği, malnutrisyon, malabsorbsiyon, ağır kusma, primer hiper paratiroidizm, hiper kalsemi, salisilat zehirlenmesi, respiratuvar enfeksiyonlar, hiperinsülinemi, respiratuar alkaloz, osteoplastik kemik metastazları ve renal tübüler defektlerde ise fosfor düzeyleri düşer. Numune Red Kriteri: Hemoliz, ikter, lipemi Referans Aralığı: 2,4-4,7 mg/dl KALSİYUM Sinonim: Ca Hastanın Hazırlanması: Numune alınması için 10 saatlik sabah açlığı gereklidir. Numune alımı sırasında turnike 10 dakikadan uzun süre tutulmamalıdır. Kan kalsiyum seviyesi saatleri arasında en düşük, saat de ise en yüksek seviyede bulunur. Kullanımı: Çeşitli endokrin ve metabolik bozuklukların değerlendirilmesinde kullanılır. Primer ve tersiyer hiperparatirodizm, kemik metastazları, çeşitli maliginiteler, polistemia vera, fiokromasitoma, sarkoidozis, vitamin D intoksikasyonu, süt-alkali sendromu, tirotoksikozis, akromegali ve dehidratasyona neden olan durumlarda serum Ca düzeyi artar. Hipoparatiroidizm, vitamin D eksikliği, kronik böbrek yetmezliği, magnezyum eksikliği, akut pankreatit, hiperfosfatemi, sistinozis, osteomalazi, alkolizm, hepatik siroz ve hipoalbuminemi durumlarında serum Ca düzeyi azalır. Ayrıca total Ca düzeyi kandaki protein konsantrasyonundan da etkilenir. Protein miktarı 1g/dl artarsa, kalsiyum miktarı yaklaşık 0,8 mg/dl azalır. Numune Red Kriteri: Aşırı hemoliz Referans Aralığı: 8,4-10,2 mg/dl MAGNEZYUM((MERKEZ LABORATUVAR) Sinonim: Mg

18 Kullanımı: Mg metabolizması ve elektrolit dengesinin değerlendirilmesi ile preeklemsi tedavisi uygulanan hastaların takibinde kullanılır. Serum Mg konsantrasyonu genellikle BOS ve eritrositlerdeki ile paralel hareket eder. Dehidratasyon, böbrek yetmezliği, adrenokortikal yetmezlik, Addison hastalığı, travma, hipoparatiroidizm, kronik alkolizm, delirium tremens, kronik glomerulomefrit, hiperaldosteronizm, diabetik ketoasidoz ve gebelikte ise Mg düzeyi düşer. Numune Red Kriteri: Hemoliz Referans Aralığı: 1,6-2,6 mg/dl AMİLAZ Kullanımı: Pankreas fonksiyon testlerinden biridir. Pankreatit, pankreatik kist ve psödokistler, parotis bezi enfeksiyonları, intestinal obstrüksiyon ve enfarktüsler, ektopik gebelik, safra yolları hastalıkları, diyabetik ketoasidoz, peritonit, makroamilazemi, bazı akciğer ve over tümörleri, böbrek yetmezliği, ERCP, abdominal travma, kafa travması, viral enfeksiyonlar ve alkol kullanımı serum amilaz düzeyini arttırırken, pankreas yetmezliği, kistik fibrozis, ağır karaciğer hastalıkları ve pankreatektomi sonrası amilaz düzeyi düşer. Numune Red Kriteri: Hemoliz, ikter, lipemik numune Referans Aralığı: U/L DEMİR((MERKEZ LABORATUVAR) Sinonim: Fe Hastanın Hazırlanması: 10 saatlik açlık sonrasında numune alınmalıdır. Ayrıca sabah örneklerindeki serum demir konsantrasyonu, öğleden sonra alınanlara göre daha yüksek olduğundan numunenin sabah alınmasına özen gösterilmelidir. Enfeksiyon varlığında serum Fe düzeyinin geçici olarak düşebileceği unutulmamalıdır. Kullanımı: Her türlü anemi, demir eksikliği, talasemi, sideroblastik anemi ve demir zehirlenmesinin değerlendirilmesinde kullanılır. Pernisiyöz, aplastik ve hemolitik anemiler, hemokromatozis, akut lösemi, kurşun zehirlenmesi, akut hepatitler, vitamin B6 eksikliği, talasemi, tekrarlayan transfüzyonlar ve akut demir zehirlenmesinde serum demir düzeyi yükselirken, demir eksikliği anemisi, akut ve kronik enfeksiyonlar, hipotiroidizm ve post-op dönemlerde serum demir düzeyi düşer. Numune Red Kriteri: Hemoliz, ikter, lipemik numune, uzamış turnike uygulaması Referans Aralığı: mg/dl DEMİR BAĞLAMA KAPASİTESİ((MERKEZ LABORATUVAR) Sinonim: TIBC, Total Iron Binding Capacity Hastanın Hazırlanması: 10 saatlik açlık sonrası numune alınmalıdır. Serum demir düzeyi sabah saatlerinde en üst düzeyde bulunur. Kullanımı: Serum demir düzeylerinin değerlendirilmesinde kullanılır. Hipokrom anemiler, akut hepatitler ve gebeliğin son dönemlerinde TIBC artarken, demir eksikliğine bağlı olmayan anemiler, kronik enfeksiyonlar, maligniteler, siroz, hemokromatozis, renal hastalıklar ve talasemilerde TIBC düşer. Numune Red Kriteri: Hemoliz, ikter, hipemik numune, uzamış turnike uygulaması Referans Aralığı: mg/dl

19 KREATİNİN KLİRENSİ ve 24 saatlik idrar (serum). 24 saatlik idrar soğuk ortamda saklanmalı ve gönderilmelidir. Hastanın Hazırlanması: Test süresince çay ve kahve içilmemeli, herhangi bir ilaç kullanılmamalı, egzersiz yapılmamalıdır. Kullanımı: Böbrek fonksiyonlarının değerlendirilmesi ve böbrek hastalıklarının takibinde kullanılır. Glomerüler filtrasyon hızını azaltın her türlü böbrek hastalığı, şok, hipovolemi, nefrotoksik ilaçlar, konjestif kalp yetmezliği ve dehidratasyon kreatinin klirensinde düşmeye neden olur. Numune Red Kriteri: Numunenin yanlış toplanması Referans Aralığı: ml/dk ACE((MERKEZ LABORATUVAR) Sinonim: Anjıotensin Konverting Enzim Kullanımı: Aktif pulmoner sarkoidoz da yükselir. Bunun dışında Gaucher hastalığı, Diabet, Hipertiroidi, Silikozis, Berilyozis ve Tüberkülozda da yükselir. Numune Red Kriteri: Hemoliz Referans Aralığı: 8-52 U/L ADA TAYİNİ((MERKEZ LABORATUVAR) Sinonim: Adenozin deaminaz Çalışma Zamanı: 15 günde bir Perşembe günü,plevra mayi Kullanımı: Tbc tanısında kullanılır. Tüberküloza bağlı plevral effüzyonu olan hastalarda artar. Ampiyem, lenfoma ve lösemide de yükselir. Numune Red Kriteri: Hemoliz

20 HORMON TESTLERİ ((MERKEZ LABORATUVAR) SERBEST T3 Sinonim: FT3 Kullanımı: Tiroid fonksiyonlarının değerlendirilmesinde kullanılır. Hipertiroidizm ve T3 tirotoksikozunda serum FT3 düzeyi artarken, hipotiroidizmde azalır. Ayrıca kronik hastalığı olan veya uzun süre hastanede yatmış olan kişiler ötiroid olsalar bile FT3 düzeyi düşük bulunabilir. Numune Red Kriteri: Hemoliz, lipemi, ikter Referans Aralığı: 2,0-4,9 pg/ml SERBEST T4 Sinonim: FT 4 Kullanımı: Tiroid fonksiyonlarının değerlendirilmesinde kullanılır. Hipetiroidizmde serum FT4 düzeyi artarken, hipotiroidizmde azalır. Numune Red Kriteri: Hemoliz, lipemi, ikter Referans Aralığı: 0,7-1,7 ng/dl TİROİD STIMULATİNG HORMON((MERKEZ LABORATUVAR) Sinonim: TSH Hastanın Hazırlanması: Diürnal ritmi vardır. Saat arasında maksimum, arasında ise minimum düzeydedir. Kullanımı: Tiroid fonksiyonlarının değerlendirilmesinde ve tedavi takibinde kullanılır. Hipotiroidizm, Hashimoto tiroiditi, ektopik TSH salgılanan durumlar, subakut tiroidit ve tiroid hormon rezistansında serum TSH düzeyi artarken, hipotalamik ve hipofizer hipotiroidizmde ise TSH düzeyi azalır. Numune Red Kriteri: Hemoliz, lipemi, ikter Referans Aralığı: 0,25-5 IU/L PROTROMBİN ZAMANI Sinonim: PT, PTZ Çalışma Zamanı:. Her gün saat da Numune Türü: Sitratlı plazma Numune Miktarı: 4 ml kan