2. TOPRAĞIN OLUŞUMU Toprağın Oluştuğu Anakaya ve Anamateryaller

Ebat: px
Şu sayfadan göstermeyi başlat:

Download "2. TOPRAĞIN OLUŞUMU. 2.1. Toprağın Oluştuğu Anakaya ve Anamateryaller"

Transkript

1 2. TOPRAĞIN OLUŞUMU Toprağın oluşumu bahsi bu oluşuma sebep olan faktörlerin ve oluşum olaylarını konu edinmektedir. Ancak gerek oluşum faktörleri, gerekse oluşum olayları toprağın oluştuğu anakayayı etkileyerek, onu parçalayıp, ayrıştırıp değiştirerek topraklaştırmaktadırlar. Etkiler ve bu etkilerin sonucunda oluşan toprak anakayanın mineral yapısına göre değişik özellikler kazanmaktadır. Bu nedenle toprağın oluştuğu anakayalar ve onları oluşturan mineraller üzerinde biraz derinlemesine bilgi edinmek gerekmektedir Toprağın Oluştuğu Anakaya ve Anamateryaller Toprak, katı anakayanın fiziksel olarak parçalanması ve kısmen de kimyasal ayrışma sonucunda gevşeyerek anamateryal adını alan malzemenin topraklaşması ile teşekkül etmektedir. Toprağın anakayası ile anamateryali birbirinden farklı özelliklere sahiptir. Bu nedenle katı kayalar anakaya, bu katı kayanın üstündeki gevşemiş kesimi ise anamateryal olarak nitelenir. Aynı şekilde gevşek tortul materyallerin de anakaya değil, anamateryal olarak nitelenmesi gerekir. Toprağın teşekkül ettiği anakaya ve anamateryaller kaynaklarına ve oluşumlarına göre üç büyük grupta toplanır. 1. Erüptif kayalar (silikatlar) 2. Tortul kayalar 3. Başkalaşım kayaları (metamorf kayalar) Anakayalardaki Elementler ve Mineraller Toprak yapan anakaya ve anamateryaller iki veya daha fazla elementin biraraya gelerek teşkil ettiği kimyasal bileşimler olan minerallerden oluşur. Bir veya birkaç mineral biraraya gelerek kayaları meydana getirir. Tabiatta çok sayıda element ve mineral bulunmakla beraber toprak yapan kayaları oluşturan minerallerin ve bu mineralleri oluşturan elementlerin sayısı pek fazla değildir. Anakaya ve Anamateryaller kendilerini teşkil eden minerallerin boyutlarına ve kimyasal bileşimlerine göre farklı özelliklere sahip olurlar Mineralleri Oluşturan Elementler Mineraller sıvı mağmanın soğuması sırasında teşekkül ederler. Mağmada çoğunlukla bulunan ve yerkabuğunun (Lithosphére) hemen % 99 unu oluşturan silis, oksijen, aluminyum, demir, kalsiyum, sodyum, potasyum, magnezyum ve hidrojen minerallerin ve dolayısıyla anakayaların da önemli bir bölümünü oluştururlar. Bu elementler kaya yapan elementler olarak tanınır (Tablo 1). Tablo 1 in incelenmesinden yerkabuğunun ağırlıkça pek önemli bir bölümünün (% 75) oksijen ve silisyum dan ibaret olduğu anlaşılmaktadır.

2 Oksitler Yerkabuğunun hemen yarısının (% 49.5) oksijenden ibaret oluşu yukarıda anılan toprak yapan elementlerin oksitler halinde bulunuşunu da açıklamaktadır. Yerkabuğundaki oksitlerin en önemli bölümü (%59) silisyumdioksittir. Silisyumdioksit in bu yüksek oranı yerkabuğundaki silikatların oranını ve önemini de ortaya koymaktadır(tablo 2). Tablo 1. Yerkabuğundaki (litosfer deki) elementlerin bulunuş oranları (Ağırlığa göre %) (Clarke ve Washington 1924 e göre Irmak, A.1972 den) Yüzde Yüzde Oksijen O Manganez Mn Silisyum Si Kükürt S Aluminyum Al 7.51 Baryum Ba Demir Fe 4.70 Krom Cr Kalsiyum Ca 3.39 Azot N Sodyum Na 2.64 Fluor Fl Potasyum K 2.40 Zirkonyum Zr Magnezyum Mg l.94 Nikel Ni Hidrojen H 0.88 Stronsiyum Sr Titanyum Ti 0.58 Vanadyum V Klor Cl 0.18 Yetriyum Y Fosfor P 0.12 Bakır Cu Karbon C 0.08 Geri kalanlar Tablo 2. Yerkabuğundaki (litosfer deki) oksitlerin bulunuş oranları (Irmak, A.1972 den) SİLİS SiO 2 % SÖSKİOKSİTLER BAZLAR Al 2 O 3 Fe 2 O 3 FeO CaO MgO Na 2 O K 2 O % % 3.08 % 3.80 % 5.08 % 3.49 % 3.84 % 3.13 SU H 2 O % Mineraller Mineraller çeşitli kimyasal bileşim ve boyutta biraraya gelerek anakayayı oluştururlar. Minerallerin ilksel kaynağı mağmadır. Mağmadan kaynaklanan minerallerin ise hemen tamamı silikatlar halindedir. Tortul kayalar ile başkalaşıma uğramış kayalarda ilksel (primer) minerallerin yanında ikincil(sekunder) mineraller de bulunur (Tablo 3).

3 5 Tablo 3. İlksel (primer) ve ikincil (sekunder) minerallerin erüptif ve tortul kayalarda ağırlığa göre bulunuş oranları (Clarke göre Irmak, A.1972 den derlenerek) Mineraller Erüptif kayalar % Tortul kayalar Kumtaşı % Metamorf kayalar Kil şisti % İlksel Mineraller Kuvars Feldispatlar Amfibol ve Piroksen ler Mikalar İkincil Mineraller Kil Limonit Karbonatlar Diğer mineraller Mağmadaki silis asidinin (HAlSi 3 O 8 ) doyurulma derecesine göre farklı kimyasal bileşimde ve özellikteki silikat mineralleri oluşur. Silikatların bileşimindeki oksitler bu minerallerin bulunduğu anakayaların yapısını ve özelliklerini önemle etkilediği gibi bu kayalardan oluşan toprakların özelliklerini de tayin edebilir. Silikatların bileşimindeki oksitler ve bulunuş oranları tablo 4 te verilmiştir. Tablo 4. Silikat minerallerinin ortalama bileşimi (ağırlığın % si olarak) (C.Doelter e göre SchefferSchachtschabel 1970 ten) Oksitler Kve Na Feldspatlar Plajyoklas (CaNa lu Feldspat) Muskovit Biotit Piroksen Amfibol Olivin SiO 2 TiO 2 Al 2 O 3 Fe 2 O 3 FeO MnO CaO MgO K 2 O Na 2 O H 2 O(100ºC) Minerallerin İyonik Yapısı Yarıçapı diğerlerine göre çok büyük olan (1.40 Å) 1) oksijen atomlarının arasındaki boşluklara kendi yarıçaplarına göre diğer katyonlar yerleşerek silikatların kristal yapısını oluştururlar. Yarıçapı 0.39 Å olan silisyum atomu 4 oksijen atomunun biraraya gelmesi ile oluşan dörtlü grubun ortasına yerleşir ve bir tetrahedron (4 yüzeyli) kristalini meydana getirir (Şekil 1). Yarıçapı 0.57 Å olan alüminyum ise 6 oksijen atomunun ortasındaki boşluğa 1) 1 Å (Angström) = 10 8 cm yani cm = 1/

4 6 yerleşerek bir oktahedron (8 yüzeyli) kristalini meydana getirir (Şekil 1). Bir katyonun çevresinde toplanabilen oksijen atomlarının sayısı o katyonun koordinasyon sayısı olarak bilinir. Katyonun yarıçapı büyüdükçe oksijen atomlarının da sayısı (koordinasyon sayısı) artar (Tablo5). Tedrahedron Si Oktahedron Al Şekil 1. Silikatların kristal yapısındaki tetrahedron ve oktahedronlar. Tablo 5. Silikatları oluşturan bazı katyonların yarıçapları (Å olarak) ve koordinasyon sayıları (Irmak, A.1972 den) İyon Yarıçap Koordinasyon sayısı B 3 Si 4 Al 3 Fe 3 Mg 2 Na Ca 2 K Ba veya veya veya Mağmada katılaşma esnasında oksijen miktarının çokluğu tetrahedronların, azlığı ise oktahedronların teşekkülüne sebep olur. Oktahedronların ve tetrahedronların merkezinde silisyum ve aluminyum bulunuşuna göre, kristalin oksijenlerinde açıkta kalan (doyurulamayan) negatif elektrik yükler diğer katyonlar tarafından doyurularak silikat mineralleri meydana gelir Minerallerin Sınıflandırılması ve Bazı Özellikleri Kayaları oluşturan minerallerin ilksel (primer) ve ikincil (sekunder) mineraller olarak iki büyük gruba ayrıldıklarına yukarıda değinilmişti. İlksel mineraller mağma kökenli olup bunlar silikatlar olarak tanınır. İkincil mineraller ilksel minerallerin değişimi ile veya sonradan oluşum ile teşekkül etmişlerdir. Minerallerin sertliği, çapı ve bileşimi gibi farklı özellikler oluşturdukları kayaların parçalanmaayrışma hızını ve dolayısıyla topraklaşma hızını önemle etkiler. Öte yandan toprağın fiziksel ve kimyasal özelliklerinin önemli bir bölümü de anakayayı oluşturan minerallerin özelliklerine bağlı kalmaktadır. Bu nedenle anakaya ve anamateryallerin sınıflamasına geçmeden önce minerallerin sınıflandırılmasını incelemek gerekir.

5 Silikatlar Silikatların sınıflandırılmasında temel formülleri esas alınır. Temel formüle göre silikatlar şöyle gruplandırılır : 1) Silis grubu Kuvarslar SiO 2 2) Susuz aluminosilikatlar Feldspatlar Si 4 O 8 3) Metasilikatlar Piroksenler SiO 3 veya Si 2 O 6 Amfiboller Si 4 O 11 veya Si 8 O 22 4) Ortosilikatlar Olivin grubu Si 2 O 4 5) Hidroksilli aluminosilikatlar Mikalar Si 4 O 10 1) SİLİS GRUBU MİNERALLER Kuvars (SiO 2 ) silis grubunun en yaygın mineralidir. Erüptif kayalarda, tortul kayalarda ve başkalaşıma uğramış kayalarda bulunur. Sert yapısı ve kimyasal ayrışmaya karşı dayanıklılığı nedeni ile değişikliğe uğramadan toprak oluşumu ve gelişimi süreçlerinde de olduğu gibi kalabilir. Toprağın kum bölümünün önemli kısmını kuvars taneleri oluşturur. Kuvarstan başka tridimit ve kristobalit te silis grubunun ilksel minerallerindendir. Kalsedon ve Opal (SiO 2. n H 2 O) ise ikincil (sekunder) silis mineralleridir (Tablo 15). 2) FELDSPAT GRUBU (SUSUZ ALÜMİNOSİLİKATLAR) Temel formülü Si 4 O 8 olan feldspatlar kayaların bünyesinde çok önemli yer tutarlar. Temel formülde silisyumlardan birinin veya ikisinin yerine aluminyum girerek oksijenlerden bir kısmının negatif bağlarının açık kalmasını sağlar. Açık negatif bağlara ise katyonlar bağlanarak feldspatları meydana getirir. Başlıca feldspat türleri şunlardır : K Al Si 3 O 8 (ortoklas, mikrolin, sanidin) Na AlSi 3 O 8 (albit) Ca Al 2 Si 2 O 8 (anortit) Ba Al 2 Si 2 O 8 (celsian) Bu feldspat türlerinden ortoklas ile albit karışarak sodalı ortoklasları teşkil ederler. Albit ile anortitin karışması ile plajiyoklas meydana gelir. Feldspatlar özellikle karbondioksitli suların 2) etkisiyle kimyasal ayrışmaya uğrarlar. Toprağın ince bölümü ve özellikle sekunder bir mineral olan kil mineralleri esas itibariyle feldspatların ayrışmasından oluşmuştur. 2) Toprakta kök solunumu ile O 2 alınıp CO 2 verilir. CO 2 ile zenginleşen toprak havası ile toprak suyunda zayıf karbonik asit (H HCO 3 ) oluşumu sözkonusudur. Karbonik asidin hidrojenlerinden biri feldspatların katyonları ile yer değiştirerek ayrışmaya sebep olur. Benzer olay yağmur sularının havadaki CO 2 i toprağa ulaştırması ile de gerçekleşebilir.

6 8 POTASYUMLU FELDSPATLAR (Ortoklaslar K Al Si 3 O 8 ) Ortoklas (dik açı ile yarılan anlamında) camsı, su aldığında beyaz, pembe, gri renkte, iyi teşekkül etmiş ikiz kristalleri olan, birbirine 90º dik iki dilinim yüzeyi gösteren ve sertliği 6 (çakı ile zorlukla çizilebilir), özgül ağırlığı 2.56 olan bir feldspattır. Adi asitlerde çözünmez. Ortoklasın ayrışması ile önce silis asidi ve daha sonra silis kaybı ile (desilisifikasyon) kil mineralleri meydana gelir (Bak ) hidroliz ile kil minerallerinin oluşumu). Ortoklaslar mikrolin ve sanidin olarak aynı formüle sahip fakat üç ayrı türe ayrılırlar. Mikrolin boz, yeşil, beyaz gibi renklerde olup iri taneli asit erüptif (pegmatit gibi) kayalarda bulunur. Sanidin ise ince taneli asit erüptif kayalarda (riyolit, trakit ve bunların porfirleri) bulunur. Sanidin in dilinim yüzeyi pek belirgin olmayıp, kırık ve sedefimsi yüzeyler meydana getirir. Bu nedenle kuvarsla karıştırılabilir. Ortoklaslar sodyumlu ortoklaslarla birlikte sodalı ortoklasları meydana getirirler. Bazı ortoklaslar ise demir ile boyandığı için pembeden kırmızıya kadar renklerde görünürler. SODYUMLU VE KALSİYUMLU FELDSPATLAR (Plajyoklaslar) Plajyoklaslar (eğri yarılan anlamında) albit (Na AlSi 3 O 8 ) ile anortit in (Ca Al 2 Si 2 O 8 ) çeşitli oranlarda karışımı ile oluşmuşlardır. Arada daima az miktarda ortoklas da bulunabilir. Albit in rengi beyaz, anortit in rengi ise koyudur. Plajyoklaslarda albit oranı arttıkça renk açık, anortit oranı arttıkça renk koyulaşarak boz, mavimsi veya yeşil tonlarda görünür. Plajyoklasların sertliği 66.5 olup, dike yakın (87º) bir açı ile dilinirler. Kızdırılınca erimezler. Anortit sıcak ve yoğun hidroklorik asitten etkilenir ve bünyesindeki silis ayrılır. Tablo 6. Plajyoklasların sıralanışı ve bileşimi (Irmak, A.1972 den) Plajyoklaslar Albit Oligoklas Andesin Labradorit Bitownit Anortit Albit ve anortitin bulunuş oranları Ab.100 Ab.90 An.10 Ab.90 An.10 Ab.70 An.30 Ab.70 An.30 Ab.50 An.50 Ab.50 An.50 Ab.30 An.70 Ab.30 An.70 Ab.10 An.90 Ab.10 An.90 An.100 Plajyoklaslar genellikle soğan gibi bir tabakalaşma gösterirler. Merkez kesimi anortit çe zengin olduğu halde dış kesim giderek albit çe zenginleşir. Anortit albit ten 15 defa daha hızlı ayrışabilir. Bu nedenle plajyoklasların bulunduğu kayaların ayrışması ve topraklaşması ortoklasların bulunduğu kayalardan daha hızlı olur. Plajyoklaslar bünyelerindeki kalsiyumdan dolayı hızlı ayrışırlar. Toprakta kalsiyumun ilksel kaynağı plajyoklaslardır. Plajyoklaslar ayrışma sonucunda kil minerallerine, mikalardan serisit e, paragonit e (sodyum bakımından zengin muskovit), kalsiyumca zengin olanları ise kalsit ve zeolit e dahi dönüşürler.

7 9 Plajyoklaslardan albit ve oligoklas açık renkli asit erüptif kayalarda (granit, riyolit ve siyenit gibi), andesin genellikle nötr erüptif kayalarda (granodiorit ve andezit gibi), labradorit bitownit ise koyu renkli ve bazik kayalarda (gabro ve bazalt gibi) bulunurlar. 3) METASİLİKATLAR GRUBU (Piroksenler ve Amfiboller) Metasilikatlar piroksenler ve amfibollerle temsil edilirler. Bileşimlerinde daha fazla silisyumun bulunuşundan dolayı ortosilikat bileşimindeki olivin grubundan ayrılırlar (Tablo 4). Piroksenler tek, amfiboller çift tabakalı tetrahedronlara sahip olan kristal yapılarından dolayı birbirinden ayrılırlar. Piroksenlerde temel formül Si 2 O 6 (kısaltılmış olarak SiO 3 ) olup tetrahedronların boşta kalan negatif bağlarına Mg 2 yerleşerek Mg 2 Si 2 O 6 (veya MgSiO 3 ) magnezyum metasilikatı (Enstatit), Fe 2 yerleşerek Fe 2 Si 2 O 6 (veya FeSiO 3 ) demir metasilikatı (ferrosilit) meydana getirir. Piroksenlerin en yaygın minerali ojit tir. Ojit in esas formülü Ca 2 Si 2 O 6 dır. Ca yerine Mg veya Fe hatta Al geçebilir. Aynı şekilde tetrahedronlardaki Si 4 yerine Al 3 geçebilir. Böylece ojitin genel formülü Ca(Mg,Fe,Al) (Si, Al) 2 O 6 olarak yazılır. Ojitin sertliği , özgül ağırlığı ise arasındadır. Ojit renksizden, siyaha kadar çeşitli renklerde bulunur. Demir miktarının artması rengin koyulaşmasına sebep olur. Bazalt ve diyabaz kayalarında yüksek miktarda ojit bulunur. Ojitin ayrışması ile epidot, klorit, biotit, diopsit ve kalsit ortaya çıkar. Ojit, hornblende den daha kolay ayrışır. Bazı toprak ve anamateryallerde kaba kum halinde de bulunabilir. Piroksenlerin önemli diğer mineralleri enstatit ve ferrosilit ile bunların arasındaki hipersten (Mg,Fe) 2 Si 2 O 6 veya (Mg,Fe)SiO 3 ile diopsit Ca(Mg,Fe)Si 2 O 3 tür. Bu mineraller de bazik erüptif kayalarda bulunurlar. Amfibollerde temel formül Si 8 O 22 (kısaltılmış Si 4 O 11 ) olup, iki piroksen zincirinin oksijen köprüleri ile kaynaşması sonucunda meydana gelirler. Amfibollerin önemli bir özelliği de bileşimlerinde hidroksil (OH ) kökünün bulunuşudur. Amfibollerin en yaygın minerali hornblende dir. Hornblende Ca 2 (Mg,Fe,Al) 5 (Si,Al 8 O 22 (OH) 2 bileşimindedir. Hornblende ojitten daha fazla Al, buna karşılık daha az Ca ihtiva eder. Hornblende nin sertliği , özgül ağırlığı arasında olup rengi demirin miktarına bağlı olarak hafif yeşilden siyaha kadar değişir. Hornblende (granit, siyenit, diorit ve özellikle andezit gibi asit erüptif ve nötr erüptif kayalarda, diyabaz, gabro ve bazalt gibi bazik erüptif kayalarda ve metamorf kayalardan ortognayslarda (granitlerden metamorfoze olmuş), hornblende şistlerinde bulunur. Genellikle amfiboller ile piroksenler birarada bulunurlar. Hornblende ayrıştığında klorit, biotit, epidot, siderit (demirkarbonat), kalsit, kuvars ve kil minerallerine dönüşür. Hornblendenin ayrışma oranı serin ve nemli iklim kuşağında topraklaşmanın ölçüsü ve devamı için gösterge olarak kabul edilir. Amfibollerin önemli diğer iki minerali tremolit Ca 2 Mg 5 Si 8 O 22 (OH) 2 ile aktinolit Ca 2 (Mg,Fe) 5 Si 8 O 22 (OH) 2 dir. Her ikisi de daha çok metamorf kayalarda özellikle kristalin şistlerde bulunurlar.

8 3,5 A 10 A 10 Piroksenler ve amfiboller toprağın ilksel Ca, Mg ve Fe kaynağıdırlar. Ayrışarak kil minerallerine dönüşürler. Bulundukları anakayalardan özellikle bazik erüptif olanlar killi topraklar verir. 4) ORTOSİLİKATLAR GRUBU (Olivin Grubu) Ortosilikatlar Si 2 O 4 temel formülüne sahip olup silisyumca fakir bazik erüptif kayalarda (gabro, bazalt, peridotit ve diyabaz gibi) bulunurlar. Hatta peridotitin bir varyetesi olan dunit tamamen olivinden ibarettir. Ortosilikatların en yaygın minerali olivindir. Olivin [(Mg, Fe) 2 SiO 4 ] bileşiminde, sertliği 6.57, özgül ağırlığı 3.3 olan yeşil renkli, ayrıştığında rengi sarıdan kırmızı ve kahverengine kadar değişen kolay ayrışabilen bir mineraldir. Daha sade bileşimde olan forsterit Mg 2 SiO 4 ile fayalit Fe 2 SiO 4 te ortosilikatlardan olup, genellikle karışık durumda bulunurlar. 5) HİDROKSİLLİ ALÜMİNOSİLİKATLAR GRUBU (Mikalar Grubu) Hidroksilli aluminosilikatlar mikalar olup temel formülleri Si 4 O 10 dur. Hidroksil (OH ) kökü ihtiva ederler. Mikalarda Si yerine Al geçerek temel formülleri AlSi 3 O 10 şekline dönüşür.boşta kalan negatif yükler ise K, Na, Fe, Mg ve Al tarafından doyurulur. Mikalar diğer silikatlardan üç önemli özellikleri ile ayrılırlar : 1. Bütün mikalarda (diğer silikatların aksine) kalsiyum bulunmaz. 2. Mikaların iyonik yapısı 3 tabakalı kil minerallerinden montmorillonitin yapısına benzer. 3. Mikalar ilksel olarak erüptif kökenli mineraller olmakla birlikte, ikincil olarak diğer minerallerin ayrışma ürünleri ve başkalaşım (metamorfoz) sonucunda da oluşurlar. Mika Yaprakçığı (Üç Tabakalı) 6[0] 3[Si] 1[Al] 2[0H] 4[0] 4[Al] 2[0H] 4[0] Tedrahedron tabakası Oktahedron tabakası Mika Yaprakçığı 3[Si] 1[Al] 6[0] 2[K] Tedrahedron tabakası Oksijen Hidroksil Si Al Şekil 2. Mika pulunun iyonik yapısı (Fiedler ve Reissig 1964 ten).

9 11 Mikaların iyonik yapısında bir oktahedron tabakasının iki yanında iki tetrahedron tabakası yeralır. Böylece tetrahedron/oktahedron/tetrahedron (yani Si/Al/Si) yapısında 3 tabakalı mika pulu teşekkül etmiş olur (Şekil 2). MUSKOVİT KAl 2 (Al Si 3 O 10 )(OH) 2 : Beyaz mika olarak tanınan muskovit içindeki katık maddelere göre saydam, gümüşî, soluk yeşil, esmerce veya sedefimsi renklerde, pullu yapıda, sertliği arasında, özgül ağırlığı 2.8 olup, asitlerde ayrışmaz ve erimez. Muskovit asit erüptif kayalarda, gnayslarda ve kristalin şistlerde yüksek miktarda bulunur. Sekunder olarak potasyumlu feldspatların ayrışması ile de muskovit oluşur. Sekunder oluşan ince taneli muskovit serisit olarak adlandırılır. Bu muskovitin sertliği 2.2, özgül ağırlığı 2.8 dir. Muskovitin benzeri sodyumlu mika olan paragonit ise NaAl 2 (AlSi 3 O 10 (OH) 2 bileşimindedir. BİOTİT K(Fe,Mg) 3 (AlSi 3 O 10 )(OH) 2 : Siyah mika olarak tanınan biotit kristallerinde oktahedron tabakasındaki Al yerine Mg ve Fe girmiştir. Magnezyum ve demirin varlığı biotitin siyah renk kazanmasına sebep olmuştur. Biotitin sertliği , özgül ağırlığı 2.9 dur. Biotit asit ve nötr erüptif kayalarda bulunur. Ayrışma hızı yüksektir (derişik sülfürik asitte ayrışır). Biotit ayrışma sırasında, bünyesindeki demirin oksitlenmesi ile sarı pulcuklar halinde bir ara safhadan geçer. Altın rengi olan bu pulcuklar mesela Belgrad Ormanı ndaki pliosen tortullarında ve bunlardan oluşan topraklarda bol miktarda bulunmaktadırlar. Biotitin benzeri fakat magnezyumca zengin olan flogopit ise KMg 3 (AlSi 3 O 10 )(OH) 2 bileşimindedir. Flogopit genellikle biotit ile birlikte bulunan ve aynı zamanda fluor da ihtiva eden bir mikadır. KLORİT Mg 3 (AlSi 3 O 10 )(OH) 2 veya Mg 2 Al(AlSi 3 O 10 )(OH) 2 : Kloritler hidroksilli magnezyum aluminyum silikatlardır. Pullu yapıları ile mikalara benzerler. Esnek olmayışları ve alkali elementler (K ve Na) ihtiva etmeyişleri ile mikalardan ayrılırlar. Kloritler ikincil yapıda olup kristalin şistlerde özellikle kloritli şistlerde bulunurlar. Renkleri genellikle yeşil, siyahımsımavimsi yeşildir. Kloritin sertliği 2.3, özgül ağırlığı arasındadır. Kloritler mikaların aksine asitlerde ayrışırlar (Fazla bilgi için dört tabakalı killere bak.). Kloritler mikaların, piroksenlerin, amfibollerin, olivin ve benzeri minerallerin sıcaklık etkisi altında ayrışması ve başkalaşımı (tabakalanma) ile oluşurlar.

10 Diğer Mineraller MAGNETİT Fe 3 O 4 : Hornblende ve biotit gibi fazla demir ihtiva eden minerallerin ayrışması ile de meydana gelebilen siyah renkli ağır bir mineraldir. Mıknatıs tarafından çekilebilen yegâne madendir. Sertliği 6 olup, özgül ağırlığı 5.17 dir. Topraklarda siyah kumlar halinde bulunur. APATİT Ca 5 (F,Cl)(PO 4 ) 3 : Erüptif taşlarda kuvars, feldspat ve demir filizleri ile birlikte bulunur. Çok çeşitli yeşil tonlarda ve diğer renklerde görülür. Mineral kökenli fosforun tek kaynağı apatittir. Apatitin sertliği 5, özgül ağırlığı arasındadır. KALSİT CaCO 3 : Kalsit kristalleşmiş kalsiyum karbonattır. Saydam, beyaz, sarı, yeşil ve mavimsi renkte olabilir. Sertliği 3, özgül ağırlığı 2.71 dir. Soğuk ve seyreltik hidroklorik asitte (tuz ruhu) şiddetli bir köpürme ile ayrışır. Çakı ile çizilir. Karbondioksitli sularda çözünerek Ca(HCO 3 ) 2 yapar. Nadiren erüptif kayalardan özellikle pegmatitlerde ilksel olarak bulunur. Genellikle ikincil (sekunder) bir mineraldir. Kalsitin aynı bileşime sahip fakat rombik kristal yapısı gösteren diğer bir CaCO 3 kristali aragonit olarak tanınır. Aragonit daha az bulunur. DOLOMİT CaMg(CO 3 ) 2 ve MgCO 3 : Kireç taşlarındaki kalsiyum yerine magnezyumun geçmesi ile oluşmuştur. Dolomit soğuk ve seyreltik hidroklorik asitte reaksiyon vermez. Ancak sıcak ve seyreltik hidroklorik asitte reaksiyon vererek yavaş yavaş çözünür. Sertliği 4 olup, özgül ağırlığı 2.87 dir. İkincil bir mineraldir. Erüptif taşlardaki magnezyumlu minerallerin ayrışması sonucunda oluşur. Tortul kayalar oluşturur. Hem dolomit minerali, hem de dolomit kayaları dolomit olarak adlandırılır (Dolomitik kireçtaşları ve dolomitler). ANHİDRİT CaSO 4 ve Jips CaSO 4. 2 H 2 O : Anhidrit susuz, jips (alçı taşı) sulu kalsiyum sülfattır. Gerek anhidrit gerekse jips bir yandan mineral, öte yandan kaya adı olarak kullanılır. Anhidrit ve jips pek kurak iklim şartlarında deniz suyunun buharlaşması ile çökelen tortullardan oluşurlar (Orta Anadolu da çok yaygındır). Jipsin sertlik derecesi 2, özgül ağırlığı 2.3 tür. Soğuk asitte reaksiyon göstermez. Ancak sıcak asitte erir. Anhidritin sertliği ise 3.0;3.5 ve özgül ağırlığı 2.9 dur. Yukarıda anılan minerallerden başka erüptif, tortul veya başkalaşım kayalarında nadir olarak bulunan ancak bulunuşlarının çeşitli nedenleri olan mineraller de vardır. Bunlar arasında silikatlardan lösit KAlSi 2 O 6, nefelin NaAlSiO 4 gibi feldspatoidler özellikle genç erüptif kayalarda bulunurlar. Erüptif kayalarda ilmenit FeTiO 3, titanit TiSiO 3, pirit FeS 2, zirkon ZrSiO 4, turmalin BAlsilikat ve rutil TiO 3 anılmağa değer. Başkalaşıma uğrayarak teşekkül etmiş tipik mineraller arasında serisit (ince pullu muskovit), serpantin

11 13 Mg 3 (Si 2 O 5 )(OH) 4, klorit, glaukonit, sillimanit Al 2 SiO 5, epidot ve grafit sayılabilir. Tortul materyaller arasında erüptif ve başkalaşım mineralleri yanında ikincil olarak teşekkül etmiş olan opal (ikincil kuvars), siderit Fe 2 CO 3 ve yukarıda incelenmiş olan kalsit, aragonit, dolomit, anhidrit ile jips sayılabilir Toprak Yapan Anakayalar ve Anamateryaller Toprak yapan anakayalar ve anamateryaller ilksel olarak mağma kökenlidirler. Mağmanın katılaşması ile oluşan kayalar mağmatik kayalar, erüptif kayalar veya katılaşım kayaları olarak adlandırılır. Çeşitli etkilerle, parçalanıp, ayrışıp bir yerden bir yere taşınıp yığılmış olan materyallere tortul (sediment) materyaller denir. Tortul materyaller yığıldıkları yerde bir çimento maddesi ile çimentolanıp katılaşırlar (tortul kayalar) veya gevşek materyaller olarak kalırlar. Gerek mağmatik gerekse tortul kayaların basınç veya sıcaklık etkisi (veya her ikisinin birlikte etkisi) ile başkalaşıma uğraması ile başkalaşım (metamorf) kayaları meydana gelir Erüptif Kayalar Erüptif kayalar mağmanın yerkabuğunun derinliklerinde, yüzeye yakın kesimlerinde ve yüzeyde soğuması ve katılaşması sonucunda oluşurlar. Yerkabuğunun derinliklerinde batolit ve lakolitler halinde yavaş yavaş soğuyan mağma iri kristalli derinlik kayalarını (plutonik kayalar) meydana getirir. Bir volkanizma faaliyeti ile yerkabuğunun arasına damarlar (dayk) halinde nüfuz eden mağma buralarda daha hızlı soğuyarak ince taneli ve genellikle porfirik yapılı volkanik kayaları meydana getirir. Volkanizma faaliyeti ile yerkabuğunun dışına çıkan mağma hızla soğuyarak çok ince taneli kayaları veya camlaşmış kayaları, donmuş lavları veya gevşek volkan küllerini (volkanik tüf) meydana getirir. Erüptif kayalar fiziksel yapılarına ve kimyasal bileşimlerine göre sınıflandırılırlar (Tablo 7). Fiziksel yapıya göre kayaların soğuyup katılaştıkları derinliğe bağlı olarak kristal iriliği gözönüne alınır (Tablo 7 düşey eksen). Kimyasal bileşime göre kayaların SiO 2 muhtevası, kayalardaki minerallerin türü ve bunlara bağlı olarak rengin açık veya koyuluğu gözönüne alınır (Tablo 7 yatay eksen). Erüptif kayaların ortalama kimyasal bileşimleri tablo 8'de verilmiştir. Erüptif kayalar, 1) asit erüptif kayalar, 2) nötr erüptif kayalar, 3) bazik erüptif kayalar olarak üç grupta toplanır ve incelenir. 1) ASİT ERÜPTİF KAYALAR GRUBU Silisyum dioksit (SiO 2 ) miktarının % 65 ten fazla olduğu (% 6580) erüptif kayalar asit erüptif kayalar olarak kabul edilir. Bunlar açık renklidirler. Asit erüptif kayaların başlıca mineralleri potasyumlu feldspatlar (ortoklas ve mikrolin) olup tali olarak biotit, hornblende ve ojit ihtiva ederler. Asit erüptif kayalar kuvars mineralinin bulunuşu veya bulunmayışına göre iki seriye ayrılırlar. Kuvarslı asit erüptif kayalar granitriyolit serisini, kuvarssız asit erüptif kayalar ise siyenittrakit serisini teşkil ederler.

12 14 14 Tablo 7. Erüptif Kayalar ASİT AÇIK RENKLİ MİNERALLER GİTTİKÇE GALİP BAZİK KOYU RENKLİ MİNERALLER GİTTİKÇE GALİP TANELİLİK (TEKSTÜR) PLÜTONİK Kaba taneli (granitoid) VOLKANİK Porfirik (iri kristaller çok) Porfirik (iri kristaller az) SiO2 SiO2 SiO2 > % 65 % 6552 < % 52 Özgül ağırlık 2.6 Özgül ağırlık 3.0 BAŞLICA FELDSPAT ORTOKLAS FELDSPATLI TAŞLAR BAŞLICA FELDSPAT PLAJYOKLAS FELDSPATSIZ TAŞLAR OJİT VEYA HORNBLENDE VEYA HER İKİSİ ± BİYOTİT ± Muskovit, ± Biyotit ± Hornblende, ± Ojit Biyotit veya hornblende veya her ikisi Piroksen (ojit) Kuvarslı Kuvarssız Kuvarslı Kuvarssız Olivinsiz Olivinli Olivinsiz Olivinli Granit Siyenit Kuvarslı Diyorit Gabro Olivinli Piroksenit diyorit Gabro Peridotit Hornblendit Granit Siyenit Kuvarslı Diyorit Gabro Olivinli Nadir porfiri porfiri diyorit porfiri Porfiri gabro porfiri porfiri Riyolit Trakit Dasit Andezit Bazalt Olivinli porfiri porfiri porfiri porfiri porfiri bazalt porfiri İnce taneli Riyolit Trakit Dasit Andezit Bazalt Olivinli Camımsı Masif obsidiyen Andezit obsidiyen Gevşek Volkanik kökenli kül, tüf, breş, anglomera v.s. Lutz ve Chandler, 1974 den değiştirilerek düzenlenmiştir. Bazalt obsidiyen bazalt

13 15 Tablo 8. Bazı erüptif kayaların kimyasal bileşimi (ağırlığa göre %) (R.A.Daly ye atfen Scheffer/Schachtschabel 1970 ten) SiO 2 TiO 2 Al 2 O 3 Fe 2 O 3 FeO MnO MgO CaO Na 2 O K 2 O P 2 O 5 Granit Siyenit Diyorit Gabro Bazalt GRANİT RİYOLİT SERİSİ : Derinde teşekkül etmiş ve iri kristaller geliştirmiş olanları granit, daha yukarıda teşekkül etmiş ve ince kristal geliştirmiş olanları riyolit olarak adlandırılır. İri ve ince kristallerin karışımı ile oluşan porfirik yapıdaki granit porfiri ile riyolit porfiri arada ve geçit durumundadırlar. Granitin daha iri taneli olanları pegmatit olarak tanımlanır. Granitlerde % 70 kadar feldspat (% 50 potasyumlu feldspat, % 20 plajyoklas) ve % 20 kadar kuvars bulunur. Koyu renkli mineraller (çoğunluğu biotit) % 10 kadardır. Granitriyolit serisindeki anakayaların topraklaşma hızı, tane iriliğine bağlıdır. İri taneli olan granitler daha hızlı, ince taneli olan riyolitler daha güç ve geç parçalanırlar. Granitriyolit serisinin kuvarslı oluşu bunlardan kumlu türde balçık topraklarının (kumlu balçık, balçıklı kum gibi) meydana gelmesini sağlar 3). SİYENİT TRAKİT SERİSİ : Asit erüptif kayalar grubunun kuvars ihtiva etmeyen (veya ancak % 5 kadar kuvarslı) serisi esas itibariyle potasyumlu feldspatlar (bilhassa ortoklaslar) ve % 20 kadar biotit, hornblende, ojit ve magnetit ihtiva eden siyenittrakit serisidir. Derinlerde soğuyup katılaşmış olan siyenit iri kristaller geliştirmiştir. Yüzeye yakın yerde soğumuş olan trakit ise ince kristallere sahiptir. Bu ikisi arasında siyenit ve trakit porfirleri geçiş teşkil eder. 3) Türkiye deki granit ve granodiorit topraklarının özellikleri için bakınız: Irmak, A. Gülçur, F.1964 Irmak, A. Mitchell, W.A. Gülçur, F Akgül, F Kantarcı, M.D.1981.

14 16 Siyenitler iri kristalli oldukları için trakitlerden daha kolay parçalanır ve topraklaşırlar. Kuvarsın eksikliği siyenittrakit serisi taşlardan oluşan toprakların daha killi (balçık ve killi balçık) türünde olmalarını sağlar. 2) NÖTR ERÜPTİF KAYALAR GRUBU Silisyum dioksit miktarının % 5265 arasında bulunduğu kayalar nötr erüptif kayalar olarak adlandırılır. Bu kayalar asit erüptif kayalardan daha koyu renkli, bazik erüptif kayalardan daha açık renklidirler. Özellikle başlıca feldspat olarak plajyoklas ve kısmen de biotit veya hornblende ihtiva etmeleri karakteristiktir. Kuvarslı olanları kuvarslı diorit dasit serisi, kuvarssız olanları diyoritandasit serisi olmak üzere iki seriye ayrılırlar. KUVARSLI DİORİT DASİT SERİSİ : Kuvarslı diorit iri taneli, dasit ince taneli kayalar olup ikisi arasında bunların porfirleri yeralır. Kuvarslı dioritlerin granitlerle arasındaki geçiş kayaları granodiorit olarak isimlendirilir 3). Kuvarsdioritler ve granodioritler bünyelerindeki plajyoklaslardan ve iri taneli oluşlarından dolayı yüksek bir topraklaşma hızı gösterirler. Dasitlerin de plajyoklaslardan dolayı topraklaşma hızı riyolitlerden daha yüksektir. Kuvarsdioritdasit serisi kayalardan balçıklı kumkumlu balçık ve balçık toprakları oluşur. Bu topraklar kalsiyumca daha zengin olduklarından bitki beslenmesi açısından granitriyolit serisi topraklarından daha iyi olarak kabul edilirler. DİORİT ANDESİT SERİSİ : Dioritandesit serisindeki kayalar kuvarssız olup esas itibariyle plajyoklaslar ve bir miktar da koyu renkli minerallerden (biotit, hornblende, ojit gibi) meydana gelirler. Derinlerde katılaşmış iri kristalli olanlar diorit, yüzeye yakın derinliklerde katılaşmış ince kristalli olanlar andesit olarak isimlendirilirler. Diorit ve andesitlerin arasında bunların porfirleri yeralır. Diorit ve andesitler plajyoklaslardan dolayı kolay ayrışırlar, kuvarssız oldukları için killi topraklar verirler. Bu topraklar kalsiyumca zengindir 4). 3. BAZİK ERÜPTİF KAYALAR GRUBU Bazik erüptif kayalarda silisyumdioksit oranı % 52 den daha azdır (% 4052). Bazik erüptif kayaların bileşiminde esas itibariyle plajyoklaslar ve metasilikatlardan piroksenler (özellikle ojit) bulunur. Bu kayaların hepsi anılan minerallerden dolayı koyu renklidir. Olivinsiz (gabrobazalt serisi) ve olivinli seri (olivinli gabroolivinli bazalt serisi) olarak ikiye ayrılırlar. Olivinli olanlar zeytin yeşili renkli olivin mineralinin varlığı ile olivinsizlerden ayrılırlar. Derinde katılaşmış olanlar iri kristaller geliştirmiş olan gabro ve olivinli gabrodur. 4) Andezit topraklarının özellikleri için bakınız : Irmak, A. Mitchell, W.A. Gülçur, F Kantarcı, M.D.1979.

15 KİMYASALve BİYOLOJİK TORTULLAR MEKANİK TORTULLAR 17 Yüzeye yakın derinliklerde katılaşmış olanlar ince kristaller geliştirmiş olan bazalt ve olivinli bazalttır. Arada bu taşların porfirleri yeralır (Tablo 7). Yalnız piroksen (ojit) ve olivinden oluşmuş olanları peridotit, hornblendeden oluşmuş olanı hornblendit olarak adlandırılır. Mineralojik bakımdan çok değişken olan bazikerüptif kayalar ayrıştıklarında kil toprakları verirler Tortul Kayalar Tortul kayalar (sedimentler) erüptif veya başkalaşmış (metamorf) kayaların parçalanıp ayrışmaları sonucunda meydana gelen materyallerin taşınıp bir yerde birikmesi ile teşekkül ederler. Tortul kayalar değişik yönlerden sınıflandırılırlar. Tortul kayaları; 1. Mekanik tortullar kimyasal tortullar 2. Katı tortullar gevşek tortullar 3. Anorganik tortullar organik tortullar 4. Akarsu tortulları rüzgâr tortulları deniz tortulları buzul tortulları (morenler) olarak sınıflandırmak mümkündür (Tablo 9). Tortul materyaller ve kayalar oluşum faktörleri gözönüne alınarak da sınıflandırılırlar (Tablo 10). Tablo 9. Tortul kayalar ve materyaller GEVŞEK TORTULLAR (TORTUL MATERYALLER) KATI TORTULLAR (TORTUL KAYALAR) ÇAKILLAR Köşeli Çakıllar... Yuvarlak Çakıllar. ÇİMENTOLANMA ÇİMENTOLANMA BREŞ KONGLOMERA KUMLAR ve MİL Kum... KumToz... ÇİMENTOLANMA ÇİMENTOLANMA KUMTAŞI (GRE) ARKOZ GROVAK TOZLAR VE LÖSLER... ÇİMENTOLANMA ve BASINÇ KİLLER... BASINÇ KİL ŞİSTİ TOZ TAŞI (SİLT TAŞI) MARNLAR (KİLKİREÇTAŞI)... BASINÇ MARN TAŞI (MARN ŞİSTİ) KİREÇLİ SU KAYBI ve BASINÇ KİREÇ TAŞI (KALKER) ÇAMURLAR... MAGNEZYUMCA ZENGİN ÇAMURLAR... SU KAYBI ve BASINÇ DOLOMİT KABUKLU HAYVANLARIN ARTIKLARI (KAVKILAR) KİREÇ... SU KAYBI ve BASINÇ KAVKILI KİREÇ TAŞLARI ÇİMENTO MADDESİ : KİL KARBONATLAR (GENELLİKLE KİREÇ) DEMİR HİDROKSİT VE SİLİS OLABİLİR. M. Doğan Kantarcı

16 18 TABLO 10. Tortul materyaller ile tortul kayaların oluşum yerleri de gözönüne alınarak sınıflandırılması (D. Schröder 1969 dan değiştirilerek) O L U Ş U M F A K T Ö R L E R İ V E Y E R L E R İ TORTULUN CİNSİ Deniz ve Göl Akarsu Yerinde Parçalanma ve Yamaç Döküntüsü (Kağşak) Buzul Tortulu Rüzgar Tortulu Gevşek Katı Gevşek Katı Gevşek Katı Gevşek Gevşek MEKANİK TORTULLAR Kum Kil Balçık Konglomera Kumtaşı Kil şisti Çakıl İnce çakılkum İnce çakılkum toz Konglomera Arkoz Grovak Kağşak (yamaç döküntüsü) Breş Morenler (balçık, marn, kum) Lös Kum lösü Kumul Marn Marn taşı Marn şisti Kum Kumtozkil Kumtaşı Toztaşı KİMYASAL TORTULLAR Kireçli çamurlar (çökelekler) Ca ve Mg lu Çamurlar (çökelekler) Kireçtaşı Alçıtaşı (jips) Dolomitik kireçtaşı ve Dolomit Traverten Kireç tüfü K i m y a s a l a y r ı ş m a y o k. BİYOLOJİK TORTULLAR Çeşitli hayvan ve bitki artıkları kireçli çökelekler Kavkılı Kireç taşları Kireçli sular ve bitki artıkları Traverten tüfleri B i y o l o j i k ç ö k e l m e y o k. Kavkılı kumullar Bitki çökelmeleri Turba

17 19 1) ÇAKILLAR BREŞ VE KONGLOMERA Akarsu (yuvarlak), deniz (oval) ve buzul (köşeli ve çizikli) veya yerinde parçalanma (köşeli) etkileri sonunda taşlar ufalanarak çakıllara dönüşürler. Çakıllar çapı 220 mm arasında bulunan materyallerdir. Çakılların çimentolanması ile köşeli çakıllardan breş, köşeleri yuvarlanmış çakıllardan konglomera meydana gelir(tablo 9).Breş ve konglomeraların parçalanıp topraklaşmaları çimento maddesine ve çakılların mineralojik yapısına bağlıdır. 2) KUMLAR, KUM TAŞI, ARKOZ VE GROVAK Tane çapı mm arasında olan materyallere kum denir. Çeşitli etkenlerle oluşmuş olan kumlar gevşek tortullar halinde yığılmış durumda bulunurlar. Göl tortullarında yatay, akarsu tortullarında çapraz tabakalar teşkil ederek yığılmışlardır. Kil, karbonatlar (genellikle kireç), demirhidroksit Fe(OH) 3 veya silis SiO 2 ile çimentolanarak kum taneciklerinin yapışması ile kumtaşları meydana gelir. Kaolinleşmiş feldspatlar ile mika pulcuklarının pek bol olduğu kum taşları ARKOZ adını alır. Grovaklar iri ve ince taneli kumlar, kil ve ince çakıllar ile feldspat taneciklerinin vd. minerallerin biraraya gelmesi ve çimentolanması ile teşekkül eder. Grovaklarda kum taneciklerinin bir kısmı kırık ve köşeli parçacıklar halinde bulunur. Kumlar kuvars minerallerinden veya parçalanıp ufalanan katı bir kayanın belirli bir mesafede sürüklenip ince çaplara kadar öğütülmesi ile meydana gelmişlerdir. Bu ufalanma süreci içinde önemli derecede kimyasal ayrışmaya da uğrayabilirler. Uzun bir mesafede sürüklenmiş ve suyun etkisi ile ayrışmış olan kumlar genellikle kuvarstan ibaret kalmışlardır. Mesafenin ve kum oluşumunun süresine bağlı olarak çeşitli kayaların (hatta kireç taşlarının) kumlarına rastlanır. Kum taşlarının topraklaşma hızı ve oluşan toprağın değeri çimento maddesine bağlıdır. Kireç çimentolu kum taşları daha hızlı topraklaşırlar. Kil çimentolu kum taşları daha kuvvetli (besin maddesince) topraklar verirler. Kil ve kireç çimentolu kum taşları hem hızlı ayrışırlar hem de kuvvetli topraklar verirler. Silis çimentolu kum taşları hem güç topraklaşırlar hem de fakir topraklar verirler. Tortul kum ve kumlu materyaller genellikle kum, balçıklı kum, kumlu balçık ve balçık türünde bulundukları gibi toz ve kil ile daha fazla karışıp, kumlu killi balçık ve ağır balçık türünde de bulunabilirler. Bunlardan oluşan topraklar anamateryalin özelliğine bağlı fakat fizyolojik olarak genellikle derin topraklardır 5). 3) TOZ MİL LÖS Toz tane çapı mm arasındaki parçacıklardan oluşur. Toz mekanik parçalanma ile ufalanmış sonra da genellikle rüzgârla taşınıp yığılmış materyaldir. Tozların içinde feldspat ve kuvars tanecikleri, mika pulları ve bir kısım diğer mineraller bulunur. 5) Kum ve kumlu tortul materyallerden oluşan topraklar için bakınız : Kantarcı, M.D Kantarcı, M.D Eruz, E

18 20 Mil; toz ve ince kumların (bazen de kilin) birarada bulunduğu ve seller tarafından taşınıp yığılmış materyaldir. Mil genel anlamı ile tipik bir devamlı akarsu tortulu değildir. Devamlı akarsu taşıdığı materyalin ince kısmını götürür. Akarsuyun akış gücüne bağlı olarak önce çakıllar ve kumlar ve daha sonra karışık malzeme kaynaktan uzaklığa göre yığılıp kalır. Mil ise daha çok sellerin getirdiği kum, kil ve esas itibariyle tozdan oluşmuş bir malzeme olup sel çekilince taşkın alanındaki toprakların üstünde bir tabaka halinde kalır. Lös; rüzgâr tarafından taşınıp; yığılmış olan tozlu materyaldir. Özellikle yarıkurak ve kurak bölgelerde kayaların sıcaklık farklarından dolayı parçalanıp ufalanması ve rüzgârın taşıdığı parçacıkların çarpışması ile öğütülmesi sonucunda meydana gelen malzeme gene rüzgâr tarafından taşınıp yığılır. Bu malzeme içindeki kumlar ufalanma (oluşum) bölgesinde daha yakın yerlerde, tozlu materyaller de daha uzak yerlerde yığılır. Bu materyaller su etkisi ile bir ayrışmaya veya çözünmeye uğramadıkları için mineralojik bakımdan oluştukları kayanın bileşimine aynen sahiptirler. Bu nedenle lös ler derin ve besin maddesince kuvvetli topraklar (verimli topraklar) verirler. 4) TOZ TAŞI MİL TAŞI Tozlu materyallerin (lös dahil) basınç altında sıkışıp veya kireç, kil, demirhidroksit gibi çimentolarla yapışarak taşlaşması sonucunda toz taşı (veya mil taşı silt taşı) meydana gelir. Toz taşlarında tozun oranı % 70 e kadar varır. Toz taşlarında tozun boyutundaki mineraller genellikle kuvars, feldspatlar ve mikalardan ibaret olmakla birlikte daha az olarak zirkon ve turmalin de başka minerallerde bulunur. Toz taşları genellikle paleozoik te oluşmuş ve tabakalı bir yapı kazanmışlardır. Toz taşlarının bileşimleri oldukça zengindir. Ayrışma ve topraklaşma hızları orta olup oldukça verimli topraklar verirler 6). Toz taşlarının renkleri bileşimlerindeki demirin oksidasyonuna bağlı olarak değişir. Üç değerli demir oksit veya hidroksitlerin bulunuşu ile toz taşları sarımsı, kırmızımsı veya kahvemsi renk alırlar. İki değerli demir oksit ve hidroksitlerin bulunuşu toz taşlarının renginin mavimsi ve yeşilimsi olmasını sağlar (su etkisi). 5) KİL MARN VE KİL ŞİSTİ MARN ŞİSTİ Killer tane çapı < mm olan taneciklerden oluşurlar. Bu boyutta sekunder minerallerden olan kil minerallerinin yanında mekanik olarak ufalanarak kil boyutuna ulaşmış mika, feldspat ve hatta kuvars parçacıkları da bulunur. Ayrıca klorit, serpantin, kalsit ve demiroksitler ile aluminyumoksitler de kil boyutunda olup kil bölümü içinde bulunurlar. Killer özellikle büyük nehirlerin yayılarak denize ulaştıkları yerlerdeki taşkın alanlarında, göllerin veya denizlerin diplerinde çamur halinde çökelirler. Bu çökelme sırasında killere bir miktar kum ve toz da karışmış olabilir. Çökelen çamur demir bileşikleri ve yerine göre kireç de ihtiva eder. Suların çekilmesi ile kil tortulları, kireçli olanlardan da marn adı verilen kireçli kil tortulları oluşur. Killer, büyük su kütleleri altında çökelmesi ve su kütlesinin basıncına uzun süre maruz kalmaları veya daha sonra kil tabakaları üzerine yığılan başka materyallerin basıncı altında kalmaları sonucunda katılaşıp tabakalı (şisti) bir yapı kazanırlar. Bu taşlaşmış killere yapısına 6) Toz taşından oluşmuş topraklar için bakınız : Kantarcı, M.D Kantarcı, M.D Eruz, E.1978.

19 21 göre kil taşı veya kil şisti denir. Kireçli killerin taşlarına marn taşı veya marn şisti adı verilir. Kil tortulları ve kil taşları kireçsiz iseler geçirgen olmayan, ağır topraklar verirler 7). Kireçli killerden (marnlar) ve bunların taşlarından oluşmuş olan marn taşları ve marn şistlerinden oluşmuş olan topraklar ağır olmakla beraber daha geçirgen olup kireçsiz kil topraklarına nispetle daha iyi fiziksel özelliklere sahiptirler 8). 6) FLİŞ Kumlu, tozlu, killi malzemeden meydana gelmiştir. Bu malzemenin bir tabakası taşlaşmış, ikinci tabakası gevşek durumdadır. Taşlaşmış ve gevşek tabakaların üst üste gelmesi ile oluşan yarı şistî tabakalı yapıya sahip materyallere fliş denir. Flişleri oluşturan tabakalar kalın veya ince olabilirler. Flişler genellikle kireç de ihtiva ederler. Kireçsiz olanları veya kireci yıkanmış olanları da vardır. Tabakaların dik veya yatay oluşu flişlerin toprak verme hızını arttırır. Flişler aralarındaki gevşek tabakalardan dolayı ağaçlandırmalarda kök gelişimi için uygun bir toprak yapısı gösterirler 8). 7) MORENLER Buzulların vadilerinde yan ve taban kesimlerinde sebep oldukları oyulma olaylarında meydana gelen materyaller gene buzullar tarafından sürüklenerek ve bu arada kısmen öğütülerek yığılırlar. Bunlara buzul morenleri denir. Devamlı kar altında bulunan yüksek dağlarda da benzer işlem donmuş kar tarafından yapılır. Bunlara da kar morenleri denir. Morenler, iri taşlardan toz çapına kadar çeşitli boyutta ufalanmış malzemeden oluşurlar. Bu malzeme gelişigüzel karışmıştır. Morenlerde kimyasal ayrışma (soğuk nedeni ile) olmamıştır. Zamanla iklimin değişmesi sonucunda buzulun veya karın çekilmesi ile morenler topraklaşmaya başlarlar. Kimyasal ayrışma bu topraklaşma safhasında sözkonusu olur. Türkiye de yüksek dağlık mıntıkalarda buzul ve kar morenleri vardır (Fazla bilgi için bak.schiechtl, M. ve ark.1965; Jahn, G. 1970; Atalay, İ.1982). 8) KİREÇ TAŞLARI VE DOLOMİTLER Kimyasal ayrışma sonucunda oluşan kalsiyum bikarbonatın veya magnezyum bikarbonatın çökelmesi 9) ile oluşan kireç taşı tüfleri veya travertenler kimyasal olarak meydana gelirler. Sularda (tuzlu veya tatlı) yaşayan çeşitli bitkiler ile hayvancıkların ölümü ve 7) 8) 9) Kil toprakları için bakınız : Irmak, A. A.Kurter M.D.Kantarcı Kantarcı, M.D.1980a. Kantarcı, M.D.1980b. Eruz, E Killi materyaller ve flişlerden oluşan topraklar için bakınız : Irmak, A. A. Kurter M.D.Kantarcı Karbondioksitli suların etkisi ile ilksel minerallerdeki kalsiyum ayrılarak kalsiyum bikarbonat teşekkül eder (1). Bu çökelek suyunu kaybederek kireç taşına dönüşür (2). (1) CaAl 2 Si 2 O 8 2H HCO 3 H 2 Al 2 Si 2 O 8 Ca(HCO 3 ) 2 Anortit (2) Ca(HCO 3 ) 2 su kaybı CaCO 3 H 2 O CO 2

20 22 kabukları ile iskeletlerinin yığılması sonucunda kavkılı (kabuklu) kireç tortulları meydana gelir. Bunlar biyolojik kökenli kireçli tortullardır. Kabuklarla birlikte çökelen kum, toz, kil, demirhidroksit ve diğer maddeler (bitüm gibi) bu tortulların katık maddesidir. Tortulların taşlaşması ile kireç taşları (kalkerler) oluşur. Magnezyumca zengin tortulların taşlaşması ile de dolomitler oluşur. Çok ince taneli olup, katık maddesi olarak bir miktar da kil ihtiva eden tebeşirler de kireç taşlarıdır. Kireç taşları geniş bir yayılış gösterirler. Çatlaklı (karstik) bir yapıya sahiptirler. Kireç taşlarından oluşan topraklar esas itibariyle kireç taşının içindeki katık maddesine bağlı fiziksel ve kimyasal özellikler gösterirler. Genel olarak kireç taşı toprakları kil türünde, sığ veya orta derin, taşlı, aşırı süzek ve bu nedenle kuru topraklardır. Kireç taşı toprakları, üstündeki bitki toplumları ile çevreden kolayca ayırtedilebilirler 10). Kireç taşları oluştukları jeolojik devreye göre isimlendirilirler (tebeşirler, miosen kalkerleri, eosen kalkerleri). Kireç taşları ayrıca yapılarına ve özelliklerine göre de isimlendirilirler (Tablo 10). Bunlar arasında başlıcaları aşağıda sıralanmıştır. Mermer ; Başkalaşıma (metamorfoza) uğramış kireç taşlarıdır (Başkalaşmış taşlara bakınız). Kireç taşı; İnce taneli ve yoğun bir taştır. Katık maddelerine göre beyazdan siyaha, sarıdan kırmızıya kadar çeşitli renklerde olur. Killi olanlarına killi kireç taşı, magnezyumlu olanlarına dolomitik kireç taşı, bitümlü olanlarına bitümlü kireç taşı, yuvarlak çökeleklerden oluşanlarına yumrulu kireç taşı (veya yumrulu kalker), bol kabuk ihtiva edenlerine kavkılı kireç taşı (veya kavkılı kalker) adları verilir. Tebeşir; Beyaz renkli, az miktarda killi, büyük bir kısmı mikroskopik parçacıklardan (kabuklar vd.) oluşmuş bir kireç taşıdır. Kireç taşı tüfü; Kireçli ve sıcak (ılık) kaynak sularının yeryüzüne çıkınca hızla soğumaları sonucunda suda erimiş ve kalsiyum bikarbonat bileşimindeki kireç çökelir ve kireç taşı tüfü oluşur. Bu çökelme sırasında CO 2 açığa çıktığı için çökelek gözenekli bir yapı kazanır (8.2). Traverten ; Bazı yerde kireçli kaynak sularının, bazı yerde de kireçle doymuş suların içindeki kirecin çökelmesi ve bu arada su ile sürüklenmiş bitki ve hayvan artıklarının da birlikte çökmesi sonucunda travertenler meydana gelir. Travertenler gevşek yapılı, gevrek, çabuk dağılan ve gözenekliboşluklu bir yapıya sahiptirler. Travertenler genellikle geniş alanlarda düz bir arazi görünümünde bulunurlar (Antalya kuzeyinde Düzlerçamı gibi). Dolomit; Magnezyumkarbonatın çok bulunduğu kireç taşlarıdır. Sıkı, inceden kabaya kadar taneli, çatlaklı bir yapıya sahiptir. Dolomitler soğuk hidroklorik asit (tuz ruhu) ile reaksiyon vermezler. Ancak sıcak hidroklorit asit ile reaksiyona girerler. Marn taşı ve marn şisti; Marn taşı kireçli killerin taşlaşmasından meydana gelir. Kalın tabakalar halinde bulunanlara marn taşı, ince tabakalar halinde bulunanlara da marn şisti denir. 10) Kireç taşından oluşan topraklar için bakınız : Sevim, M Irmak, A. Kurter, A. Kantarcı, M.D Kantarcı, M.D Kantarcı, M.D.1991.

21 23 9) ALÇI TAŞI (JİPS) Su almış anhidrit (CaSO 4 ) alçı taşı (jips) (CaSO 4. 2H 2 O) olarak tanınır. Anhidrit küçük CaSO 4 kristallerinden oluşmuştur. Alçı taşı geçmişte kuraklık etkisi altında kalmış göl tabanlarında ve sığ deniz kenarlarında ve koyların sonundaki tuzlu bataklıklarda oluşmuştur. Bu nedenle alçı taşları genellikle kil, marn veya kireç taşı tabakalarının arasında bulunur. Alçı taşı hidroklorik asitte erimez. Suda 2.5 g/l lt miktarında erir (Bak.ÇÖZÜNME). Erime hızı kireç taşınınkinden daha fazladır. Bu nedenle alçı taşları özel bir topoğrafyaya sahiptirler Başkalaşım Kayaları Erüptif kayalar ile tortul kayalar basınç, ısı veya her ikisinin etkisi ile başkalaşıma (metamorfoz) uğrayarak ilksel özelliklerini kaybeder ve yeni bazı özelliklere sahip olurlar. Bu kayalara başkalaşıma (metamorfoza) uğramış kayalar veya başkalaşım kayaları (metamorf kayalar) adı verilir. Başkalaşım kayaları erüptif kayalardan oluşurlarsa ortometamorflar, tortul kayalardan oluşurlarsa parametamorflar olarak tanımlanırlar (Tablo 11). Başkalaşım kayaları tane çaplarının iriliğine ve mineralojik yapılarına göre sınıflandırılırlar (Tablo 11). 1) GNAYSLAR Başkalaşım kayalarından, iri taneli olup mineralojik bileşiminde kuvars, feldspat ve mika minerallerinin çoğunlukta bulunduğu taşlara gnays adı verilir. Gnayslar granit ile aynı mineralojik bileşime sahiptirler. Ancak minerallerinin ezilmiş ve şisti bir yapı kazanmış olmaları ile granitten ayrılırlar. Bu nedenle gnays ile granit arasında geçiş formlarına sık rastlanır. Erüptif kökenli kayalardan (özellikle granit) oluşan gnayslara ortognayslar, tortul kayalardan oluşan gnayslara da paragnayslar denir. Gnaysların mineralojik bileşiminde yeralan feldspatlar genellikle ortoklas ve albittir. Mikalar ise muskovit ve biotittir. Gnayslar mineralojik yapısına göre feldspatça zengin gnayslar, muskovitli gnays, biotitli gnays olarak isimlendirilebilirler. Ancak daha yaygın olarak gnayslar minerallerinin tane iriliğine göre sınıflandırılırlar (Tablo 11). Gnaysların topraklaşma hızı tanelerin iriliğine, mineralojik yapıya bağlı olduğu kadar tabakaların yatay, eğik veya dikey duruşuna da bağlıdır. İri taneli, kuvarsça fakir buna karşılık feldspat ve mikaların bol bulunduğu gnayslar diğerlerinden daha hızlı topraklaşırlar. Tabakaları yeryüzüne dikey veya eğik olan gnayslar da yatay tabakalı olanlara nazaran daha kolay ufalanıp topraklaşırlar. Gnayslar derin, balçıklı kumdan kumlu balçık ve balçığa kadar türde, süzek topraklar verirler 11). 11) Gnayslardan oluşan toprakların özellikleri için bakınız : Irmak, A. Kurter, A. Kantarcı, M.D.1980.

22 24 2) MİKAŞİSTLER (KRİSTALİN ŞİSTLER) Mikaşistler esas itibariyle kuvars ve mika minerallerinden oluşurlar. Mikaşistlerde genellikle feldspatlar bulunmaz. Pek az mikaşist de az miktarda feldspatta bulunabilir. Mikaşistler muskovit, biotit veya ikisini birden ihtiva ederler. Ayrıca kloritli ve serisitli veya talklı mikaşistler de vardır. Mikaşistler içerdikleri mika minerallerine göre sınıflandırılırlar (Tablo 11). Mikaşistlerden genellikle killi türde, derin ve geçirgenlikleri pek fazla olmayan, besin maddelerince zengin topraklar oluşur. Ancak kuvarsca zengin olan kuvarsserisit şistlerin toprakları ince kum bakımından zengin, besin maddelerince de fakirdir. Kalkşistler ise kalsiyumca zengin killi topraklar verdikleri için mikaşistler arasında özel bir yere sahiptirler. Mikaşistlerin topraklaşma hızı bir yandan mineralojik yapılarına, öte yandan tabakaların yeryüzüne göre eğimine bağlı olarak değişir 12). Tablo 11. Başkalaşım kayaları Kayalar Gnays lar Mikaşistler (Kristalin şistler) Fillitler Kil şistleri Kuvarsitler Mermerler Serpantinler 3) FİLLİTLER Tane iriliğine göre sınıflandırma İri taneli (gözlü) gnayslar (Örnek:Kırklareli gnaysları) Orta taneli gnayslar (Örnek: Vize gnaysları) İnce taneli gnayslar (Örnek: Fatmakaya gnaysları Mahya Dağ) Gnayslardan daha ince fillitlerden daha iri tanelidirler Mikaşistlerden daha ince tanelidirler Mineralojik bileşime göre sınıflandırma Kuvars Mikalar Muskovit Biotit Ortoklas Feldspatlar Albit Kuvars ve mikalar Kloritli şistler Talklı şistler Muskovitli şistler Biotitli şistler Serisitli şistler Kuvarsserisit şistler Grafitli şistler Kalkşistler (kireçmika) Kuvars ve mikalar Killimikalıfillitler Serisitli fillitler Grafitli fillitler Kil şisti Kayağan taşı (arduvaz) Kuvarsit Serisitli kuvarsit Mermer (CaCO 3 ) Serpantin Kökene göre sınıflandırma Granitten oluşan gnayslar (ortognays) Tortullardan oluşan gnayslar (paragnays) Erüptif kayalardan oluşanlar (Ortomikaşistler) Tortul kayalardan oluşanlar (paramikaşistler) Killi, mikalı ve kuvarslı tortul materyallerden Killi tortullardan Kum taşlarından Kireç taşları Bazik erüptif taşlar M. Doğan Kantarcı 12) Mikaşistlerden, fillitlerden ve kuvarsitlerden oluşan topraklar için bakınız : Irmak, A. Kurter, A. Kantarcı, M.D Kantarcı, M.D.19791,Kantarcı, M.D. 1986, Kantarcı, M.D ve 2.

23 25 Mikaşistlerle aynı mineralojik yapıda oldukları halde onlardan daha ince boyutlu minerallerden oluşan kristalin şistler fillit adını alır (Tablo 11). Fillitler daha yüksek basınç altında kalmış olan ve önemli ölçüde kil boyutunda mineral ihtiva eden tortullardan gelişmişlerdir. Mikaşistlerle birçok yönden geçiş formları bulunur. Mika olarak serisit ve klorit çok bulunur. Kökenleri ne olursa olsun fillitlerin tane çaplarının çok ince oluşu nedeni ile bu kayalardan toz ve kil bakımından zengin topraklar oluşur. Fillitlerden oluşan topraklar pek az geçirgen olduklarından havalanmaları da güçtür. Besin maddeleri bakımından da pek zengin sayılmazlar. Bu nedenlerle fillit toprakları ormancılıkta özellikle serbest drenajlı topraklar isteyen ağaç türleri için sorun yaratan topraklar arasında yeralır 12). 4) KUVARSİTLER Kum taşlarının ezilmesi ile başkalaşıma uğrayıp şistî bir yapı kazanmaları sonucunda kuvarsitler meydana gelir. Tanelerin küçüklüğü ve basınç etkisi ile iyice sıkıştırılmış olmalarından dolayı kuvarsitler güç ayrışırlar. Bu nedenle kuvarsitlerin bulunduğu yerler sivri tepelikler veya sarp kayalıklar halinde belli olur. Kuvarsitlerden oluşan topraklar kumca zengin süzek fakat besin maddelerince fakirdir 12). 5) MERMERLER Kireç taşlarının başkalaşıma uğrayıp kristalize olması ve kristallerin ezilmesi ile mermerler oluşur. Mermerler oluştukları kireç taşının katık maddesine göre çeşitli renklerde bulunurlar. Güç topraklaşırlar. İçerdikleri kirecin yıkanıp gitmesi ve toprağın ancak katık maddelerden oluşması nedeni ile mermerlerden oluşan sığ ve kil türündedirler. Mermerlerin çatlaklı yapısından dolayı üst toprak sığ olmakla birlikte topraklaşma ve kökler bu çatlaklı yapı boyunca derinlere ulaşırlar 10). 6) SERPANTİNLER Serpantin kimyasal bakımdan klorit ile aynı bileşimdedir (H 4 MgSi 2 O 9 ). Yani magnezyum silikatın su alması ile oluşmuştur. Serpantinler yeşil renkli başkalaşım kayalarının (kloritli fillitler vd.) ve olivinli gabro, peridotit (esas minerali olivin), ofiolit, piroksenit, hornblendit gibi erüptif kayaların kloritleşme ve serpantinleşme sonucunda yeşil renkli kayalara dönüşmesi sonucunda oluşurlar. Serpantinler güç ayrıştıkları için sığ ve taşlı topraklar verirler. Ayrışma sonucunda önemli miktarda magnezyum ihtiva eden serpantin toprakları bitkilerin yetişmesi ve gelişmesi için de pek elverişli değildirler Toprağın Oluşumu Toprak biri anorganik, diğeri organik iki anamateryalin fiziksel, kimyasal ve biyolojik ayrışma ürünlerinden oluşur. Anakaya parçalanıp, ufalanıp, ayrışarak gevşeyip taşlı ve kaba taneli bir yapıdaki anorganik anamateryale dönüşür. Bu anorganik anamateryalin ayrışması, ayrışma ürünlerinden yeni maddelerin özellikle kilin teşekkülü ve ayrışma ürünlerinin yer değiştirmesi ve birbirine karışması ile toprağın anorganik kısmı oluşur. Eğer toprağın oluştuğu anakaya gevşek yapıda tortul bir materyal ise bu materyal toprağın anamateryali olarak isimlendirilir. Organik artıklar ise gevşek yapıda toprak üstünde serili durumda bulundukları için bunlar da toprağın organik anamateryali olarak kabul edilmek gerekir. Organik artıkların çürümesi ve kokuşması, daha sonra da humuslaşması ve giderek toprağın anorganik kısmı ile karışması sonucunda toprak anorganik ve organik maddesi ile birlikte oluşmuş olur (Şekil 3).

24 26 Toprağın oluşumu; toprak yapan faktörlerin anakaya ve anamateryal üzerinde etkili olmaları ve bir seri ayrışma olayı sonucunda gerçekleşir Toprağın Oluşumunda Etkili Olan Faktörler (Toprağın Oluşum Faktörleri) Toprağın oluşumunda etkili olan faktörler toprağın oluşum faktörleri veya toprak yapan faktörler olarak isimlendirilir. Toprak, coğrafyaca belirli bir mevkide yeryüzü şekli, iklim, canlılar faktörlerinin etkisi altında anakayaların ayrışması ile zaman içinde oluşur ve gelişir. Bu tariften toprağın oluşumu üzerinde etkili olan başlıca faktörlerin yeryüzü şekli, iklim, anakaya, canlılar ve zaman olduğu anlaşılmaktadır. Bu beş ana faktör ve yerine göre diğer faktörler toprağın oluşumunda ve toprak oluştuktan sonra da toprağın gelişiminde devamlı ve dinamik etkiler yaparlar (Şekil 3). Toprak, bu toprak yapan faktörlerin bir fonksiyonu olarak ifade edilir (H.Jenny 1941) 13). Toprak = f (iklim x anakaya x yeryüzü şekli x canlılar x zaman x...) YERYÜZÜ ŞEKLİ İKLİM CANLILAR C n C n C v C n O A h C v C n O A h B v BC C v C n Şekil 3. Toprak oluşumunda etkili faktörler. M. Doğan Kantarcı Toprağın Oluşumu Olayları Toprağın oluşumu olayları; 1) ayrışma olayları, 2) yeniden oluşum olayları, 3) yerdeğiştirme olayları olarak üç bölümde toplanır. Ayrışma olayları fiziksel ayrışma (parçalanma) ve kimyasal ayrışma olayları ile anorganik ve organik materyalin ayrışmasını kapsar. Yeniden oluşum olayları demirin oksitlenmesi, kil mineralinin teşekkülü ve humusun teşekkülünü kapsar. Yerdeğiştirme olayları ise yıkanmabirikme, taşınmabirikme ve karıştırılma olaylarını kapsar (Tablo 12). Tablo 12. Toprağın oluşumu olayları 13) Toprağın oluşumunda etkili olan faktörlerin kapsamlı açıklaması için Toprağın Gelişimi bahsine bakınız.

ANAKAYALAR MAĞMATİK (erüptif= püskürük= volkanik) KAYALAR ASİT ERÜPTİF KAYALAR

ANAKAYALAR MAĞMATİK (erüptif= püskürük= volkanik) KAYALAR ASİT ERÜPTİF KAYALAR ANAKAYALAR Ormancılıkta, anakaynak olan toprağı oluşturan anakayanın özel bir önemi bulunmaktadır. Toprakların fiziksel ve kimyasal özellikleri (toprak derinliği, drenaj durumu, su tutma kapasitesi-hava

Detaylı

ANAKAYALARIN TOPRAK VERME ÖZELLĠKLERĠ ve AĞAÇLANDIRMA AÇISINDAN YORUMLANMASI. AGM Etüt ve Proje ġube Müdürlüğü

ANAKAYALARIN TOPRAK VERME ÖZELLĠKLERĠ ve AĞAÇLANDIRMA AÇISINDAN YORUMLANMASI. AGM Etüt ve Proje ġube Müdürlüğü ANAKAYALARIN TOPRAK VERME ÖZELLĠKLERĠ ve AĞAÇLANDIRMA AÇISINDAN YORUMLANMASI AGM Etüt ve Proje ġube Müdürlüğü Anakayalar oluşum şekline göre 3 gurupta toplanır. 1 Püskürük (Volkanik) Anakayalar 2 Tortul

Detaylı

JEOLOJĠ TOPOĞRAFYA VE KAYAÇLAR

JEOLOJĠ TOPOĞRAFYA VE KAYAÇLAR JEOLOJĠ TOPOĞRAFYA VE KAYAÇLAR Bir nehir kenarında gezerken çakılların renk ve biçim bakımından birbirlerinden farklı olduğunu görürüz. Bu durum bize, kayaçların farklı ortamlarda oluştuğunu gösterir.

Detaylı

TOPRAK ANA MADDESİ Top T rak Bilgisi Ders Bilgisi i Peyzaj Mimarlığı aj Prof. Dr Prof.. Dr Günay Erpul kar.edu.

TOPRAK ANA MADDESİ Top T rak Bilgisi Ders Bilgisi i Peyzaj Mimarlığı aj Prof. Dr Prof.. Dr Günay Erpul kar.edu. TOPRAK ANA MADDESİ Toprak Bilgisi Dersi 2011 2012 Peyzaj Mimarlığı Prof. Dr. Günay Erpul erpul@ankara.edu.tr Toprak Ana Maddesi Topraklar, arz kabuğunu oluşturan kayalar, mineraller ve organik maddelerin

Detaylı

TOPRAK OLUŞUMUNDA AŞINMA, AYRIŞMA VE BİRLEŞME OLAYLARI

TOPRAK OLUŞUMUNDA AŞINMA, AYRIŞMA VE BİRLEŞME OLAYLARI TOPRAK OLUŞUMUNDA AŞINMA, AYRIŞMA VE BİRLEŞME OLAYLARI Toprak Bilgisi Dersi Prof. Dr. Günay Erpul erpul@ankara.edu.tr Toprak Oluşumunda Kimyasal Ayrıştırma Etmenleri Ana kayanın kimyasal bileşimini değiştirmek

Detaylı

2. Bölüm: TOPRAK ANA MADDESİ

2. Bölüm: TOPRAK ANA MADDESİ 2. Bölüm: TOPRAK ANA MADDESİ Topraklar, yerküresinin en üst bölümünde bulunan kayalar, mineraller ve organik maddelerin çeşitli doğal faktörlerin etkileriyle parçalanması, ayrışması ve ayrışan bir kısım

Detaylı

1 PÜSKÜRÜK ( MAGMATİK = KATILAŞIM ) KAYAÇLAR :

1 PÜSKÜRÜK ( MAGMATİK = KATILAŞIM ) KAYAÇLAR : Kayaçlar Nelerdir Kayaçlar su, gaz ve organik varlıkların dışında yerkabuğunu meydana getiren unsurlardır. Yol yarmaları, maden ocakları ve taş ocakları gibi yerlerle, toprak veya enkaz örtüsünden yoksun

Detaylı

Doç. Dr. Cengiz ÇETİN, BEK166 Taş Malzeme Bilgisi ve Bozulmalar Ders Notu DERS 2 1.1. KAYAÇ TÜR VE TEMEL ÖZELLİKLERİ

Doç. Dr. Cengiz ÇETİN, BEK166 Taş Malzeme Bilgisi ve Bozulmalar Ders Notu DERS 2 1.1. KAYAÇ TÜR VE TEMEL ÖZELLİKLERİ DERS 2 1.1. KAYAÇ TÜR VE TEMEL ÖZELLİKLERİ 1.1. 1. MAGMATİK (VOLKANİK) KAYAÇLAR Magma, çeşitli madde ve minerallerin dünyanın manto, özellikle astenosferde yüksek sıcaklık ve basınç altında ergimesi ve

Detaylı

MAGMATİK KAYAÇLAR DERİNLİK (PLUTONİK) KAYAÇLAR

MAGMATİK KAYAÇLAR DERİNLİK (PLUTONİK) KAYAÇLAR DERİNLİK (PLUTONİK) KAYAÇLAR Tam kristalli, taneli ve yalnızca kristallerden oluşmuştur Yalnızca kristallerden oluştuklarından oldukça sağlam ve dayanıklıdırlar Yerkabuğunda değişik şekillerde Kütle halinde

Detaylı

Prof.Dr. Atike NAZİK, Çukurova Üniversitesi J 103 Genel Jeoloji I

Prof.Dr. Atike NAZİK, Çukurova Üniversitesi J 103 Genel Jeoloji I Prof.Dr. Atike NAZİK, Çukurova Üniversitesi J 103 Genel Jeoloji I Mağmatik Kayaç Dokuları Coarse-grained Fine-grained Porphyritic Glassy Vesicular Pyroclastic GRANİT GRANODİYORİT SİYENİT DİYORİT GABRO

Detaylı

TOPOÐRAFYA ve KAYAÇLAR

TOPOÐRAFYA ve KAYAÇLAR Magmatik (Püskürük) Kayaçlar Ýç püskürük Yer kabuðunu oluþturan kayaçlarýn tümünün kökeni magmatikdir. Magma kökenli kayaçlar dýþ kuvvetlerinin etkisiyle parçalara ayrýlýp, yeryüzünün çukur yerlerinde

Detaylı

oksijen silisyum tetrahedron

oksijen silisyum tetrahedron SİLİKATLAR Silikat mineralleri doğada bulunan bütün minerallerin üçte birini, yer kabuğunun bileşiminin ise yüzde doksanını teşkil eder. Silikatlar yalnızca magmatik kayaçların değil aynı zamanda metamorfik

Detaylı

1.Bölüm: Kayaçlar vetopoğrafya

1.Bölüm: Kayaçlar vetopoğrafya 1.Bölüm: Kayaçlar vetopoğrafya KAYAÇ (TAŞ) :Bir ya da birden fazla. doğal olarak birleşmesiyle oluşan katılardır. PAna kaynakları..' dır, P ana malzemesini oluştururlar, PYer şekillerinin oluşum ve gelişimlerinde

Detaylı

ÜNÝTE - 1 TOPOÐRAFYA ve KAYAÇLAR

ÜNÝTE - 1 TOPOÐRAFYA ve KAYAÇLAR Doðal Sistemler ÜNÝTE - 1 TOPOÐRAFYA ve KAYAÇLAR TOPOÐRAFYA ve KAYAÇLAR...12 Ölçme ve Deðerlendirme...14 Kazaným Deðerlendirme Testi...16 Ünite Deðerlendirme Testi...18 Doðal Sistemler ÜNÝTE - 2 LEVHA

Detaylı

TABAKALI SİLİKATLAR (Fillosilikatlar)

TABAKALI SİLİKATLAR (Fillosilikatlar) TABAKALI SİLİKATLAR (Fillosilikatlar) Kaolinit Al 4 Si 4 O 10 (OH) 8 Serpantin Mg 6 Si 4 O 10 (OH) 8 Pirofillit Al 2 Si 4 O 10 (OH) 8 Talk Mg 3 Si 4 O 10 (OH) 8 Muskovit KAl 2 (AlSi 3 O 10 )(OH) 2 Flogopit

Detaylı

TOPRAK ANA MADDESİ KAYAÇLAR. Oluşumlarına göre üç gruba ayrılırlar 1. Tortul Kayaçlar 2.Magmatik Kayaçlar 3.Metamorfik (başkalaşım) Kayaçlar

TOPRAK ANA MADDESİ KAYAÇLAR. Oluşumlarına göre üç gruba ayrılırlar 1. Tortul Kayaçlar 2.Magmatik Kayaçlar 3.Metamorfik (başkalaşım) Kayaçlar TOPRAK ANA MADDESİ KAYAÇLAR Oluşumlarına göre üç gruba ayrılırlar 1. Tortul Kayaçlar 2.Magmatik Kayaçlar 3.Metamorfik (başkalaşım) Kayaçlar 1. Magmatik Kayaçlar Magmanın arz kabuğunun çeşitli derinliklerinde

Detaylı

MİNERALLERİ TANITAN ÖZELLİKLER

MİNERALLERİ TANITAN ÖZELLİKLER MİNERALLERİ TANITAN ÖZELLİKLER A. Fiziksel Özellikler B. Kristal Şekilleri C. Optik Özellikler D. Kimyasal Özellikler E. Fizyolojik Özellikler A. Doku (Mineralin oluşu esnasında ortaya çıkar) B. Koku (Kükürt:

Detaylı

Magmatik kayaçlar Sedimanter (tortul) kayaçlar Metamorfik (başkalaşım) kayaçları

Magmatik kayaçlar Sedimanter (tortul) kayaçlar Metamorfik (başkalaşım) kayaçları Magmatik kayaçlar Sedimanter (tortul) kayaçlar Metamorfik (başkalaşım) kayaçları Magmanın derinlerde ya da yüzeye yakın kesimlerde soğumasıyla magmatik kayaçlar oluşur. Tektonik hareketler sonucunda

Detaylı

MAGMATİK KAYAÇLAR. Magmanın Oluşumu

MAGMATİK KAYAÇLAR. Magmanın Oluşumu MAGMATİK KAYAÇLAR Magmanın Oluşumu Taş hamuru veya taş lapası anlamına gelen magma,yer kabuğundaki yükselişleri sırasında meydana gelen olaylarla Magmatik Kayaçlara dönüşür. Magma, ergime sıcaklıkları

Detaylı

Ankara Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü Jeoloji Mühendisliği Bölümü JEM304 JEOKİMYA UYGULAMA

Ankara Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü Jeoloji Mühendisliği Bölümü JEM304 JEOKİMYA UYGULAMA Ankara Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü Jeoloji Mühendisliği Bölümü JEM304 JEOKİMYA UYGULAMA Arazi Çalışmaları ve örnek alımı Örneklerin makro ve optik incelemeleri Analiz için örneklerin seçimi Analiz

Detaylı

ÜNİTE 4 DÜNYAMIZI SARAN ÖRTÜ TOPRAK

ÜNİTE 4 DÜNYAMIZI SARAN ÖRTÜ TOPRAK ÜNİTE 4 DÜNYAMIZI SARAN ÖRTÜ TOPRAK ÜNİTENİN KONULARI Toprağın Oluşumu Fiziksel Parçalanma Kimyasal Ayrışma Biyolojik Ayrışma Toprağın Doğal Yapısı Katı Kısım Sıvı Kısım ve Gaz Kısım Toprağın Katmanları

Detaylı

SEDİMANTER KAYAÇLAR (1) Prof.Dr. Atike NAZİK, Çukurova Üniversitesi J 103 Genel Jeoloji I

SEDİMANTER KAYAÇLAR (1) Prof.Dr. Atike NAZİK, Çukurova Üniversitesi J 103 Genel Jeoloji I SEDİMANTER KAYAÇLAR (1) Prof.Dr. Atike NAZİK, Çukurova Üniversitesi J 103 Genel Jeoloji I KAYAÇ ÇEŞİTLERİ VE OLUŞUMLARI soğuma ergime Mağmatik Kayaç Aşınma ve erosyon ergime Sıcaklık ve basınç sediment

Detaylı

KAYAÇLARDA GÖRÜLEN YAPILAR

KAYAÇLARDA GÖRÜLEN YAPILAR KAYAÇLARDA GÖRÜLEN YAPILAR Kayaçların belirli bir yapısı vardır. Bu yapı kayaç oluşurken ve kayaç oluştuktan sonra kazanılmış olabilir. Kayaçların oluşum sırasında ve oluşum koşullarına bağlı olarak kazandıkları

Detaylı

AYRIŞMA OLAYLARI (Weathering) Fiziksel Ayrışma-Parçalanma olayları

AYRIŞMA OLAYLARI (Weathering) Fiziksel Ayrışma-Parçalanma olayları 1 AYRIŞMA OLAYLARI (Weathering) Fiziksel Ayrışma-Parçalanma olayları -Sıcaklık farkları: Kayalar kimyasal bileşimleri birbirinden farklı minerallerin bir araya gelmesi ile oluşmuştur. Minerallerin kimyasal

Detaylı

Feldispatlar: K (Alkali Felds.): Mikroklin, Ortoklaz, Sanidin. Na Na: Albit, Oligoklaz Ca: Andezin, Labrador, Bitovnit, Anortit Ca

Feldispatlar: K (Alkali Felds.): Mikroklin, Ortoklaz, Sanidin. Na Na: Albit, Oligoklaz Ca: Andezin, Labrador, Bitovnit, Anortit Ca B) FELDİSPAT GRUBU MİNERALLER: Feldispatlar: K (Alkali Felds.): Mikroklin, Ortoklaz, Sanidin. Na Na: Albit, Oligoklaz Ca: Andezin, Labrador, Bitovnit, Anortit Ca Kumtaşlarında genellikle arkoz feldispatı

Detaylı

KONU 12: TAŞIN HAMMADDE OLARAK KULLANIMI: KAYAÇLAR

KONU 12: TAŞIN HAMMADDE OLARAK KULLANIMI: KAYAÇLAR KONU 12: TAŞIN HAMMADDE OLARAK KULLANIMI: KAYAÇLAR Yerkürenin iskeletini oluşturan kayaçlar kökenleri bakımından üç ana gruba ayrılırlar: 1. Magmatik Kayaçlar (Volkanik kayaçlar) 2. Tortul Kayaçlar (Sedimanter

Detaylı

KONU 11: TAŞIN HAMMADDE OLARAK KULLANIMI: MİNERALLER. Taşın Hammadde Olarak Kullanımı

KONU 11: TAŞIN HAMMADDE OLARAK KULLANIMI: MİNERALLER. Taşın Hammadde Olarak Kullanımı KONU 11: TAŞIN HAMMADDE OLARAK KULLANIMI: MİNERALLER Taşın Hammadde Olarak Kullanımı Odun ve kemik gibi, taş da insanın varlığının ilk evrelerinden bu yana elinin altında bulunan ve doğanın ona verdiği

Detaylı

ENDÜSTRİYEL HAMMADDELER 9.HAFTA

ENDÜSTRİYEL HAMMADDELER 9.HAFTA ENDÜSTRİYEL HAMMADDELER 9.HAFTA 17. ZİRKON 17.1. Mineralojik, kimyasal ve fiziksel özellikler Zirkonyum ( Zr ) elementi periyodik cetvelin 4. grubunda olup, atom numarası 40, atom ağırlığı 91.22 dir. Doğada

Detaylı

YER KABUĞUNU OLUŞTURAN MADDELER (MİNERALLER VE KAYAÇLAR)

YER KABUĞUNU OLUŞTURAN MADDELER (MİNERALLER VE KAYAÇLAR) MİNERALLER YER KABUĞUNU OLUŞTURAN MADDELER (MİNERALLER VE KAYAÇLAR) Periyodik cetvelde bulunan 8 element yerkabuğunun yaklaşık olarak % 99'unu oluşturur. Bu 8 element majör elementler olarak adlandırılır.

Detaylı

2015 YILI SU SONDAJLARI

2015 YILI SU SONDAJLARI T.C. ÇEVRE VE ORMAN BAKANLIĞI DEVLET SU İŞLERİ GENEL MÜDÜRLÜĞÜ Jeoteknik Hizmetler ve Yeraltısuları Dairesi Başkanlığı 2015 YILI SU SONDAJLARI BİRİM FİYAT CETVELİ FORMASYON POZ NO: FORMASYONUN YAPISI 10

Detaylı

OTEKOLOJİ TOPRAK FAKTÖRLERİ

OTEKOLOJİ TOPRAK FAKTÖRLERİ OTEKOLOJİ TOPRAK FAKTÖRLERİ - Kayaların ayrışması + organik maddeler - Su ve hava içerir - Bitki ve hayvanlar barındırır - Mineral maddeler TOPRAKLARI OLUŞTURAN ANA MATERYAL TİPLERİ - Toprak tipi-ana materyalin

Detaylı

Piroelektrisite vepiezoelektrisite arasında ne fark vardır? Örnekliyerek açıklayınız.

Piroelektrisite vepiezoelektrisite arasında ne fark vardır? Örnekliyerek açıklayınız. 15 ARALIK 2014 Piroelektrisite vepiezoelektrisite arasında ne fark vardır? Örnekliyerek açıklayınız. Işığın dalga karakteri göz önüne alındığında madde ile etkileşiminde hangi özellikler gözlenir. İzotropik

Detaylı

JEO 358 Toprak Mekaniği Ders Notları. Bu derste...

JEO 358 Toprak Mekaniği Ders Notları. Bu derste... JEO 358 Toprak Mekaniği Ders Notları Bu derste... Toprak zeminlerin fiziksel ve mekanik özelliklerinin anlaşılması Toprak zeminlerin gerilim-deformasyon davranışlarının tanımlanması Toprak zeminlerde konsolidasyon

Detaylı

MİNERALLER. Tek mineralden oluşan kayaçlar. Kireçtaşı (Kalsit). Kaya tuzu (Halit). Buzul

MİNERALLER. Tek mineralden oluşan kayaçlar. Kireçtaşı (Kalsit). Kaya tuzu (Halit). Buzul Kayaçlar minerallerden oluşan Yer materyalidir. Çoğu kayaçlar birden fazla mineralden oluşmaktadır. Örnek: Granit Potasyum feldspat. Plajioklas (Feldspat). Kuvars. Hornblende. Biyotit MİNERALLER Tek mineralden

Detaylı

YERKÜRE VE YAPISI. Çekirdek (Ağır Küre) Manto (Ateş Küre (Magma)) Yer Kabuğu (Taş Küre) Hidrosfer (Su Küre) Atmosfer (Hava Küre)

YERKÜRE VE YAPISI. Çekirdek (Ağır Küre) Manto (Ateş Küre (Magma)) Yer Kabuğu (Taş Küre) Hidrosfer (Su Küre) Atmosfer (Hava Küre) YERKÜRE VE YAPISI Dünya iç içe kürelerden meydana gelmiştir. Bu katmanların kalınlıkları, yoğunlukları ve bileşimleri birbirinden çok farklıdır. Yoğunlukları dışarıdan Dünya nın merkezine doğru artar.

Detaylı

FENERBAHÇE SPOR KULÜBÜ EĞİTİM KURUMLARI ANADOLU LİSESİ 10. SINIFLAR COĞRAFYA İZLEME SINAVI

FENERBAHÇE SPOR KULÜBÜ EĞİTİM KURUMLARI ANADOLU LİSESİ 10. SINIFLAR COĞRAFYA İZLEME SINAVI 1. 2. Kalker gibi tortul kayaçların metamorfik kayaçlarına dönüşmesinde etkili olan faktörler aşağıdakilerin hangisinde verilmiştir (5 puan)? A. Soğuma - Buzullaşma B. Ayrışma - Erime C. Sıcaklık - Basınç

Detaylı

İNM 102: İNŞAAT MÜHENDİSLERİ İÇİN JEOLOJİ MAGMATİK KAYAÇLAR TORTUL KAYAÇLAR METAMORFİK KAYAÇLAR. Kayaç nedir?

İNM 102: İNŞAAT MÜHENDİSLERİ İÇİN JEOLOJİ MAGMATİK KAYAÇLAR TORTUL KAYAÇLAR METAMORFİK KAYAÇLAR. Kayaç nedir? İNM 102: İNŞAAT MÜHENDİSLERİ İÇİN JEOLOJİ 24.03.2015 MAGMATİK KAYAÇLAR TORTUL KAYAÇLAR METAMORFİK KAYAÇLAR Dr. Dilek OKUYUCU Yerkürenin Yapısı Kayaç nedir? Kayaç, çeşitli minerallerin veya bir tek mineralin;

Detaylı

Yeryüzünün en yaşlı kayacı milyar yıl

Yeryüzünün en yaşlı kayacı milyar yıl KAYAÇLAR Tek bir veya birden fazla minerale ait kristal ve/ veya tanelerin bir araya gelerek oluşturdukları katı kütlelere kayaç veya taş adı verilir. Kayaçlar kökenleri ve oluşum koşullarına göre üç gropta

Detaylı

AYRIŞMA (KAYA VE TOPRAK KAVRAMI)

AYRIŞMA (KAYA VE TOPRAK KAVRAMI) AYRIŞMA (KAYA VE TOPRAK KAVRAMI) AYRIŞMA, EROZYON ve TAŞINMA Yer yüzeyindeki kayaçlar su, hava, sıcaklık değişimler ve diğer etkenler tarafından devamlı değişmektedir. Ayrışma Yer yüzeyinde veya Yer yüzeyinin

Detaylı

Science/Rocks/Rocks and the Rock Cycle.ppt

Science/Rocks/Rocks and the Rock Cycle.ppt http://www.mryorke.com/agriscience/earth Science/Rocks/Rocks and the Rock Cycle.ppt Granit Riyolit 14. Bu iki kayaç hangi yönüyle benzer? Her ikisi de ergimiş kayadan yapılmıştır. Bunların bileşimi aynıdır.

Detaylı

3. TOPRAĞIN YAPISI VE BİLEŞİMİ

3. TOPRAĞIN YAPISI VE BİLEŞİMİ 3. TOPRAĞIN YAPISI VE BİLEŞİMİ Toprağın yapısı ve bileşimi bahsinde toprağın genel yapısı, toprağın mineralojik bileşimi, kil mineralleri, topraktaki canlılar, toprağın organik maddesi ve topraktaki organomineral

Detaylı

YER KABUĞUNU OLUŞTURAN MADDELER (MİNERALLER VE KAYAÇLAR)

YER KABUĞUNU OLUŞTURAN MADDELER (MİNERALLER VE KAYAÇLAR) MİNERALLER YER KABUĞUNU OLUŞTURAN MADDELER (MİNERALLER VE KAYAÇLAR) Periyodik cetvelde bulunan 8 element yerkabuğunun yaklaşık olarak % 99'unu oluşturur. Bu 8 element majör elementler olarak adlandırılır.

Detaylı

1. Yer kabuðunun yapý gereði olan bir veya birkaç mineralden oluþan kütlelere ne ad verilir?

1. Yer kabuðunun yapý gereði olan bir veya birkaç mineralden oluþan kütlelere ne ad verilir? Soru - Yanýt 15 1. Yer kabuðunun yapý gereði olan bir veya birkaç mineralden oluþan kütlelere ne ad verilir? Yanýt: Yer kabuðunun yapý gereði olan bir veya birkaç mineralden oluþan kütlelere kayaç denir.

Detaylı

ENDÜSTRİYEL HAMMADDELER 7.HAFTA

ENDÜSTRİYEL HAMMADDELER 7.HAFTA ENDÜSTRİYEL HAMMADDELER 7.HAFTA 1 14. POTAS TUZLARI 14.1. Mineralojik, kimyasal ve fiziksel özellikler Potasyum (K) bitkilerin gelişmesi için en önemli elementlerden biridir. Potas kelimesi K2O anlamında

Detaylı

ÇERÇEVE VEYA KAFES YAPILI SİLİKATLAR (TEKTOSİLİKATLAR)

ÇERÇEVE VEYA KAFES YAPILI SİLİKATLAR (TEKTOSİLİKATLAR) ÇERÇEVE VEYA KAFES YAPILI SİLİKATLAR (TEKTOSİLİKATLAR) Yerkabuğunu oluşturan kayaçların dörtte üçü bu gruptadır. Bu grup mineralleri SiO 4 veya SiO 4 vealo 4 dörtyüzlülerinin bütün oksijenlerini diğer

Detaylı

Toprak oluşum sürecinde önemli rol oynadıkları belirlenmiş faktörler şu

Toprak oluşum sürecinde önemli rol oynadıkları belirlenmiş faktörler şu TOPRAK OLUŞUMU Toprak oluşum sürecinde önemli rol oynadıkları belirlenmiş faktörler şu şekildedir: 1. İklim (su, sıcaklık, oksijen ve karbondioksit) 2. Ana materyal 3. Bitki ve hayvanlar (organik faktörler)

Detaylı

TÜRK FİZİK DERNEĞİ 29. ULUSLARARASI FİZİK KONGRESİ

TÜRK FİZİK DERNEĞİ 29. ULUSLARARASI FİZİK KONGRESİ TÜRK FİZİK DERNEĞİ 29. ULUSLARARASI FİZİK KONGRESİ G A ZİANTEP İLİ VOLKANİK KAYAÇLARINDAN ELDE EDİLEN TERMOLÜMİNESANS TEPE ŞİDDETLERİNİN TAVLAMA İLE DEĞİŞİMİNİN İNCELENMESİ H. Toktamış, S. Zuhur, D. Toktamış,

Detaylı

Tek Nikol Kaya Adı Çift Nikol RİYOLİT. Ankara University JEM301Petrografi Prof. Dr. Yusuf Kağan KADIOĞLU. Tek Nikol Kaya Adı Çift Nikol DASİT

Tek Nikol Kaya Adı Çift Nikol RİYOLİT. Ankara University JEM301Petrografi Prof. Dr. Yusuf Kağan KADIOĞLU. Tek Nikol Kaya Adı Çift Nikol DASİT RİYOLİT Kuvars ++ Alkali feldspat ++ Özel Doku: Porfirik, sferulitik Biyotit + Tali Mineral Bileşimi: Apatit, titanit, zirkon, hematit Plajioklas + - Oluşum Derinliği: Yüzey Muskovit + - Ana Min: Kuvars,

Detaylı

BAŞLICA TOPRAK TİPLERİ

BAŞLICA TOPRAK TİPLERİ BAŞLICA TOPRAK TİPLERİ Topraklar zonal, intrazonal ve azonal topraklar olmak üzere üçe ayrılır. 1. Zonal (Yerli) Topraklar iklim ve bitki örtüsüne bağlı olarak oluşan ve bütün katmanların(horizonların)

Detaylı

BİTKİ BESİN MADDELERİ (BBM)

BİTKİ BESİN MADDELERİ (BBM) BİTKİ BESİN MADDELERİ (BBM) Toprak Bilgisi Dersi Prof. Dr. Günay Erpul erpul@ankara.edu.tr Işık Enerjisinin Kimyasal Enerjiye Dönüştürülmesi Fotosentez, karbon (C), oksijen (O) ve hidrojen (H) atomlarını

Detaylı

DERS 6. Yerkabuğunu Oluşturan Maddeler: Mineraller ve Kayaçlar

DERS 6. Yerkabuğunu Oluşturan Maddeler: Mineraller ve Kayaçlar DERS 6 Yerkabuğunu Oluşturan Maddeler: Mineraller ve Kayaçlar Yerkabuğunu Oluşturan Maddeler: Mineraller ve Kayaçlar Mineraller Mineraller doğada bulunan, belirli kimyasal bileşimi ve muntazam atomik düzeni

Detaylı

TOPRAK ALKALİ METALLER ve BİLEŞİKLERİ

TOPRAK ALKALİ METALLER ve BİLEŞİKLERİ Bölüm 4 TOPRAK ALKALİ METALLER ve BİLEŞİKLERİ Bu slaytlarda anlatılanlar sadece özet olup ayrıntılı bilgiler derste verilecektir. Be, Mg, Ca, Sr, Ba, Ra Magnezyum, kalsiyum, stronsiyum, baryum ve radyumdan

Detaylı

YAPI MALZEMESİ. Romalılar devrinde ise su kireci bulunmuş ve su içi inşaatlarında kullanılmıştır.

YAPI MALZEMESİ. Romalılar devrinde ise su kireci bulunmuş ve su içi inşaatlarında kullanılmıştır. Bilinen en eski bağlayıcılardan birisi olan kireç, eski Babil, Mısır, Finikeliler, Hitit ve Persler tarafından hava kireci olarak yapıda kullanılmıştır. Romalılar devrinde ise su kireci bulunmuş ve su

Detaylı

HALOJENLER HALOJENLER

HALOJENLER HALOJENLER HALOJENLER HALOJENLER Bu grup bileşimlerinde flor (F), klor (Cl), brom (Br) ve iyot (I) gibi halojen iyonlarının hakim olmaları ile karakterize olurlar. Doğada 85 çeşit halojenli mineral tespit edilmiştir.

Detaylı

KAYAÇLAR KAYA DÖNGÜSÜ KAYA TİPLERİNİN DAĞILIMI 03.11.2014 GİRİŞ. Su-Kaya ve Tektonik Döngü. 1. Mağmatik kayalar. 2. Tortul kayalar

KAYAÇLAR KAYA DÖNGÜSÜ KAYA TİPLERİNİN DAĞILIMI 03.11.2014 GİRİŞ. Su-Kaya ve Tektonik Döngü. 1. Mağmatik kayalar. 2. Tortul kayalar Tekonik Yükselme 03.11.2014 GİRİŞ KAYAÇLAR Yerkabuğunu oluşturan kayalar, çeşitli minerallerin veya tek bir mineralin, kayaç parçacıklarının ya da hem mineral hem de kayaç parçacıklarının birlikte oluşturdukları

Detaylı

YERKABUĞUNU OLUŞTURAN MİNERALLER İNM 102: İNŞAAT MÜHENDİSLERİ İÇİN JEOLOJİ. Yerkabuğunun Yapısı. Yerkürenin Yapısı. Dr.

YERKABUĞUNU OLUŞTURAN MİNERALLER İNM 102: İNŞAAT MÜHENDİSLERİ İÇİN JEOLOJİ. Yerkabuğunun Yapısı. Yerkürenin Yapısı. Dr. İNM 102: İNŞAAT MÜHENDİSLERİ İÇİN JEOLOJİ 17.03.2015 YERKABUĞUNU OLUŞTURAN MİNERALLER Dr. Dilek OKUYUCU Yerkürenin Yapısı Yerkabuğunun Yapısı 1 Yerkabuğunun Yapısı ~100 km ~10 km Yerkabuğunun Yapısı Yerkabuğunu

Detaylı

SEDİMANTER (TORTUL) KAYAÇLAR

SEDİMANTER (TORTUL) KAYAÇLAR SEDİMANTER (TORTUL) KAYAÇLAR Kayaçların her çeşit şartlar altında fiziksel, kimyasal ve biyolojik ayrışma sonucu bozuşması ve dağılması, daha sonra oldukları yerde veya değişik yollarla taşınarak belirli

Detaylı

KONU 14: TAŞIN HAMMADDE OLARAK KULLANIMI: ALET YAPIMINDA TERCİH EDİLMİŞ TORTUL KAYAÇLAR

KONU 14: TAŞIN HAMMADDE OLARAK KULLANIMI: ALET YAPIMINDA TERCİH EDİLMİŞ TORTUL KAYAÇLAR KONU 14: TAŞIN HAMMADDE OLARAK KULLANIMI: ALET YAPIMINDA TERCİH EDİLMİŞ TORTUL KAYAÇLAR TORTUL KAYAÇLAR Çakmaktaşı (Flint or Silex): Tortul bir kayaçtır ve silika grubundandır. Derin denizlerde çökelme

Detaylı

Doç. Dr. Cengiz ÇETİN, BEK166 Taş Malzeme Bilgisi ve Bozulmalar Ders Notu DERS 4 1. KAYAÇ TÜR VE TEMEL ÖZELLİKLERİ

Doç. Dr. Cengiz ÇETİN, BEK166 Taş Malzeme Bilgisi ve Bozulmalar Ders Notu DERS 4 1. KAYAÇ TÜR VE TEMEL ÖZELLİKLERİ DERS 4 1. KAYAÇ TÜR VE TEMEL ÖZELLİKLERİ Resim1. Ankara Cenabı Ahmet Paşa Camii. () 1.1. 3. METAMORFİK (BAŞKALAŞIM) KAYAÇLARI Metamorfik kayaçlar yerkabuğunun derinliklerinde kayaçların yüksek ısı, basınç

Detaylı

8. Ünite Yeryüzünde Yaşam

8. Ünite Yeryüzünde Yaşam 8. Ünite Yeryüzünde Yaşam 381 Yer kabuðu Nelerden Oluþur? Milyarca yýl önce Dünya, ekseni etrafýnda dönen, erimiþ ve gaz hâlinde bulunan maddelerden oluþmuþtu. Zamanla dýþtan içe doðru soðuyarak yer kabuðu

Detaylı

BÖLÜM 3 AYRIŞMA (KAYA VE TOPRAK KAVRAMI)

BÖLÜM 3 AYRIŞMA (KAYA VE TOPRAK KAVRAMI) BÖLÜM 3 AYRIŞMA (KAYA VE TOPRAK KAVRAMI) AYRIŞMA, EROZYON ve TAŞINMA Yer yüzeyindeki kayaçlar su, hava, sıcaklık değişimler ve diğer etkenler tarafından devamlı değişmektedir. Ayrışma Yer yüzeyinde veya

Detaylı

JEM 419 / JEM 459 MAGMATİK PETROGRAFİ DERSİ

JEM 419 / JEM 459 MAGMATİK PETROGRAFİ DERSİ JEM 419 / JEM 459 MAGMATİK PETROGRAFİ DERSİ 5. HAFTA Arş. Gör. Dr. Kıymet DENİZ Bu ders notlarının hazırlanmasında özellikle Kadıoğlu 2001, Koralay 2016 dan yararlanılmıştır. MAGMATİK KAYALARIN ADLAMASI

Detaylı

8. BÖLÜM: MİNERAL TOPRAKLARDAKİ BİTKİ BESİN MADDELERİ

8. BÖLÜM: MİNERAL TOPRAKLARDAKİ BİTKİ BESİN MADDELERİ 8. BÖLÜM: MİNERAL TOPRAKLARDAKİ BİTKİ BESİN MADDELERİ BİTKİ GELİŞMESİNİ KONTROL EDEN ETMENLER IŞIK TOPRAK (durak yeri) ISI HAVA SU BİTKİ BESİN MADDELERİ BİTKİLER İÇİN MUTLAK GEREKLİ ELEMENTLER MUTLAK GEREKLİ

Detaylı

ZEMİN MEKANİĞİ. Amaç: Yapı zemininin genel yapısını inceleyerek, zeminler hakkında genel bilgi sahibi olmak.

ZEMİN MEKANİĞİ. Amaç: Yapı zemininin genel yapısını inceleyerek, zeminler hakkında genel bilgi sahibi olmak. ZEMİN MEKANİĞİ Amaç: Yapı zemininin genel yapısını inceleyerek, zeminler hakkında genel bilgi sahibi olmak. Yakın çevrenizdeki yerleşim alanlarında mevcut zemini inceleyerek; Renk, tane yapısı, biçim,

Detaylı

Sunum ve Sistematik 1. BÖLÜM: TOPOĞRAFYA VE KAYAÇLAR KONU ÖZETİ

Sunum ve Sistematik 1. BÖLÜM: TOPOĞRAFYA VE KAYAÇLAR KONU ÖZETİ Sunum ve Sistematik 1. BÖLÜM: TOPOĞRAFYA VE KAYAÇLAR KONU ÖZETİ Bu başlık altında, bölümün en can alıcı bilgileri, kazanım sırasına göre en alt başlıklara ayrılarak hap bilgi niteliğinde konu özeti olarak

Detaylı

İSTANBUL ÜNİVERSİTESİ AÇIK VE UZAKTAN EĞİTİM FAKÜLTESİ AUZEF

İSTANBUL ÜNİVERSİTESİ AÇIK VE UZAKTAN EĞİTİM FAKÜLTESİ AUZEF İSTANBUL ÜNİVERSİTESİ AÇIK VE UZAKTAN EĞİTİM FAKÜLTESİ AUZEF Tüm yayın ve kullanım hakları İstanbul Üniversitesi Açık ve Uzaktan Eğitim Fakültesine aittir. Hiçbir şekilde kopyalanamaz, çoğaltılamaz ya

Detaylı

İnşaat Jeolojisi 2009-2010 Ders Yılı Notları Prof. Dr. Mahir VARDAR-Arş. Gör. Erkan BOZKURTOĞLU

İnşaat Jeolojisi 2009-2010 Ders Yılı Notları Prof. Dr. Mahir VARDAR-Arş. Gör. Erkan BOZKURTOĞLU İnşaat Jeolojisi 2009-2010 Ders Yılı Notları Prof. Dr. Mahir VARDAR-Arş. Gör. Erkan BOZKURTOĞLU YERKABUĞUNU OLUŞTURAN MADDELER MİNERALLER VE KAYAÇLAR Mineraller, doğada bulunan, belirli kimyasal bileşimi

Detaylı

METAMORFİK KAYAÇLAR. 8/Metamorphics.html. Prof.Dr. Atike NAZİK, Çukurova Üniversitesi J 103 Genel Jeoloji I

METAMORFİK KAYAÇLAR.  8/Metamorphics.html. Prof.Dr. Atike NAZİK, Çukurova Üniversitesi J 103 Genel Jeoloji I METAMORFİK KAYAÇLAR http://www.earth.lsa.umich.edu/earth11 8/Metamorphics.html Prof.Dr. Atike NAZİK, Çukurova Üniversitesi J 103 Genel Jeoloji I METAMORFİZMA METAMORFİMA ETKENLERİ Ana kayaç bileşimi, Sıcaklık,

Detaylı

kalsit Elmas Pirit Ametist Beril (zümrüt)

kalsit Elmas Pirit Ametist Beril (zümrüt) Mineraller kalsit Elmas Beril (zümrüt) Pirit Ametist Elementlerin Periyodik Tablosu En dış elektronu kaybetme eğilimi Atom numarası Element simgesi Atom ağırlığı Metaller Geçiş metalleri Non-metaller

Detaylı

Doğal Sistemler. Test-1. Kayaçlar. 1. Kayaçları oluşturan en küçük yapı aşağıdakilerden

Doğal Sistemler. Test-1. Kayaçlar. 1. Kayaçları oluşturan en küçük yapı aşağıdakilerden 1.Ünite Doğal Sistemler 1. ı oluşturan en küçük yapı aşağıdakilerden hangisidir? A) Su B) Mineral C) Fosil D) Toprak E) Element 4. Bir öğretmen derste anlattığı bölge ile ilgili olarak granit, siyenit

Detaylı

2. MİKRO İNCELEME ( PETROGRAFİK-POLARİZAN MİKROSKOP İNCELEMESİ)

2. MİKRO İNCELEME ( PETROGRAFİK-POLARİZAN MİKROSKOP İNCELEMESİ) SVS Doğaltaş Madencilik Sanayi ve Ticaret A.Ş. uhdesinde bulunan Sivas İli, İmranlı İlçesi sınırları dahilindeki 20055289 (ER: 3070586), 20055290 (ER: 3070585), 20065229 (ER: 3107952) ruhsat numaralı II.B

Detaylı

Prof. Dr. Ceyhun GÖL. Çankırı Karatekin Üniversitesi Orman Fakültesi Havza Yönetimi Anabilim Dalı

Prof. Dr. Ceyhun GÖL. Çankırı Karatekin Üniversitesi Orman Fakültesi Havza Yönetimi Anabilim Dalı Jeoloji Prof. Dr. Ceyhun GÖL Çankırı Karatekin Üniversitesi Orman Fakültesi Havza Yönetimi Anabilim Dalı Ders Konuları Jeolojinin tanımı ve tarihçesi Mineraller Güneş sistemi Kayaçlar Dünyanın şekli ve

Detaylı

MĐNERALLER. Kayaçları oluşturan, ekonomik ve sağlık açısından önemli maddeler. Beslenme-Sağlık Kayaçların bileşeni 1. Yer kaynağı

MĐNERALLER. Kayaçları oluşturan, ekonomik ve sağlık açısından önemli maddeler. Beslenme-Sağlık Kayaçların bileşeni 1. Yer kaynağı MĐNERALLER Kayaçları oluşturan, ekonomik ve sağlık açısından önemli maddeler Yer kaynağı Beslenme-Sağlık Kayaçların bileşeni 1-2007 Mineraller Mineral Tanımı Doğada bulunan Belirli bir kimyasal bileşimi

Detaylı

SDÜ Orman Fakültesi, Orman Mühendisliği Bölümü, Toprak İlmi Dersi nin Konu Özetidir. Yrd. Doç. Dr. Yasin KARATEPE

SDÜ Orman Fakültesi, Orman Mühendisliği Bölümü, Toprak İlmi Dersi nin Konu Özetidir. Yrd. Doç. Dr. Yasin KARATEPE SDÜ Orman Fakültesi, Orman Mühendisliği Bölümü, Toprak İlmi Dersi nin Konu Özetidir. Yrd. Doç. Dr. Yasin KARATEPE (Bu özetin hazırlanmasında dersin kaynak kitabı olan Prof. Dr. M. Doğan KANTARCI nın Toprak

Detaylı

İfade olarak: Hidrotermal = Sıcak çözelti;

İfade olarak: Hidrotermal = Sıcak çözelti; İfade olarak: Hidrotermal = Sıcak çözelti; Alterasyon = Bozunma veya değişim; Yani Sıcak çözeltili bozuşma Bilimsel Olarak: Sıcak sulu çözeltilerin, geçtikleri yollar boyunca yan kayaçla giriştikleri fiziksel

Detaylı

Seramik hammaddeleri iki başlık altında toplayabiliriz; 4.1. Doğal seramik hammaddeler

Seramik hammaddeleri iki başlık altında toplayabiliriz; 4.1. Doğal seramik hammaddeler 4. SERAMİK HAMMADDELER Seramik hammaddeleri iki başlık altında toplayabiliriz; 4.1. Doğal seramik hammaddeler Doğal seramik hammaddeler özlü ve özsüz seramik hammaddeler olarak ikiye ayrılır: 1) Özlü seramik

Detaylı

Taşlar bilgisi Taşları neden inceleriz?

Taşlar bilgisi Taşları neden inceleriz? Taşlar bilgisi Taşları neden inceleriz? Bilindiği gibi dünya iç içe geçmiş kürelerden oluşmakta ve en dıştaki küreyi katı olan kabuk veya litosfer (= Taşküre) meydana getirmektedir. Bu kürenin yapısını

Detaylı

Yerkabuğunu konu alan bilim dalları ve yerkabuğunu oluşturan ortamlar

Yerkabuğunu konu alan bilim dalları ve yerkabuğunu oluşturan ortamlar GİRİŞ Yerkabuğunu konu alan bilim dalları ve yerkabuğunu oluşturan ortamlar Yerkabuğunda tanımlanmış bir teknik girişimin ekonomik olarak, kısa sürede, güvenli bir şekilde gerçekleştirilebilmesi için yerkabuğunun;

Detaylı

BİLEŞİKLER VE FORMÜLLERİ

BİLEŞİKLER VE FORMÜLLERİ BİLEŞİKLER VE FORMÜLLERİ Bileşikler : Günümüzde bilinen 117 element olmasına rağmen (92 tanesi doğada bulunur). Bu elementler farklı sayıda ve şekilde birleşerek ve etkileşerek farklı kimyasal özelliklere

Detaylı

TOPRAK OLUŞUMU ve ÖNEMİ

TOPRAK OLUŞUMU ve ÖNEMİ KONU : 2 TOPRAK OLUŞUMU ve ÖNEMİ Prof. Dr. Mahmut YÜKSEL 1. GİRİŞ 1.1 Toprağın Tanımı: 1.2 Toprağın Dört Esas Temel Maddesi 2. TOPRAK ANA MADDES İ 2.1 İnorganik Ana Materyal 2.2 Organik Ana Materyal 2.3

Detaylı

MİNERAL VE KAYAÇLARIN MÜHENDİSLİK ÖZELLİKLERİ

MİNERAL VE KAYAÇLARIN MÜHENDİSLİK ÖZELLİKLERİ MİNERAL VE KAYAÇLARIN MÜHENDİSLİK ÖZELLİKLERİ Yapılar zemin veya kayalardan oluşan bir temel üzerine oturtulur. Kum, çakıl, şilt ve kil gibi malzemeler ve ayrık tortul kayaçlar zemin ortamını, KAYA Diyajeneze

Detaylı

KIRKLARELİ İLİ MADEN VE ENERJİ KAYNAKLARI

KIRKLARELİ İLİ MADEN VE ENERJİ KAYNAKLARI KIRKLARELİ İLİ MADEN VE ENERJİ KAYNAKLARI Kırklareli ili Marmara Bölgesinin kuzeybatısında yer almakta olup, Dereköy sınır kapısıyla Türkiye yi Bulgaristan a bağlayan geçiş yollarından birine sahiptir.

Detaylı

en.wikipedia.org Prof.Dr. Atike NAZİK, Çukurova Üniversitesi

en.wikipedia.org Prof.Dr. Atike NAZİK, Çukurova Üniversitesi METAMORFİZMA VE METAMORFİK KAYAÇLAR I en.wikipedia.org Prof.Dr. Atike NAZİK, Çukurova Üniversitesi KAYAÇ DÖNGÜSÜ VE METAMORFİK KAYAÇLAR METAMORFİZMA Metamorfizma; Yunanca değişme anlamına gelen meta ve

Detaylı

ÖĞRENME ALANI : MADDE VE DEĞİŞİM ÜNİTE 4 : MADDENİN YAPISI VE ÖZELLİKLERİ

ÖĞRENME ALANI : MADDE VE DEĞİŞİM ÜNİTE 4 : MADDENİN YAPISI VE ÖZELLİKLERİ ÖĞRENME ALANI : MADDE VE DEĞİŞİM ÜNİTE 4 : MADDENİN YAPISI VE ÖZELLİKLERİ E BİLEŞİKLER VE FRMÜLLERİ (4 SAAT) 1 Bileşikler 2 Bileşiklerin luşması 3 Bileşiklerin Özellikleri 4 Bileşik Çeşitleri 5 Bileşik

Detaylı

TOPRAK TOPRAK TEKSTÜRÜ (BÜNYESİ)

TOPRAK TOPRAK TEKSTÜRÜ (BÜNYESİ) TOPRAK Toprak esas itibarı ile uzun yılların ürünü olan, kayaların ve organik maddelerin türlü çaptaki ayrışma ürünlerinden meydana gelen, içinde geniş bir canlılar âlemini barındırarak bitkilere durak

Detaylı

SEDİMANTER (TORTUL) KAYAÇLAR

SEDİMANTER (TORTUL) KAYAÇLAR SEDİMANTER (TORTUL) KAYAÇLAR Sediman terimi; - önceden var olan magmatik, metamorfik ve sedimanter kayaçların mekanik ve kimyasal ayrışmasıyla ortaya çıkan tüm katı parçacıkları (blok, çakıl, kum, silt

Detaylı

Örnek : 3- Bileşiklerin Özellikleri :

Örnek : 3- Bileşiklerin Özellikleri : Bileşikler : Günümüzde bilinen 117 element olmasına rağmen (92 tanesi doğada bulunur) bu elementler farklı sayıda ve şekilde birleşerek ve etkileşerek farklı kimyasal özelliklere sahip milyonlarca yani

Detaylı

Paleosol. Tuzlu toprak

Paleosol. Tuzlu toprak Paleosol Pararendzina Çernozyum Rendzina Tuzlu toprak Kırmızı Akdeniz Toprağı TOPRAK HORİZONLARI A h veya A 1 : Humuslu üst toprak horizonu A e veya A 2 : Söskioksitlerin( Fe, Al öksit vb.) yıkanması A

Detaylı

KAYSERİ İLİNİN KUZEY KESİMİNDE ÇUKURKÖY'DE NEFELİN İHTİVA EDEN İNDİFAİ KAYAÇLAR

KAYSERİ İLİNİN KUZEY KESİMİNDE ÇUKURKÖY'DE NEFELİN İHTİVA EDEN İNDİFAİ KAYAÇLAR KAYSERİ İLİNİN KUZEY KESİMİNDE ÇUKURKÖY'DE NEFELİN İHTİVA EDEN İNDİFAİ KAYAÇLAR Maden Tetkik ve Arama Enstitüsü, Ankara I. GİRİŞ 1965 yazında Jeolog G. Pasquare Çukurköy havalisinin jeolojik etüdünü yapmıştır.

Detaylı

VOLKANOKLASTİKLER (PİROKLASTİKLER)

VOLKANOKLASTİKLER (PİROKLASTİKLER) VOLKANOKLASTİKLER (PİROKLASTİKLER) 1) Tanımı: Volkanik faaliyetler esnasında volkandan çıkan her çeşit parçalı-kırıntılı malzemenin depolanma süreçleri sonucu bir depolanma alanında birikmesiyle oluşan

Detaylı

Toprak Oluşumunda. umunda Anamateryalin Etkisi. Dr. S.Akşit Fiziki Coğrafya. A9ro

Toprak Oluşumunda. umunda Anamateryalin Etkisi. Dr. S.Akşit Fiziki Coğrafya.   A9ro Toprak Oluşumunda umunda Anamateryalin Etkisi Dr. S.Akşit Fiziki Coğrafya http://www.youtube.com/watch?v=oa_jwmu A9ro Öğrenme Beklentilerimiz? (Kazanımlar) Toprağı kavrayabilmeli Toprağın yapısını anlayarak

Detaylı

JEM 419 / JEM 459 MAGMATİK PETROGRAFİ DERSİ

JEM 419 / JEM 459 MAGMATİK PETROGRAFİ DERSİ JEM 419 / JEM 459 MAGMATİK PETROGRAFİ DERSİ 2. HAFTA Arş. Gör. Dr. Kıymet DENİZ GENEL BİLGİLER Petrografi Ve Petroloji Nedir? Latince Petr- taş kelimesinden türetilmiş petrografi ve petroloji birbirini

Detaylı

YAPI MALZEMESİ AGREGALAR

YAPI MALZEMESİ AGREGALAR YAPI MALZEMESİ AGREGALAR 1 YAPI MALZEMESİ Agregalar en önemli yapı malzemelerinden olan betonun hacimce %60-%80 ini oluştururlar. Bitümlü yol kaplamalarının ağırlıkça % 90-95, hacimce %75-85 ini agregalar

Detaylı

İNŞAAT MALZEME BİLGİSİ

İNŞAAT MALZEME BİLGİSİ İNŞAAT MALZEME BİLGİSİ Prof. Dr. Metin OLGUN Ankara Üniversitesi Ziraat Fakültesi Tarımsal Yapılar ve Sulama Bölümü HAFTA KONU 1 Giriş, yapı malzemelerinin önemi 2 Yapı malzemelerinin genel özellikleri,

Detaylı

ASİT MAGMATİK KAYAÇLARIN MİNERALOJİSİ PETROGRAFİSİ VE DOĞALTAŞ SEKTÖRÜNDE İSİMLENDİRMEDEKİ ÖNEMİ

ASİT MAGMATİK KAYAÇLARIN MİNERALOJİSİ PETROGRAFİSİ VE DOĞALTAŞ SEKTÖRÜNDE İSİMLENDİRMEDEKİ ÖNEMİ TÜRKİYE IV. MERMER SEMPOZYUMU (MERSEM'2003) BİLDİRİLER KİTABI 18-19 Aralık 2003 ASİT MAGMATİK KAYAÇLARIN MİNERALOJİSİ PETROGRAFİSİ VE DOĞALTAŞ SEKTÖRÜNDE İSİMLENDİRMEDEKİ ÖNEMİ Prof. Dr Yaşar KIBICI* :

Detaylı

Paleosol. Tuzlu toprak

Paleosol. Tuzlu toprak Paleosol Pararendzina Çernozyum Rendzina Tuzlu toprak Kırmızı Akdeniz Toprağı Jeolojik yapı Yüzey şekilleri Yüzey şekilleri gibi etkenlerle farklı toprak tipleri görülür. 1) Karasal topraklar bölümü 2)

Detaylı

TUFA ve TRAVERTEN-III

TUFA ve TRAVERTEN-III TUFA ve TRAVERTEN-III Dr.Esref ATABEY Jeoloji Yüksek Mühendisi TRAVERTEN LİTOFASİYESLERİ Sıcak su travertenlerindeki çökeller farklı fasiyes tiplerinde olabilmektedir. Her traverten çökelinde tüm fasiyesler

Detaylı

JEO 358 Toprak Mekaniği Ders Notları Yaz Dönemi

JEO 358 Toprak Mekaniği Ders Notları Yaz Dönemi JEO 358 Toprak Mekaniği Ders Notları 2010-2011 Yaz Dönemi Bu derste... Toprak zeminlerin fiziksel ve mekanik özelliklerinin anlaşılması Toprak zeminlerin gerilim-deformasyon davranışlarının tanımlanması

Detaylı

KAYAÇLAR YER KABUĞUNU OLUŞTURAN KAYAÇLAR

KAYAÇLAR YER KABUĞUNU OLUŞTURAN KAYAÇLAR TOPOĞRAFYA VE KAYAÇLAR YER KABUĞUNU OLUŞTURAN KAYAÇLAR - Püskürük (Katılaşım - Volkanik) Kayaçlar. İç Püskürük Kayaçlar. Dış Püskürük Kayaçlar - Tortul Kayaçlar. Fiziksel (Kırıntılı) Tortul Kayaçlar. Kimyasal

Detaylı

Bu şekillenmede; Mühendislik Jeolojisi Ders Notları Ayrışma -2-

Bu şekillenmede; Mühendislik Jeolojisi Ders Notları Ayrışma -2- Dünyamız 4.5 milyar yıl yaşındadır ve günümüze kadar sürekli DEĞİŞİM DÖNÜŞÜM içinde şekillenmektedir. Bu şekillenmede; dünyanın içindeki ısı enerjisinin etkisi olduğu kadar, güneşten gelen ısı enerjisinin

Detaylı