Ders 5: BASİT ÖLÇME ALETLERİ İLE HARİTA ALIM YÖNTEMLERİ

Transkript

1 T.C. Afyon Kocatepe Üniversitesi Mühendislik Fakültesi İnşaat Mühendisliği Bölümü Ulaştırma Anabilim Dalı Ders 5: BASİT ÖLÇME ALETLERİ İLE HARİTA ALIM YÖNTEMLERİ Doç.Dr. Cahit GÜRER 14 Mart 2018 Afyonkarahisar 1 Ders İçeriği Alımın Tanımı ve Alım Yönteminin Seçimi Bağlama Yöntemi Dik Koordinat Yöntemi Parselin bir kenarının ölçü doğrusu olarak kullanılması Parselin bir köşegeninin ölçü doğrusu olarak alınması Herhangibir doğrunun ölçü doğrusu olarak alınması Birden fazla ölçü doğrusu kullanılması Prizmatik Ölçmelerde Dikkat Edilecek Hususlar Prizmatik Ölçülerin Kontrolü Ölçü Krokilerinin Çiziminde Dikkat Edilecek Hususlar Ölçü Krokisi Örnekleri Topoğrafya da Nokta Çeşitleri Alan Hesaplamasıyla ilgili örnekler 2 Doç.Dr.Cahit GÜRER Ders 1

2 1. Alımın Tanımı ve Alım Yönteminin Seçimi Alım herhangi bir arazi parçasının çizilebilmesi için gerekli olan unsurların ölçülmesidir. Burada dikkat edilecek husus ölçülerin ve çizimin kontrolünü sağlayacak ölçülerin yapılmasıdır. Bir arazi parçası ölçüleceği zaman, ölçmede kullanılacak aletler ve ölçme yöntemi, ölçülecek arazinin büyüklüğüne ve işten istenen hassasiyete göre seçilir. 3 Detay Ölçme Yöntemleri Bu dersin konusu 1. Bağlama Yöntemi (Üçgenlere Bölme) 2. Dik Koordinat Yöntemi (Ortogonal/ Prizmatik Yöntem) 3. Kutupsal (Takeometrik Alım Yöntemi) 4. GPS Destekli alım Yöntemi 5. Fotogrametri Yöntemi 4 Doç.Dr.Cahit GÜRER Ders 2

3 1. BAĞLAMA (Üçgenlere Ayırma) YÖNTEMİ Bu yöntemde, bir tarla veya parsel, üçgenlere ayrılır ve üçgenlerin bütün kenarları ölçülür. Üçgenlerin çizimleri de üç kenarı bilinen üçgenlerin çizimi yöntemiyle gerçekleştirilir. Ölçmeler ve çizim açısından en basit geometrik şekil üçgendir. Ölçü işlemi kolay ve süratlidir.(jalon, jalon sephası, çekül, şerit metre, laser metre gibi aletler kullanılır.) 5 Deneyimli teknik elemana ihtiyaç göstermez. Ölçü ve çizimler kontrollü olarak yapılamaz. Bir ölçüde yapılan hata yapılan noktada kalmaz, diğer noktaları da etkiler. Parsellerin alanı üç kenarı belli olan bir üçgenin alan hesabından yararlanarak hesaplanır. 6 Doç.Dr.Cahit GÜRER Ders 3

4 B 36,47 C A D E Heron Bağıntısı kullanılır 7 Ölçülecek şekil bina gibi kapalı bir durum gösteriyorsa, bu şeklin üçgenlere ayrılması mümkün değildir. Bu nedenle binaların ölçülmesinde binanın dışında ölçü doğrularının oluşturduğu bir üçgenden yararlanılır. Bu durumda bağlama yönteminin diğer bir şekli olan uzatma yöntemi uygulanır. 8 Doç.Dr.Cahit GÜRER Ders 4

5 2.Dik Koordinat Yöntemi (Ortogonal Yöntem) Bu yöntemin uygulanmasında her ölçü doğrusu dik koordinat sisteminin bir ekseni olarak kabul edilir. Oluşan apsis ve ordinatlar, yani dik boyları ve dik ayağı mesafeleri ölçülür. Bu yöntemle alımda uzunluk ölçmeye yarayan araçlardan (jalon, jalon sephası, çekül, çelik şerit metre, laser metre) başka, dik inmeye yarayan prizma veya laser çizgiler gereklidir. Dik inme işlemi için deneyimli teknik elemana ihtiyaç vardır. Bir noktada yapılan hata diğer noktaları etkilemez. 9 Dik Koordinat Yöntemi Tekli parsellerin alımında dört değişik durumla karşılaşılabilir. 10 Doç.Dr.Cahit GÜRER Ders 5

6 2.1. Parsellerin Bir Kenarının Ölçü Doğrusu Olarak Alınması Parsel köşelerinden inilen dik boyları 30 m yi geçmeyecek şekilde uygunluk sağlayan parsel kenarı, ölçü doğrusu olarak alınabilir. Parselin diğer kenarından ölçü doğrusuna dikler inilir. Dik ayakları, dik boyları ve cephe ölçüleri alınır. 11 Binaların ölçülmesinde, binanın mümkün olan her köşesinden dikler inilerek, dik ayak ve dik boylarıyla birlikte cepheler ölçülür. (Prizmatik yöntem olarak da bilinir) 12 Doç.Dr.Cahit GÜRER Ders 6

7 Prizmatik Ölçmelerde Dikkat Edilecek Hususlar Uzunluğu 20 m, genişliği en az 1 cm ve 20 m deki hatası 3 mm den az olan çelik şerit metreler veya laser metreler kullanılmalıdır. Dik boyları 30 m den, parsel sınırı olmayan detayların ölçülmesinde 50 m den fazla olamaz. 13 Ada köşelerine iki ayrı ölçü doğrusundan dik inilir ve varsa poligon noktalarından uzaklıkları ölçülür. 14 Doç.Dr.Cahit GÜRER Ders 7

8 Dik inilen noktalar arasındaki cephe uzunlukları ölçülür ve ölçü kontrolü sağlanır. Adanın bütün kırık noktalarından dik inilir. 15 Prizma ile çıkılan dikler ölçü doğrusu olarak kullanılabilir. Bu durumda dik boyları yapılaşmış alanlarda 20 m, yapılaşmamış alanlarda 40 m den fazla olamaz. 16 Doç.Dr.Cahit GÜRER Ders 8

9 2.2. Parselin Bir Köşegeninin Ölçü Doğrusu Olarak Alınması Parselin diğer noktalarından ölçü doğrusuna dikler inilir. Dik ayakları dik boyları ve cephe ölçüleri yapılır Herhangi bir doğrunun ölçü doğrusu olarak alınması Ölçü doğrusu Ölçü doğrusu olarak parselin bir kenarı ya da bir köşegeni uygun değilse, parselin bir noktasından geçen herhangi bir doğru ölçü doğrusu olarak alınabilir. Parsel köşe noktalarının, belirlenen ölçü doğrusuna olan uzaklığının 30 m yi geçmemesine özen gösterilir. 18 Doç.Dr.Cahit GÜRER Ders 9

10 2.4. Birden Fazla Ölçü Doğrusu Kullanılması Parselin çok geniş olması durumunda, dik boylarının 30 m yi geçmemesi için, aralarında geometrik ilişki bulunan iki işlem doğrusu veya daha fazla işlem doğrularından oluşan bir işlem ağı kullanılabilir. 19 Binaların ölçülmesinde, binanın mümkün olan her köşesinden dikler inilerek, dik ayak ve dik boylarıyla birlikte bina cepheleri ölçülür. 20 Doç.Dr.Cahit GÜRER Ders 10

11 Ölçü Krokisi Alım sırasında ölçü verileri ve değerleri gösteren krokiler düzenlenir. Bunlara ölçü krokisi adı verilir. Yaklaşık ölçekte çizilirler. Krokilerde nerelerde ölçü yapıldığını ve hangi detayların ölçüldüğü ayrıntılı gösterilir. Krokilerdeki çizim, ölçü ve değerler herkesin anlayabileceği şekilde düzenlenmelidir. Ölçü krokileri ölçülerdeki kaba hataları ortaya çıkarabilmek için yaklaşık ölçekli olarak düzenlenirler. 21 Ölçü Krokisi Düzenlenirken Bazı Hususlara Dikkat Edilmelidir: 1. Ölçü yapılan her nokta krokide bir nokta olarak gösterilir ve bunlar hiçbir çizgi ile birleştirilmez. 2. Ölçü doğrularının başlangıcına 0.00 yazılır. Son ölçünün altı paralel çift çizgi ile çizilerek belirlenir. Sürekli ölçüler ölçü doğrusuna dik ve ölçü doğrusunun serbest tarafına yazılır. Cephe ölçüleri ait oldukları kenarlara paralel olarak yazılır. 22 Doç.Dr.Cahit GÜRER Ders 11

12 3. Zeminde çivi, boru, kazık veya benzeri tesislerle belirlenmiş ölçü noktaları krokide özel işaretleri ile gösterilir. 4. Binalar ve parsel sınırları sürekli çizgi ile, dikler ve ölçü doğruları kesik çizgi ile gösterilir. Eğer ölçü doğrusu aynı zamanda poligon kenarı ise noktalı çizgi ile gösterilir. ÖNEMLİ! 5. Binaların tüm cepheleri ölçülür. Kat adedi, cinsi ve kullanım amacı yazılır Nehir, dere, kanal, göl ve benzerlerinin sahil sınırları ve şevleri ölçülüp belirlenerek, cinsleri ve akış yönleri gösterilir. 7.Krokide yol ve mevki isimleri yazılır. Ölçüler cm ye kadar yapılır. 8. Krokinin sol üst köşesine ait olduğu yerin adı, işareti, alt kısma düzenlendiği tarih ve düzenleyenin adı soyadı yazılır. 24 Doç.Dr.Cahit GÜRER Ders 12

13 Ölçü krokisi örneği 1 25 Ölçü krokisi örneği 2 26 Doç.Dr.Cahit GÜRER Ders 13

14 Ölçü Krokisi örneği-3 27 Topoğrafyada Nokta Çeşitleri 1.Geçici Noktalar: Bir arazi parçasının plan ve haritasının yapımı sürecinde ihtiyaç duyulup, iş bitiminde lazım olmayacak ve bu özelliği itibariyle sadece ihtiyaç duyulan süre kadar muhafaza edilmeleri gereken, çoğu zaman özel işaretleme gerektirmeyen arazi noktalarıdır. 28 Doç.Dr.Cahit GÜRER Ders 14

15 2. Sabit Noktalar: Kendilerine dayanılarak (referans alınarak) başka noktaların (geçici, sabit, detay) ölçüldüğü, plan ve harita işlerine temel teşkil eden ve koordinatları bilinmesi gereken noktalar olup, özel isimleri ile POLİGON ve NİRENGİ noktaları olarak bilinen yer kontrol noktalarıdır. Harita ve planlara ihtiyaç duyulduğu her devir ve zamanda gerekli olmaları sebebiyle; ilgili yönetmelikteki esaslara uyularak, özel malzemeler (beton blok, demir kazık vb.) ve özel şekilleri ile arazi üzerinde tesis edilirler ve muhafazaları için özel önem gösterilir. 29 Poligon Noktası Zemin Tesisi Nif Dağı Nirengi Noktası, İzmir 30 Doç.Dr.Cahit GÜRER Ders 15

16 Kalıcı noktalar ölçmeler bittikten sonra da uzun süre arazide bulunması gereken noktalardır. Bu noktalar, meskun alanlarda demir çivi ve demir boru gibi zemin işaretleri ile, yerleşim bölgesi dışında ise, özel beton taşlar kullanılarak zemine tesis edilirler. 31 Muhtelif Zeminlerde Poligon Noktası Tesisleri 32 Doç.Dr.Cahit GÜRER Ders 16

17 Nirengi Noktası Röper Ölçü Krokisi Örnekleri 33 Poligon Noktası Röper Ölçü Krokisi Örneği 34 Doç.Dr.Cahit GÜRER Ders 17

18 35 36 Doç.Dr.Cahit GÜRER Ders 18

19 37 ALAN HESAPLARI-1 ve Uygulamaları 38 Doç.Dr.Cahit GÜRER Ders 19

20 Gayrimenkul (taşınmaz mal) olarak ifade edilen her türlü tarla, arsa, bağ, bahçe, bina, daire, maden sahası vb. yeryüzünde alan kaplayan her taşınmazın alımı, satımı, kiralanması, bakımı, vergi ve harçlarının ödenmesi gibi, fertler arası ve fert-kamu arası ilişkilerde en önemli ölçüt daima ilgili gayrimenkulün alanıdır. Dolayısıyla alan kavramı günlük hayatımızın birçok ikili ilişkisinde karşımıza çıkan bir olgudur. Bu sebeple topoğrafyanın en önemli bir konusu olduğu gibi aynı zamanda üretilmiş harita ve planların da önemli bir kullanım alanıdır. 39 Alan hesabının doğruluğu alım şekline ve istenilen hassasiyet derecesine göre değişir. Alan hesapları üç kısma ayrılmıştır. Ölçü değerlerine göre alan hesabı (Arazi ölçmelerinden) Çizilmiş plan ve haritalardan alan hesabı (Geometrik Şekil yardımıyla, Kareli kağıt yöntemiyle, Planimetre aleti ile alan hesabı) Plan değerlerine göre alan hesabı Yöntemler içerisinde en doğru sonuç vereni ölçü değerlerine göre alan hesabıdır. Çünkü alanın doğruluğuna sadece ölçü hataları etki etmektedir. Bu yöntemde alanı hesaplanacak parsellerin belirli bir ölçekte çizilmesinde gerek yoktur. Diğer yöntemlerde alan hesabı yapılacak parseller belli bir ölçekte çizilmiş olmalıdır. Bu yöntemlerde çizim hatası, çizim altlığının deformasyonu, cetvelle yapılan ölçme hatası alan hesabını Doç.Dr.Cahit etkiler. GÜRER"Topoğrafya"Ders 40 Doç.Dr.Cahit GÜRER Ders 20

21 Ölçü Değerine Göre alan Hesapları 1. Alımın Bağlama Yöntemiyle Yapılması Bu yöntemde alımı yapılmış parsellerin alan hesabında üç kenarı belli olan üçgenin alan bağıntısından yararlanılır. Üç kenarı belli bir üçgenin alanı 41 ÖRNEK 1 Aşağıdaki ABCD parselinin alımı bağlama yöntemiyle yapılmıştır. Parselin kenarları a = m, b = m, c = m, d = m, e = m olarak ölçüldüğüne göre parselin alanını hesaplayınız. (C.481,63 m 2 ) 42 Doç.Dr.Cahit GÜRER Ders 21

22 2. Alımın Dik Koordinat Yöntemi İle Yapıldığı Durumlarda Alan Hesabı Bu durumda parsel alanı yamuk ve üçgen alanlarından yararlanarak hesaplanabileceği gibi sadece üçgen alanlarından yararlanarak hesaplanabilir. Şekilde AEB ve CDF dik üçgen, BCFE bir dik yamuktur. 43 ÖRNEK 2 Aşağıdaki ABCD parselinin alımı dik koordinat yöntemiyle yapılmıştır. Parsele ait ölçüler (metre biriminde) krokide gösterilmiştir. Buna göre parselin alanını hesaplayınız. (C: m2) 44 Doç.Dr.Cahit GÜRER Ders 22

23 ÖRNEK 3 Aşağıdaki ABCD parselinin alımı dik koordinat yöntemiyle yapılmıştır. Parsele ait ölçüler (metre biriminde) krokide gösterilmiştir. Buna göre parselin alanını hesaplayınız. (C: m 2 ) 45 ÖRNEK 4 - Çözünüz Aşağıdaki ABCDEF parselinin alımı dik koordinat yöntemiyle yapılmıştır. Parsele ait ölçüler (metre biriminde) krokide gösterilmiştir. Buna göre parselin alanını hesaplayınız 46 Doç.Dr.Cahit GÜRER Ders 23

24 T.C. AFYON KOCATEPE ÜNİVERSİTESİ Mühendislik Fakültesi İnşaat Mühendisliği Bölümü SORULAR Doç.Dr.Cahit GÜRER Afyonkarahisar 14 Mart Kaynaklar Baş H.G., Topoğrafya-Ölçme Bilgisi. 215 s. İstanbul. Avcıoğlu M Uygulamalı Ölçme Bilgisi (Topoğrafya). Birsen Yayınevi. 507 s. İstanbul. İnal C., Erdi A., Yıldız F Topoğrafya-Ölçme Bilgisi. Nobel Yayınevi. Ankara. Özbenli E., Tüdeş T Ölçme Bilgisi. Karadeniz Teknik Üniversitesi Yayınları, No:29. Trabzon. Bir sonraki hafta ders konusu: KUTUPSAL ALIM VE GAUSS YÖNTEMLERİNE GÖRE ALAN HESAPLARI ve PARSELLERİN AYRILMASI (İFRAZ), UYGULAMALARI.. 48 Doç.Dr.Cahit GÜRER Ders 24