KURUMSAL KAYNAK PLANLAMANIN ENDÜSTR YEL LETME BÜNYES NDE KURULMASI- KURULUMUNDA KAR ILA ILAN SORUNLAR ve ÇÖZÜMLER

Transkript

1 KURUMSAL KAYNAK PLANLAMANIN ENDÜSTR YEL LETME BÜNYES NDE KURULMASI- KURULUMUNDA KAR ILA ILAN SORUNLAR ve ÇÖZÜMLER Ay enur ERD L Yalova Üniversitesi Hüseyin BA LIG L Y ld z Teknik Üniversitesi ÖZET leri bilgi teknolojileri, günümüz rekabet ve h z ortam nda i letmelerin vazgeçilmez bir parças olmu tur. Yeni bilgi teknolojilerinin ortaya ç kmas ise çok h zl bir ekilde gerçekle mektedir. Son dönemde ortaya ç kan ve dünya çap nda yayg n olarak kullan lmaya ba lanan önemli bilgi teknolojisi sistemlerinden biri de Kurumsal Kaynak Planlama (Enterprise Resource Planning-ERP)d r (Comrey vd.,2007). ERP, bir organizasyonun her fonksiyonel alan n kapsayarak geni çapl entegrasyon sa lama özelli i ile bu alanlar n en fazla rekabet avantaj elde etmesini sa layan, tümüyle entegre edilmi bilgisayar destekli bir i yönetim sistemidir. Bu çal mada i letmelerin tüm fonksiyonlar n ba lang çtan biti e kadar bütünle ik bir bilgi ve veri sistemi ile gerçekle tiren geni kapsaml ve modüler yaz l m paketi olan Kurumsal Kaynak Planlamas n n(kkp) i letmelerdeki i leyi i, bir anket yard m ile incelenmi tir. KKP paket program kurulumu ve kurulmas ndan sonra i letmelerin ya ad klar sorunlar haz rlanan anket çal mas yard m ile ara t r lmaya çal lm t r.ayr ca ya anan bu sorunlar n hangi modüllerde daha fazla görüldü ü, sorunu çözmek için ne tip yöntemlerin kullan ld, ç kan sorunlar n nedenlerinin ne oldu u ara t r lmaya çal lm t r. ERP kurulumlar ndaki zorluklar azaltmak için i letmelerin ERP kurulumlar ndaki kurulum faktörleri ve kurulum problemleri ortaya konmu tur. Bu problemlerin ve kurulum faktörlerinin bu problemler üzerindeki etkisini aç klayabilmek için bir ERP anketi yard m yla onbe uluslararas i letme incelenmi tir. Daha sonra SPSSte yap lan istatistik çal malar sonucu, kurulum faktörlerinin kurulum problemleri üzerine etkisi ölçülmü tür. Bu etki ile problemlerin ve çözümlerinin anla lmas n, i letmelerin ERP kurulumlar n daha ba ar l k lacakt r. Anahtar Sözcükler: Kurumsal Kaynak Planlamas, Ya ad Sorunlar. letmelerin Kurumsal Kaynak Planlamas nda THE IMPLEMENTATION OF ERP IN AN INDUSTRIAL COMPANY-ENCOUNTERED PROBLEMS AND SOLUTIONS ABSTRACT Advanced Information Technologies have become an indispensable part of organizations in Todays dynamic and competitive business enviroment. In a highly dynamic and competitive business context, the emerge of new information technologies have become a rapid process. One of new Information technologies is Enterprise Resource Planning(ERP). Especially, the last ten years have seen a dramatic growth in the world-wide use of ERP sytems. ERP Systems, by integrating every single functional unit of an organization into a single common computer-based system, creates a new process-oriented business model that is required in order for a business to remain competitive in todays unstable business enviroment.this study with the help of a questionnaire has examined operation of Enterprise Resource Planning (ERP) which is a modular software package implementing all the enterprise functionality through an integrated data system. All the problems and issues encountered have been investigated thoroughly with the questionnaire after ERP package on-site setup. In addition, modules which caused the most frequent problems have been studied. Moreover, employed methods to resolve the issues that enterprise has experienced and reasons to those 624

2 XI. Üretim Ara t rmalar Sempozyumu, Haziran 2011 problems have been investigated. In order to reduce complexity of implementations of ERP, importance of implementation factors and implementation problems in multinational companies ERP implementation were examined in this study. In order to clarify these problems and national factors effect on them. ERP implementation at fifteen companies were examined through an ERP questionnaire. Subsequently, national implementation factors effect on the implementation problems were investigated through statistical studies on SPSS software. Understanding these effects, problems and their solutions will enable multinational companies more proactive in their ERP implementations. Keywords: Enterprise Resource Planning, Enterprise Resource Planning Problems In The Implemention of ERP Industrial Company Encountered Problems and Solutions. 625

3 A. Erdil, H. Ba l gil 1. G R Kurumsal Kaynak Planlamas (KKP), i letmenin stratejik amaç ve hedefleri do rultusunda mü teri taleplerini en uygun ekilde kar layabilmek için farkl co rafi bölgelerde bulunan tedarik, üretim, da t m ve mali kaynaklar n n en etkin ve verimli bir ekilde planlanmas, koordinasyonu ve kontrol edilmesi fonksiyonlar n bulunduran bir yaz l m sistemidir. dünyas nda KKP sistemleri yayg nla t kça bu sistem hakk nda olumlu ve olumsuz çe itli genel kan lar olu maya ba lam t r. Mabert ve arkada lar (2001), çe itli yay n organlar nda ç kan bu genel kan lar özetleyen ve bunlar n do rulu unu ara t rmak amac yla yapt klar bir istatistiksel çal may içeren bir makale yazm lard r ( Mabert vd., 2001) Mabert ve arkada lar (2001), Tablo 1de görülen KKP hakk ndaki s k rastlanan olumlu ve olumsuz ele tirileri tespit ettikten sonra bu önermelerin do ruluklar n ara t rmak için bir anket çal mas yürütmü lerdir (Deloitte Consulting, 1999). Bu amaçla 15 adet KKP kurulumu, üst düzey yöneticiler ve Bili im Teknolojisi(BT) profesyonelleri ile yap lan görü melerle geni kapsaml olarak incelenmi tir. Hacmi s n rl da olsa çe itli büyüklükteki (cirolar 30 milyon USD ile 35 milyar USD aras nda de i en), farkl endüstriyel ve son kullan c ya yönelik ürünler üreten ve alt farkl sat c dan al nm KKP paketleri kullanan firmalar içeren bir örnek uzay kullan lm t r. Örnek firmalarla ve dan man firmalarla yap lan görü melerde genel olarak a a daki sorular n cevaplar aranm t r: irket neden bir KKP çözümünde karar k lm t r? KKP sat c s n n seçimi için nas l bir süreç izlenmi tir? KKP nas l uygulanm t r? Hangi kaynaklar kullan lm ve ne gibi faydalar elde edilmi tir? Önemli ba ar faktörleri nelerdir? Hangi bölümlerde uygulamadan sonra iyile me gözlenmi, hangi bölümler hayal k r kl na u ram t r? Ö renilen dersler nelerdir? Gelecekte irket ne yapmay planlamaktad r? Ara t rman n önemli bulgular ndan biri, bir KKP kurulumunda yaz l m masraf n n ortalama olarak tüm maliyetin ancak %15ine denk gelmesidir. Tablo 2de görüldü ü gibi KKPnin uygulanmas nda en büyük maliyet kalemini ortalama %30luk pay yla dan manl k masraflar olu tururken bu kalemi ortalama %25lik pay yla donan m ve altyap maliyetleri izlemektedir. Uygulama zamanlar ise 12 ay ile 4 y l aras nda de i mektedir. Küçük firmalar genelde 1,5 y ldan önce kurulumu tamamlarken bu süre büyük firmalarda çok daha uzayabilmektedir. Olumlu Tablo 1. KKP Hakk nda Yayg n Ele tiriler (Comrey ve Lee, 2007) Olumsuz KKP sistemi, i letmedeki tüm Bilgi Sistemi (BS) kaynakl problemleri giderecek bir çözümdür ve i letmenin tüm i lerini yürütmek için ihtiyaç duyaca tek BS olma yolunda ilerlemektedir. KKP yakla m, i letmenin tümünde sistemi hem basitle tirir hem de standardize eder ve gelecekte sistemin güncellenmesini daha kolay hale getirir. KKP sistemi, BT i lemlerinin maliyetini dü ürür ve kurumsal BSnin süreklili ini sa lamak için gerekli personel say s n azalt r. KKP sistemi, tüm süreçleri birbirine entegre etmeye zorlar ve yüksek seviyede veri entegrasyonu sa lan r. KKP, rekabet gücünü art ran mükemmel bir karar destek arac d r. KKP sistemleri, çe itli süreçler için en iyi uygulamalar içererek, kurumun sistemleri h zl ve kolay bir ekilde yap land rmas n ve böylece uygulama maliyetlerini en aza çekmesini sa lar. KKP sistemleri daha iyi bir küresel entegrasyon yap s sunar. KKP sistemlerinin yayg nla mas n n tek sebebi Y2K (2000 y l ) problemidir. Y2K problemi art k geride kald na göre KKPnin gelece i parlak görülmemektedir. KKP sistemleri ve uygulanmalar çok pahal d r. Sistem önemli modifikasyonlara ihtiyaç duyar ve irketin sistemi kullanabilmesi için ciddi yeniden yap lanma (reengineering) sürecine ihtiyaç duyulur. Kurulu KKP sistemleri genelde yava t r ve ço u irketin i lem ihtiyaçlar na cevap veremez. KKP sistemleri ilk ba ta öngörülen yat r m n geri dönü ü oranlar n sa layamam t r. Pek çok firma ana sebep olarak KKP sistemi kurulumu yüzünden kapanm t r. KKP sistemleri BT maliyetlerinin ve personel say s n n artmas na sebep olur. Bir bütünle ik KKP sistemi kurulsa bile sistemin düzgün çal mas için ilave sistemlere gereksinim duyulur. 626

4 XI. Üretim Ara t rmalar Sempozyumu, Haziran 2011 Tablo 2. KKP Uygulama Maliyetlerinin Da l m (Deloitte Consulting, 1999) Maliyet Kalemi Ortalama Maliyet Aral k Dan manl k 30% %20-%60 Donan m/altyap 25% %0-%50 Uygulma Ekibi 15% %5-%20 E itim 15% %10-%20 Yaz l m 15% %10-%20 Bu ara t rmaya göre ba ar l olan firmalar n bir tak m ortak özelliklere sahip oldu u görülmü tür. Bu özellikler a a da özetlenmi tir: Üst yönetim ba ndan itibaren kapsaml bir ekilde projenin içinde yer alm t r. Üst yönetimden bir lideri olan ve firman n farkl fonksiyonel birimlerinden elemanlar içeren bir uygulama ekibi kurulmu tur. Ekip, projenin nas l uygulanaca n proje ba lamadan önce detaylar na kadar belirlemek için gerekli zaman harcam t r. D ar dan gelen dan manlar n nas l kullan laca na ve gerekli bilgi ve tecrübenin bu dan manlardan firma içine nas l aktar laca na dair noktalar net bir ekilde ortaya konmu tur. Kullan c lar n e itimi için detayl planlar haz rlanm t r. Ara t rmadan elde edilen verilere göre ula lan sonuçlar a a da listelenmi tir:. KKPnin uygulanmas n n pek çok nedeni vard r. Sadece Y2K problemi yüzünden uygulan yor olmas söz konusu de ildir. KKP genel olarak bir BT çözümünden ziyade bir i çözümü olarak görülmektedir. KKP sistemleri, veri mevcudiyetini ve kalitesini art rarak karar verme sürecini iyile tirmektedir. Firmalar veri ambarlar olu turdukça ve karar destek sistemleri kurdukça ba ka faydalar da elde edilecektir. Ço u firma KKP sistemlerinden memnundur. Ço u KKP sisteminin faydal ömrünün on y ldan daha fazla olaca n dü ünse de zaman içinde rutin bak m ve güncellemeler gerekli olacakt r (Buyurgan,1999). Bu çal madaki amaç KKP paket programlar n n kurulma a amas nda veya kurulumdan sonra i letmelerin ne tür sorunlar ya ad, bu sorunlar n hangi modüllerde daha fazla görüldü ü, sorunu çözmek için ne tip yöntemlerin kullan ld, dan mal k irketlerinin sorun çözmedeki ba ar s, sorunlar n önem durumlar, irket elemanlar n n sorunlar çözmedeki yeterliliklerinin ara t r lmas d r. 2. VER TOPLAMA YÖNTEM VE ANKET UYGULAMA METODUNUN BEL RLENMES Türkiyede uygulanan KKP paket programlar kurulduktan sonra ya anan sorunlar n incelenmesinde kullan lacak verilerin anket çal mas yap larak toplanmas na karar verilmi tir. Ankette geçen KKP sonucu olu an sorunlar ile ilgili sorular, yap lan kaynak taramalar ile olu turulmu tur. Bu amaçla 19 soru haz rlanm t r. Sorular cevaplayan ki ilerin uzun zamanlar n alarak do ru cevap vermesini engelleyecek ekilde olmamas ve karma k olmamas göz önünde bulundurularak haz rlanm t r (Markus ve Tanis, 2000c). KKP dan manl k firmalar arac l yla KKP kullanan i letmelere bu çal maya kaynak olan anket gönderilmi tir. Ayr ca internet arac l yla KKP kullanan i letmeler belirlenmi ve telefon ile aranarak ara t rma konusunda bilgi verilmi ve ilgili yöneticilere yard mc olup olamayacaklar sorulmu tur. Olumlu yan t verenlere e-posta ile anket gönderilmi tir. S n rl hedef kitleye sahip bir anket çal mas oldu u için aras anket cevab na ula lmas hedeflenmi tir Anketin Kapsam Anketteki sorular, Markus ve Tanis (2000b), Markus ve Tanis (2000c), Swanson (2003), Scheu vd. (2003 ve 2004), Al-Mashari ve Zairi (2000b), Motwani vd. (2002), Sarkis ve Sundarraj (2003) ve Yusuf vd. (2004)e ait makaleler incelenerek, birkaç uluslararas firma ile görü ülerek ve gerçek hayattaki uluslararas bir KKP projesinde ya anan ki isel deneyimlere göre haz rlanm t r. 627

5 A. Erdil, H. Ba l gil De erlendirme için haz rlanan anket, 3 bölümden olu maktad r: 1.bölümde i letme ve KKP projesi karakteristiklerine ait genel sorular, 2. bölümde ulusal faktörlere (teknik ve sosyal faktörlere) ait sorular ve 3. bölümde ise kurulum öncesi, kurulum ve kurulum sonras kar la lan problemlere ait sorular yer almaktad r (Mabert, 2001). Ankette geçen sorular n de erlendirilmesi 1: en dü ük 5: en yüksek de erler verilerek yap lm t r. Uluslararas KKP kurulumlar ndaki Ulusal Faktörlerin etkisini sorgulayan sorularda : 1: Çok önemsiz, 2: Önemsiz, 3: Fikrim Yok, 4: Önemli, 5: Çok önemli; Kurulum problemlerini sorgulayan sorularda ise 1: Kesinlikle kat lm yorum, 2: Kat lm yorum, 3: Nötr, 4: Kat l yorum, 5: Kesinlikle kat l yorum eklindeki 5li Likert skalas kullan lm t r. 1 A ustos-23 Eylül 2009 tarihleri aras nda ara t rmaya temel olan anket haz rlanm t r. Eylül 2009 tarihi itibari ile anket KKP kullanan i letmelere gönderilmeye ba lanm t r. letmelerdeki anketi cevaplayabilecek bilgi ve deneyime sahip olan insanlar n i yo unluklar ve ayr ca anketi cevaplamadaki isteksizlikler göz önüne al narak yakla k 4 ay gibi bir sürede Türkiyenin önde gelen 15 irketi taraf ndan anket cevapland r lm t r. Gönderilen yakla k 20 anketin 15 tanesi cevaplanmas % 75lik bir cevaplama oran na kar l k gelmektedir. Anketin cevaplanmas için tan nan 4 ay sonunda toplanan cevap say s 15 oldu ki bu da % 75lik kötü say lamayacak bir cevaplanma oran na tekabül etmektedir. Normal artlarda bir anket çal mas nda istatistiksel do ruluk ve anlaml l ktan bahsedebilmek için kullan lan teknikler aç s ndan örnek büyüklü ü olarak 15 rakam çok yeterli de ildir. Türkiyede adet aras nda KKP kullanan kurum oldu u kabul edilirse % 10 güven aral ve % 95 güvenlik seviyesinde bir sonuca ula mak için gerekli örnek büyüklü ü adet aras nda de i mektedir ki bu gerçekten hem zaman hem de kaynak olarak ula lmas çok güç bir rakamd r. Bizim ula t m z 15 rakaml k örnek büyüklü ü istatistiksel olarak % 95 güvenlik seviyesinde % 25lik bir güvenlik aral na tekabül etmektedir ki bu istatistiksel aç dan çok anlaml say lmayabilir Anketin Analiz Yöntemi Ara t rma sonucunda elde edilen veriler SPSS 13.0 istatistik program ile de erlendirilmi tir. Öncelikle uluslararas i letmelerin ve gerçekle tirdikleri KKP kurulumlar n n genel özelliklerine yönelik verilerin analizi yap lm t r. Daha sonra anketin amac na uygun olarak uluslararas i letmelerin KKP kurulumlar n etkileyen faktörlerin ve problemlerin say s n azaltmak ve belli ba l klar alt nda toplamak için Faktör Analizi yap lm t r. Bu yolun izlenmesinin nedeni, veri setinin küçültülmesinin analiz i lemini kolayla t rmas d r. Ard ndan grupland r larak ba l klar alt nda toplanan bu unsurlara cevap veren i letmeleri kümelemek amac yla Kümeleme Analizi yap lm t r. Bu sayede faktör gruplar na cevap veren i letmeler, iki kümeye ayr larak faktör gruplar n de erlendirmi lerdir. Korelasyon Analizi ise anketin Ulusal Faktörler k sm ndaki de i kenlerin birbirleriyle ili kilerini incelemek için kullan lm t r. Regresyon Analizi yap larak faktörler ve kurulum problemleri aras ndaki ili ki incelenmi tir Sonuçlar n De erlendirilmesi Bu ara t rmaya Türkiyede en çok kullan lan paket programlar olan SAP, Oracle, Logo Unity, Microsoft Dynamics Axapta, J.D. Edwards paket programlar konu olmu tur. Bu ara t rmada sonuçlar n daha gerçekçi olmas için mümkün oldu unca de i ik sektörler seçilmeye çal lm t r. Ara t rmaya kat lan i letmelerin % 66,66s SAP, % 13,33ü Oracle, % 6,66s Microsoft Dynamics Axapta, % 6,66s LOGO Unity ve % 6,66s J.D.Edwards ve di erleri(kendi yaz l mlar n ) kullanmaktad r Ara t rmaya Kat lan letmeler Hakk nda Bilgi Ciro yap s Bu ara t rmaya kat lan i letmelerin 2009 y l cirosu soruldu unda bir k s m i letmeler bilgi vermekten kaç nm lard r. irketlerin ciro yap lar Tablo 3de yer almaktad r. Ankette bu soruya cevap veren 12 irketin 2009 y l cirolar na bakacak olursak cirosu 500 Milyon $dan fazla olan irketler SAP, Milyon $ aras nda olan i letmeler SAP, Oracle, Milyon $ aras nda olan i letmeler SAP, Oracle, Milyon $ aras nda olan i letmeler SAP, Milyon $ aras nda olan i letmeler SAP, Microsoft Axapta, J.D.Edwrads kullanmaktad r. 628

6 XI. Üretim Ara t rmalar Sempozyumu, Haziran 2011 Tablo 3. Ara t rmaya Kat lan letmelerin Ciro Yap s Ciro irket say s (Adet) Milyon $ Milyon $ Milyon $ Milyon $ Milyon $'dan fazla 2 Bilinmeyen 3 Bu sonuçlar göstermektedir ki kullan lan KKP paket programlar i letmelerin cirolar na çok ba ml de ildir. letmelerin ciro yap lar n incelemek amac ile sorulan soruda belirli bir aral ktaki cirolardan seçim yap lmas istenmi tir. letmelerin minimum ciro ve kurulum süreleri aras ndaki korelasyon katsay s, istatistiksel analiz fonksiyonu yard m ile incelendi inde +0,50 olarak bulunmu tur. letmelerin maksimum cirolar ve kurulum süreleri aras ndaki korelasyon katsay s ise +0,28 olarak bulunmu tur. Bu sonuçlara göre kurulum süreleri ile i letmelerin cirolar aras nda do rusal bir ili ki oldu u ortaya ç kmaktad r. Korelasyon katsay s +1e yakla t kça iki de i ken aras nda daha kuvvetli ve do rusal bir ili ki vard r. Kurulan paket programlar n tamamlanma süreleri Bu ara t rmaya kat lan bir i letme bu süreyi cevaplarken KKP paket program n n kurulum süresini versiyon yükseltme süresi olarak belirterek 3 ay gibi çok k sa bir sürede bu i lemi gerçekle tirdiklerini söylemi lerdir. Tablo 4de kurulum süreleri yer almaktad r. Personel yap s Tablo 4. Ara t rmaya Kat lan KKP Programlar n n Kurulum Süreleri ERP Paket Ortalama Standart Program Kurulum Süresi(ay) Sapma Aç klama SAP 11,6 3,92 Oracle 12 4,24 Microsoft Axapta 12 Logo Unity 3 Versiyon yükseltmesi J.D.Edwards 6 Bu ara t rmada çal an personel say s daha yüksek olan irketlerin, pazar pay daha yüksek olan KKP paket programlar n tercih etti i Tablo 5de görülmektedir. Personel say s dü tükçe pazar pay yüksek olan KKP programlar n n yan s ra pazar paylar daha dü ük olan KKP programlar n n da kullan ld dikkat çekmektedir. Tablo 5. Ara t rmaya Kat lan letmelerin Personel Yap s ve Seçilen KKP Programlar Personel say s irket say s irketlerin kulland ERP programlar 3001-yukar 3 SAP SAP,ORACLE SAP,ORACLE SAP,LOGO UNITY SAP,LOGO UNITY,AXAPTA SAP,AXAPTA,J.D.Edwards,di erleri letmelerin minimum çal an say s ve kurulum süreleri aras ndaki korelasyon katsay s, istatistiksel analiz fonksiyonu yard m ile incelendi inde +0,444 olarak bulunmu tur. letmelerin maksimum çal an say s ve kurulum süreleri aras ndaki korelasyon katsay s ise +0,424 olarak bulunmu tur. Korelasyon katsay s +1e yakla t kça iki de i ken aras nda daha kuvvetli ve do rusal bir ili ki vard r. Yani i letmelerin çal an say s yükseldikçe kurulum süreleri de yükseldi i sonucuna ula abilir. Fakat bu iki de i ken aras nda 629

7 A. Erdil, H. Ba l gil kuvvetli bir ili ki bulunmad n söylenebilir. Anket çal mas na kat lan 15 i letmenin sektörlerine ait yüzdesel ve kümülatif ifadeler Tablo 6da görülmektedir. Tablo 6. Ara t rmaya Kat lan letmelerin Faaliyet Gösterdi i Sektörlerin Da l m S kl k Yüzde Geçerli Kümülâtif Yüzde Yüzde Kimya Otomotiv Ula m Bilgi Teknolojisi G da Dayan kl Tüketim ürünleri Tüketim ürünleri Ambalaj-paketleme Lastik Yap Toplam Anket çal mas na kat lan i letmelerin irket yap s na ili kin veriler, Tablo 7deki gibidir. Tablo 7. Ara t rmaya Kat lan Uluslararas letmelerin irket Yap s S kl k Yüzde Geçerli Yüzde Kümülatif Yüzde Genel Merkez ube Toplam Yap lan KKP kurulumunu etkileyece inden dolay i letmelere tek bir uluslararas irket ubesinde mi yoksa uluslararas i letmenin birden fazla ubesi/lokasyonunda m kurulumun gerçekle ti i sorulmu tur. (Tablo 8) Tablo 8. Ara t rmaya Kat lan letmelerdeki KKP Kurulum Tipi S kl k Yüzde Geçerli Yüzde Kümülatif Yüzde Çok Uluslu ERP kurulumu Uluslar aras letmenin tek ubesindeki kurulum Toplam letmelere KKP kurulumlar ile ilgili anket çal mas yap l rken, KKP kurulumunda hangi a amada olduklar da sorulmu tur (Tablo 9). Tablo 9. Ara t rmaya Kat lan letmelerin KKP Kurulum A amas S kl k Yüzde Geçerli Yüzde Kümülatif Yüzde Kurulum a amas nda Kurulum tamamland Toplam Anket çal mas kurulumu gerçekle tirme a amas nda olan ya da kurulumu gerçekle tirmi i letmelere uygulanm t r.5 i letme KKP kurulumuna devam etmektedir.10 i letme ise kurulumu tamamlam fakat bunlardan sadece 1 tanesi planlanan süreyi a m t r. Buna göre planlanan kurulum süresi ve gerçekle en kurulum süresi Tablo 9 ve Tablo 10daki gibi olmu tur. 630

8 XI. Üretim Ara t rmalar Sempozyumu, Haziran 2011 Tablo 10. Ara t rmaya Kat lan letmelerdeki Planlanan KKP Kurulum Süreleri S kll k Yüzde Geçerli Yüzde Kümülatif Yüzde 1-2 y l 2 13,30 13,30 13,30 1 y ldan az 10 66,7 66,7 80, y l ,00 Toplam Tablo 11. Ara t rmaya kat lan letmelerdeki Gerçekle en KKP Kurulum Süreleri S kll k Yüzde Geçerli Yüzde Kümülatif Yüzde (tamamlanmam ) 5 33,30 33,30 33, y l 2 13,30 13,30 46,70 1 y ldan az 6 40,00 40,00 86, y l 2 13,30 13,30 100,00 Toplam ,00 100,00 ekil 1de yer alan Rotasyonlu Bile en Matrisinde bir araya toplanan faktörler aç kça görülmektedir. Rotasyonlu bile en matrisi, bile enlerin neyi simgeledi ini ortaya koyar. Belli bir denek y n n n, birkaç testte verdi i sonuçlar n grafikle ifadesinde, ba vurma eksenlerinde beliren de i me durumunu gösteren matrisdir. Rotasyon metodu olarak Kaiser normalizasyonu ile Varimax (varyanslar n maksimizasyonu) kullan lm t r. Her faktörde yüksek de ere sahip olan de i ken say s n minimize eden, dikey bir rotasyon metodudur. Faktör seçiminin yap labilmesi için Maximum Likelyhood ve Kaiser Normalizasyonu ile Varimax yöntemleri ile döndürülmü temel bile enler analizi yap l r. Temel bile enler analizi, bir özel de i kenin bile ene nas l katk sa layaca ve verilerin içindeki var olan bile enlerin olu turulmas yla ilgilenmektedir (Comrey ve Lee, 1992). Varimax rotasyonunda, genel olarak faktör yüklerinin alt kesim noktas olarak 0,30 faktör yüküne sahip maddeler i leme al nmaktad r. 13 faktör, birbirleriyle ilgili olanlar n grupland r lmas yla önem derecelerine göre; Bilgi teknolojileri faktörleri, Kültür ve dil faktörleri, nsan, co rafya ve d kaynak faktörleri, De i im ve kurulum faktörleri ve Ba lant faktörleri olmak üzere 5 ana ba l k alt nda toplanm t r. Bu yöntem sayesinde, uluslararas i letmelerin KKP kurulumlar ndaki ulusal faktörlere verdikleri önem daha kolay incelenebilecektir. ekil 1. Rotasyonlu Bile en Matrisi FAKTÖR 1 (Bilgi teknolojileri faktörleri) Lokasyonlar aras ileti im ihtiyac KKP kurulumu öncesi BT haz rl FAKTÖR 2 (Kültür ve dil faktörleri) De i ime kültürel direnç leti imde dil problemleri 631

9 A. Erdil, H. Ba l gil Güvensizlik ve bilgi gizleme FAKTÖR 3 ( nsan, co rafya ve d kaynak faktörleri) Endi enin azalt lmas Outsourcing (D kaynak kullan m ) Co rafya ve zaman fark FAKTÖR 4 (De i im ve kurulum faktörleri) BPR tekni i kullan m (Business Process Engineerring- letmenin i süreçlerin Ekonomik düzenlemeler Roll-out stratejisi(yeni ya da geni leyen bir piyasaya bir ürün ya da hizmet sunulmas ) FAKTÖR 5 (Ba lant faktörleri) Web ba lant s Federalist yap Anket Çal mas ndaki ilgili soruda KKP Kurulum Öncesi Kar la lan Sorunlar ve Kurulum A amas nda Kar la lan Sorunlar adl ba l n Faktör Analizi Yap lan analizin do ruluk derecesi Temel Bile en Analizi ile % olarak belirlenmi tir. ( ekil 2) ekil 2.Toplam Aç klanan Varyans lk be temel bile en, aç l m çözümünü olu turmu tur. Tablonun ikinci k sm aç l m yap lm bile enleri göstermektedir. Buna göre analizin do ruluk derecesi %72.629dur ve bu bile enlerin kullan m yla veri seti küçültülebilir. Scree plot grafi inde genellikle dik e ime sahip olan k sma göre bile en say s belirlenir. Alt k s mda kalan ve fazla e ime sahip olmayan bile enler ise çözüme çok az katk sa lar. En son büyük dü ü 5 ile 6 aras nda olmu tur. Bu yüzden ilk 5 bile en kullan lmal d r. 632

10 XI. Üretim Ara t rmalar Sempozyumu, Haziran 2011 ekil 3. Scree Plot Grafi i ekil 4de yer alan Rotasyonlu Bile en Matrisinde bir araya toplanan faktörler aç kça görülmektedir. 32 faktör (kurulum problemi), birbirleriyle ilgili olanlar n grupland r lmas yla ortaya ç k derecelerine göre KKPnin getirileri, proje yönetimi ve sonuçlar etkileyen faktörler, De i im yönetimi ve sürüm yükseltmeye yönelik faktörler, Kullan c ve bütçe/süre faktörleri, Yaz l ma ve sonuçlara yönelik faktörler ve Interface faktörü olmak üzere 5 ana ba l k alt nda toplanm t r. ekil 4. Rotasyonlu Bile en Matrisi Bu yöntem sayesinde uluslararas i letmelerin KKP kurulumlar nda kar la t klar problemlerin yo unlu u daha kolay incelenebilecektir (Markus vd.,2000a). FAKTÖR 1 (ERPnin getirileri, proje yönetimi ve sonuçlar etkileyen faktörler) Üst yönetimin deste i Kara verme Mekanizmas n n da t lmas Entegrasyon zorluklar Dan manl klarla ilgili problemler Çapraz fonksiyonelli in temsil edilmemesi 633

11 A. Erdil, H. Ba l gil Proje kapsam n n daralt lmas E itimlerinin yeterlili i Verilerin do rulu u Karar destek sistemlerinin mevcudiyeti Kurulum ba ar s ERP kara n n do rulu u ERPnin mü teri\tedarikçi entegrasyonu geli tirme Sonuçlar n beklentileri kar lamas Proje sonras K kay plar FAKTÖR 2 (De i im yönetimi ve sürüm yükseltmeye yönelik faktörler) Yönetim eksikli i PreSales(Sat öncesi) a amas ndaki bilgi eksikli i BPR ile ba lanmas Sürüm yükseltme problemleri FAKTÖR 3 (Kullan c ve bütçe/süre faktörleri) KKP seçiminde kullan c karar Yetersiz testler Kullan c lardan gelen de i iklik talepleri Bütçe ve süre a m FAKTÖR 4 (Yaz l ma ve sonuçlara yönelik faktörler) Yaz l m n modifikasyonu KKP d ndaki konularda e itim Grafik arayüzler KKP memnuniyeti Operasyon maliyetlerinin dü ürülmesi FAKTÖR 5 (Interface faktörü) Interface ihtiyac 2.5. Regresyon Analizi Lineer regresyon, ba ml de i kenin de erini tahmin eden, bir veya daha fazla ba ms z de i kenden olu an lineer denklemdeki katsay lar belirler. Lineer regresyon modeli, ba ml de i ken ve ba ms z de i kenler aras nda lineer bir ili ki oldu unu varsayar. Bu ili ki a a daki formülde gösterilmi tir: yi=b0+b1xi1+...+bpxip+ei yi: ba ml de i kenin i. de eri (1) p: ba ms z de i ken say s (2) bj: j. katsay n n de eri, j=0,,p (3) xij: i. de erin j. ba ms z de i keni (4) ej: i. durumda elde edilen hata (5) Uluslararas i letmelerde KKP kurulumunu etkileyen faktörlerin KKP kurulumlar nda kar la lan problemlere etkisinin tespiti için regresyon analizi yap lm t r. Amaç, kurulumda kar la lan problemler için hangi ulusal kurulum faktörlerine önem verilmesi gerekti inin tespitidir. FAKTÖR2.1 (KKPnin getirileri, proje yönetimi ve sonuçlar etkileyen problemler) ba ml de i keni için yap lm t r. ekil 5 verilen standart tahmin hatas n n normalli ini gösteren grafiklerdir. Histogram ve P-P plot grafi ine göre normal da l ma uygundur. ekil 5deki model özeti, model ve ba ml de i ken aras ndaki ili kiyi gösterir. R de eri, ba ml de i kenin incelenen ve modelle tahmin edilen de eri aras ndaki lineer korelasyonu vermektedir. R square de eri ise ba ms z de i kenlerin ba ml de i keni aç klama düzeyi olup 634

12 XI. Üretim Ara t rmalar Sempozyumu, Haziran 2011 regresyon formülünün istatistiksel olarak anlaml olup olmad n n göstergesidir. A a daki model için bu de er %34.4tür. ekil 6de regresyon formülündeki ba ms z de i kenlerin katsay lar n göstermektedir. ekil 5. Model Özeti ekil 6. Katsay lar Buna göre formül a a daki gibidir: FAKTÖR2.1 = 1,30E-006 -,302(FAKTÖR1.1) +,180(FAKTÖR1.2) +,177(FAKTÖR1.3) -,269(FAKTÖR1.4)+,341(FAKTÖR1.5) FAKTÖR2.1: ERPnin getirileri, proje yönetimi ve sonuçlar etkileyen problemler FAKTÖR1.1: Bilgi teknolojileri faktörleri FAKTÖR1.2: Kültür ve dil faktörleri FAKTÖR1.3: nsan, co rafya ve d kaynak faktörleri FAKTÖR1.4: De i im ve kurulum faktörleri FAKTÖR1.5: Ba lant faktörleri Analiz sonucuna göre Bilgi teknolojileri faktörleri ve De i im ve kurulum faktörleri ba ml de i ken üzerinde negatif etkiye sahiptir. FAKTÖR 2.3 (Kullan c ve bütçe/süre problemleri) ba ml de ikeni için yap lan regresyon analizi: ekil 7. Model Özeti 635

13 A. Erdil, H. Ba l gil ekil 8. Katsay lar ekil 8de Regresyon formülündeki ba ms z de i kenlerin katsay lar n göstermektedir. Buna göre formül a a daki gibidir: FAKTÖR2.3 = 7,67E-007 -,627(FAKTÖR1.1) -,089(FAKTÖR1.2) -,168(FAKTÖR1.3) -,541(FAKTÖR1.4) -,103(FAKTÖR1.5) Buna göre Kullan c ve bütçe/süre problemlerine etkisi olan ana bile enler; Bilgi teknolojileri faktörleri, Kültür ve dil faktörleri, nsan, co rafya ve d kaynak faktörleri, De i im ve kurulum faktörleri ve Ba lant faktörleridir. Analiz sonucuna göre Bilgiteknolojileri faktörleri ve De i im ve kurulum faktörleri ba ml de i ken üzerinde en yüksek negatif etkiye sahip olanlard r. Yani uluslararas i letmelerde bu ulusal faktörlere verilecek önem derecesi yükseldikçe, Kullan c ve bütçe/süre problemleri daha dü ük olacakt r (Al-Mashari ve Zairi, 2000b) Uygun kurulum stratejisinin seçilmesi, projenin bütçe ve süresinde etkili olacakt r. Daha önce de belirtilidi i gibi uluslararas KKP için en uygun strateji temelde riski dü üren fakat daha yüksek bütçeyle sonuçlanan roll-out stratejisidir (Fenema vd.,2000a). FAKTÖR 2.4 (Yaz l ma ve sonuçlara yönelik problemler) ba ml de i keni için yap lan regresyon analizi: ekil 9. Model Özeti ekil 10. Katsay lar ekil 10de Regresyon formülündeki ba ms z de i kenlerin katsay lar n göstermektedir. Buna göre formül a a daki gibidir: 636

14 XI. Üretim Ara t rmalar Sempozyumu, Haziran 2011 FAKTÖR2.4 = -1,41E-006 +,227(FAKTÖR1.1) -,335(FAKTÖR1.2) -,227(FAKTÖR1.3) +,130 (FAKTÖR1.4) +,337(FAKTÖR1.5) Buna göre Yaz l ma ve sonuçlara yönelik problemlere etkisi olan ana bile enler; Bilgi teknolojileri faktörleri, Kültür ve dil faktörleri, nsan, co rafya ve d kaynak faktörleri, De i im ve kurulum faktörleri ve Ba lant faktörleridir. Analiz sonucuna göre Kültür ve dil faktörleri ve nsan, co rafya ve d kaynak faktörleri ba ml de i ken üzerinde negatif etkiye sahiptir. Yani uluslararas i letmelerde bu ulusal faktörlere verilecek önem derecesi yükseldikçe, Yaz l ma ve sonuçlara yönelik problemler daha dü ük olacakt r. FAKTÖR2.5 (Interface ihtiyac na yönelik problemler) ba ml de i keni için yap lan regresyon analizi: ekil 11. Model Özeti ekil 12. Katsay lar ekil 12de Regresyon formülündeki ba ms z de i kenlerin katsay lar n göstermektedir. Buna göre formül a a daki gibidir: FAKTÖR2.5 = -1,10E ,165(FAKTÖR1.1) +,066(FAKTÖR1.2) -,272(FAKTÖR1.3) +,103(FAKTÖR1.4) +,015(FAKTÖR1.5) Buna göre Interface ihtiyac na yönelik problemlere etkisi olan ana bile enler; Bilgi teknolojileri faktörleri, Kültür ve dil faktörleri, nsan, co rafya ve d kaynak faktörleri, De i im ve kurulum faktörleri ve Ba lant faktörleridir. Analiz sonucuna göre Bilgi teknolojileri faktörleri ve nsan, co rafya ve d kaynak faktörleri ba ml de i ken üzerinde negatif etkiye sahiptir. Buna göre, bilgi teknoloji faktörlerinden KKP kurulumu öncesi Bili im Teknolojisi haz rl s ras nda i letmenin KKP kurulumunda ihtiyaç duyaca interface ihtiyaçlar da belirlenmelidir irketlerin Kurulum Maliyetlerinin ncelenmesi Yaz l m maliyetinin ard ndan kurulum dan manl maliyeti gelmektedir. Bu ara t rmada ortaya ç kan önemli bir sonuç da e itim maliyetlerinin minimum düzeyde oldu udur. ekil 13. Kurulum Maliyeti 637

15 A. Erdil, H. Ba l gil 2.6. Kurulum A amas nda Ya anan Problemlerin Kurulum Ad mlar Aç s ndan Da l m letmelerden kurulum a amas nda ya anan sorunlara 1-5 aras nda de er verilmesi istenmi tir. Buna göre ortalama olarak en çok sorun e itim ve al t rma destek sürecinde ya anm t r. En az sorun ise eski sistemin analizinde ya anm t r. Di er kurulum ad mlar n n ise ortalama de erleri hemen hemen birbirine yak n ç km t r En çok ya anan sorunlar Uyarlama hatalar ya an yor mu? Uyarlamalar sistemin i leyi ini düzenleyen sadece sistem yöneticilerinin yetkilerinin oldu u, yaz l m n nas l kullan laca n belirleyen ayarlamalard r. Sat sipari inden faturan n nas l kesilece ine, teslimatla mal ç k n n nas l yap laca na, malzemenin depodan üretime nas l verilece i gibi tüm konularda kararlar verilir ve bu kararlar KKP paket program na uygulan r. Bu uyarlama sonras nda ya anan bu sorunlar n ortalama önem derecesi 3,428dir.Standart sapma de eri 1,398dir. Bütün irketlerin ayn sorunlar ya amalar hem de önem derecesinin 3,428 gibi ortalaman n üstünde bir de er olmas uyarlama hatalar n n önemli bir sorun oldu unu göstermektedir. letmelerin belirtti i en yüksek önem derecesi 5 iken, en küçük önem derecesi 1dir. Temel ölçü birimlerinin çevrimlerinde sorun var m? Temel ölçü birimlerinde ya anan sorunlar, depodaki malzeme miktar verilerinin yanl olmas na sebep olmaktad r. Bu soruya 7 irket evet, 7 irket hay r cevab vermi tir. 1 irket ise cevap vermemi tir Evet cevab veren irketlerin belirttikleri önem derecesi ortalamas 3,standart spamas 1,414 iken maksimum önem derecesi 5 ve minimum önem derecesi 1 olmu tur. Hay r cevab veren irketlerin önem derecelerinin ortalamas 4,5 iken maksimum 5 ve minimum 3 olmu tur. Buna göre hay r cevab veren i letmeler bu sorunu ya amasalar da önemli oldu unu kabul etmektedirler. Bu soruya ara t rma yap lan irketlerin yar s n n evet cevab vermesi ve ayn zamanda elde edilen istatistiksel de erlere ba l verilen önem derecelerinin ortalamas n n 3 de erini almas asl nda bu sorunu ço u irketin ya ad sonucunu ortaya ç karmaktad r. Veri giri i hatalar örne in veri giri indeki nokta, virgül hatalar oluyor mu? Veri giri indeki hatalar, yanl kararlar verilmesine neden olmaktad r. Örne in (.) nokta 3 karakteri bölmek ve virgül basamak say s n belirtiyorsa bunun tam tersi ekilde veri giri i önemli sorunlara neden olabilir. Örne in 1,500 kg girilmesi gereken bir malzemeyi kg olarak girilirse sistem bu veriyi 1500 kg olarak anlayacakt r. Bu durum da stok verilerinin yanl olmas na neden olacakt r. Veri giri i hatalar ya ayan irket say s 12 iken böyle bir sorun ya amayan irket say s 3 oldu u ortaya ç km t r. Evet cevab veren irketlerin bu soruyu cevaplarken belirttikleri önem derecelerinin ortalamas 2,67,standart sapmas 1,44 iken maksimum önem derecesi 5 ve minimum önem derecesi 1 olmu tur. Hay r cevab veren irketlerin önem dereceleri ortalamas ise 2,33, belirttikleri maksimum önem derecesi 3 ve minimum önem derecesi 1 olmu tur. Ürün a açlar eksik veya yanl girilebiliyor mu? Üretim olu turulan ürün a açlar na istisnaden yap lmaktad r. Ürün a açlar n n eksik veya yanl girilmesi üretimin de eksik veya hatal yap lmas na neden olacakt r. Özellikle elektronik üretim gibi karma k ürün a ac olan i letmelerde ürün a ac n n do rulu una daha fazla dikkat edilmektedir. Bu soruya 10 irket evet cevab verirken 5 irket hay r cevab vermi tir. Evet cevab veren irketlerin önem dereceleri ortalamas 3,22 standart spamas 1,56 maksimum önem derecesi 5 ve minimum önem derecesi 1 olmu tur KKPnin Kurulumu Sonras nda Ya anan Problemlerin Çözüm Yöntemleri Kurulan modüller de ya anan problemlerin çözüm yöntemlerini ara t rmak amac ile ankette sorulan bu soruda ç kan sonuçlar u ekildedir. Kesinlikle önemli sorunlar ya anan modüllerden olan Finans/Muhasebe modülünün çözümünü 4 irket sadece kendi personeli ile gerçekle tirirken, 5 irket hem dan man hem de kendi personeli ile çözüme gitmi tir. 5 irket ise dan man irket ile sorunlar n çözümünü bulabilmi tir. Finans/Muhasebe modülünün arkas ndan kesinlikle önemli sorunlar ya anan modül olan Sat / Da t m modülünde ise 7 irket kendi personeli ile çözerken, 3 irket hem kendi personeli hem de dan man irket 638

16 XI. Üretim Ara t rmalar Sempozyumu, Haziran 2011 yard m ile sorunlar çözmü tür.3 irket ise sorunlar n sadece dan man irket ile çözebilmi tir. Sorunun çözümü için en çok dan man irket kullanan modül Finans/Muhasebe modülüdür. Arkas ndan nsan Kaynaklar modülü gelmektedir. Sorunlar çözülemeyen modüller ise Finans/Muhasebe ve Tahmin (Forecasting) modülleridir. En fazla irket içi personel kullanarak sorunlar çözülen modüller ise Sat n alma, Sat / Da t m ve malat Yönetim Sist. /Atölye Entegrasyonu modülleridir. Bu ara t rmada en çok Finans/Muhasebe modülünde sorun ya and ve sorun çözümünde en çok dan man kullanan modül oldu u ortaya ç kmaktad r.kkp paket program n n kurulumu ve sonras nda 13 irket, 1 dan man irket ile çal m lard r. Kurulumun sa l kl olmas ve zaman nda kurulumun sa lanmas amac ile i letmeler tek dan man irket ile çal may tercih etmektedirler. 3. SONUÇ Son on y l içerisinde i dünyas n n ve akademik çevrelerin gündemine girmi olan KKP kavram henüz yeterli geri bildirim elde edilememi olmas ndan ötürü çe itli tart malar da beraberinde getirmektedir. Bir k s m yazarlar, KKPnin ba ar s z olmas durumunda i letmenin yok olma tehdidi alt nda b rakaca n ve büyük risk ta d n iddia ederken bir k s m yazarlar da KKPnin rekabet gücü kazanmak, tedarik zinciri yap s kurabilmek ekonomik imalat sa layabilmek ve mü teri ili kilerini kontrol alt nda tutabilmek için en önemli bile en oldu unu savunmaktad rlar. (Mabert ve arkada lar, 2001) Bilgisayarlar n imalat yönetiminde kullan lmas n n bir sonucu olarak MRP(Malzeme Kaynak Planlamas ) ile ba layan ve MRPII( malat kaynak Planlamas ) ile devam edip günümüzde KKP ile imdilik son eklini alm olan kurumsal bilgi sistemleri, nadiren ba ar s zl a u rasa ve birtak m ele tirilere maruz kalsa da h zl geli imini sürdürmektedir. Yeni rekabet unsurlar n n bir sonucu olarak KKPden ba ms z olarak ortaya ç kan SCM(Tedarik Zinciri Yönetimi) ve CRM(Mü teri li kileri Yönetimi) gibi sistemlerin de KKPye dâhil edilmesiyle KKP II ya da Geni letilmi KKP olarak adland r lan yeni bir kavram gündeme yerle meye ba lam t r. Yöneticiler aç s ndan KKP sistemi de erlendirilirken öncelikle iyi bir planlama yap lmal i letmenin ihtiyaçlar iyi analiz edilmeli ve bu sonuçlara göre karar a amas na gidilmelidir. Bundan sonraki a ama ise uygulama ba ar s n n sa lanabilmesi için kritik ba ar faktörlerinin etkin de erlendirilmesi olmal d r. Yöneticiler iyi bir planlama sonucu sat n ald klar Mü teriye ait sipari in en k sa sürede, istenen kalite ve maliyette kar lanabilmesi için tüm ba l i letmelerin da t m, üretim ve tedarik kaynaklar n n kapasite ve özelliklerini ayn anda dikkate almaktad r. Bu çal mada ise KKP yaz l mlar nda ya anan problemler s n fland r larak haz rlanan anket çal mas ile ara t r lm t r. Bu kapsamda anket çal mas 15 orta ve büyük ölçekli irket taraf ndan cevaplanm ve al nan sonuçlar de erlendirilmi tir. 4. TE EKKÜR Günümüz i letmelerde art k bütün faaliyetler bilgisayar programlar ve i letim sistemleri yard m yla yap lmaktad r. letmelerin bütün faaliyetleri yani üretimden pazarlamaya kadar, muhasebeden insan kaynaklar yönetimine bütünle mi hal alm t r. Bu tür yap y yönetmek, verimli ve kârl bir hale getirmek ise ancak tüm bu faaliyetlerin entegre bir sistem alt na toplan p yönetilmesiyle ula labilecek bir amaçt r. Buna ba l olarak ERP tipi yaz l mlar bu entegrasyonu gerçekle tirmekte i letmelerin en büyük yard mc konumuna gelmi tir. Bana bu önemli konuda çal ma imkan sa layan beni yönlendiren, ilgi ve yard mlar n esirgemeyen de erli hocam Prof.Dr.Hüseyin BA LIG L e te ekkürlerimi sunar m. lgi, yard mlar ndan dolay çal ma arkada lar ma te ekkürü bir borç bilirim. Uygulama a amas n gerçekle tirdi im Anadolu Bili im Hizmetleri A. den Servis geli tirme yöneticisi Atakan M.Karamana ve irket bünyesinde dan man m olan End.Yük.Müh.Selmin DAN S ve Tanju TOPKOÇa te ekkür ederim. Çal mamdaki Anket Uygulama k sm na kat lan de erli firma yetkililerine, gösterdikleri ilgi ve kat l mlar için ükranlar m sunar m. Bu çal mamda gerek maddi, gerek manevi deste ini hiç esirgemeyen, beni bugünlere getiren aileme te ekkürü bir borç bilirim. KAYNAKÇA Akyol,B., Kurumsal Kaynak Planlama (ERP) Sistem seçimine li kin Karar Modelini Kurulmas ve Bir Uygulama,Doktora Tezi,.Ü. letme fakültesi ktisadi Enstitüsü,s.75-76,1999 Buyurgan,N., letme kaynaklar Planlamas -Erp Endüstri Mühendisli i Projesi, TÜ fakültesi,s.25-27,1999. letme 639

17 A. Erdil, H. Ba l gil Deloitte Consulting, (1999), ERPs Second Wave Maximizing the Value of Enterprise Applications and Processes. Field, A. (2002). Discovering Statistics Using SPSS. Sage Publications Ltd., UK: London.Freedman, M. P. (1997). Relationship among laboratory instruction, attitude toward science, and achievement in science knowledge. Journal of Research in Science Teaching,34(4), Klaus, K., Rosemann, M.ve Gable, G. G., (2000), What is ERP?, Information Systems Frontiers 2:2, Mabert, A. M., Soni, A. and Venkataramanan M. A., Enterprise resource planning: common myths versus evolving reality, Business Horizons, Bloomington, 69-76, Markus, M., Axline, S., Petrie, D., Tanis, C., (2000b), Learning From Adopters Experiencen with ERP: Problems Encountered and Success Achieved, Journal of Information Technology, Vol. 15, Markus, M., Tanis, C., (2000c), The Enterprise Systems Experience From Adoption to Success In Framing the Domains of IT Research: Glimpsing the Future through the Past, Zmud, R. W. (ed.),cicinnati, OH: Pinnaflex Educational Resources.Journal of Physical Distribution & Logistics Management, Vol. 30, No. 3-4, Markus, M., Tanis, C., Fenema, P., (2000a), Multisite ERP Implementation, Communication of the ACM 43. Al-Mashari, M., Zairi, M., (2000b), Supply-chain Re-engineering Using Enterprise Reso Planning (ERP) Systems:An Analysis of a SAP R/3 Implementation Case, Internat. ORHAN, C.,ERP Uygulamalar ve ERP Yaz l m Seçimi, Ufuklar, Say. Mart,1998, ss.43. Yegül, F., Türkiyede ERP uygulamalar de erlendirme anketi, Gazi Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü,