T.C. ÇUKUROVA ÜNİVERSİTESİ SOSYAL BİLİMLER ENSTİTÜSÜ FELSEFE GRUBU EĞİTİMİ ANABİLİM DALI GİDENLERİN GERİYE KALANLARA ETKİSİ GÜRÜN ÖRNEKLEMİ.

Transkript

1 T.C. ÇUKUROVA ÜNİVERSİTESİ SOSYAL BİLİMLER ENSTİTÜSÜ FELSEFE GRUBU EĞİTİMİ ANABİLİM DALI GİDENLERİN GERİYE KALANLARA ETKİSİ GÜRÜN ÖRNEKLEMİ Esra METE YÜKSEK LİSANS TEZİ ADANA 2009

2 T.C. ÇUKUROVA ÜNİVERSİTESİ SOSYAL BİLİMLER ENSTİTÜSÜ FELSEFE GRUBU EĞİTİMİ ANABİLİM DALI GİDENLERİN GERİYE KALANLARA ETKİSİ GÜRÜN ÖRNEKLEMİ Esra METE Danışman: Prof. Dr. Adnan GÜMÜŞ YÜKSEK LİSANS TEZİ ADANA 2009

3 Çukurova Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Müdürlüğüne, Bu çalışma jürimiz tarafından Felsefe Grubu Eğitimi Anabilim Dalı nda YÜKSEK LİSANS TEZİ olarak kabul edilmiştir. Başkan: Prof. Dr. Adnan GÜMÜŞ (Danışman) Üye: Prof. Dr. Bülent ÇUKUROVA Üye: Yrd. Doç. Dr. Cahit ASLAN ONAY Yukarıdaki imzaların, adı geçen öğretim elemanlarına ait olduklarını onaylarım. / /. Doç. Dr. Azmi YALÇIN Enstitü Müdürü Not: Bu tezde kullanılan özgün ve başka kaynaktan yapılan bildirişlerin, çizelge, şekil ve fotoğrafların kaynak gösterilmeden kullanımı, 5846 Sayılı Fikir ve Sanat Eserleri Kanunu ndaki hükümlere tabidir.

4 i ÖZET GİDENLERİN GERİYE KALANLARA ETKİSİ GÜRÜN ÖRNEKLEMİ Esra METE Yüksek Lisans Tezi, Felsefe Grubu Eğitimi Anabilim Dalı Danışman: Prof. Dr. Adnan GÜMÜŞ Eylül 2009, 233 Sayfa Bu araştırmada Gürün (Sivas) örnekleminin dışa verdiği göçün, ilçenin sosyokültürel yapısına ve yaşantısına olan etkileri analiz edilmeye çalışılmıştır. Gürün ün dışa verdiği göçün, ilçenin ve kalanların ekonomik, sosyal, kültürel, siyasal yapısına ve uyarlanmalarına nasıl bir etkisi olduğu tartışılmıştır. Araştırma tarama tipinde olup, temel veri kaynağı, mevcut istatistiksel veriler ve araştırma esnasında geliştirilen görüşme formu doğrultusunda gerçekleştirilen görüşmelerin sonuçlarından oluşmaktadır. Veri kaynağını, araştırmacı tarafından hazırlanan 39 soruluk görüşme formunun uygulandığı, Gürün de ikamet etmekte olan, yarısı erkek, yarısı kadın ve farklı yaş gruplarından toplam 150 hane üyesi oluşturmaktadır. Araştırma sonucunda Gürün den dışarıya yapılan göçten, öncelikli olarak ilçenin ekonomik yapısının etkilendiği görülmektedir. İlçenin mevcut ekonomisi göçlerle birlikte daha da gerilemiştir. Geçim kaynakları değişmiş, ilçe dışına yapılan nitelikli göçler artmıştır. Kültürel anlamda ise, ilçedeki eski gelenekler devam etmekle birlikte, gençlerin büyük kısmı tarafından uygulanmamaktadır. İlçedeki siyasal eğilimler değişiklik göstermektedir fakat bu durumu sadece göçle açıklamak yeterli olmasa da, göçün etkili olduğu söylenebilir. Gürün ün yoğun göç verdiği yıllara paralel olarak, siyasal eğilimler de, göçten sonra değişiklik göstermiştir. İlçenin eğitim düzeyi düşmüştür. Verilen göçler ilçenin daha fazla gerilemesine neden olmuştur. Anahtar Kelimeler: Göç, Verdiği Göç (Gidenler), Kalanlar, Sosyal Uyarlanma, Kültürel Uyarlanma, Ekonomik Uyarlanma, Siyasal Uyarlanma, Sosyal Değişme.

5 ii ABSTRACT THE EFFECTS OF OUT MIGRANTS ON SOCIO-CULTURAL ADAPTATION OF RESIDENTS:GÜRÜN TOWN SAMPLE Esra METE Master Thesis, Department of Philosophy, Sociology, Psychology Education Supervisor : Prof. Dr. Adnan GÜMÜŞ September 2009, 233 Pages In this research, the effects of migration from Gürün(Sivas) town on the residents are analyzed in terms of socio-cultural structure and life. The effects of out migration have on Gürün town and its residents economic, social, cultural and political structure and adaptation are being discussed. The existing statistical data and the results obtained from the survey constitute the basic source of the study. The field study was done in the form of survey which consist 39 questions and applied face to face by the researcher. The sample is comprised 150 household members of Gürün from different age groups and male-female ratio is kept 50%. The results of the study show that the economical structure of the town is primarily affected by the migration from Gürün. The economical structure of the town has regressed more by the out migration. Means of living has changed as the qualified out migrants increased. The cultural structure is also affected in a way that the old traditions seem to be still valid but are not applied by the majority of young generation. Although the data is not sufficient to justify the changes in political tendencies solely by out migration, but still it has an impact on it. Parallel to the years of intensive migration, political tendencies has presented changes in Gürün. The out migration of qualified people has caused drop in the educational status of the town. The present study shows that migration from Gürün has caused regression in the town by all means. Keywords: Migration, Out Migration, Residents, Social Adaptation, Cultural Adaptation, Economical Adaptation, Political Adaptation, Social Change.

6 iii ÖNSÖZ Gürün ün dışa verdiği göçün geride kalanlar üzerindeki etkilerinin araştırıldığı bu çalışma, her şeyden önce Gürünlü katılımcıların, Muhtarlıklar, Belediye, Tarım İlçe Müdürlüğü olmak üzere ilgili kurumların gösterdiği anlayış ve verdikleri bilgilerle gerçekleştirildi. Bu çalışmanın da hem kendilerine ve Gürün e, hem de konuyla ilgilenen tüm araştırmacılara, öğretmenlere ve öğrencilere belirli bir bilgi ve öngörü sağlaması dileğiyle, araştırma süresince katkı sunan herkese teşekkür ederim. Uzun bir zamanı kapsayan ve zor bir dönem olarak nitelendirebileceğim yüksek lisans eğitimim süresince, olumlu ve yapıcı yaklaşımlarıyla, birikimiyle desteğini ve ilgisini üzerimden hiç eksiltmeyen, danışmanım değerli hocam Prof. Dr. Adnan GÜMÜŞ e; kapısını her çaldığımda yılmadan kapıyı açan, tezimin her aşamasında tecrübeleriyle bana yol gösteren değerli hocam Öğr. Gör. M.Sezai DURGUN a; tezime yorumlarıyla katkıda bulunan jüri üyeleri Prof. Dr. Bülent ÇUKUROVA ve Yrd. Doç. Cahit ASLAN a; yardım ve katkılarından dolayı Öğr. Gör. T.Zeynep YÜREĞİR e ayrıca bütün bölüm hocalarıma; öğretmenlik mesleğini sürdürüp bir taraftan da yüksek lisans tezi hazırlamanın güçlüğünü fazlasıyla yaşadığım bu çalışma esnasında gösterdiği anlayış ve destekten dolayı okul müdürüm Sayın H.Handan KAYSILI ya; tezimin farklı aşamalarında yardımcı olan arkadaşlarım Erkan PINAR ve Canan KEBENÇ e; tez çalışmam boyunca en büyük destekçim olan, tezimin her aşamasında emeği geçen, ümitsizliğe düştüğüm her zaman beni teşvik eden sevgili arkadaşım Mustafa Fatih ÇİÇEK e sonsuz teşekkürlerimi sunarım. Bütün yaşamım boyunca maddi ve manevi beni her zaman destekleyen annem Sultan METE ye ve babam M.Yücel METE ye, kardeşlerim Buse METE, Bahar METE OTLU ve eşi Ali Rıza OTLU ya sevgi ve teşekkürlerimi sunarım.

7 iv İÇİNDEKİLER TÜRKÇE ÖZET.i ABSTRACT ii ÖNSÖZ..iii KISALTMALAR LİSTESİ...viii TABLOLAR LİSTESİ. ix BÖLÜM I GİRİŞ 1.1. Problem Araştırmanın Amacı Araştırmanın Önemi Araştırmanın Sayıltıları Araştırmanın Sınırlılıkları Araştırmanın Tanımları BÖLÜM II KURAMSAL AÇIKLAMALAR 2.1. Göç ve Göç Çeşitleri Dış Göç Yurtdışına İşçi Göçü Dış Göçün Etkileri Göçmen Parası Dönenlerin Durumu Göçün Sosyal Etkileri Göç Üzerine Bazı Yaklaşım ve Modelleri Ravensteın ın Göç Kanunları....21

8 v İtme Çekme Teorisi Kesişen Fırsatlar Teorisi Merkez-Çevre Teorisi Ağ Teorisi Sosyal Değişme ve Göç Modelleri. 23 BÖLÜM III YÖNTEM 3.1. Araştırmanın Modeli Araştırmanın Evreni ve Örneklemi Veri a Araçları ve Veri a Verilerin Analizi BÖLÜM IV BULGU VE YORUMLAR 4.1. Gürün Nüfusu ve Göçler Gürün dekilerin Cinsiyet, Yaş, Meslek, Eğitim ve Ekonomik Durumuna Göre Akrabalarının Göç Etme Durumu İlçeden Dışarıya Göç Etme Eğiliminin Akrabaların Göç Etme Durumu, Cinsiyet, Yaş, Eğitim, Ekonomik Durum ve Meslek, Değişkenlerine Göre Bulguları Akrabaların Göç Etme Durumuna Göre Bulgular Cinsiyete Göre Bulgular Yaşa Göre Bulgular Eğitime Göre Bulgular Gelir seviyesine Göre Bulgular Mesleğe Göre Bulgular Genel Değerlendirme Gürün ün Mevcut Ekonomik Yapısı Tarımsal ve Hayvansal Üretim Sanayi ve Ticaret..48

9 vi İşsizlik ve İstihdam Emeklilik ve Memurluk Dışarıya (Verilen) Göçün Gürün ün Ekonomik Yapısına Etkisi Sermayenin İçe Dışa Akışı Genel Değerlendirme Göç Edişlerin Geriye Kalanlara Gürünün Sosyal Yapısına Etkileri Dışarıya Yapılan Göçlerin İlçedeki Eğitim Üzerine Etkisi Okul-Eğitim Eğilimleri Eğitim Düzeyinin Yükselmesine Etkisi Evlilikte Farklılaşmaya İlişkin Bulgular Aile Yapısındaki Farklılaşmaya Etkisine İlişkin Bulgular Ailedeki İlişki Tarzında Değişiklik Yaratmış mıdır? Etkiliyorsa Nasıl Bir Etkide Bulunuyor? Akrabalık İlişkilerindeki Farklılaşmaya Etkisine İlişkin Bulgular Komşuluk İlişkilerindeki Farklılaşmaya Etkisine İlişkin Bulgular Arkadaşlık İlişkilerindeki Farklılaşmaya Etkisine İlişkin Bulgular Genel Değerlendirme Göç Edişlerin Gürün ün Kültürel Yapısına Etkilerine İlişkin Bulgular Kitap, Dergi Okuma Eğilimleri Boş Zaman Etkinliklerinde Farklılaşma Yaratıyor Mu? Yemek Alışkanlıklarında Değişiklik Yaratmış mıdır? Etkiliyorsa Nasıl Bir Etkide Bulunuyor Giyim Alışkanlıklarında Değişiklik Yaratmış mıdır? Etkiliyorsa Nasıl Bir Etkide Bulunuyor? Düğün, Nişan, Cenaze Törenlerinde Değişiklik Yaratmış mıdır? Etkiliyorsa Nasıl Bir Etkide Bulunuyor? Dini Ritüeller ve Gruplaşmaları Etkiliyor Mu? Etkiliyorsa Nasıl Bir Etkide Bulunuyor? Genel Değerlendirme Dışarıya (Verilen) Göçün Gürün ün Siyasal Yapısına Etkisi Dışarıya Göç İtibariyle Siyasal Tercihlerinin, Eğilimlerinin Farklılaşması ve Siyasi Katılım Oranı Genel Değerlendirme.. 216

10 vii BÖLÜM V SONUÇ VE ÖNERİLER 5.1. Sonuçlar Öneriler. 222 KAYNAKÇA. 224 EKLER ÖZGEÇMİŞ

11 viii KISALTMALAR LİSTESİ bkz.: Bakınız DİE: Devlet İstatistik Enstitüsü H.N.E: Hacettepe Nüfus Enstitüsü ÖSYM: Öğrenci Seçme ve Yerleştirme Merkezi TÜİK: Türkiye İstatistik Kurumu vb: ve benzeri

12 ix TABLOLAR LİSTESİ Sayfa Tablo 1. Yerleşim Yerlerine Göre Göç Eden Nüfus...13 Tablo 2. İllerin Dönemi Net Göç Hızına Göre Sıralanışı, Tablo 3. Evren ve Örneklemin Hane Sayıları Tablo 4. Çalışma Örnekleminin Yaş ve Cinsiyete Göre Dağılımı Tablo 5. Örnekleminin Cinsiyet ve Akrabaların Göç Etme Durumuna Göre Dağılımı 27 Tablo 6. Türkiye nin Yılları Arasında Kır-Kent ve Erkek-Kadın Nüfus Verileri Tablo 7. Sivas ın Yılları Arasında Kır-Kent ve Erkek-Kadın Nüfus Verileri Tablo 8. Gürün ün Yılları Arasında Kır-Kent ve Erkek-Kadın Nüfus Verileri Tablo 9. Cinsiyet İle Akrabaların Göç Etme Durumuna İlişkin Veriler Tablo 10. Yaş İle Akrabaların Göç Etme Durumuna İlişkin Veriler Tablo 11. Eğitim Seviyesi İle Akrabaların Göç Etme Durumuna İlişkin Veriler. 35 Tablo 12. Gelir Seviyesi İle Akrabaların Göç Etme Durumuna İlişkin Veriler...36 Tablo 13. Mesleki Konum İle Akrabaların Göç Etme Durumuna İlişkin Veriler...37 Tablo 14. Akrabaların Göç Etme Durumu ve Göç Etme Eğilimi Arasındaki İlişki 38 Tablo 15. Cinsiyet ve Göç Etme Eğilimi Arasındaki İlişki.. 39 Tablo 16. Yaş ve Göç Etme Eğilimi Arasındaki İlişki Tablo 17. Eğitim ve Göç Etme Eğilimi Arasındaki İlişki Tablo 18. Gelir Seviyesi ve Göç Etme Eğilimi Arasındaki İlişki Tablo 19. Meslek ve Göç Etme Eğilimi Arasındaki İlişki Tablo 20. Bazı Makro-İktisadi Göstergeler:1996 Yılı İlçenin Sosyo-Ekonomik Gelişmişlik Düzeyi 45 Tablo 21. Bazı Makro-İktisadi Göstergeler:2004 Yılı İlçenin Sosyo-Ekonomik Gelişmişlik Düzeyi Tablo 22. Yıllara Göre Küçükbaş, Büyükbaş ve Yük-Taşıma Hayvan Sayıları.. 46 Tablo 23. Yıllara Göre Tarım Arazisi Miktarı Tablo 24. Yıllara Göre Çiftçi Sayısı ve Yem Bitkisi Ekilen Alan Tablo 25. Yıllar İtibariyle İlçedeki İşsizlik Oranları.49

13 x Tablo 26. Akrabaların Göç Etme Durumuna Göre Göç Edenlerin Gürün e Yaptıkları Yatırımlara İlişkin Bulgular Tablo 27. Yaş Gruplarına Göre Göç Edenlerin Gürün e Yaptıkları Yatırımlara İlişkin Bulgular Tablo 28. Eğitim Seviyesine Göre Göç Edenlerin Gürün e Yaptıkları Yatırımlara İlişkin Bulgular Tablo 29. Gelir Seviyesine Göre Göç Edenlerin Gürün e Yaptıkları Yatırımlara İlişkin Bulgular. 53 Tablo 30. Mesleki Konuma Göre Göç Edenlerin Gürün e Yaptıkları Yatırımlara İlişkin Bulgular. 54 Tablo 31. Akrabaların Göç Etme Durumuna Göre Gürün e Yapılan Yatırımlara İlişkin Bulgular.55 Tablo 32. Yaşa Göre Gürün e Yapılan Yatırımlara İlişkin Bulgular...56 Tablo 33. Eğitim Seviyesine Göre Gürün e Yapılan Yatırımlara İlişkin Bulgular..57 Tablo 34. Gelir Seviyesine Göre Gürün e Yapılan Yatırımlara İlişkin Bulgular. 58 Tablo 35. Mesleki Konuma Göre Gürün e Yapılan Yatırımlara İlişkin Bulgular 59 Tablo 36. Akrabaların Göç Etme Durumuna Göre Gürün Dışına Yapılan Para Akışına İlişkin Bulgular..60 Tablo 38. Yaşa Göre Gürün Dışına Yapılan Para Akışına İlişkin Bulgular Tablo 39. Eğitim Seviyesine Göre Gürün Dışına Yapılan Para Akışına İlişkin Bulgular62 Tablo 40. Gelir Seviyesine Göre Gürün Dışına Yapılan Para Akışına İlişkin Bulgular...63 Tablo 41. Akrabaların Göç Etme Durumuna Göre Gürün Dışına Yapılan Para Akışına İlişkin Bulgular..63 Tablo 42. Akrabaların Göç Etme Durumuna Göre Gürün e Yapılan Para Akışına İlişkin Bulgular Tablo 43. Cinsiyete Göre Gürün e Yapılan Para Akışına İlişkin Bulgular...65 Tablo 44. Yaşa Göre Gürün e Yapılan Para Akışına İlişkin Bulgular. 65 Tablo 45. Eğitim Seviyesine Göre Gürün e Yapılan Para Akışına İlişkin Bulgular. 66 Tablo 46. Gelir Seviyesine Göre Gürün e Yapılan Para Akışına İlişkin Bulgular...67 Tablo 47. Mesleki Konuma Göre Gürün e Yapılan Para Akışına İlişkin Bulgular.. 67 Tablo 48. Eşinizle Nasıl Tanıştınız? Sorusuna Verilen Cevapların Frekans Dağılımı.71 Tablo 49. Akrabaların Göç Etme Durumuyla Eşiyle Tanışma Şekline İlişkin Bulgu Sonuçları...72

14 xi Tablo 50. Cinsiyet İle Eşiyle Tanışma Şekline İlişkin Bulgu Sonuçları...73 Tablo 51. Yaş İle Eşiyle Tanışma Şekline İlişkin Bulgu Sonuçları Tablo 52. Eğitim Seviyesi İle Eşiyle Tanışma Şekline İlişkin Bulgu Sonuçları...75 Tablo 53. Gelir Seviyesi İle Eşiyle Tanışma Şekline İlişkin Bulgu Sonuçları Tablo 54. Mesleki Konum İle Eşiyle Tanışma Şekline İlişkin Bulgu Sonuçları..77 Tablo 55. Görüşmecilerin Aynı Hanede Kimlerle Yaşadığına İlişkin Frekans Sonuçları 78 Tablo 56. Akrabaların Göç Etme Durumuyla Aile Yapısındaki Farklılaşmaya İlişkin Bulgu Sonuçları.78 Tablo 57. Cinsiyet İle Aile Yapısındaki Farklılaşmaya İlişkin Bulgu Sonuçları..79 Tablo 58. Yaş İle Aile Yapısındaki Farklılaşmaya İlişkin Bulgu Sonuçları Tablo 59. Eğitim Seviyesi İle Aile Yapısındaki Farklılaşmaya İlişkin Bulgu Sonuçları..80 Tablo 60. Gelir Seviyesi İle Aile Yapısındaki Farklılaşmaya İlişkin Bulgu Sonuçları 81 Tablo 61. Mesleki Konum İle Aile Yapısındaki Farklılaşmaya İlişkin Bulgu Sonuçları.81 Tablo 62. Göç Eden Aile Bireyleriyle Görüşme Sıklığına İlişkin Dağılımlar...83 Tablo 63. Gürün de Bulunan Aile Bireyleriyle Görüşme Sıklığına İlişkin Dağılımlar 83 Tablo 64. Akrabaların Göç Etme Durumuna Göre Gürün de Bulunan Aile Bireyleriyle Görüşme Sıklığı.84 Tablo 65. Cinsiyete Göre Gürün de Bulunan Aile Bireyleriyle Görüşme Sıklığı 85 Tablo 66. Yaşa Göre Gürün de Bulunan Aile Bireyleriyle Görüşme Sıklığı Tablo 67. Eğitim Seviyesine Göre Gürün de Bulunan Aile Bireyleriyle Görüşme Sıklığı 87 Tablo 68. Gelir seviyesine Göre Gürün de Bulunan Aile Bireyleriyle Görüşme Sıklığı 88 Tablo 69. Mesleki Konumuna Göre Gürün de Bulunan Aile Bireyleriyle Görüşme Sıklığı 89 Tablo 70. Akrabaların Göç Etme Durumuna Göre Gürün den Göç Eden Aile Bireyleriyle Görüşme Sıklığı.90 Tablo 71. Cinsiyete Göre Gürün den Göç Eden Aile Bireyleriyle Görüşme Sıklığı 91 Tablo 72. Yaşa Göre Gürün den Göç Eden Aile Bireyleriyle Görüşme Sıklığı...92 Tablo 73. Eğitim Seviyesine Göre Gürün den Göç Eden Aile Bireyleriyle Görüşme Sıklığı 93 Tablo 74. Gelir Seviyesine Göre Gürün den Göç Eden Aile Bireyleriyle Görüşme Sıklığına İlişkin Bulgular..94

15 xii Tablo 75. Mesleki Konuma Göre Gürün den Göç Eden Aile Bireyleriyle Görüşme Sıklığına İlişkin Bulgular..95 Tablo 76. Göç Eden Akrabalarla ve Güründe Bulunan Akrabalarla Görüşme Sıklığı...96 Tablo 77. Göç Etmiş kişilerin Yakınlarının Gürün de Bulunan Akrabalarıyla Görüşme Sıklığına İlişkin Bulgu Sonuçları.. 96 Tablo 78. Cinsiyet İle Gürün de Bulunan Akrabalarla Görüşme Sıklığına İlişkin Bulgu Sonuçları 97 Tablo 79. Yaş İle Gürün de Bulunan Akrabalarla Görüşme Sıklığına İlişkin Bulgu Sonuçları 98 Tablo 80. Eğitim İle Gürün de Bulunan Akrabalarla Görüşme Sıklığına İlişkin Bulgu Sonuçları 99 Tablo 81. Gelir İle Gürün de Bulunan Akrabalarla Görüşme Sıklığına İlişkin Bulgu Sonuçları..100 Tablo 82. Meslek İle Gürün de Bulunan Akrabalarla Görüşme Sıklığına İlişkin Bulgu Sonuçları..101 Tablo 83. Göç Etmiş kişilerin Yakınlarının Göç Eden Akrabalarıyla Görüşme Sıklığına İlişkin Bulgu Sonuçları Tablo 84. Cinsiyet İle Göç Eden Akrabalarla Görüşme Sıklığına İlişkin Bulgu Sonuçları..103 Tablo 85. Yaş İle Göç Eden Akrabalarla Görüşme Sıklığına İlişkin Bulgu Sonuçları Tablo 86. Eğitim İle Göç Eden Akrabalarla Görüşme Sıklığına İlişkin Bulgu Sonuçları..105 Tablo 87. Gelir İle Göç Eden Akrabalarla Görüşme Sıklığına İlişkin Bulgu Sonuçları..106 Tablo 88. Meslek İle Göç Eden Akrabalarla Görüşme Sıklığına İlişkin Bulgu Sonuçları..107 Tablo 89. Düğün, Nişan veya Ölüm, Hastalık Gibi Durumlarda Aile ve Akrabaların Mutlaka Bir Araya Gelmesi Gerekir Sorusuna Verilen Cevapların Frekans Dağılımı..108 Tablo 90. Göç Eden Akraba Yakınları İle Düğün, Nişan veya Ölüm, Hastalık Gibi Durumlarda Aile ve Akrabaların Mutlaka Bir Araya Gelmesi Gerekir Yargısının Çaprazlanmasıyla Elde Edilen Bulgu Sonuçları

16 xiii Tablo 91. Cinsiyet İle Düğün, Nişan veya Ölüm, Hastalık Gibi Durumlarda Aile ve Akrabaların Mutlaka Bir Araya Gelmesi Gerekir Yargısının Çaprazlanmasıyla Elde Edilen Bulgu Sonuçları Tablo 92. Yaş İle Düğün, Nişan veya Ölüm, Hastalık Gibi Durumlarda Aile ve Akrabaların Mutlaka Bir Araya Gelmesi Gerekir Yargısının Çaprazlanmasıyla Elde Edilen Bulgu Sonuçları Tablo 93. Eğitim İle Düğün, Nişan veya Ölüm, Hastalık Gibi Durumlarda Aile ve Akrabaların Mutlaka Bir Araya Gelmesi Gerekir Yargısının Çaprazlanmasıyla Elde Edilen Bulgu Sonuçları Tablo 94. Gelir İle Düğün, Nişan veya Ölüm, Hastalık Gibi Durumlarda Aile ve Akrabaların Mutlaka Bir Araya Gelmesi Gerekir Yargısının Çaprazlanmasıyla Elde Edilen Bulgu Sonuçları Tablo 95. Meslek İle Düğün, Nişan veya Ölüm, Hastalık Gibi Durumlarda Aile ve Akrabaların Mutlaka Bir Araya Gelmesi Gerekir Yargısının Çaprazlanmasıyla Elde Edilen Bulgu Sonuçları Tablo 96. Göç Eden Komşularla ve Güründe Bulunan Komşularla Görüşme Sıklığına İlişkin Bulgu Sonuçları Tablo 97. Göç Etmiş kişilerin Yakınlarının Göç Etmiş Komşularıyla Görüşme Sıklığına İlişkin Bulgu Sonuçları 116 Tablo 98. Cinsiyet ile Göç Etmiş Komşularla Görüşme Sıklığına İlişkin Bulgu Sonuçları..117 Tablo 99. Yaş ile Göç Etmiş Komşularla Görüşme Sıklığına İlişkin Bulgu Sonuçları Tablo 100. Eğitim ile Göç Etmiş Komşularla Görüşme Sıklığına İlişkin Bulgu Sonuçları..119 Tablo 101. Gelir ile Göç Etmiş Komşularla Görüşme Sıklığına İlişkin Bulgu Sonuçları Tablo 102. Meslek ile Göç Etmiş Komşularla Görüşme Sıklığına İlişkin Bulgu Sonuçları Tablo 103. Göç Etmiş kişilerin Yakınlarının Gürün de bulunan Komşularıyla Görüşme Sıklığına İlişkin Bulgu Sonuçları..122 Tablo 104. Cinsiyet ile Gürün de bulunan Komşularla Görüşme Sıklığına İlişkin Bulgu Sonuçları...123

17 xiv Tablo 105. Yaş ile Gürün de bulunan Komşularla Görüşme Sıklığına İlişkin Bulgu Sonuçları..124 Tablo 106. Eğitim ile Gürün de bulunan Komşularla Görüşme Sıklığına İlişkin Bulgu Sonuçları..125 Tablo 107. Gelir ile Gürün de bulunan Komşularla Görüşme Sıklığına İlişkin Bulgu Sonuçları Tablo 108. Meslek ile Gürün de bulunan Komşularla Görüşme Sıklığına İlişkin Bulgu Sonuçları Tablo 109. Komşuluk İlişkileri Artık Eskisi Kadar Samimi ve İçten Değil Yargısına Verilen Cevapların Frekans Dağılımına İlişkin Veriler Tablo 110. Komşuluk İlişkilerine Bakış Açısıyla Göç Eden Akraba Yakınlarına İlişkin Bulgu Sonuçları Tablo 111. Cinsiyet İle Komşuluk İlişkileri Eskisi Kadar Samimi ve İçten Değil Yargısının Çaprazlanmasıyla Elde Edilen Bulgu Sonuçları Tablo 112. Yaş İle Komşuluk İlişkileri Eskisi Kadar Samimi ve İçten Değil Yargısının Çaprazlanmasıyla Elde Edilen Bulgu Sonuçları Tablo 113. Eğitim İle Komşuluk İlişkileri Eskisi Kadar Samimi ve İçten Değil Yargısının Çaprazlanmasıyla Elde Edilen Bulgu Sonuçları 132 Tablo 114. Gelir İle Komşuluk İlişkileri Eskisi Kadar Samimi ve İçten Değil Yargısının Çaprazlanmasıyla Elde Edilen Bulgu Sonuçları 133 Tablo 115. Meslek İle Komşuluk İlişkileri Eskisi Kadar Samimi ve İçten Değil Yargısının Çaprazlanmasıyla Elde Edilen Bulgu Sonuçları 134 Tablo 116. Göç Eden Arkadaşlarla ve Gürün de Bulunan Arkadaşlarla Görüşme Sıklığına İlişkin Bulgu Sonuçları Tablo 117. Göç Etmiş Kişilerin Yakınlarının Göç Etmiş Arkadaşlarıyla Görüşme Sıklığına İlişkin Bulgu Sonuçları Tablo 118. Cinsiyetle Göç Etmiş Arkadaşlarla Görüşme Sıklığına İlişkin Bulgu Sonuçları Tablo 119. Yaş İle Göç Etmiş Arkadaşlarla Görüşme Sıklığına İlişkin Bulgu Sonuçları Tablo 120. Eğitim Seviyesiyle Göç Etmiş Arkadaşlarla Görüşme Sıklığına İlişkin Bulgu Sonuçları Tablo 121. Gelir Seviyesiyle Göç Etmiş Arkadaşlarla Görüşme Sıklığına İlişkin Bulgu Sonuçları...140

18 xv Tablo 122. Meslek ile Göç Etmiş Arkadaşlarla Görüşme Sıklığına İlişkin Bulgu Sonuçları Tablo 123. Göç Etmiş kişilerin Yakınlarının Gürün de Bulunan Arkadaşlarıyla Görüşme Sıklığına İlişkin Bulgu Sonuçları. 142 Tablo 124. Cinsiyet ile Gürün de Bulunan Arkadaşlarla Görüşme Sıklığına İlişkin Bulgu Sonuçları Tablo 125. Yaş ile Gürün de Bulunan Arkadaşlarla Görüşme Sıklığına İlişkin Bulgu Sonuçları Tablo 126. Eğitim ile Gürün de Bulunan Arkadaşlarla Görüşme Sıklığına İlişkin Bulgu Sonuçları Tablo 127. Gelir Seviyesi ile Gürün de Bulunan Arkadaşlarla Görüşme Sıklığına İlişkin Bulgu Sonuçları Tablo 128. Meslek ile Gürün de Bulunan Arkadaşlarla Görüşme Sıklığına İlişkin Bulgu Sonuçları..147 Tablo 129. Akrabaların Göç Etme Durumuna Göre Kitap Dergi Okuma Sıklığı Tablo 130. Cinsiyete Göre Kitap Dergi Okuma Sıklığı Tablo 131. Yaşa Göre Kitap Dergi Okuma Sıklığı. 151 Tablo 132. Eğitim Seviyesine Göre Kitap Dergi Okuma Sıklığı 152 Tablo 133. Gelir Seviyesine Göre Kitap Dergi Okuma Sıklığı Tablo 134. Mesleki Konumuna Göre Kitap Dergi Okuma Sıklığı Tablo 135. Faktör Analizi (Varimax Rotasyon). 154 Tablo 136. Faktör 1: Entelektüel Etkinlikler Madde- İstatistikleri 156 Tablo 137. Faktör 2: Laflama-Oyun Etkinlikleri Madde- İstatistikleri.156 Tablo 138. Faktör 3: Gezi-Sportif Etkinlikler Madde- İstatistikleri..157 Tablo 139. Faktör 4: Dini Etkinlikler Madde- İstatistikleri 157 Tablo 140. Faktör 5: Yöresel Etkinlikler Madde- İstatistikleri..157 Tablo 141. Yöresel Yemek Yapma Sıklığı Dağılımı..158 Tablo 142. Akrabaların Göç Etme Durumuyla Yöresel Yemek Pişirme Sıklığına İlişkin Bulgular Tablo 143. Cinsiyetle Yöresel Yemek Pişirme Sıklığına İlişkin Bulgu.160 Tablo 144. Yaşla Yöresel Yemek Pişirme Sıklığına İlişkin Bulgu Sonuçları 161 Tablo 145. Eğitim Seviyesiyle Yöresel Yemek Pişirme Sıklığına İlişkin Bulgular 162 Tablo 146. Gelir Seviyesiyle Yöresel Yemek Pişirme Sıklığına İlişkin Bulgular.163 Tablo 147. Mesleki Konumla Yöresel Yemek Pişirme Sıklığına İlişkin Bulgular 164

19 xvi Tablo 148. Yöresel Kıyafet Giyme Sıklığının Dağılımı 165 Tablo 149. Akrabaların Göç Etme Durumuna Göre Düğün, Nişan Törenlerine Katılma Sıklığına İlişkin Bulgular 166 Tablo 150. Cinsiyet ve Düğün, Nişan Törenlerine Katılma Sıklığına İlişkin Bulgular.167 Tablo 151. Yaş ve Düğün, Nişan Törenlerine Katılma Sıklığına İlişkin Bulgular 168 Tablo 152. Eğitim Seviyesine Göre Düğün, Nişan Törenlerine Katılma Sıklığına İlişkin Bulgular..169 Tablo 153. Gelir Seviyesine Göre Düğün, Nişan Törenlerine Katılma Sıklığına İlişkin Bulgular..170 Tablo 154. Mesleğe Göre Düğün, Nişan Törenlerine Katılma Sıklığına İlişkin Bulgular Tablo 155. Akrabaların Göç Etme Durumuna Göre Cenaze Törenlerine Katılma Sıklığına İlişkin Bulgular 171 Tablo 156. Cinsiyete Göre Cenaze Törenlerine Katılma Sıklığına İlişkin Bulgular 172 Tablo 157. Yaşa Göre Cenaze Törenlerine Katılma Sıklığına İlişkin Bulgular 173 Tablo 158. Eğitim Seviyesine Göre Cenaze Törenlerine Katılma Sıklığına İlişkin Bulgular 174 Tablo 159. Gelir Seviyesine Göre Cenaze Törenlerine Katılma Sıklığına İlişkin Bulgular..175 Tablo 160. Mesleki Konuma Göre Cenaze Törenlerine Katılma Sıklığına İlişkin Bulgular 176 Tablo 161. Akrabaların Göç Etme Durumuna Göre Dini Sohbetlere Katılma Sıklığına İlişkin Bulgular 177 Tablo 162. Cinsiyete Göre Dini Sohbetler Katılma Sıklığına İlişkin Bulgular 178 Tablo 163. Yaşa Göre Dini Sohbetlere Katılma Sıklığına İlişkin Bulgular.179 Tablo 164. Eğitim Seviyesine Göre Dini Sohbetlere Katılma Sıklığına İlişkin Bulgular Tablo 165. Gelir Seviyesine Göre Dini Sohbetlere Katılma Sıklığına İlişkin Bulgular.181 Tablo 166. Mesleki Konuma Göre Dini Sohbetlere Katılma Sıklığına İlişkin Bulgular182 Tablo 167. Akrabaların Göç Etme Durumuna Göre İlahi, Kuran Okuma-Dinleme Sıklığına İlişkin Bulgular..183 Tablo 168. Cinsiyete Göre İlahi, Kuran Okuma-Dinleme Sıklığına İlişkin Bulgular 184 Tablo 169. Yaşa Göre İlahi Kuran, Okuma-Dinleme Sıklığına İlişkin Bulgular 185 Tablo 170. Eğitim Seviyesine Göre İlahi Kuran, Okuma-Dinleme Sıklığına İlişkin Bulgular..186

20 xvii Tablo 171. Gelir Seviyesine Göre İlahi, Kuran Okuma-Dinleme Sıklığına İlişkin Bulgular Tablo 172. Mesleki Konuma Göre İlahi, Kuran Okuma-Dinleme Sıklığına İlişkin Bulgular..188 Tablo 173. Akrabaların Göç Etme Durumuna Göre Dini Değerlere Önem Veren Politikacıların Memlekete Daha Yararlı Olacağına İnanıyorum. Yargısına İlişkin Düşüncelerin Bulguları. 189 Tablo 174. Cinsiyete Göre Dini Değerlere Önem Veren Politikacıların Memlekete Daha Yararlı Olacağına İnanıyorum. Yargısına İlişkin Düşüncelerin Bulguları.190 Tablo 175. Yaşa Göre Dini Değerlere Önem Veren Politikacıların Memlekete Daha Yararlı Olacağına İnanıyorum. Yargısına İlişkin Düşüncelerin Bulguları.191 Tablo 176. Eğitim Seviyesine Göre Dini Değerlere Önem Veren Politikacıların Memlekete Daha Yararlı Olacağına İnanıyorum. Yargısına İlişkin Düşüncelerin Bulguları. 192 Tablo 177. Gelir Seviyesine Göre Dini Değerlere Önem Veren Politikacıların Memlekete Daha Yararlı Olacağına İnanıyorum. Yargısına İlişkin Düşüncelerin Bulguları Tablo 178. Mesleğe Göre Dini Değerlere Önem Veren Politikacıların Memlekete Daha Yararlı Olacağına İnanıyorum. Yargısına İlişkin Düşüncelerin Bulguları194 Tablo 179. Akrabaların Göç Etme Durumuna Göre Dinimin Görevlerini-Vecibelerini Yerine Getiririm. Yargısına İlişkin Tutumların Bulguları Tablo 180. Cinsiyete Göre Dinimin Görevlerini-Vecibelerini Yerine Getiririm. Yargısına İlişkin Düşüncelerin Bulguları Tablo 181. Yaşa Göre Dinimin Görevlerini-Vecibelerini Yerine Getiririm. Yargısına İlişkin Tutumların Bulguları Tablo 182. Eğitim Seviyesine Göre Dinimin Görevlerini-Vecibelerini Yerine Getiririm. Yargısına İlişkin Tutumların Bulguları Tablo 183. Gelir Seviyesine Göre Dinimin Görevlerini-Vecibelerini Yerine Getiririm. Yargısına İlişkin Tutumların Bulguları.199 Tablo 184. Mesleki Konuma Göre Dinimin Görevlerini-Vecibelerini Yerine Getiririm. Yargısına İlişkin Tutumların Bulguları.200 Tablo 185. Akrabaların Göç Etme Durumuna Göre Çocuklara Din Eğitimi Verilmelidir. Yargısına İlişkin Tutumların Bulguları

21 xviii Tablo 186. Cinsiyete Göre Çocuklara Din Eğitimi Verilmelidir, Yargısına İlişkin Tutumların Bulguları Tablo 187. Yaşa Göre Çocuklara Din Eğitimi Verilmelidir, Yargısına İlişkin Tutumların Bulguları Tablo 188. Eğitim Seviyesine Göre Çocuklara Din Eğitimi Verilmelidir, Yargısına İlişkin Tutumların Bulguları Tablo 189. Gelir Seviyesine Göre Çocuklara Din Eğitimi Verilmelidir, Yargısına İlişkin Tutumların Bulguları Tablo 190. Mesleki Konumuna Göre Çocuklara Din Eğitimi Verilmelidir, Yargısına İlişkin Tutumların Bulguları Tablo Genel Seçim Sonuçları.206 Tablo Genel Seçim Sonuçları.206 Tablo Genel Seçim Sonuçları.207 Tablo Genel Seçim Sonuçları.208 Tablo Genel Seçim Sonuçları.209 Tablo Genel Seçim Sonuçları.211 Tablo Genel Seçim Sonuçları.211 Tablo Genel Seçim Sonuçları.212 Tablo Genel Seçim Sonuçları.213 Tablo Genel Seçim Sonuçları.214 Tablo Genel Seçim Sonuçları.215 Tablo Genel Seçim Sonuçları.215

22 1 BÖLÜM I GİRİŞ 1.1. Problem Bu araştırmadaki temel problem Gürün ün (dışarıya) verdiği göç, ilçenin sosyokültürel yapısını ve yaşamını etkilemekte midir? Eğer etkiliyorsa geriye kalanlar ve ilçe üzerinde nasıl bir etki yapmaktadır? şeklindedir. İnsan topluluklarının ilk yaşama biçimlerinin toplayıcılık olduğuna yönelik değerlendirmelere bakılırsa, göç insanlık tarihinin kendisi kadar eskidir. Göç durağan değil, belli bir süreci kapsayan bir olgudur. Göç gidenleri de kalanları da, gidilen yeri de kalınan yeri de etkileyen bir süreçtir. Göç belki de daha çok çıkılan yerle ilgili ve geride bırakılanları etkileyen bir süreç olmakla birlikte genelde göçmenin-gidenin ve göç alan mekânların üzerinde yoğunlaşmıştır. Türkiye de özellikle 1950 lerde başlayan süreçte sanayileşme, tarımda makineleşme, ulaşım olanaklarının artışı, nüfusun artması, kentin çekiciliği gibi nedenlerle kırdan kente göç yoğunlaşmıştır. Göçün yaşandığı toplumlarda değişimin görülmesi kaçınılmazdır. Bu değişim göç süreci boyunca devam eder. Göç aynı zamanda bu süreç içerisinde bir neden-sonuç ilişkisi de barındırmaktadır Türkiye deki göçü yaşanan sosyal değişimin hem bir sonucu hem de bir nedeni olarak görebiliriz. Sosyal değişmeler sonucu göç eden bireyler yeni yerleşim yerinde hem kendileri değişirler, hem de bu yerleşim yerinde değişiklik yaratırlar. Göç ile sosyal değişim arasında karşılıklı bir ilişki söz konusudur. Hiç şüphesiz, toplumların tarihinden çıkarabileceğimiz en temel sonuçlardan birisi de göçün toplumsal ve ekonomik dönüşümlerin bir sonucu olarak ortaya çıktığıdır; bu anlamda göç bir sonuçtur. Bu arada göçün kendisinin de toplumsal ve ekonomik dönüşümlere katkıda bulunan bir etken olduğu unutulmamalıdır ki bu çerçevede göç bir nedendir (İçduygu, 1998, 39). Nüfus hareketleri, diğer bir deyişle göçler gerek ekonomik ve sosyal sistemdeki dönüşümlerin, gerekse kişilerin kendi kişisel beklentileri sonucu oluşmaktadır. Planlı dönemin ilk yıllarında şehirleşme, kalkınmanın bir gereği olarak kabul edilerek teşvik edilmiştir. Bunun sonucunda özellikle nüfus artış hızının yüksek olduğu kırsal

23 2 kesimlerden sosyal ve fiziki alt yapısı iyi olan ve sanayi tesislerinin yoğun olduğu kentlere çalışmak ve kentin sosyal imkân ve kolaylıklarından faydalanmak üzere nüfus göçü artan oranda sürmüştür (Kocaman, Beyazıt, 1993, 1). Ülkemizde özellikle sosyo-ekonomik gelişmişlik farkından kaynaklanan büyük ölçekli göçler görülmektedir. Bunun sonucunda göç veren mekânlar daha da gerilemekte, göç alan yerlerde ise kentleşmeden sağlığa, alt yapı sorunlarından eğitime kadar birçok alanda yeni problemler ortaya çıkmaktadır. Sonuçta bölgeler arası eşitsizlik artmakta, göç yeni ve daha büyük dalgalar halinde gelişmişlik düzeyi fazla olan bölgelere doğru devam etmektedir. Ülkemizdeki nüfus hareketleri bölgeler temelinde ele alındığında sürekli göç veren ve sürekli göç alan bölgeler ayrımı söz konusu olabilmektedir. Sürekli göç veren bölgeler Doğu, Güneydoğu ve Karadeniz Bölgeleri, sürekli göç alan bölgeler ise İstanbul ve Kocaeli gibi sanayi merkezlerini, Muğla ve Antalya gibi yumuşak iklimli kentleri içine alan Akdeniz, Marmara ve Batı Anadolu bölgeleridir. Buda bölgeler arası dengesizliğin bir kanıtı durumundadır. Bölgelerarası dengesizliğin diğer boyutunda ise, geri kalmış bölgelerin sorunları bulunmaktadır. Durgun ve geri bölgelerden gelişmiş bölgelere doğru meydana gelen göçler; bir yandan bu bölgelerde yerel efektif talep hacmini daraltırken, diğer yandan da yerel gelişmenin temel unsurları olan genç işgücü ve sermayenin bölge dışına akması anlamına gelmektedir. Bu durum, azgelişmişlik kısır döngüsü kavramını desteklercesine, zaten geri olan bölgeyi giderek durgunluğa itmekte ve kaçınılmaz olarak kamu müdahalesini gerekli kılmaktadır. Geri kalmış bölgelerin dinamik faktörlerini emme şeklinde ortaya çıkan göç olgusu, ulusal ekonomi açısından ve kaynak kullanımı bakımından olumsuz sonuçlar yaratmasa bile yerel ekonominin gelişme ivmesi kazanmasını zorlaştırmaktadır ( Dinçer, Özaslan, Kavasoğlu, 2003, 10). İçgöç hareketinin bir diğer özelliği, daha çok köy ve kırsal kaynaklı olmasıdır. Türkiye dâhil bütün az gelişmiş ve gelişmekte olan ülkelerin ortak özelliğidir. Çünkü bu ülkelerin sanayileşme ve modernleşme seviyelerinin düşüklüğü, kırsal yaşamın egemenliği nüfusun köy yerleşmelerinde yoğunlaşmasına sebep olmuştur (Erjem, 1997, 14). Ülkemizde 1960 yılına kadar kır nüfusu kent nüfusunun yaklaşık olarak 3 3,5 katıdır. Fakat 1960 yılından bugüne kadar elli yıl boyunca köy nüfusu sürekli azalmakta kent nüfusu ise artmaktadır. Bugün gelinen noktada ise ülkemizde yapılan son nüfus sayımına göre kent nüfusu kır nüfusunun 3 katından fazladır.

24 3 Sanayinin gelişmesiyle birlikte köy ve köydeki nüfus hem endüstri için işgücü kaynağı oluşturmuş hem de sanayi toplumunu beslemeyi üstlenmiştir. Bunun yanı sıra sanayileşmenin gelişmesiyle birlikte, köyden kente işgücü akımı ve makineleşme köydeki düşünce yapısının ve yaşam şeklinin sürekli değişime uğramasına neden olmuştur (Akşit, 1985). Türkiye de en yaygın olarak görülen iç göç türü, kırsal yerleşim alanlarından kentsel yerleşim alanlarına doğru gerçekleşen iç göç hareketleridir (DİE, ) Sivas ın Gürün ilçesi de bu göç sürecinin yoğun olarak yaşandığı yerlerden biridir. Bu süreç sonunda kaçınılmaz olarak ilçenin sosyo-kültürel yapısında birçok değişim meydana gelmiştir. Her sosyal yapının, bu sosyal yapıyı meydana getiren sosyal kurumların ve sosyal değerlerin birbirini karşılıklı olarak etkiledikleri ve bu etkileşimin her zaman aynı olmayan bir hız ve tempoya sahip olduğu kabul edilmiştir (Kıray, 1999, 95). Hiç bir toplumsal gelişme de dümdüz bir çizgi üzerinde sürüp gitmemektedir. Bizim toplumumuzda da her insan ilişkisinde, her kurumda, her değer ve zihniyette en çok yavaş değişenlerde etkileşe etkileşe bunlara bir arada işlerlik kazandıran yeni mekanizmalar, kurumlar, ara formlar oluştura oluştura ve toplum yapısını yenileye yenileye aynı zamanda eskisi ile ilişkisini yok ede ede yeni bir temel toplum yapısına ulaşmaktadır (Kıray, 1998, 8). Önemli bir teknolojik gelişme olarak karayolları, günümüzde toplumsal değişmeyi etkilemekte, ek olarak gelişme, yeni ve çoğu zaman öngörülemeyen ulaşım talebi doğurabilmektedir. Bu yüzden ulaşım ve arazi kullanımının birbirine içten bağlı süreçler olduğunu kabul etmek gerekmektedir (Kasapoğlu, 1996, 70). Buna bağlı olarak ulaşım imkânları kolay ve geniş olan yerleşim birimleri daha hızlı bir gelişme göstermektedir. Çalışmanın konusu olan Sivas ın Gürün ilçesi özellikle konumu itibariyle Doğu Anadolu yu, İç Anadolu ya ve Türkiye nin batısına bağlayan ana karayolu üzerinde bulunmasına rağmen, ulaşımın kolay ve gelişmiş olmasına karşın İlçe özellikle ekonomik açıdan pozitif yönde yeterli gelişme gösterememiştir. Aksine ilçe sürekli göç vermekte ve işgücünü oluşturan genç nüfusun büyük bir kısmı göç eğilimi taşımaktadır. Merkez-çevre ve/ya simetrik olmayan gelişme modellerine göre, azgelişmiş ülkelerin işgücü ihracı ve göç vermesi kendi gelişmelerini engelleyici etkiler

25 4 yaratmaktadır. Bu etkiler, geciktirme (backwach), durdurma (stopage) ve kutuplaşma (polarization) etkileri olarak adlandırılmaktadır (Güven, 1996, 17 18). Gürün ilçesi değişen dinamik bir yapıya sahiptir. İlçeden dışarıya yoğun olarak verilen göç de bu değişimi büyük oranda etkilemektedir. Bu çalışmada Gürün den dışarıya göçün, ilçenin ekonomik, sosyo-kültürel yapısı ve yaşamına etkisi çeşitli değişkenler açısından incelenmektedir. İlçenin dışarıya verdiği göçün ilçe ve geriye kalan bireyler üzerindeki etkisi araştırmanın temel problemini oluşturmaktadır Araştırmanın Amacı Bu araştırmanın genel amacı, hem Gürün den dışarıya göçü belirlemek ve betimlemek, hem de bu dışa göçün ilçenin sosyo-kültürel yapısını nasıl etkilendiğini ortaya koymaktır. Göç ile terk edişlerin Gürün ün sosyal, kültürel, ekonomik, siyasal ve eğitim yapısına ne tür etkileri olduğunu incelemektir; terk edişlerin Gürün deki akrabalık, aile, evlilik vb. ilişkilerde, geleneklerde, geçim kaynaklarında, siyasal tercihlerinde ve eğitim beklentilerinde nasıl etki yarattığını incelemektir. İlçenin dışa verdiği göçlerle bugünkü gelişimi arasında bir ilişki olup-olmadığı araştırılmıştır. Mevcut farklılaşmaların yol açtığı olumlu ve olumsuz değişmeler çözümlenmeye çalışılmıştır. Bu amaçlar çerçevesinde aşağıdaki sorulara cevap aranmıştır. Araştırma Sorusu 1: İlçeden dışarıya yapılan göçler yıllar itibariyle ne kadardır? İlçenin nüfus ve göç durumu nedir? Araştırma Sorusu 2: İlçenin dışarıya verdiği göçler (akrabaların göç durumu) kalanların Yaş, Eğitim, Gelir, Meslek gibi özellikleri açısından farklılık göstermekte midir? Araştırma Sorusu 3: Dışarıya verdiği göçler Gürün ün ekonomik yapısını etkiliyor mu? Mevcut ekonomik durumu,

26 5 Tarımsal üretimini, Sanayileşmesini, Hayvansal üretimini, İşsizlik/iş bulma olanağı nedir? Verdiği göçler sermayenin içe dışa akışını etkiliyor mu? Araştırma Sorusu 4: Dışarıya verdiği göçler ilçedeki eğitimi etkiliyor mu? Okul-eğitim eğilimlerini, Eğitim düzeyinin yükselmesini etkiliyor mu? Araştırma Sorusu 5: Dışarıya verdiği göçler Gürün ün sosyal yapısını etkiliyor mu? Evlilikte farklılaşma yaratıyor mu? Aile yapısında farklılaşma yaratıyor mu? Ailedeki ilişki tarzların da değişiklik yaratmış mıdır? Akrabalık ilişkilerinde farklılaşma yaratıyor mu? Komşuluk ilişkilerinde farklılaşma yaratıyor mu? Arkadaşlık ilişkilerinde farklılaşma yaratıyor mu? Araştırma Sorusu 6: Dışarıya verdiği göçler Gürün ün kültürel yapısını etkiliyor mu? Kitap-dergi vb. okuma eğilimlerini, Boş zaman etkinliklerinde farklılaşma yaratıyor mu? Yemek alışkanlıklarında değişiklik yaratmış mıdır? Giyim alışkınlıklarında değişiklik yaratmış mıdır? Düğün, nişan, cenaze törenlerde değişim yaratıyor mu? Dini ritüeller ve gruplaşmaları etkiliyor mu? Araştırma Sorusu 7:Dışarıya verdiği göçler Gürün ün siyasal yapısını etkiliyor mu? Siyasi katılma oranını, Siyasal tercihlerinin, eğilimlerinin farklılaşmasını etkiliyor mu?

27 6 Sonuçta, verdiği göçün kalanlara, yani ilçenin makro değişim ve gelişimine nasıl bir etkisi olduğu ise, çalışmanın genel amacını oluşturmaktadır Araştırmanın Önemi Göç kavramının özelde insanların ve genelde bugüne kadar gelmiş geçmiş bütün toplumların yapısını etkilediğini biliyoruz. Bütün canlılar tarih boyunca çeşitli sebeplerden dolayı göç etmiştir. Yapılan araştırmalar Türkiye nüfusunun yaklaşık yarısının yaşamı boyunca en az bir kez göç ettiğini göstermektedir. nüfus için hesaplanan ortalama göç sayısının 1,2 olması, hareketliliğin sadece bir göç ile sınırlı olmadığını da göstermektedir. Yaşamı boyunca en az bir kez göç etmiş nüfusun ortalama olarak 1,9 kez göç etmiş olması da, Türkiye deki göçün boyutlarındaki büyüklüğü teyit etmektedir (H.N.E, 2006). Göç olgusu, temelinde sosyal bir hareket olmasına karşın, ekonomik yaşamdan kültüre kadar hayatın her yönünü etkileyen ve değişime etki eden temel bir olgudur. Türkiye de yaşanan toplumsal değişmenin ana unsurlarından biri de göçtür lerdeki göç kuramları göç veren toplum, göç alan toplum ve göçen birey, hane ve toplumun ilişkisel, kültürel ve kimliğe ilişkin dönüşümler boyutunu pek fazla algılayamamıştır. Oysaki yeni gelişmekte olan kuramsal çerçeveler tam olarak bu ilişkilerin, kimliklerin yerinden çıkması ve zaman ve mekân içinde hareketlenmesi ve bu yerinden çıkmışlık, kaymışlık, belirlenmemişlik çerçevesinde yeni ilişkilerin ve kimliklerin inşa edilmesi ve dönüştürülmesi üzerinde odaklaşmaktadır (Akşit, 1998, 32). Bilimsel bir göç incelemesi, göçün dört temel unsurunu içine alan bir düzlem üzerinde yapılmalıdır: a) Göçü veren birim b) Göçü alan birim c) Göç eden birim d) Bu üç birimi kavrayan geniş göç birimi (İçduygu, 1998, 40). Bir yönüyle işgücü ve sermaye transferi olarak da nitelendirebileceğimiz göç olgusu, göç veren bölgede pazarın daralmasına, mevcut yatırımların atıl kalmasına ve yine bu bölgelerde becerili işgücü ve sermaye gibi gelişmeyi sürükleyici dinamik üretim faktörlerinin yitirilmesine neden olarak geri kalmışlığı pekiştirmektedir. Diğer yandan, gelişmiş bölgeler üzerinde meydana getirdiği büyük bir nüfus baskısıyla, kamu yatırım ihtiyacını artırmakta ve böylece kentleşme maliyetine ek bir yük getirmektedir. Sonuç itibariyle; hem gelişmiş, hem de geri kalmış bölgelerde yaşanan sorunların temel

28 7 dinamiği olarak göç, ülke genelinde büyük bir yerleşme sorununu beslemektedir. Göçün temel nedeni ise, bölgelerarası sosyo-ekonomik gelişmişlik farklılıklarıdır. Diğer bir deyişle, toplumsal refah dağılımının dengesizliği sonucunda ortaya çıkan göç olgusu, aynı zamanda toplumsal refah dağılımını olumsuz yönde etkilemektedir (Dinçler, Özaslan, 2004, 22). Göçlerin etkisi ilk etapta göç veren yerleşim biriminin ekonomik yapısı üzerinde görülmektedir. Göç sonucunda göç veren yerleşim birimindeki nüfusun etkin kesimi gitmekte ve gelişmiş bölgelere doğru işgücü akısı sağlanmaktadır. Bu durum göç veren yerleşim birimindeki demografik yapının değişmesine neden olmaktadır. Genç ve verimli nüfusun başka bir yerleşim birimine göçü ile üretimde daha az girişimci, daha az dinamik kesim kalmaktadır. Bu olgu sonucunda göç veren yerleşim birimlerinin gelişme hızları düşmektedir. Gelişme hızı düştükçe göç artmaktadır. Özellikle göç kentten kente gerçekleştiği zaman sermayede yer değiştirmekte ve göç veren yerleşim birimi ile göç alan yerleşim birimi arasında dengesizlik ortaya çıkmaktadır. Bu durum göç veren yerleşim birimini görece geri bırakmakta ve göç veren bazı yerleşim birimlerinde yoksulluğun kronikleşmesine neden olmaktadır (Tümtaş, 2007, 70). Özellikle 1950li yıllardan itibaren Türkiye de çeşitli sebeplerden dolayı yoğun göç süreçleri yaşanmıştır. Bunlardan bazıları yurt içine ve yurt dışına yapılmış olan işgücü göçü gibi sonuçları daha yoğun olan göçlerdir. Dış göç sonucunda binlerce kişi ülke dışına çıkmışlar, çalışmaya gitmişlerdir. Yurtdışındaki göçmenlerden ise geride kalanların beklentileri çok yüksek olmuştur. Tabi bu beklentilerin büyük bir kısmı boşa çıkmıştır. Dış göçün, Türkiye ekonomisi için olumlu sonuçlar vereceği, işsizlik ve döviz kıtlığına bir çözüm olacağı, ülke kalkınmasında gerekli teknik insan gücü yetiştirilmesinde önemli bir araç olacağı beklentisi gerçekleşmemiştir. Dışgöçün yapısal bir problem olan işsizlik sorununa, beklenen katkıyı sağlayamaması yanında, yerleri doldurulmayan nitelikli işgücünün de dışarı gitmesi gibi olumsuz bir sonuca yol açtığı belirtilmelidir. Kuşkusuz bunda işgücü göçünde, Türkiye nin değil, alıcı ülkenin kontrolünün olması, temel nedendir. Döndükten sonra ne yapacakları konusu da önemlidir (Gönüllü, 1996, 101). Yaşanan bu göçlerle ilgili yapılan çalışmalarda ilk dönemlerde daha çok göç ve göçün sebepleri üzerinde durulmuştur. Daha sonraki çalışmalarda göçün temel

29 8 problemleri ve sonuçlarından biri olarak göçmenlerin göç ettikleri yerlerde yaşadığı uyum süreçleri ve göç alan yerde yaşanan değişimler incelenmiştir. Türkiye de göçle ilgili yapılan çalışmalarda bu dört birimden üçü yoğun bir şekilde incelenmesine rağmen göçün bir boyutu eksik kaldığını göçü veren birim le ilgili yapılan çalışmaların çok sınırlı olduğunu görüyoruz. Bu çalışma bunun giderilmesine katkıda bulunmaya çalışmaktadır. Bu açıdan ele alındığında yapılan bu çalışma Türkiye için, azgelişmişlik, kalkınma planları vb. dışında, doğrudan göç odaklı olarak yapılan ilk örneklerinden biridir. Çalışmamda bu birimlerden göçü veren birim i temel alarak dışarıya göçün Gürün ü etkileyip etkilemediğini eğer etkiliyorsa nasıl etkide bulunduğunu belirlemeye çalışacağım. Bu çalışmamın diğer göç çalışmalarına da kaynaklık etmesi umulmaktadır Araştırmanın Sayıltıları 1. Örnekleme alınan bireylerin, uygulanan ölçme aracına doğru cevaplar verdikleri ve gerçek düşüncelerini belirttikleri varsayılmıştır. 2. Örneklem grubunun evreni temsil ettiği varsayılmıştır Araştırmanın Sınırlılıkları Araştırma verileri 2008 yılının aralık ayından itibaren 2009 yılının Nisan ayı süresince toplanmıştır. Bu araştırma Gürün de ikamet etmekte olan yüzeli hane üyesi ile sınırlıdır. Ana veri toplama tekniği yapılandırılmış görüşmedir. Görüşme yoluyla sağlanan bilgiler ve buna ek olarak belge incelemesiyle ulaşılabilen veriler kullanılmıştır Tanımlar Göç: TÜİK e göre, sayım günündeki daimi ikametgâh yeri ile sayımdan beş yıl önceki daimi ikametgâh yeri farklı olan kişiler, göç eden nüfus olarak tanımlanmıştır. Bu tanım gereği göç eden nüfus, 5 ve daha yukarı yaştaki nüfusu kapsamaktadır (TÜİK, 2006). Bu araştırmada, bir yerleşimden diğerine göç hareketi olarak anlaşılmaktadır. İkametgâh değişikliği, temel ölçüt olarak kabul edilmektedir.

30 9 Aldığı Göç (Gelenler): TÜİK, sadece ülke içinden alınan göçü esas almakla birlikte, bu araştırmada bir yerleşim biriminin aldığı her türlü göç olarak tanımlanmaktadır. Verdiği Göç (Gidenler): TÜİK, sadece ülke içine verilen göçü esas almakla birlikte, bu araştırmada bir yerleşim biriminin verdiği her türlü göç olarak tanımlanmaktadır. Bu araştırmada verilen göç, yaşamının bir dönemini Gürün de geçirip, araştırma anında artık Gürün dışında başka yerlerde ikamet edenler anlamında kullanılmaktadır. Kalanlar (Yerleşik Nüfus): Araştırma anında halen Gürün de ikamet etmekte olanlar karşılığında kullanılmaktadır. Sosyal değişme: Bir topluluktaki topluluk ile ilgili her tür farklılaşmayı ifade etmektedir. Ekonomik yapı: Bu araştırmada, ilçenin geçim kaynakları, iş olanakları, gelir ve bölüşümü gibi üretim ilişkilerini ve bunun oluşturduğu yapıyı ifade etmektedir. Ekonomik uyarlanma: Bilgi, beceri, yetenek, servet ve uğraşıları ile içinde yer aldıkları toplulukların iktisadi ilişki ve yapılarına (üretim ve bölüşüm sürecine) uyum biçim ve düzeyleri. Sosyal yapı: Bu çalışmada topluluğu oluşturan öğeler, kişi ve kurumlar arasındaki etkileşimleri, ilişkileri, bunun oluşturduğu ağları ve yapıyı ifade etmektedir. Sosyal uyarlanma: Girdikleri sosyal ilişkiler ve içinde yer aldıkları topluluklara uyum biçim ve düzeyleri. Kültürel yapı: Değerler, normlar ve yaşam tarzını kapsayan yapıdır. Kültürel uyarlanma: Taşıdıkları değer, norm ve alışkanlıklar ile içinde yer aldıkları toplulukların kültürlerine (değer, norm ve geleneklerine) uyum biçim ve düzeyleri. Siyasal uyarlanma: Ortak amaç ve hedefler oluşturma, örgütlenme düzeyleri ile bulunulan toplulukların karar süreçlerine katılma biçim ve düzeyleri.

31 10 BÖLÜM II KURAMSAL AÇIKLAMALAR Bu bölümde göç, göç çeşitleri, iç göç, dış göç, göç modelleri ve sosyal değişim ile ilgili kuramsal açıklamalara yer verilmiştir Göç ve Göç Çeşitleri Göç kavramına ilişkin birçok farklı tanımdan söz edebiliriz. Bu tanımlardan bazıları sadece insanı göç eylemiyle özdeşleştirirken bazı tanımlar ise bütün canlıları içine alır. İnsanoğlunun tarihine baktığımız zaman göçün insanlık tarihi kadar eski bir kavram olduğunu görmekteyiz. Yapılan tanımların birçok ortak kavram içermesine rağmen bazı sınırlılıkları da vardır. Fakat birçok tanımın ortak noktası yer değiştirme eylemidir. Durugönül e göre Göç insanların içinde yaşadıkları coğrafi ve sosyo-kültürel çevreden ayrılarak başka bir coğrafi ve sosyo kültürel çevreye girmesidir (Durugönül, 1997). Karpat a (2003:3) göre göç, asıl yerinden ulaşılmak istenen yere harekettir. Lee (1996:16),göçü genel olarak kalıcı ya da yarı kalıcı yer değiştirmeler olarak tanımlamıştır. Benzer bir şekilde Kearney e (1996:374) göre göç, insanların bir coğrafya üzerinde yer değiştirmeleridir. Ozankaya da (1984:56) aynı yaklaşımla göçü, bireylerin veya toplumsal kümelerin bir yerden başka bir yere gitmeleri şeklinde ele almıştır (Akt.Yalçın, 2004, 11). Gibi daha çok yer değiştirmeye vurgu yapan genel göç tanımlarının yanında Akkayan da (1979) göç, kişilerin hayatlarının gelecekteki kısmının tamamını veya bir parçasını geçirmek üzere, bir iskân ünitesinden(köy, kasaba, kent gibi) diğerine yerleşmek kaydıyla yaptıkları coğrafik bir yer değiştirme olayıdır (Akt. Yalçın, 2004). Yalçın da ise (2004, 12) göç ekonomik, siyasi, ekolojik veya bireysel nedenlerle, bir yerden başka bir yere yapılan ve kısa, orta veya uzun vadeli geriye dönüş veya sürekli yerleşim hedefi güden coğrafik, toplumsal ve kültürel bir yer değiştirme hareketidir. Bu tanımda ise yer değiştirmenin yanında zaman, kültür, sosyal uyum ve amaç gibi kavramlara da yer verilen daha özel tanımlardan da söz etmek

32 11 mümkündür. Bütün tanımlardaki temel vurgu yer/mekân ve hareket üzerinedir. Mekân ın iki farklı yönünden söz edebiliriz bunlardan birincisi göç veren yer ikincisi ise göç alan yerdir. Özcan a göre (1998) göç İnsanların yaşadıkları yeri terk edip devamlı olarak yaşayacakları başka bir yere gitmeleri olarak tanımlanır. Buradaki sınırlılık iki yer arasındaki mesafedir. Çünkü bununla ilgili uygulanan bir kriter yoktur. Buda farklı uygulamalara ve sosyal bilimciler arasında tartışmaya yol açmaktadır. Göç bir yerden diğerine hareketi yani alan değiştirmeyi ve bunun için bir mesafe kat etmeyi içerir. Sorun, alanın boyutları ile ilgilidir. Bu alanın sınırları nelerdir? Nasıl belirlenmelidir? Çoğu zaman bu sınırlar keyfi veya ihtiyaca göre idari bölünmeler esas alınarak belirlenir. (Özcan, 1998, 78) İçduygu(1998, 38) Göç insanların belirli bir zaman boyutu içinde bir yerleşim alanından başka bir yerleşim alanına geçişi olarak tanımlanmaktadır ancak göç durağan bir olgudan daha çok, nedenleri ve sonuçları ile birlikte algılanan ve dolayısıyla bir süreci anlatan bir kavramdır. Şeklinde tanımlamıştır. Burada göç kavramındaki sınırlılık ise süreç, zaman boyutu olarak dikkat çekmektedir. Çünkü buradaki zamanın ne kadar bir süreyi kapsadığı sosyal bilimciler tarafından da tartışma konusu olmaktadır. Bu konuda farklı yaklaşımlar görmekteyiz. Bir yer değiştirme hareketinin göç olarak kabul edilebilmesi için genel kabul gören asgari bir zaman dilimi vardır. Göç ile ilgili verilere nüfus sayımlarından elde edilen istatistiklerden ulaşmaktayız. Fakat buradaki zaman ölçütü ülkeden ülkeye değişiklik gösterebilmektedir. Bu nedenle de sosyal bilimciler arasında ortak bir görüş yoktur. Örneğin bu zaman diliminin göç kabul edilmesi için asgari süre Endonezya da bir gündür. Bu konuda değişik bir uygulamada Meksika da görülür. Bu uygulamaya göre 5 15 yaşlarında şimdi oturduğu yerden farklı yerlerde oturanlar göç etmiş olarak alınmaktadır. Bazı yerlerde ise iki sayım döneminde birbirinden farklı yerlerde olanlar göç etmiş sayılır (Özcan, 1998, 81). Göçün, demografik bir olgu olarak görülmesi ve bu doğrultuda tanımlar geliştirilmesi göçü açıklamada yetersiz kalmaktadır. Zira göç, toplumların ekonomik, sosyal, kültürel ve politik yapısında önemli değişikliklere neden olmaktadır (Akkayan,1979, 20; Akt Tümtaş 2007).