POPÜLER MÜZK VE MÜZK ETM POPULAR MUSIC AND MUSIC EDUCATION

Transkript

1 POPÜLER MÜZK VE MÜZK ETM POPULAR MUSIC AND MUSIC EDUCATION Mümtaz Hakan SAKAR Özet Bu çalıma, ilköretim ve orta dereceli okullarda eitim gören ya arası çocukların, gündelik yaamda tüketicisi ve hayranı oldukları popüler müzii, resmi müzik eitim sistemi içerisine dahil edip etmemeyi tartıır. Bu sayede çocukların müzie ve sanata yönlendirilebilmeleri ve bilinçli birer tüketici olmaları için popüler müziin elverili bir balangıç noktası olup olmadıını irdeler. Anahtar Kelimeler: Müzik Eitimi, Popüler Müzik Abstract This study discuss whether the popular music that is the consumer and admire of children between the ages of 12 and 18 and who are being educated in primary and secondary schools to be included in the music education system or not. Thus, it scrutinize whether the popular music is an available beginning for children to be orientated to music and art and to be a conscious consumer or not. Key Words: Music Education, Popular Music Giri Popüler kültürün önemli alt balıklarından olan popüler müziin akademik alanda ve bilimsel anlamda mercek altına alınması yirminci yüzyıl ortalarına rastlar. Ancak ba döndürücü bir hızla, özellikle Amerika ve ngiltere de pek çok saygın üniversitede popüler kültür ve popüler müzie ilikin dersler açılmıtır. Konuya verilen önem, bugünün devasa literatüründen de çok rahatça anlaılabilir. Türkiye ölçeinde de geç kalınmakla birlikte popüler kültüre gereken önem, hak ettii incelemeye deer kategorisi artık akademik, politik, sosyo-kültürel düzlemlerde verilmeye baladı. Bugün Amerika ve ngiltere nin popüler kültür ve popüler müzik literatürünün seçme kaynaklarının Türkçe ye çevirilerini ve konu ile ilgili pek çok Türk örnein Korkmaz Alemdar, rfan Erdoan, Ayhan Erol, Meral Özbek gibiyazarların eserlerini kitap raflarında bulabiliyoruz. Ayrıca pek çok üniversitede özellikle iletiim fakültelerinin lisans-üstü derslerinde popüler kültürün ders olarak verildiini, ek olarak Güzel Sanatlar Fakültelerinin Müzik Bilimleri Bölümlerinde lisans ve lisans-üstü düzeylerde de popüler kültürün ve müziin gerek ders gerekse de tez olarak okutulduunu sevindirici gelimeler olarak izlemekteyiz. Popüler müziin lisans düzeyinde ders olarak okutulduu en son fakülte ve birim, Eitim Fakülteleri Güzel Sanatlar Eitimi Müzik Eitimi Anabilim Dalları olmaktadır. Temelde Batı Sanat Müzii teorisi ve pratii aırlıklı bir programa sahip olan Müzik Eitimi Anabilim Dalları ında Güncel/Popüler Müzik dersi, dier Türk Halk Müzii ve Geleneksel Türk Sanat Müzii dersleri gibi farklı bir müziksel tür algılamasıyla teoriye yönelik iki kredilik tek dönemlik bir ders olarak okutulmaktadır. Ancak bu çalımada dikkat çekilmek istenen ve odak olarak ele alınacak olan önemli nokta, popüler müziin gerçek anlamda tüketicisi oldukları kesim olan ya arası orta-öretim çaındaki çocukların müzik eitiminde popüler müziin olumlu bir seçenek ve muhtemel bir araç olarak kullanılmasını tartımaktır. Hemen balangıçta resmi eitim sistemi içerisinde yer alan müzik dersi Dr., Dokuz Eylül Üniversitesi, Buca Eitim Fakültesi, Müzik Eitimi A.B.D.

2 386 Mümtaz Hakan SAKAR müfredatının ideolojisi ve bakı açısının aılmasındaki güçlüklerin farkına varılması, konuya doru bir odaklanma salaması açısından büyük önem taır. Kabaca söylemek gerekirse, söz konusu olan zorluklar, popüler müzie karı resmi, sosyo-kültürel bakı açılarındaki kötümserlikten kaynaklanmaktadır. Popüler Kültür ve Popüler Müzie Kısa Bir Bakı Popüler kültür, gerçekten çetrefilli ve çatımalı bir alandır. Öyle ki üzerinde yapılan onca tartıma ve çalımaya karın popüler kültür kavramının anlamı üzerinde bile henüz bir anlama salanabilmi deildir (Erdoan 1999: 9). Kimilerine göre popüler kültür, popularis kelimesinden türedii ve kelimenin halka ait anlamına karılık gelmesinden ötürü halkın müzii olarak görülmesine karın, halk kavramı üzerindeki anlamazlıklardan ötürü, kimilerine göre de içi sınıfı veya alçakkültür e ait bir kültürel etkinlikler dizisi olarak ele alınır. Burada Batı lı düünü biçiminin tipik bir örnei ile karı karıyayız. kili karıtlıklar, dier deyile zıtlıklar kurma ilkesiyle düünmek anlamına gelen bu sistemde popüler müziin karısına koyulmak istenen karıt kavram, elbette Batı Sanat Müzii ve onun gelenei, yani yüksek kültür dür. Ancak popüler kültür ve popüler müzie kötümser bakı açısının köklerini Frankfurt Okulu 1 (Eletirel Kuram) geleneinde aramak gerekir. Adorno nun öncülüünde çok daha gelien okul literatürü, popüler kültürü kitlelerin endüstriyel üretim mantııyla ele alınmı ve dolayısıyla kapitalist sistem içerisinde metalamı kültür endüstrisi ürünleriyle kültürel aptallar a dönütürdüü fikri üzerinde son derece ısrarcıdır. Çünkü Frankfurt Okuluna göre kapitalizm, kitle toplumu nitelii taır ve bu toplumda içi sınıfı örgütlenmi deildir. Atomlamı yani birbirinden kopuk bireylerin oluturduu bir yapıya sahiptir. Faizm gibi ideolojilere kolayca çekilebilirler. Dolayısıyla Adorno ve Horkheimer, Alman faizmine özgü gelimeyi bir bütün olarak kapitalizmle genelletirir ve Amerikan kültür endüstrisi nin faist devletle aynı ii gördüünü iddia eder (Hall 1994, akt. Erol 2005:33). Frankfurt Okulu na göre, burjuva toplumu, bozuk bir düzen, yanlı kurulmu ve kötü ileyen bir toplum olarak nitelenir. Bu yanlı bütün, kendi içinde var olan ve onu oluturan tikelleri öyle bir kuatmıtır ki, bu bütünün içinde umut tükenmektedir. Frankfurt Okulu, bu yanlı bütün içinde bir umut, bir sıınak aramaktadır. Önerdii sıınak ise sanattır. Bu sıınak, burjuva toplumunun kötü imdi si içinde hakikat olarak var kalan en son yerdir. Yanlı bütün içinde var olan, fakat yanlılıa katılmayan, ilkece ona karı duran ve doruluk savıyla ortaya çıkan en son kale sanattır. Bu kale ilkin yanlı bütün içinde doruluu barındırır, ikinci olarak, bu yanlıı ama olanaını saklı tutar; böylece sanat daha iyi bir gelecein modeli olur. Sanat toplumu yansıtmaz, tam tersine ona doruyu gösterir. 2 Popüler kültürü kitle toplumu ve dolayısıyla kitle kültürü ile ilikili ele alan görüler, popüler kültürün ve dolayısıyla popüler müziin halkın çounluu tarafından oluturulan ve tüketilen bir kültür olarak niteliksiz olduu üzerinde ısrarcıdır. Frankfurt Okulu nda ve buna yakın duran kötümser bakı açılarında bireyleri atomlatıran, tektipletiren, eletirel düünme biçiminden alıkoyan yani bilincin etki altına alınması sürecinde popüler kültürün aracılık rolü üstlendii ile ilgili olarak tek sorumlunun teknoloji olduuna vurgu yapılır. Bu görü kısmen dorudur da. Ancak popüler kültür ve müzie bakı açıları kötümser olanların yanında iyimserleri de barındırır. Buradaki odak kültür kavramının kendisine kayar. Kültür, antropolojik ve sosyolojik olarak binlerce farklı ekillerde tanımlanır. Popüler kullanımıyla kültür denildiinde öncelikle sanat (müzik, resim, tiyatro), güzellik, davranılarda incelik gibi unsurlar akla gelir. Erdoan ın deyimiyle kültürü kesinlikle toplumsal yaamın belli bir alanına (örnein sanat ve edebiyata) sıkıtırmamak gerekir. Kültür insanın toplumsal yaamının her alanındaki kendisi ve kendisine ait olanın (veya olduunu sandıı) ifadesidir; çünkü kültür, insanın kendi yaamını, geçmiten gelen deneyimler ve birikimlerle ve kendinin yarattıklarıyla nasıl ürettiini anlatır. nsan kendini nasıl üretiyorsa bu üretme yolu onun kültürüdür (Erdoan 1999:18). Bu tanımdan hareketle örnein tek bir Türk kültürü nde veya tek tip bir ngiliz kültürü nden söz etmek anlamsızdır. Söz konusu olan yerel ölçekteki farklılıklardır. Örnein Türkiye nin kuzeyi ile batısında deneyimlenen düün ritüellerini göz önüne alalım. Kuzeyde horonlar çekilirken, Batıda zeybek oynanır. Tanımı popüler kültür ve müzie doru geniletecek olursak, popüler kültür, ister 1 Ayrıntılı bilgi için bkz. Besim Dellalolu; Frankfurt Okulun da Sanat ve Toplum, Say Yayınları, stanbul, Bkz. smail Tunalı, Estetik, Remzi Kitabevi, stanbul, 1989, s , akt. B. Dellalolu, Frankfurt Okulu nda Sanat ve Toplum, Say Yayınları, stanbul, 2007, s.57.

3 Popüler Müzik ve Müzik Eitimi 387 içi sınıfı tarafından olsun, ister halk tarafından olsun, isterse de endüstri tarafından üretilmi olsun sonuç olarak bir kültürdür. Dolayısıyla incelenmeyi ve ciddiye alınmayı hak eder. Bu görüün çıkı noktası Birmingham Okulu dur. Richard Hoggart, Stuart Hall gibi bilinen öncüleriyle Birmingham Okulu ya da ngiliz Kültürel Çalımaları adıyla bilinen ekol, sonradan Kültürel Çalımalar (Cultural Studies) adıyla anılır olmutur. Ekolün bir dier önemli ismi Raymond Williams, kültürü toplumların sürekli dönüümüne vurgu yaparak deiim tarzlarını ve dolayısıyla toplumsal, kültürel deiim ve gelimelerin bütününü kavrayabilmeyi teklif eder. Williams a göre sanat bile genel toplumsal süreçler içerisinde yalnızca öznel bir biçimdir. Bu anlamda kültür seçkin deil, sıradandır (Özbek 2003:78). Kültürel Çalımalar için analitik bir araç olma özellii taıyan hegemonya kavramı, Antonio Gramsci tarafından gelitirilmitir. Buna göre egemenlik ve tahakküm kurma çabalarını güden bir hakim sınıf (burjuva, kapitalizm, devlet vb.) ve bu çabalara boyun een bir baımlı kesimden söz edilir. Ancak hakim sınıfın tahakküm ve baskılama çabalarının tamamıyla popüler kültür metinlerinde yer aldıını ve ilerin bu ekilde yürüdüünü göstermek veya algılamak ciddi bir yanılsamadır. Çünkü ne egemen kesimin tamamen kendine has bir kültüründen ne de baımlı kesimin tamamen kendine özgü bir kültüründen söz etmek imkânsızdır. Hegemonik süreç iki kutuplu bir ilikiler yumaıdır. Yukarıdan baskılamayı içermesine ramen alttan bir karı koyuu da içerir. Bunun anlamı, her iki kesim kültürünün iç içelii ve hakim sınıfın hegemonyasının baımlı sınıfın kültürüne eklemlenmesi oranında gerçekleecek olmasıdır. Önemli olan rıza dır. Gramsci ye göre bu eklemlenme süreci sonunda ortaya çıkan kültürel durum ne içi sınıfının ne de egemen sınıfın kültürüyle tam bir özdelik göstermemektedir. Ama sonuçta eklemlenme sürecine katılımda en fazla baarılı olan kesim dieri üzerinde hegemonik üstünlük elde etmektedir 3. Kapitalizmin ve dolayısıyla popüler kültürel metinlerin ve içeriklerin teknolojik gelimelere paralel olarak sanatsal yapıt ve içerikleri de deiime uratması kaçınılmazdır. Kapitalist kültürün temel eilimi, yeni bir teknoloji olarak mekanik yeniden üretime dayanan kollektif iletiim biçimlerinin yaratılması dorultusundadır. Sanatın da bu türden bir gelime karısında bireysellikten kollektiviteye evrilmesi toplumsal ilikilerin de deimesi anlamına gelir. Kültürel etkinliin kolektivist tarzları (kitlesel olarak üretilen gazeteler, dergiler, filmler, plaklar vb.) sanatçı ve kamu arasındaki ayrımı ortadan kaldırmakta ve böylelikle herkes potansiyel bir üretici ve aydın haline gelebilmektedir (Swingewood 1996:185, akt Erol 2005: 45). Dier deyile teknoloji sayesinde mevcut olan kitle iletiim araçları demokratikletirmeye, popüler kültür de özgürletirmeye yarar. Müzik Nedir? Müziin tanımını yapmaya çalımak oldukça güç ve karmaıktır. u zorluun temelinde yine kültür ve kültürel farklılıklar karımıza çıkar. Müzik, farklı kültürlerde farklı anlamlara gelen bir görüngüdür. Bu nedenle tanımı kültürden kültüre deiir. Örnein, Batı uygarlıı perspektifinden bakıldıında müzik, estetik, sanatsal, ezgi, armoni, ritm gibi unsurların öne çıkarıldıı duygu ve düünce anlatımının amaç olduu bir tanımlamaya ulaır. Ancak Batılı anlamda bir sanat düüncesinin olmadıı sosyo-kültürel bir balamda, müziksel kavramların ve bunlara balı tanımlamaların farklı özellikler üzerine kurulacaı unutulmamalıdır. Örnein Yeni Gine ve Japonya da müziksel tını kavramı, hayvanların çıkardıkları seslerle örtüür. Brezilya da yaayan Suya yerlileri için müzik, sözel bir anlatım biçimidir (Keammer 1993:59, akt.erol 2005:76). Antik Yunan da ise lir eliinde söylenen iirdir. Buradan anlaılması gereken ve ulaılabilecek müzik tanımı kabaca u olmalıdır: müzik, kültürden kültüre deiebilen bir kültürdür. Dier bir deyile her toplum için müzik ne ise o dur. Türk eitim sistemi içerisinde müziin tanımlamaları ise Batı lı perspektiften ele alınır. Örnein Uçan ın müzik tanımlamasında vurgu sanat üzerinedir: Sanat olarak müzik, sesleri, erekli olarak estetik yapıda birletirme sürecidir. Badama ve seslendirme bu sürecin iki ana halkasıdır. Doaçlama ise bu iki 3 Bennett, T., Introduction: popular culture and the turn to Gramsci, (der) Bennett, T. Mercer, C. And Wcollacott, J. Popular Culture and Social Relations, Open University, 1986, s. 8-11, akt. Erdoan,., Popüler Kültür ve ktidar, (der) Güngör, N., Vadi Yayınları, Ankara,1999, s.10).

4 388 Mümtaz Hakan SAKAR ana halkanın bir kesiimidir (1994:14). Okullarda yapılan ve herkesçe bilinen en basit tanımlama; duygu ve düüncelerin seslerle anlatılması sanatı olarak karımıza çıkar. Dolayısıyla müzie ilikin bu tanımlamalar Türkiye nin Batı ya dönük yüzünün de göstergesidir. Popüler müzie ilikin tanımlamalar da müziin kendisine ilikin tanımlamalarla aynı oranda karmaıktır. Ancak yukarıda anlatılanların ııında popüler müziin bir kültürel fenomen olarak, endüstrilemi toplumlarda sanat ve halk kategorilerinin yanında üçüncü bir tür olduu gerçei tartımasız bir ön kabulü gerektirir. Etnomüzikoloji disiplini içerisinden karıt görüleri de dikkate alan popüler müzik tanımlamaları tatminkar olmadıının altı da çizilerek, Franz Birer ce yapılan kullanılı bir özet eklinde Middleton tarafından aktarılır. Birrer in tanımlamalarına göre popüler müzik; 1) Normatif tanımlamalar: Popüler müzik bayaı bir türdür. 2) Olumsuz tanımlamalar: Popüler müzik folk ya da sanat olmayan baka bir türdür. 3) Toplumbilimsel tanımlamalar: Popüler müzik onlar için ya da onlar tarafından üretilen belirli bir toplumsal grupla ilikilidir. 4) Teknolojik-ekonomik tanımlamalar: Popüler müzik kitle medyası tarafından ve/veya bir pazarda yayılır (Middleton 1997:4). Gerek müziin kendisine yönelik, gerekse de popüler müzie yönelik tanımlamaların kültürel ve bir o kadar da ideolojik olduu ortada. Özellikle Batılı olduunu iddia eden, ancak Batılılar ca bu kategoriye bir türlü dahil edil(e)meyen Türkiye ve Türk eitim sisteminin müzie ilikin tanımlamalarını dikkate aldıımızda, ideolojinin etkisini görebiliriz. Bunun olası nedenini toplumbilimsel perspektiften ele alan çalımalar modernleme kavramıyla açıklarlar. Modernleme sürecinde Türkiye yüzünü Batı ya dönmütür. Dolayısıyla bu uygarlıın kültürel özelliklerine iç dinamiklerinde yer vermesi anlaılabilir bir eydir. Bu nedenle ilköretim ve ortaöretim kurumlarında müzik derslerinde özellikle terminolojik olarak Batı sanat müzii aırlıı kendisini hissettirir. Fakat sorun u ki; empoze edilmeye çalıılan müzik ve terminoloji, kültürel bir görüngü olarak kendi öz kültürümüzün bir parçası olmaktan uzaktır. Bunun anlamı Batı Sanat müziine karı olmak olarak yorumlanmamalı, tam tersine bu çalıma, Batı sanat müziine nasıl daha da yakınlaabiliriz sorusunun cevabını arıyor. Türk modernlemesinin balıca mimarlarından Ziya Gökalp, müziin tamamen Batılılamasını öne çıkarırken Atatürk, müzikte sentez fikrini savunur. Yani Batı tekniiyle Türk motiflerinin dier bir deyile kültürel sermayemizin harmanlanmasıdır söz konusu olan. Bu durum Saygun, Akses, Erkin gibi bestecilerimizle doruk noktasına ulamıtır. Ancak bu noktadaki görüler, bu bestecilerin eserlerinin ne kadar halka indii ve dolayısıyla nihai hedef olan halkın müziksel beeni ve kültürünün ne kadar istenilen oranda deiiklie uratılabildii sorununa odaklanır. Eer amaç halkın kültürel deiimi ise sentezin arandıı zemin ne kadar dorudur? Popüler müzie olumlu yaklaanlar ise sentezin zemininin popüler müzik olması gerektii yönünde görü birliine varırlar. Çünkü popüler müzikte folk öeleri fazlasıyla kendine yer bulur. Popüler müzik, evlerde, arabada, maazalarda hemen hemen her yerdedir. Bu nedenle halkın pratiklerinde gömülüdür, benimsenmitir. Stokes un Türkler in müzik özelinde Batılılamaya ilikin tesbiti düündürücüdür. 2 Kasım 1934 te balayan 1 yıl, 9 ay, 4 gün süren radyolarda GTSM nin yasaklanması sürecinde, Türkler in uzun dalga radyo frekanslarından Arap ve Mısır radyolarını açıp dinlemesiyle ilgili Stokes (1998) öyle diyor; Türkler in müzik özelinde Batılılama süreci çökmütür. Müzik Eitiminde Popüler Müziin Araç Olarak Kullanımı Eitimin bireyin toplumsal geliimi, deiimi ve dönüümü için en etkili araç olduu gerçei herkesçe onaylanır. Müzik eitimine ilikin yine pek çok uzmanın, özellikle erken yalarda balarsa çocukların ileri yalarındaki yaamlarında olumlu deiikliklere yol açar, müzik eitimi sayesinde çocukların; kendilerini ifade etme ve yaratıcılıkları, hareket ve ritmik yetenekleri, estetik duyguları, kültürel birikimleri, dil becerileri, bilisel ve analitik düünme becerileri ve sosyal becerileri geliir 4 türünden açıklamaları ile karılaırız. Evet, bunlar kanıtlanmı gerçeklerdir. Ancak Türkiye de gerçekten bunları yerine getirebilecek bir müzik dersi, müfredatı, uygulamaları var mı sorusu da hemen akla geliyor. 4

5 Popüler Müzik ve Müzik Eitimi 389 Batılı demokrasilerde eitimciler, örencilerin bireysel yeteneklerinin farkına varabilmeleri için eitimin eninde sonunda onların kiisel özerkliinin geliimine öncülük etmesi gerektiine inanırlar. John Dewey, Reconstruction in Philosophy (1950) adlı eserinde öyle diyor: Devlet, i, sanat, din gibi tüm toplumsal kurumlar bir anlama ve bir amaca sahiptirler. Bu amaç, bireylerin ırk, cinsiyet, ekonomik statülerine saygısızlık etmeksizin insanların kapasitelerini gelitirmek ve özgürletirmek üzerine kuruludur (akt.woodford, 2004: I). Demokrasi kavramı, özünde çoulculuu barındırır. Bugünün müzik eitimcileri müzik eitimi ile demokrasiyi kavrama konusunda karmaık duygular içerisinde kalıyorlar. Devlet okullarında demokratik amaç, otokratik eitim modelleri ve metotlarının müzik öretmenlii eitim programlarında ve devlet okulları müzik programlarında hüküm sürmesidir. Politik amaç ve aktüel müzik eitimi pratii için yapılabilecek en mantıklı açıklama; müzik ve müzik eitiminde demokrasi kavramının az anlaılmasıyla ilgilidir. Tüm insanlara ve onların kendi müziksel ve pedagojik inanılarına, deerler ve pratiklerine yönelik bırakınız yapsınlar (laissez-faire) tavrı görecelilikle veya anariyle yanlı bir biçimde eitlenir. Her iki bakı açısı potansiyel bir tehlikeyi içerir çünkü onlar iin doasını ve amacını saptırırlar ve böylelikle demokrasi toplumunda bireylerin kolektif eylemlerini ve bireysel yeteneklerini pasifletirerek deersizletirirler. Müzik eitimcileri yukarıdaki politikalara baımlı kalmayı tercih ederler ancak bu politikalar kollektif karar verme mekanizmalarına balıdır. Eitim hizmetlerindeki politikalardan kaçınmak onları domine veya kontrol edenler dıında hiçbir kimse için iyi deildir (Woodford, 2004: XI). Popüler müzik ve onu çevreleyen aurası, gençliin duygu ve düüncelerini ailelerinden baımsızca açıa vurabildikleri oldukça etkili bir araçtır eklinde yapılacak bir tanımlama popüler müzii farklı bir kategoriye çeker. Yukarıdaki popüler müzik tanımlamalarına dikkatlice eildiimizde olumsuzluk seziliyor. Evet, popüler müziin tecimsel kaygılarla üretildii, sözel ve görsel içeriklerinde çocuklara zararlı olabilecek unsurların varlıı da tartımasızdır. Ancak popüler müzie ve popüler kültüre olumlu yaklaımlarda özgürletirici ve demokratikletirici özelliklerin ve içeriinde sosyo-kültürel gerçekliklerin varlıına dikkat çekilir. Örencilerin çounluunun pratiine yerleik en genel ve ortak müziksel dili ve deneyimi bulmak bir zorunluluktur. Bu, eitime ilikin yakından uzaa ilkesine uymak için de bir gerekliliktir. Örencilerin büyük çounluunun evlerinde pratikte deneyimlemedii sanatsal müzikler (Klasik, GTSM, THM gibi) üzerine uygulamalar bo bir sorunun anlamsız cevabı olarak geri dönecektir. Philip Tagg ın okullarda popüler müziin kullanımına ilikin çarpıcı görüleri vardır. Genel müzik eitimi varsayımını paylaan bu olgularda örenmek için gerekli olan motivasyon örencinin kendi deneyim ve pratiinde köklemi ise sonuç mükemmel olacaktır. Örencinin kendi deneyimini ve öznellii içeren bu olgular, yetenek ve bilgiyi baımsız bir ekilde kendine mal etmesi için kendi ayakları üzerinde duran bir balangıç noktasını beraberinde getirir. Bu ilkeler üzerinde temellenmi varsayılan örenme durumları, özgürletirici bir süreç meydana getirir. Çünkü müzik veya dier araçlar vasıtasıyla paylaılmı deneyimlerin meditasyonu süreç içerisindeki örencilerin anlatım gücünün deerini arttırır. Kendi yaam artları üzerinden elde ettikleri iletiim deneyimleri ve düünceleri ile onları güçlendirmek kendi gözleri ve kulaklarının farkında olmalarına neden olur. Bu örenme süreci, disiplinsiz müzik ii ile düünce ve tutumların kitle iletiimi üzerindeki antidemokratik para kaynakları için çaba sarf eden dierleri ve reklamlardan kaynaklanan beyin yıkayıcı ve tüketime yönelten etkilere karı koymaya da yarar (2001: 1). Popüler müziin özgürlükçü ve ticari potansiyeli arasındaki gerilimin farkında olmak önemlidir. Bu gerilim popüler müzik çalımalarında sürekli yinelenen bir temadır. Pop iinin muhasebesi ve müzikle ilgili pek çok insanın anlamlı amaçları arasındaki zıtlık bugün daha keskindir. Gezegeni yok eden, yerleik insanların büyük çounluunu ezen küresel kapitalizm artları altında günümüzde insanların öncekinden daha çok kendi görülerini ve amaçlarını anlatmaya ihtiyaçları vardır. Bugün ortaöretim kurumlarında uygulanmakta olan müzik dersi müfredatına dikkatlice eildiimizde demokratik olduunu görebiliriz. Evet, müziksel türlere (Klasik, GTSM, THM, Pop) içeriinde yer verir. Ancak bu türlere ait bir veya iki arkının öretilmesi onu demokratik yapmaz. Önemli olan yaklaımdaki ve uygulamadaki yöntemlerdir. Bu nedenle olsa olsa bu demokrasi katılımcı olmayan, sözde bir demokrasidir. Dier taraftan yukarıda da belirtildii gibi, önemli olan müziksel

6 390 Mümtaz Hakan SAKAR türlerin örencilere tanıtımı olan bir müzik dersi ve eitimimidir? Yoksa örencileri müziin içerisine çekip, onların zihinsel, duygusal ve entelektüel kapasitelerinin arttırılıp, sanatın içerisine çekebilmek midir? Elbette sorunun cevabı açıktır. Popüler müziin toplumsal, ekonomik ve bir dereceye kadar psikolojik yönlerini gözden geçirdiimizde orta dereceli okulların müzik eitiminde olası bir araç olabileceini görürüz. Popüler müziin bugün ergenler arasındaki toplumsal görünürlüü, fanatiklerin sınırları, hayranlarını hâlihazırda tartııyoruz. Buradaki argüman: eer popüler müzie aktif ya da pasif açıdan bu kadar çok ilgi varsa, ve eer popüler müzik bizim ilgilendiimiz ya grupları içerisinde toplumsal sınırları akınsa, niçin müzik eitimcileri müziin öretiminde olumlu bir kaynak olarak popüler müzii görmezden geliyorlar sorusuna verilebilecek en olası cevap; müfredattır. Popüler müziin ilk avantajı popüler müzie eilimli çocukların, en azından çounluun heyecanlarıdır. Kayıt teknolojisinin ilerlemesini, buna paralel herkesin evinde kes-yapıtır (cut and mix) yaklaımıyla potansiyel bir müzik üreticisi olduunu görebiliriz. Ayrıca amatörce sanata yönelik müzik yapma eilimindeki düüü gözden kaçırmamalıyız. Türkiye örneinde zaten geleneksel olarak amatörce Batı sanat müzii yapma alıkanlıı yok. Gelenekte var olan GTSM ve THM nin de büyükehirlerdeki cemiyet ve kültür derneklerinde ne kadar katılımcısı olduu ortada. Bununla birlikte kurumların popüler müziin resmilemesine karı takındıkları tavrı anlamak mümkün deildir. Bu tavrın sonucunda okullarda pop müzii öretmek bir yana, müziin tamamını kavrayabilmek için gerekli olan hevesler bile kırılabilir. Bununla birlikte popüler müzii okullarda eitimi verilen yalnızca tek tür olarak öne sürmek gibi bir niyette yok. Popüler müzik bir balangıç noktası olabilir. Ümit ediyoruz ki müzikle ilk elden deneyimle yapılmı müziksel kontak, örencilerin bugünün programında yapılmı müziksel dil çeitliliine ilikin bilgilerini geniletip derinletirecektir. Hali hazırda müzik eitiminin zorlayıcı olmayan pratik bir tarzda deiim gösterebilmesi için popüler müziin kullanımı son derece elverili bir yaklaım olacaktır. Örnein, örencilere gitar gibi popüler müziin ve örencilerin gözdesi bir çalgı yardımıyla ve popüler bir arkıyla, basit üç akorla (tonik-sudominant-dominant) ve melodilerle, temel armoni bilgisi verilebilir. Üçlü formdaki (kadans) bileenleri açıklamak için yalnızca popüler müzikteki kullanımını göstermek yeterli olacaktır. Pop melodileri aynı zamanda aralıkların analizinde de kullanılabilir. Örnein, arkıdaki iki hece arasında dörtlü aralık varsa çok sayıdaki örneklerle örenci bu aralıı ve dierlerini çok daha kolay anlayabilecektir. Notasyon öretiminde, Batı sanat müzii notasyonunun kavratılabilmesi için, arkı örneklerimizi aırlıklı olarak popüler müzikten alabileceimiz gibi, örencilerin yaratıcılıklarının geliimi açısından öncelii onların küçük yaratılarına kaydırarak, öretmenler olarak onları notaya alabiliriz. Ayrıca bu yaratılara popüler müzik pratiinde çok kullanılan akor ifrelerini de eklersek çok basit bir ekilde armoni bilgilerini de verebiliriz. Çünkü popüler müzik ölümsüz bir ekilde dizayn edilmemitir ve rifler (tekrar eden çalgısal motifler) kolay bir ekilde de yazılabilir. Endüstrilemi toplumlar olarak postmodern bir çada yaıyoruz. Modernizmin mantıında kollektivite, çoulculuk önemli kavramlardır. Buna tepki olarak postmodernizm ise bireyselliin öne çıktıı, kolektif yapılanmaların moderniteye göre oldukça gevek bir yöne evrildii ve bunların olası nedenlerinin baında teknolojik ve iletiimsel unsurların ba döndürücü bir hızla gelimi olması gösterilir. Buna paralel pek çok müzik eitimi uzmanları ve teorisyenleri de postmüzikal bir dünyada yaadıımıza inanıyorlar. Buna göre müzik kavramsal bir paradigma veya varlıına son verilen özerk bir alan. Bunun en güzel örnei ise hip-hop, rap. Örnein Wayne Bowman, müzii tını kaliteleri ve yapısal terimler içerisinden tanımlamaya çalımanın bo bir uraı olduunu tartıır. O ve dier uzmanlar, müziksel eletirilerin toplumsal temelli olması gerektiini öne sürerler. Bu çarı, müzik eitiminin toplumsal ve kültürel balamlarını dikkate almak için yapılan bir çarıdır ki, geleneksel ve estetik temelli müzik eitiminden daha çada müzik eitimini birbirinden ayırır. Çok sayıda müzik eitimi eletirilerine göre bizler, güzellik, evrensellik, zaman, kültür ve mekânın akınlıı ve biyoloji gibi modası çoktan geçmi düüncelerin ötesinde postestetik bir dünyada yaıyoruz (akt.woodford, 2004:38). Bu perspektiften yaklaıldıında çocukların gözdesi rap ile yaratıcılıkları son derece verimli bir ekilde gelitirilebilir. Çünkü rap için müzisyen olmak veya etkili bir müziksel kulaa sahip olmak çok önemli deildir. Çocukların hayranı oldukları rap yıldızlarının arkıları üzerine kendilerinin söz yazmasına tevik edilmeleri bile onları potansiyel üretici ve yaratıcı konumuna taır.

7 Popüler Müzik ve Müzik Eitimi 391 Eer müzik eitimcileri ve adayları, halkın beenilerini, ilgilerini deitirebilecek kapasiteye sahip olmak istiyorlarsa, kamusal alanla yakından ilgililerse, büyük toplumsal hareketler, konular, eitimi biçimlendirecek olan güncelere aina olmak zorundadırlar. Her eyden önce müzik pratisyeni olmak zorundadırlar. Onların imdi ve geçmite müzik eitiminde neler olduunu ve müzik eitiminin toplumsal olarak deersizletirilmesindeki kusurlarımızı anlayabilmeleri için politik perspektife ihtiyaçları vardır. Müzik eitiminin deersizlemesi, temelde politik bir sorundur ve politik bir çözüm gerektirir. Müzik eitimcileri kendilerine olan devlet ve kamu desteinin ne kadar düük bir seviyede olduunu biliyorlar. Popüler müzie karı gelien bir eletiri onun estetik yetersizlii üzerinedir. Bu açıkça genellikle toplumsal nedenlerle onu istemeyenlerce anlatılan bir düüncenin ürünüdür. Burada belirli pop kayıtlarının ritmik ve armonik zenginliklerini ispatlamak için herhangi bir kaydın analizini yapmayı önermek gibi bir niyetimiz yok. Yinede bu balamda onun deerini akılda tutmamız için önemli bir nokta var. Eer bir grup veya arkıcı popülaritesini devam ettirirse, hayranı olan örenciler onların çalımalarındaki armonik ve ritmik incelikleri büyük oranda tarayacaktır. Burada müzik öretmenlerine düen en önemli görev, popüler müzik içeriinde yer alan zararlı unsurlara, müziin hangi amaçla kullanıldıına dikkat çekmek ve bu konuda örencileri uyarmak olmalıdır. Ayrıca, hangi müzisyenlerin samimi (otantik) müzik, hangilerinin de bütünüyle ticaret yaptıını iyice kavratabilecek bir arkıcı ve tür sınıflandırması yapmak, sanatsal müziklere potansiyel tüketici bir kuaın yaratımında önemli rol oynayacaktır. Çünkü popüler müzikle yakından ilgilenen örenciler, müziksel seçim ve beenilerini derinletirebilirler. Bu, klasik müzik hayranlarının görülerine zıttır ve pop müziin oyuncuları da kutsal sanata karı iflah olmaz bir saygısızlık içerisinde deildirler. Artık günümüzün inkâr edilemez bir gerçei olarak popüler müziin bir balantı noktası ve yaratıcı bir sanat formu olarak geliimi ve okullarda kullanımı, müziin dier formlarına katılımına ve takdirine yol açacaktır. Yukarıdaki bahsedilenleri akılda tutarak, popüler müzie karıt fikirler gelitirmeden önce, deerin önemini ayrıntılı bir biçimde kavramaya çalımalıyız. Bununla birlikte bu strateji öretmenler olarak örencilerin yanlı yönlere gidebilecek taraflarını ve çabalarını deitirmek ve gelitirmeye çalımaktan ziyade, kendi kültürümüzü kabul ettirmeye çalımalıyız gibi bir eksiklii de ortaya çıkarır. Eer müzik öretmenlerinin nihai çabası Tarkan veya smail YK yerine Tchaikovsky yi, A. Saygun u dinletmeye örencileri özendirmekse, asıl ilgileri popüler müzie olan çocuklara gerçekçi bir dinlemeyi yerine getiremeyecek ve takdir salamayacaktır. Aynı zamanda kültürel odaı Tarkan ve smail YK olan bir çocuun Tchaikovsky ve A. Saygun a transferi çok zordur. Ancak nihai hedefi klasie ulamak olan öretmenin ilk bata bir iletiim ve balantı noktası olarak popüler müzii kullanması entelektüel ve duygusal açıdan da daha dürüst olacaktır. Burada popüler müziin nasıl kullanılacaı konusunun daha da açıklıa kavuturulma ihtiyacı kendini hissettiriyor. Müzik dersinin tamamen popüler müzik aırlıklı veya örneklerinin tamamının popüler müzik kaynaklı olmasını önermek gibi bir niyetimiz yok. Yöntemsel olarak popüler müzikten de faydalanılabilir. Örnein, Batı sanat müzii kaynaklı bir arkı (Beethoven den Neeye arkı veya Dostluk vb.) popüler müziin çalgılarıyla çalınabilecei gibi popüler düzenlemelerle de olumlu sonuçlar elde edilebilir. Ayrıca TRT nin son zamanlarda yaptıı güncel uygulamalarda, çeitli çocuk arkıları repertuvarının Garo Mafyan gibi isimlerce düzenlendiine tanıklık ediyoruz. Burada kavram olarak popülerletirme öne çıkıyor. Dier taraftan müzik endüstrisinin üretimi popüler müziklerin müzik dersi içeriinde yer almasını ısrarla önermek de iin pratii açısından doru bir yaklaım olmayacaktır. Çünkü büyükehirler dıında örnein ç Anadolu da veya Dou Anadolu da herhangi bir kasabada yaayan çocukların ilgisi ticari popüler müzie olabilecei gibi, asıl ilgisinin THM ye olması ihtimali daha yüksektir. Çünkü ev içinde ve yakın çevresinde yani kültürel çevresinde aina olduu müzikler öne çıkacaktır. Bu nedenle popüler kavramının gündemde, revaçta, moda olan anlamı kullanıma girer. Böylelikle müzik öretmeni görev yaptıı yerleimin popüleri müziklerden yola çıkarsa daha salam, tutarlı bir yaklaım ve kontak yapmı olacaktır. Ancak yine de yerel örnekleri popüler müziin tınılarına, çalgılarına uydurursa sonuç daha baarılı olabilecektir. Bu noktada Philip Tagg ın, müzik eitiminin demokratikletirilmesi için bir çarı nitelii taıyan önerileri Türkiye örnei için de ciddiye alınmalıdır:

8 392 Mümtaz Hakan SAKAR Kamusal eitimin ciddi bir parçası olarak popüler müziin eitim sistemine dahil edilmesini tartımak. Müzik eitimini kaplayan türlerin çoulcuunu savunmak Hem klasik müzie hem de popüler müzie toplumsal bir fenomen olarak eit terimlerle yaklamak Popüler müziin ticari potansiyeli ile özgürletirici potansiyeli arasındaki gerilimi göstermek. Popüler müzii kurum haline getiren olası dezavantajları hakkında uyarmak. Popüler müziin müziksel görünümleri ve örnek grup kimlii arasındaki ilikiler hakkında ampirik dökümantasyon salama konusunu önemsemek (2001:6). Sonuç Türkiye, modernleme sürecini çok hızlı bir ekilde gerçekletiriyor. Müzik tarihinde, bu kadar müziksel çeitlilie bir anda giren hiçbir toplum yoktur. Ayrıca sistemsel sonuçlar yüzünden üniversiteli genç isizlerin çok azı gitar çalmayı akıl edebiliyorlar. Ancak gitar dersi alabilecek paralarının da olmaması onların bu hayalini de yerle bir ediyor. Asıl ilgisi popüler kültüre ve müzie olan çocukları tatlı sözlerle kandırıp klasik aıı yapmaya çalımak bo bir uraıdır. Ayrıca bu çabanın ne kadar verildii de tartıma konusudur. Eitim açısından bunun anlamı, müzik derslerinin imdiki kültür ve etrafında dönen bir politik bakı açısıyla yeniden yorumlanmasına ihtiyaç olduudur. Bu kesinlikle ticari arzularına ramen ve geçmiten daha etkili bir biçimde insanların bugüne ait içinde bulundukları artları anlatan tüm toplumsal fonksiyonlarıyla popüler müziktir. u ana kadar müzik öretmeninin görevi, müzikte teknik bir uzman olarak örencilerine kültürel mirası aktarmak ve örencilerin kendilerine ait genellikle renkli deerler dizisine zorla müdahale etmek yerine, daha somut ve iletiimsel bir dili kullanarak, onu daha kullanılı bir ekilde gelitirmek ve önderlik etmek deilmidir? Popüler müzik, günümüzün gerçeidir. Bunu akılda tutarak ve bu yolu kullanarak ancak nihai hedef olan sanata ve ona ilgisi olan bir topluma ulaılabilir. Burada müzik eitiminden önce sanata yönelik politikaların yeniden biçimlenmesi gerekir. Müzik öretmenleri, kültürel sermayelerini doru politika ve ideolojiler dorultusunda ne kadar çok gelitirirlerse o kadar baarılı olacaklardır. Müzik öretmenleri nota okuyabilen, arkı öretebilen öretmen stereotipinden, entellektüel bilgi birikimine sahip, bilgisine bavurulabilecek müzik pratisyenlerine evrilmelidirler. KAYNAKÇA Bennet, Tony; Popüler ve Popüler Kültür Politikası, Popüler Kültür ve ktidar: Popüler Kültür Üzerine Kuramsal ncelemeler (der: Nazife Güngör), Vadi Yayınları, Ankara, Blacking, John; Music in Children s Cognitive and Affective Development, Music and Child Development (ed: Frank R. Wilson, Franz L. Roehmann), MMB Music Inc., Washington, Dellalolu, Besim; Frankfurt Okulun da Sanat ve Toplum, Say Yayınları, stanbul, Erdoan, rfan; Popüler Kültür Alanında Egemenlik ve Mücadele, Popüler Kültür ve ktidar: Popüler Kültür Üzerine Kuramsal ncelemeler (der: Nazife Güngör), Vadi Yayınları, Ankara, Erol, Ayhan; Popüler Müzii Anlamak: Kültürel Kimlik Balamında Popüler Müzikte Anlam, Balam Yayınları, stanbul, GRAMSCI, Antonio; Hapishane Defterleri: Felsefe ve Politika Sorunları, Çev: Adnan Cemgil, Belge Yayınları, stanbul, Grossberg, Lawrence; Kültürel Çalımalar ve Yeni Dünyalar, Popüler Kültür ve ktidar: Popüler Kültür Üzerine Kuramsal ncelemeler (der: Nazife Güngör), Vadi Yayınları, Ankara, 1999.

9 Popüler Müzik ve Müzik Eitimi 393 Mark, Michael L. (ed); Music Education: Source Readings from Ancient Greece to Today, Routledge, London, Mattelart, Armand-Neveu, Erik; Kültürel ncelemelere Giri, stanbul Bilgi Üniversitesi Yayınları, stanbul, Middleton, Richard; Studying Popular Music, Open University Press, Philadelphia, Myers, Helen; The Child s World of Music, Music and Child Development (ed: Frank R. Wilson, Franz L. Roehmann), MMB Music Inc., Washington, Özbek, Meral; Popüler Kültür ve Orhan Gencebay Arabeski, letiim Yayınları, stanbul, Stokes, Martin; Türkiye de Arabesk Olayı, çev: Hale Eryılmaz, letiim Yayınları, stanbul, Tagg, Philip; Pop Music as a Possible Medium in Secondary Education, Tunalı, smail; Estetik, Remzi Kitabevi, stanbul, Uçan, Ali; nsan ve Müzik: nsan ve Sanat Eitimi, Müzik Ansiklopedisi Yayınları, Ankara, Woodford, Paul G.; Democracy and Music Education : Liberalism, Ethics, and the Politics of Practice, Indiana University Pres, Bloomington, 2005.