KEMERKÖY ve YENĠKÖY TERMĠK SANTRALLERĠNĠN RADYASYON ve KONVANSĠYONEL KĠRLETĠCĠ KAYNAKLI SAĞLIK RĠSKLERĠNĠN DEĞERLENDĠRĠLMESĠ

Transkript

1 KEMERKÖY ve YENĠKÖY TERMĠK SANTRALLERĠNĠN RADYASYON ve KONVANSĠYONEL KĠRLETĠCĠ KAYNAKLI SAĞLIK RĠSKLERĠNĠN DEĞERLENDĠRĠLMESĠ Tayfun BÜKE 1 Aylin Çiğdem KÖNE 2 1 Muğla Üniversitesi, Fizik Bölümü, Muğla, tbuke@mu.edu.tr 2 Muğla Üniversitesi, İktisat Bölümü, Muğla, ckone@mu.edu.tr Bu çalışmanın amacı, Muğla bölgesinde bulunan Yeniköy ve Kemerköy termik santrallerine ait konvansiyonel ve radyoaktif kirleticilerden kaynaklanan sağlık etkilerinin ve bu etkilerin parasal değerlerinin araştırılmasıdır. Çalışmada etki geçiş yöntemi kullanılmıştır. Hesaplarda konvansiyonel birincil kirleticilerden partikül madde, azot oksitler ve sülfür dioksit debilerinin aynı anda bir nokta kaynaktan çevreye yayılmasında, AIRPACTS programı kullanılmış; ikincil konvansiyonel kirletici debileri, azot ve sülfat aerosolleri de ayrıca göz önüne alınmıştır. Radyoizotop ( 226 Ra, 232 Th, 40 K ve 238 U) aktivitelerinin çevreye yayınımında ise CAP88-PC bilgisayar kodu kullanılmıştır. Belirtilen kirletici konsantrasyonlarının lokal ve bölgesel ölçekte hesaplanmasında, 16 rüzgâr yönünde bulunan nüfus yoğunlukları ile iklim koşulları dikkate alınmıştır. Radyasyon kaynaklı sağlık etkilerinin belirlenmesinde, Uluslararası Radyasyondan Korunma Komisyonu tarafından belirtilen sağlık risk katsayıları; konvansiyonel kaynaklı sağlık etkilerinin belirlenmesinde, Avrupa Birliği Enerji Dışsallıkları Projesi nde belirtilen doz etki katsayıları kullanılmıştır. Çalışmanın sonucuna göre, Yeniköy ve Kemerköy termik santrallerinin sağlık etkilerinin toplam parasal değerleri sırasıyla sabit fiyatlarla yıllık $3,601,000 ve $1,553,000 dır. Bu maliyetlerin, Yeniköy termik santrali için %63 ü, Kemerköy termik santrali için ise %48 i ikincil konvansiyonel kirleticilerden kaynaklanmakta olup her iki santral içinde radyasyon kaynaklı maliyetlerin, konvansiyonel kaynaklı maliyetlerin yanında ihmal edilebilir düzeyde olduğu belirlenmiştir.

2 1.GĠRĠġ Linyit ile çalışan termik santraller elektrik üretimi ile ekonomiye önemli katkılar sağlarken, santrallerden çevreye yayılan konvansiyonel kirletici ve radyasyon debilerine bağlı olarak çevresel sorunlara da sebep olabilmektedirler [1]. Enerji üretimi ve tüketimi sonucu oluşan kirlilik ya da atıkların yol açtığı kirlilik üreticilerin maliyetlerinde ya da tüketicilerin ödedikleri piyasa fiyatlarında görünmez; bir diğer ifadeyle kirlilik piyasa fiyatlarına yansımaz. Ancak, kirliliğin ortaya çıkardığı etkiler özellikle üretim birimine yakın bölgelerde yaşayan insanların yaşamını önemli ölçüde etkiler. Bu tip olumsuz dışsal etkilerin (negatif dışsallıkların) herhangi bir tazminat ödenmeden yükletilmesi nedeniyle bireylerin refahlarında kayıplar (örneğin sağlığın olumsuz etkilenmesi, hastalık ve ölüm oranlarında artışlar v.b.) meydana gelir. Günümüzde, çevre bilinci yüksek toplumlarda, termik santrallerde üretilen elektrik enerjisinin maliyet hesaplamalarında negatif dışsallıkların hesaba katılması konusunda toplumsal baskılar giderek önem kazanmaktadır. Bu bağlamda, dışsal maliyetleri ortaya koymak için ölçümlerle belirlenen çevresel etkilerin parasallaştırması görece yeni, ancak önemli bir çalışma alanını oluşturmaktadır [2, 3]. Yeniköy (2x210 MW) ve Kemerköy (3x210 MW) termik santralleri, Türkiye linyit rezervlerinin önemli bir kısmına sahip Muğla da bulunan üç termik santralden iki tanesidir ve bu linyit kömürlerinde 226 Ra, 232 Th, 40 K ve 238 U radyoizotopların doğal olarak bulunduğu değişik yöntemleri kullanan ölçümlerle ortaya konmuştur 4 6. Termik santrallerde yüksek sıcaklıklarda yakılan linyit kömürünün bileşimindeki uranyum ve diğer radyoizotoplar zenginleşmiş olarak küle geçer. Ağır küllerin bir bölümü tam yanmamış organik maddeler ile birlikte dip külü olarak ocak tabanına düşerken, hafif küller sıcak gazlarla birlikte bacaya taşınır ve uçucu külü oluşturur. Termik santrallerin elektro-filtrelerinin verimine bağlı olarak bir miktar uçucu kül ile birlikte radyoizotoplar [7]; konvansiyonel kirletici tutucu sistemlerin verimlerine bağlı olarak ise belirli miktarlarda partikül madde (PM 10 ), azot oksitler (NO x ) ve sülfür dioksit (SO 2 ) gibi konvansiyonel kirleticiler atmosfere yayılır [8]. Yeniköy ve Kemerköy termik santrallerinde partikül tutucu ve baca gazı arıtma kontrol sistemleri mevcut iken NO x önleyici kontrol sistemleri bulunmamaktadır. Santrallere ve kullandıkları linyite ait özellikler Tablo 1 deki gibidir [8 11]. Tablo 1: Santral ve linyit özellikleri Özellik Yeniköy Kemerköy Santral yaşı Yıllık yakıt tüketimi (milyon ton) Linyit ısıl değeri (kcal/kg) 1,750 1,750 Linyit sülfür oranı (%) Linyit kül oranı (%) Linyit nem oranı (%) Santral kullanma faktörü (%) Baca yüksekliği (m) Bacanın çıkış iç çapı (m) Toz emisyonu baca çıkış hızı (m/s) Çıkıştaki gaz sıcaklığı (K) Santral enerji üretimi (GWh)

3 Bu çalışmada, araştırma konusu olan Yeniköy ve Kemerköy linyit santrallerine ait konvansiyonel ve radyoaktif kirleticilerden kaynaklanan sağlık etkileri ve sağlık etkilerinin parasal değerleri etki geçiş yöntemi kullanılarak hesaplanmıştır. Konvansiyonel birincil kirleticilerden, PM 10, NO x ve SO 2 debilerinin aynı anda bir nokta kaynaktan çevreye yayılmasında, Uluslararası Atom Enerjisi tarafından geliştirilen AIRPACTS programı [12]; radyoizotop ( 226 Ra, 232 Th, 40 K ve 238 U) aktivitelerinin çevreye yayınımına ilişkin hesaplamalarda CAP88-PC bilgisayar kodu [13] kullanılmıştır. Söz konusu programlar ile santral çevrelerindeki kirletici konsantrasyonları lokal ve bölgesel ölçekte hesaplanmış, bu konsantrasyonların sağlık riskleri belirlenmiş ve parasallaştırılmıştır. Hesaplarda ikincil konvansiyonel kirletici debileri azot ve sülfat aerosolleri de göz önüne alınmıştır. 2. RADYASYON KAYNAKLI SAĞLIK RĠSKLERĠNĠN DEĞERLENDĠRĠLMESĠ CAP88-PC bilgisayar kodu Gaussion dağılım modelini kullanarak, maksimum altı kaynaktan yayınlanan radyoizotopların atmosferdeki dağılımlarını inceler. Programda duman yükselmesi için momentum, yüzdürme kuvvetleri ve sabit seçenekleri bulunmakta olup maksimum altı kaynağa kadar noktasal veya alansal tip kaynak seçenek olarak kullanılmaktadır. Herhangi bir ortamdaki radyoizotop konsantrasyonları ve bu konsantrasyonların bölge halkı üzerinde neden olabileceği radyasyon dozlarının hesaplanmasında 80 km yarıçaplı bir dairesel bölge için, 16 rüzgâr yönünde, yerel hava koşulları, bölgenin coğrafi durumu ve yerleşim birimlerinin nüfus yoğunlukları göz önüne alınmaktadır. Ölçümlerden kaynaklanan hata payını en aza indirmek amacıyla literatürde verilen [4 6] ölçülmüş maksimum 226 Ra, 232 Th, 40 K ve 238 U radyoizotop aktivite ortalamalarının santral bacalarından çevreye yayılması sonucu her bir santral çevresinde 80 km yarıçap içerisinde 16 rüzgâr yönünde ve her rüzgâr yönü için tanımlanmış 20 bölgede yaşayan topluluğun maruz kaldığı etkin kolektif radyasyon dozu hesaplanmıştır. Hesaplar her santral ve çevresi için ayrı ayrı gerçekleştirilmiştir. Santraldan çevreye yayılan yıllık i. radyoizotop aktivitesi [ Q i :Bq/yıl]; aşağıdaki gibi hesaplanır. Q i ma L (1) i Denklem (1) de, m A i L : toz emisyon debisi (kg/yıl) : uçucu kül örneklerinde ölçülen i. radyoizotop aktivitesi (Bq/kg) : santral kullanma faktörü (%) dür. Hesaplar sırasında, çalışma bölgesinde 16 rüzgâr yönünde saatlik adımlarla yıllarını kapsayan meteorolojik verilerin ortalaması programda giriş verisi olarak kullanılmıştır [14]. Tablo 2 de verilen giriş verileri kullanılarak [4 6,14 16] santral çevresinde hesaplanan kolektif etkin doz değerleri Tablo 3 te verilmiştir.

4 Tablo 2: CAP88-PC kodunda kullanılan giriģ verileri Santral Verisi Yeniköy Kemerköy Yıllık ortalama yağış miktarı (cm/yıl) Yıllık ortalama sıcaklık ( o C) Yıllık ortalama rüzgar hızı(m/s) Bulut karışım yüksekliği (m) Kirletici Emisyonları PM 10 (kg/saat) NO x (kg/saat) SO 2 (kg/saat) Maksimum ölçülmüş radyoizotop aktiviteleri 226 Ra (Bq/kg) 232 Th (Bq/kg) 40 K (Bq/kg) 238 U (Bq/kg) Kişi başına yıllık et tüketimi, (kg/yıl) Kişi başına sebze tüketimi (kg/yıl) Kişi başına yıllık tahıl tüketimi (kg/yıl) Kişi başına yıllık süt tüketimi (L/yıl) Tablo 3: Kolektif doz değerleri (kiģi.sv/yıl) Santral adı Kolektif doz Yeniköy 3.15x10-4 Kemerköy 3.77x10-4 Tablo 3 te verilen kolektif etkin doz değerleri, Uluslararası Radyasyondan Korunma Komisyonu [17] tarafından yayınlanan risk katsayıları kullanılarak 80 km yarıçapındaki her çalışma bölgesindeki yıllık ölümcül kanser, tedavi edilebilir kanser ve kalıtımsal etki vakaları her bir santral için hesaplanmış ve sonuçlar Tablo 4 te gösterilmiştir. Tablo 4: Türüne göre sağlık vakaları (olay/yıl) Sağlık Etkisi Yeniköy Kemerköy Ölümcül kanser 1.58x x10-5 Tedavi edilebilir kanser 3.15x x10-6 Kalıtımsal etki 4.10x x10-6 Sağlık birim etki maliyetleri çeşitli ülkelerde istatistiksel ömrün parasal değeri esas alınarak ölçülmekte ve bu değerin belirlenmesinde kişilerin ölüm riskinin azaltılması için ödeme istekleri ölçülmeye çalışılmaktadır. Ödeme isteğinin belirlenmesinde farklı yöntemler bulunmakla birlikte koşullu değerleme yöntemi son çalışmalarda yaygın olarak kullanılmaktadır. Sağlık etkilerinin parasallaştırılması aşamasında NUKPACTS modelinde [18] yer alan ve Denklem 2 de gösterilen ifade kullanılmıştır. Denklem 2 sağlık etkilerinin birim maliyetleri bilinmeyen ülkeler için söz konusu maliyetlerin sağlık etkilerinin birim maliyetleri bilinen ülkeler üzerinden hesaplanmasını sağlamaktadır.

5 D Y PPPGNP E Y DX (2) PPPGNP X Denklem (2) de, D Y D X PPPGNP Y PPPGNP X E : birim etki maliyeti bilinmeyen ülke : birim etki maliyeti bilinen ülke : birim etki maliyeti bilinmeyen ülkeye ait gayri safi milli hasıla (Satın Alma Gücü Paritesine göre) : birim etki maliyeti bilinen ülkeye ait gayri safi milli hasıla (Satın Alma Gücü Paritesine göre) : PPPGNP göre kayıpların esneklik katsayısı Bu çalışmada NUKPACTS bilgisayar programında Kanada için 2000 yılı US$ bazında verilen sağlık etkisi birim maliyetleri kullanılarak Denklem (2) den Türkiye için ölümcül kanser, tedavi edilebilir kanser ve kalıtımsal etki vakalarına ait birim maliyetler hesaplanmış; sonuçlar Tablo 5 te verilmiştir. Tablo 5 teki maliyetler kullanılarak santral bölgelerinde hesaplanan radyoaktif kirliliğin her sağlık etkisi için toplam maliyetleri Tablo 6 da yer almaktadır. Tablo 5: Radyoaktif kirliliğin birim etki maliyetleri (US $2000/kiĢi) Sağlık Etkisi Kanada Türkiye Ölümcül kanserin istatistiki 1.73x x10 5 parasal değeri Ölümcül kanserin yaşam 7.73x x10 5 kaybının parasal değeri Tedavi edilebilir kanser 5.77x x10 5 Kalıtımsal etkiler 1.73x x10 5 Tablo 6: Santrallerin radyoaktivite kaynaklı sağlık maliyetleri (US $2000/yıl) Sağlık Etkisi Yeniköy Kemerköy Ölümcül kanserin istatistiki parasal değeri Ölümcül kanserin yaşam kaybının parasal değeri Tedavi edilebilir kanser Kalıtımsal etkiler KONVANSĠYONEL KĠRLETĠCĠ KAYNAKLI SAĞLIK RĠSKLERĠNĠN DEĞERLENDĠRĠLMESĠ AIRPACTS programı, fosil yakıtlı termik santrallerden, atmosferik dağılım ile havaya ve sulara bulaşmış olan konvansiyonel kirleticilerin insan sağlığı, tarımsal ürünler ve binalar üzerindeki etkilerini etki geçiş yöntemi [19-21] ile fiziksel ve ekonomik olarak hesaplayan bir bilgisayar programıdır. Program Simple Uniform World Model (SUWM), Robust Uniform World Model (RUWM) ve QUick Estimation of Respiratory health Impacts (QUERI), olmak üzere üç farklı modelden

6 oluşmaktadır. Bu modeller içerisinde en gelişmişi olan QUERI modeli lokal bazda hücre üzerinden hesap yapabilmektedir [12, 22 ]. SUWM modelinde etki geçiş yaklaşımı çerçevesinde I sağlık etkisi aşağıdaki denklemden hesaplanır. I ( r) F ( r, C( Q)) da (3) alan er Denklem (3) te, (r ) : r noktasındaki etki altındaki nüfus yoğunluğu F er Q C A : doz etki katsayısı : kirletici debisi : r noktasında Q kirletici debisine bağlı hesaplanmış kirletici konsantrasyonu : etki alanı Değişken parametrelerin sabit olduğu kabul edilirse Denklem (3) aşağıdaki biçimi alır: I f ERQ (4) k Denklem (4) te, Q : kirletici debisi f ER : doz etki katsayısı : üniform etki altındaki nüfus yoğunluğu (1000 km) K : atmosferde yayılan kirleticinin tükenme hızı SUWM modeli etki altındaki bölgeyi lokal olarak ele alamamakta ve ayrıntılı kaynak emisyon bilgilerini kapsamamaktadır. SUMW modeli kullanılarak geliştirilen QUERI modeli çalışma alanını lokal ve bölgesel olarak iki bölgede ele almakta ve lokal bölgeyi 5x5 km 2 lik hücrelere bölmektedir [12,22]. QUERI programında herhangi bir kirleticinin insan topluluğu üzerindeki doz etki katsayısı Denklem (5) ile hesaplanmaktadır [12, 22]. DEF = IRR x Incidence f POP (5) Denklem (5) te, DEF : doz etki katsayısı (olay/yıl.kişi. μg/m 3 ) IRR : risk yüzdesi (%/μg/m 3 ), Incidence : tekrar seviyesi (olay/yıl.kişi) f POP : etki altındaki nüfus oranı (%) QUERI programında, konvansiyonel kirleticilerin sağlık etkilerinin parasallaştırılmasında Denklem (2) kullanılmaktadır. Bu çalışmada, AIRPACTS programının en gelişmiş modeli olan QUERI modeli kullanılmıştır. Konvansiyonel birincil kirleticiler olarak her iki santral için ölçülmüş PM 10, NO x ve SO 2 kirleticileri

7 (Tablo 2) [16] ve ikincil kirleticiler olarak bunların sebep olduğu ve özellikle uzun mesafelere kadar ulaşabilen azot ve sülfat aerosolleri hesaba katılmıştır. Santrallerin konvansiyonel yıllık kirletici emisyonları, ölçülmüş saatlik konvansiyonel kirletici emisyon değerleri ve santral yıllık kullanma faktörlerinden (Tablo 1) hesaplanmıştır. Her bir santralin yıllık kullanma faktörleri ise 2002 ile 2009 yılları ortalamasıdır. Bu çalışmada, QUERI modelinin izin verdiği merkezde santral olmak üzere lokal olarak kenar uzunluğu 100 km lik bir kare içerisinde 25 km 2 lik kare alanlardan oluşan 400 hücrede çalışılmıştır. Her hücredeki nüfus dağılımında 2010 yılı değerleri kullanılmıştır [23]. Her çalışma bölgesi için meteorolojik verilerin programa okutulduğu meteorolojik veri dosyaları hazırlanmıştır. Meteorolojik veri dosyaları saatlik 16 rüzgâr yönünde, rüzgâr yönleri, rüzgâr hızları, ortalama sıcaklıklar ve atmosferik kararlılık sınıflarını içermektedir. Meteorolojik veri dosyaları, yılları ortalamalarından hareketle her santral bölgesi için Meteoroloji Genel Müdürlüğü nden sağlanmış olan meteoroloji verilerinin [14] işlenmesi sonucu hazırlanmıştır. PM 10, NO x, SO 2, azot ve sülfat aerosollerinin atmosferde yayılım tükenme hızları meteorolojik koşullara göre değişiklikler göstermektedir [24]. Bu nedenle Muğla bölgesine uygun meteorolojik şartlar için verilen değerler atmosferde yayılım tükenme hızları giriş verisi olarak kullanılmıştır. PM 10, NO x, SO 2, azot ve sülfat aerosolleri için atmosferde yayılım tükenme hızları sırasıyla (m/s), (m/s), (m/s), (m/s), (m/s) dir [24]. Kirleticilerin sağlık etkilerinin belirlenmesinde kullanılacak sağlık etkisine ait doz etki katsayılarının biliniyor olması gerekmektedir. Bu nedenle santral bölgelerine uygun doz etki katsayılarının belirli yaklaşımlar altında kullanılabileceği SO 2 için kısa dönem ölümler, solunum ile ilgili hastane girişleri sağlık etkisi olarak kullanılırken; PM 10, azot ve sülfat aerosolleri için ise uzun dönem ölümler ve solunum ile ilgili hastane girişleri sağlık etkisi olarak kullanılmıştır. Konvansiyonel kirleticilerden kaynaklanan her bir sağlık etkisi Denklem (4) te, Denklem (5) kullanılarak hesaplanmıştır. Denklem (5) teki IRR değeri için ExternE projesinde [3] verilen değerler kullanılırken, ilgili hastalığın santral bölgesinde oluşum oranının belirlenmesinde Muğla bölgesi için mevcut sağlık istatistiklerinden yararlanılmıştır [25]. Türkiye için sağlık birim etki maliyetleri AIRPACTS programında [12] Avrupa Birliği-15 ülkeleri için 2000 yılı US$ bazında verilen sağlık etkileri birim maliyetleri kullanılarak Denklem (2) den hesaplanmıştır. Sağlık etkilerine göre doz etki katsayıları ve birim maliyetleri Tablo 7 de verilmektedir [12, 25, 26]. Tablo 7: Konvansiyonel kirleticilere ait doz etki katsayıları ve birim maliyetler Kirletici Sağlık kategorisi DEF olay/(yıl.kiģi.µg/m 3 ) Birim maliyet (US $2000/vaka) PM x x ,854 1,926 SO 2 Kısa dönem ölümler 2.58x x ,828 1,926 Azot aerosolleri 1.40x x ,854 1,926 Sülfat aerosolleri 2.30x x ,854 1,926

8 Tablo 7 deki veriler kullanılarak her bir santral için hesaplanan konvansiyonel kirleticilere ait sağlık etkileri ve bu etkilerin maliyetleri sırasıyla Tablo 8 ve Tablo 9 dedir. Tablo 8: Konvansiyonel kirleticilerin sağlık etkileri (olay/yıl) Santral Kirletici Sağlık kategorisi Lokal Bölgesel Yeniköy PM 10 SO 2 Azot aerosolleri Sülfat aerosolleri Kısa dönem ölümler 7.63x x x x x x x x x x x x10-1 Kemerköy PM 10 SO 2 Azot aerosolleri Sülfat aerosolleri Kısa dönem ölümler 2.31x x x x x x x x x x x x10-1 Tablo 9: Konvansiyonel kirleticilerin sağlık etkilerinin maliyetleri (US $2000/yıl) Santral Kirletici Sağlık kategorisi Lokal Bölgesel Yeniköy PM 10 SO 2 Azot aerosolleri Sülfat aerosolleri Kısa dönem ölümler 3.27x x x x x x x x x x x x10 3 Kemerköy PM 10 SO 2 Azot aerosolleri Sülfat aerosolleri Kısa dönem ölümler 9.92x x x x x x x x x x x x RADYOAKTĠF VE KONVANSĠYONEL KĠRLĠLĠĞĠN SAĞLIK AÇISINDAN KARġILAġTIRILMASI Bu çalışmada Yeniköy ve Kemerköy termik santralleri etki alanları için CAP88- PC ve AIRPACTS programları kullanarak hesaplanan radyasyon ve konvansiyonel kirletici kaynaklı sağlık etkileri ve sağlık etkilerinin parasal değerleri kirletici türlerine göre Şekil 1 ve Şekil 2 de karşılaştırılmaktadır.

9 Sağlık maliyeti (US $2000/yıl) Sağlık etkisi (olay/yıl) Yeniköy Kemerköy Azot a. Sülfat a. SO2 PM10 Toplam radyasyon ġekil 1: Kirletici türüne göre santrallerin sağlık etkileri 4.E+06 3.E+06 2.E+06 1.E+06 0.E+00 Yeniköy Kemerköy Azot a. Sülfat a. SO2 PM10 Toplam Radyasyon ġekil 2: Kirletici türüne göre santrallerinin sağlık etkilerinin parasal değerleri Şekil 1 ve Şekil 2 den görüleceği gibi Yeniköy ve Kemerköy termik santrallerinin toplam sağlık etkisi sırasıyla 85 kişi/yıl ve 36 kişi/yıl; bu sağlık etkilerinin parasal değerleri ise 3,601,000 US$2000/yıl ve 1,553,000 US$2000/yıl olarak belirlenmiştir. Santraller için hesaplanan sağlık değerleri ve bu değerlerin parasal değerleri kirletici bazında karşılaştırıldığında, ikincil kirleticiler olan sülfat ve azot aerosollerinin payının diğer kirletici kaynaklara göre oldukça yüksek olduğu görülmektedir. Yeniköy termik santrali için sülfat bileşenlerinin (SO 2 ve sülfat aerosolleri) toplam sağlık etkileri içerisindeki oranı %63, azot aerosollerinin toplam sağlık etkisi içerisindeki oranı %37 ve PM 10 nun toplam sağlık etkisi içerisindeki oranı ise %0.11 olarak hesaplanmıştır. Aynı sağlık etki oranları Kemerköy termik santrali için sırasıyla

10 %48, %52 ve %0.42 olarak hesaplanmıştır. Öte yandan santrallerin radyasyon ( 226 Ra, 232 Th, 40 K ve 238 U) kaynaklı sağlık etkileri, konvansiyonel kaynaklı sağlık etkileri yanında ihmal edilebilir düzeydedir. 5. SONUÇ Etki geçiş yönteminin enerji üretim ve tüketimi, ulaştırma sektörü, çevrenin korunması gibi değişik alanlarda çeşitli uygulamaları mevcuttur. Yöntemde doz etki katsayısı ve parasallaştırmada kullanılan maliyetlerdeki belirsizlikler yapılan çalışmalar ile gün geçtikçe azalmakta ve bu yöntemi kullanan çalışmalar karar vericilere oldukça geniş bir veri tabanı sağlamaktadır. Bu çalışma Türkiye de linyit santrallerinden elektrik üretimi sonucu ortaya çıkan radyoaktif ve konvansiyonel kirleticilerin dışsal maliyetlerinin etki geçiş yöntemi ile hesaplanmasına ilişkin ilk örneklerden olup, bu tür dışsallık hesaplarında sağlık dışındaki diğer etkilerin de göz önüne alınması konusunda yol gösterici niteliktedir. Çalışmanın sonucuna göre termik santrallerde radyasyon kaynaklı sağlık etkisi, konvansiyonel kirleticilere göre ihmal edilebilir düzeydedir. Ayrıca santraller, konvansiyonel kirleticiler açısından birbirleriyle karşılaştırıldığında, konvansiyonel kirletici etkilerinin santrallerden yayılan konvansiyonel kirletici debisi ile yakından ilgili olduğu söylenebilir. Çalışmanın diğer bir önemli sonucuna göre ise sağlık kaynaklı negatif dışsallıkların büyüklüğü, santrallerde mevcut baca gazı arıtma ve partikül tutucu filtreler gibi emisyon giderici teknolojilerin verimine ve santrallerin kurulu bulunduğu bölgenin nüfus yoğunluğuna bağlıdır. Bu nedenle gelecekte kurulacak güç santrallerinde tüm emisyonlar için giderici teknolojilerin bulunması yanında, santrallerin düşük nüfus yoğunluklu bölgelerde inşa edilmesi sağlık kaynaklı dışsal etkileri azaltacaktır. Son olarak, negatif dışsallıkların parasal değerlerinin enerji ve çevre politikalarına dahil edilmesi, mevcut güç santrallerinin baca gazı arıtma gibi emisyon önleyici sistemlerinin yüksek verimde çalışması için gerekli önlemlerin alınmasını ve emisyon önleyici teknolojiye sahip olmayan santrallerde söz konusu sistemlerin kurulmasını teşvik edecektir. KAYNAKLAR [1] Martin, J.E. Lee, C., Principles of radiological health and safety. Wiley- Interscience, [2] Markandya, A., Hatou, P., Bellü, L.G., Cistulli, V., Environmental economics for sustainable growth: A handbook for practitioners, Edward Elgar Publishing Cheltenham, [3] External costs: research results on socio-environmental damages due to electricity and transport. Eurepean Commission, Directorate-General for Research and Development, Report No. EUR 20198, Brussels, [4] Akyüz, T., Akyüz, S., Varinlioğlu; A., Köse; A., Eric; J., Davies, D., FT-IR, EDXRF and gamma-isotopic analyses of ashes from coal fired power plants of Turkey. Spectroscopy Letters 29,

11 [5] Ayçık, G. A., Ercan, A., Off-line determination of ash content directly in coal samples via-spectrometry. Applied Spectroscopy Reviews 33, [6] Yatağan Termik Santralı Uçucu Kül Örneklerinde Radyoaktivite Ölçümleri, Türkiye Atom Enerjisi Kurumu, Ankara, 1994 [7] Zeevaert, T., Sweeck L., Vanmarcke, H., The Radiological Impact from Airborne Routine Discharges of a Modern Coal Fired Power Plant. J. of Environmental Radioactivity 85/3, [8] Temiz Kömür Teknolojileri. Dünya Enerji Konseyi-Türk Milli Komitesi, Ankara, [9] Yıllık Rapor, Elektrik Üretim Anonim Şirketi, Ankara, [10] Yeniköy Termik Santralı Brifing Raporu,, Muğla, [11] Kemerköy Termik Santralı Brifing Raporu, Muğla, [12] Spadaro, J.V., Airpacts impacts methodology (Version 1.0). Vienna: International Atomic Energy Agency, [13] Parks, B. Chaki, S.P.E., CAP88-PC Version 2.0 Updated User s Guide, Report No: EPA 402-R , Las Vegas, [14] Muğla bölgesi yıllık meteoroloji verileri Meteoroloji Genel Müdürlüğü, Ankara, [15] Muğla ili ekonomik ve ticari durum raporu. Sanayi ve Ticaret İl Müdürlüğü, Muğla, [16] Türkiye linyit santrallerinin teknik özellikleri ve ölçülmüş konvansiyonel kirletici emisyonları, Elektrik Üretim Anonim Şirketi, Ankara: [17] Annals of the ICRP: 1990 recommendations of the international commission on radiological protection. Report No. 60, International Commission on Radiological Protection, Pergamon Press, Oxford, [18] Review of NukPacts: An environmental assessment package. International Atomic Energy Agency, Vienna, [19] Streimikiene, D. Roos, I. Rekis, J., External cost of electricity generation in Baltic States. Renewable and Sustainable Energy Reviews 13, [20] Hainoun, A. Almoustafa, A. Seif Aldin, M., Estimating the health damage costs of Syrian electricity generation system using impact pathway approach. Energy 35, [21] Sakulniyomporn, S. Kubaha, K. Chullabodhi C., External costs of fossil electricity generation: Health-based assessment in Thailand. Renewable and Sustainable Energy Reviews 15,

12 [22] Spadaro, J.V. Airpacts manual (Version 1.0). Vienna: International Atomic Energy Agency, [23] Nüfus istatistikleri, (Veri Alınma Tarihi: 15 Mayıs 2011) [24] Spadaro, J. V. AIRPACTS input data: pollutant inventory. Vienna: International Atomic Energy Agency, [25] Muğla ili sağlık istatistikleri. T.C. Sağlık Bakanlığı, Ankara, [26] Dünya kalkınma göstergeleri, (Veri Alınma Tarihi: 10 Mayıs 2011)