ULUDAĞ ÜNİVERSİTESİ TIP FAKÜLTESİ HASTANESİ NDE GÖREV YAPAN HEMŞİRELERİN İNOVATİF DÜŞÜNME BECERİLERİNİN DEĞERLENDİRİLMESİ

Transkript

1 TC OKAN ÜNİVERSİTESİ SAĞLIK BİLİMLERİ ENSTİTÜSÜ SAĞLIK YÖNETİMİ ANABİLİM DALI YÜKSEK LİSANS BİTİRME PROJESİ ULUDAĞ ÜNİVERSİTESİ TIP FAKÜLTESİ HASTANESİ NDE GÖREV YAPAN HEMŞİRELERİN İNOVATİF DÜŞÜNME BECERİLERİNİN DEĞERLENDİRİLMESİ ÖZLEM OKTAY Proje Danışmanı Yrd. Doç. Dr. Yıldırım B. GÜLHAN İSTANBUL 2014

2 TC OKAN ÜNİVERSİTESİ SAĞLIK BİLİMLERİ ENSTİTÜSÜ SAĞLIK YÖNETİMİ ANABİLİM DALI YÜKSEK LİSANS BİTİRME PROJESİ ULUDAĞ ÜNİVERSİTESİ TIP FAKÜLTESİ HASTANESİ NDE GÖREV YAPAN HEMŞİRELERİN İNOVATİF DÜŞÜNME BECERİLERİNİN DEĞERLENDİRİLMESİ ÖZLEM OKTAY Proje Danışmanı Yrd. Doç. Dr. Yıldırım B. GÜLHAN İSTANBUL 2014

3 ÖZET Bu güne kadar pek çok inovasyon tanımı yapılmıştır ve bu tanımların tamamında inovasyonda yaratıcılığın gerekli olduğu ifade edilmiştir. Daha önce çözülmemiş sorunları çözmek ya da ihtiyaçlara cevap vermek amacıyla ürün veya fikir geliştirmeye inovasyon denmiştir. Bir ürün, hizmet ya da yöntemde yenilik yaratmanın, hiç olmayan bir ürün, hizmet ya da yöntem bulmanın inovatif bir çalışma için başlangıç olabileceği ifade edilmiştir. Bütün inovasyon tanımları, bir fikri pazarlanabilir bir ürün ya da hizmete, yeni ya da geliştirilmiş bir imalât ya da dağıtım yöntemine, ya da yeni bir toplumsal hizmet yöntemine dönüştürmeyi ifade etmektedir. Günümüzde sağlık alanında da inovatif çalışmalar hız kazanmıştır. Bununla beraber geçtiğimiz yıllarda ülkemizde ilk kez hemşirelik alanında buluşlar ve inovatif çalışmaların yapılması önem arz etmiştir. Bir üniversite hastanesinde görev yapan lisans mezunu bir hemşirenin buluşu ile ülkemizde bu konu daha bilinir hale gelmiş ve böylece başka üniversitelerde buluşlar konusunda yarışmalar düzenlenmiştir. Bu çalışma Uludağ Üniversitesi Tıp Fakültesi Hastanesi ndeki hemşirelerin günümüzde hız kazanan inovasyon kavramı ile ilgili düşüncelerini ve inovatif düşünme becerilerini analiz etmek üzere yapılmıştır. Böylece buradaki hemşirelerin bu konuda ne kadar güncel oldukları ve konuyla ilgili bilgilerinin doğruluk oranları analiz edilecektir. Çalışma verileri hastanede görevli olan tüm hemşirelere uygulanacak olan 9 soruluk sosyo-demografik özellikler ile devamında buluş ve inovasyon ile ilgili 22 sorudan oluşmaktadır. Yapılan bu çalışma sonucunda hemşirelerin buluş ve inovasyon konusunda yeterince bilgi sahibi olmadıkları görülmüştür. Ayrıca inovatif bir toplum ve kurum kültürü oluşturulması için buluş ve inovasyon konusunda erken yaşlarda eğitim alınması gerektiğinin düşünüldüğü ortaya çıkmıştır. Anahtar Kelimeler: İnovasyon, buluş, hemşirelik. İ

4 ABSTRACT EVALUATION OF THE INNOVATION ABILITIES OF THE NURSES PERFORMED AT THE UNIVERSITY OF ULUDAG MEDICAL FACULTY Until today there has been made a various descriptions of innovation and in many of these descriptions, the necessity of creativity in innovation is being implied. In order to solve unresolved issues or to grant demands in ideas and in products are called innovation.it is being implied that to create an originality, a study in finding an unexisting product, service or a methodology are stated as a start of innovative study. A conversion of an idea into a marketable product or a service that has a complex production and distribution, and new social service means are stated in all definitions of innovation. As of today, innovative studies in health service are increased. In addition to this, it is presented the importance of the innovative studies in nursing profession. In our country it has become well-known by an undergraduate nursing student's invention at a university hospital consequently other universities organized competitions on inventions. This study is composed to analyze the introspective abilities, innovative ideas and conceptions of the nurses in the University of Uludag of Medical Faculty. Thereby the current level of their knowledge correctness is being analyzed. The study data include nine questions on social demographic specifications and twenty-two questions on innovation and invention. The result of this study shows that nurses do not have enough knowledge about innovation and innovative studies. It also states that, in order to create a corporation culturu, it is necessary to have an early education on innovation and innovative studies. Keywords: İnnovation, invention, nursing İİ

5 İÇİNDEKİLER SAYFA Özet... İ Abstract.... İİ İçindekiler...İİİ Tablolar Listesi......V Kısaltmalar......Vİİ 1. GİRİŞ VE AMAÇ GENEL BİLGİLER 2.1.Buluş ve İnovasyon İnovasyonun Tanımı inovasyonun Amacı İnovasyonun Türleri Ürün İnovasyonu Süreç İnovasyonu Pazarlama İnovasyonu Organizasyonel İnovasyon Türkiye de İnovasyon Faaliyetleri Türkiye de Bilim ve Teknoloji Alanındaki Avantajlı ve Avantajsız Yönler AvantajlıYönler Avantajsız yönler Ar-Ge Çalışmaları Üniversite- Sanayi İşbirliği Tekno-Kentler Patent ve Faydalı Model Kavramı İnovasyon ve Ar-Ge ye Yönelik Teşvikler GEREÇ VE YÖNTEM...15 İİİ

6 4.BULGULAR TARTIŞMA SONUÇLAR VE ÖNERİLER KAYNAKLAR EKLER...39 EK 1 - ANKET FORMU İV

7 TABLO LİSTESİ SAYFA Tablo 1: Görevlere Göre Dağılım...17 Tablo 2: Görev Yerlerine Göre Dağılım...18 Tablo 3: Eğitim Durumuna Göre Dağılım...18 Tablo 4: Cinsiyete Göre Dağılım...19 Tablo 5: Medeni Duruma Göre Dağılım...19 Tablo 6: Görev Yapma Yıllarına Göre Dağılım...20 Tablo 7: Yaşlarına Göre Dağılım...20 Tablo 8: İnovasyon kavramını bilen ve bilmeyenlerin ilgili bazı parametrelerle olan ilişkisi ile ilgili dağılım...21 Tablo 9: Meslek yılı ortalama değerleri ile inovatif çalışma yapmayı düşünme arasındaki ilişkinin karşılaştırılması...22 Tablo 10: Yaş ortalama değerleri ile inovatif çalışma yapmayı düşünme arasındaki ilişkinin karşılaştırılması...22 Tablo 11: Eğitim Durumu ile inovatif çalışma yapmayı düşünme arasındaki ilişkinin dağılımı...23 Tablo 12: Mesleki kongrelere katılım ile inovatif bir çalışma yapmayı düşünme arasındaki ilişkinin dağılımı...24 Tablo 13: İnovatif bir çalışma yapmayı düşünme ile uygulamaya geçme arasındaki ilişkinin dağılımı...25 V

8 Tablo 14: Buluş ve İnovasyon konusunda eğitim alma ile inovatif bir çalışma yapmayı düşünme arasındaki ilişkinin dağılımı...26 Tablo 15: Çalışılan kurumun inovatif fikirleri desteklemesi ile inovatif bir çalışma yapmayı düşünme arasındaki ilişkinin dağılım...27 Tablo 16: Buluş ve İnovasyon konusunda eğitim alma ile inovatif bir toplum ve kurum kültürüne önem verme arasındaki ilişkinin dağılımı...28 Tablo 17:Erken yaşlarda yaratıcılık ile ilgili eğitim alınması gerektiğini düşünenler ile inovatif bir toplum ve kurum kültürüne önem verme arasındaki ilişkinin dağılımı...29 Vİ

9 KISALTMALAR VE SEMBOLLER Ar-Ge : GSMH: OECD : TEKMER: USAM: GSYH: Araştırma Geliştirme Gayrisafi Milli Hasıla Ekonomik işbirliği ve Kalkınma Örgütü Teknoloji Merkezi Ulusal Güvenlik ve Strateji Araştırma Merkezi Gayrisafi Yurtiçi Hasıla TÜBİTAK: Türkiye Bilim ve Teknoloji Araştırma Kurumu TTGV: KOSGEB: Türkiye Teknoloji Geliştirme Vakfı Küçük ve Orta Ölçekli İşletmeleri Geliştirme ve Destekleme İdaresi Başkanlığı IASP: TOBB: KOBİ: ULUTEK: Uluslararası Bilim Parkları Birliği Türkiye Odalar Borsalar Birliği Küçük ve Orta Bütçeli İşletmeler Uludağ Üniversitesi Teknoloji Geliştirme Merkezi Vİİ

10 1.GİRİŞ VE AMAÇ Toplumların sosyo-ekonomik kalkınması, teknolojik gelişmeler ve bilimsel ilerlemeler ile sağlanabilir. Teknoloji ve bilgi ithalatı ile ülkelerin uzun süre ayakta kalması ya da gelişmelerini sürdürmesi mümkün değildir. Bu ülkelerin rekabet güçleri olamayacağı gibi satın aldıkları bilgi ve teknoloji de kısa sürede geçerliliğini kaybedecektir. Her alanda küresel rekabetin yaşandığı yeni dünya düzeninde ülkelerin ekonomik gelişimleri için kendi teknoloji ve bilgilerini üretmeleri ve her alanda Ar-Ge yatırımlarına önem vermeleri gerekir. Türkiye de Avrupa standartlarında üretim yapan köklü şirketler kesintisiz olarak Ar-Ge çalışmalarını sürdürmektedir. Nitekim bu firmalar uluslar arası standartlarda teknoloji üretmekte olup şirket ekonomilerini ayakta tuttukları gibi ülke ekonomisine de katkı sağlamaktadırlar. Sağlık alanında ise, Ülkemiz kullandığı teknolojinin neredeyse tamamını yurt dışından almaktadır. Bu alanda yapılan buluşlar yeteri kadar desteklenmediği gibi, gerekli Ar-Ge yatırımı da yapılmamıştır. Amerika gibi ülkelerde Ar-Ge yatırımlarına GSMH nın % 2.78 i ayrılırken, ülkemizde bu oran %0.6 dır. Son yıllarda Üniversite- Sanayi işbirliği konusunda hükümetin duyarlılığı artmıştır ancak yeterli değildir. Üniversitelerin yenilikleri üretme, izleme ve değerlendirme yoluyla sanayiye katkıda bulunması, sanayicilerin de, Ar-Ge ye dayalı ihtiyaçlarının üniversite bilimselliği kapsamında çözüme ulaştırması bu işbirliği sayesinde gerçekleştirilebilecektir. Bu amaçla, Türkiye de ağırlığı üniversite kampüslerinde olan 31 Tekno-Kent kurulmuştur ve bunlardan yaklaşık 20 tanesi aktif olarak çalışmaktadır. Ancak yine de Türkiye nin bu günkü durumu, ülkemize ait üretime dönüştürülen proje sayılarının yetersizliğini gözler önüne sermektedir(1). Bu çalışmada, hemşirelerin buluş ve inovasyon konusundaki farkındalıklarının ölçülmesi hedeflenmiştir. Anket çalışmasının yapıldığı Uludağ Üniversitesi Tıp Fakültesi Hastanesi nde buluş yapan bir hemşirenin olmasının, bu hastanede çalışan hemşirelerin bu konudaki duyarlılıklarının ölçülmesinde etkili olabileceğini düşündürmektedir. Çalışmanın yapıldığı hastanenin bulunduğu kampüs içinde Ar-Ge çalışmalarının ve danışmanlığın yapıldığı bir Tekno-Kent vardır. 1

11 Hemşireler sağlık sistemi içinde, insan gücü olarak önemli bir yere sahiptir. Araştırmanın yapıldığı hastane bir üniversite hastanesidir ve görev yapan ortalama 500 hemşirenin en az %90 ı lisans ya da yüksek lisans mezunudur. Günümüzde hemşireler her türlü bilgiye ulaşabilmekte ve araştırmalara dayalı yeni bilgiler üretme konusunda bağımsız çalışmalar yapmaktadırlar. Bu çalışma hemşirelerin, buluş yapmak, faydalı bir ürün ya da yöntem geliştirmeye yönelik inovasyon konusundaki bilgi, görüş ve çalışmalarını araştırmak konusunda ülkemizde yapılan ilk çalışmadır. Bu nedenle de önemli ve heyecan vericidir. 2

12 2.GENEL BİLGİLER 2.1.Buluş ve İnovasyon Türkçe de yenilik, yenileme gibi sözcüklerle ifade edilen kavramın aslı inovasyon olup, Latince bir sözcük olan innovatus tan türemistir. Toplumsal, kültürel ve idari ortamda yeni yöntemlerin kullanılmaya başlanması anlamındadır(2). Buluş, ürün, hizmet ve süreç için yeni bir fikrin yaratılması olarak tanımlanabilir(3). İnovasyon, ülkelerin sürdürülebilir ekonomik büyümeyi yakalaması, toplumsal refah ve yaşam kalitesini yükseltmesi için en önemli araçtır(4). İnovasyon icat ya da buluş demek değildir. Buluşların sonuçlarından yararlanabilir ancak asıl önemli olan ekonomik getirisi olan, henüz yapılmamış bilinmeyen bir şeyleri yapmaktır. Bu nedenle de fikirler ve kavramlar önem kazanır. Örneğin elektrikli süpürge J. Murray Spengler tarafından icat edilmiştir ancak ticarileştirilmesini ve satışını W. H. Hoover adlı bir deri imalatçısı gerçekleştirmiştir. Bunun için de Spengler adı değil, Hoover adı dünya çapında tanınmıştır(2). İnovasyon terimi, küçük gelişmelerden, endüstrinin dönüşümüne neden olabilen önemli buluşlara kadar geniş bir alanı kapsamaktadır. Bu açıdan inovasyonun farklı bir temel sınıflandırma kriteri inovasyonun radikallik düzeyine ve sebep olduğu etki düzeyine bağlı olarak yapılır. Bu tür inovasyonlar radikal (süreksiz ya da devrimsel) ve kademeli (sürekli ya da evrimsel) inovasyonlar olarak ifade edilir. Radikal inovasyon, genellikle yoğun geliştirme çabaları sonucu ortaya çıkan, müşteri ya da endüstri için tamamen yeni olan inovasyonları ifade eder. Kademeli inovasyon ise, mevcut ürün ve süreçlerin geliştirilmesidir(5). Bu çalışmadaki amaç, hemşirelerin genel kavram olarak buluş ve inovasyonun neyi ifade ettiği konusundaki görüşlerini almak, kendilerinin inovatif düşünme becerilerini ölçmek ve ülkemiz insanlarının inovatif düşünme becerisi kazanmaları için neler yapılabileceği konusundaki önerilerini değerlendirmek olacaktır. 3

13 İnovasyonun Tanımı Ekonomik işbirliği ve Kalkınma Örgütü nün (OECD) literatüründe inovasyon bir fikri pazarlanabilir bir ürün ya da hizmete, yeni ya da geliştirilmiş bir imalat ya da dağıtım yöntemine, ya da yeni bir toplumsal hizmet yöntemine dönüştürmeyi ifade eder. Yenilik hem bir süreci hem de bir sonucu anlatır(6). Avrupa Birliği nin tanımına göre inovasyon, ekonomik ve sosyal çevrelerde yeniliğin, başarılı bir şekilde üretilmesi, özümsenmesi ve sömürülmesidir(7) İnovasyonun Amacı İnovasyonun temel amacı karı artırmak ve işletmeye rekabet üstünlüğü sağlamaktır. Çünkü karlılık, şirketlerin başarısını gösteren önemli unsurlardan biridir. Ancak inovasyon projelerinin belirli bir mali külfeti vardır. Bu durum başta karlılığı azaltır gibi gözükse de, gerçek bunun tam tersidir. İnovasyonlar başarıya ulaşırsa maliyetleri düşürür, üretim sürecini kısaltır, performansı ve verimliliği yükseltir. Bütün bu olumlu gelişmeler işletmenin karlılığını arttıracaktır. Önemli olan sabırlı olmaktır çünkü inovasyon çalışmalarında hemen sonuç almak neredeyse imkânsızdır. Uzun vadede şirketlere büyük faydalar sağlayacak olan inovasyonlar, hem dolaylı hem de doğrudan karın arttırılmasına ciddi katkılarda bulunacaktır İnovasyonun Türleri Oslo Manual klavuzunda (2005), ürün inovasyonu, süreç inovasyonu, pazarlama inovasyonu ve organizasyonel inovasyon olarak dörtlü bir sınıflandırma yapılmıştır. İnovasyon ayrımının diğerlerini de kapsayıcı biçimde olmasından dolayı bu çalışma için, bu dörtlü ayrım ele alınıp, incelenmiştir(8) Ürün inovasyonu Yeni veya ürünün özellikleri yahut kullanılma amacıyla ilişkili olarak önemli ölçüde geliştirilmiş ürün veya hizmetin ifadesidir. Ürün inovasyonu, teknik özelliklerde, 4

14 bileşenlerde, materyallerde, bütünleşik yazılımlarda kullanıcı dostu veya diğer fonksiyonel özelliklerde önemli gelişimleri içerir. Ürün inovasyonları incelenirken, işletme için ve pazar için yeni ürün şeklinde bir ayrıma gidilmiştir. Ürün uygulanmasının mümkün olması ve geliştirilen yeni ürünün özellikle de toplu pazarlanabilir, satılabilir olması ile ilişkilendirilmiştir(8) Süreç inovasyonu Yeni veya önemli ölçüde değiştirilmiş üretim veya teslimat yönteminin veya uygun ve yeni ara basamakların uygulanmasıdır. Bu yöntemin uygulanması; tekniklerde, ekipmanda ve/veya yazılımda önemli gelişmeleri içerir. Dolayısıyla süreç inovasyonlarının, bir bütün olarak ürün değil de ürünün geliştirilmesi veya yaratılmasına ilişkin gerçekleştirilmesi gereken adımların bütünü veya herhangi birinde inovatif davranılmasını ifade ettikleri ileri sürülebilir. Geleneksel ham petrol arıtma yerine konserve gibi yenilenebilir işletme kaynaklarından otomotiv yakıtı üretmek için yeni üretim yolları geliştirmek süreç inovasyonu örneği olarak sunulabilir(8) Pazarlama inovasyonu Ürün tasarımında veya paketlemede, ürün konumlandırma ve tutundurmada, ürün promosyonu veya fiyatlamada önemli değişimleri içeren yeni pazarlama yöntemlerinin uygulanmasıdır. Bu tür inovasyonlar, satın alma süreci boyunca olası müşterilerle gelişecek etkileşimi farklılaştırmaya odaklanır. Bunun anlamı müşteri-satıcı ilişkisinin geleneksellikten kurtarılması ve nihayet inovatif bir yol veya yöntem geliştirilmesidir(8) Organizasyonel inovasyon Organizasyonel yenilikler ile ilişkili eğitim faaliyetleri, makine ve teçhizat, diğer dış bilgiler ve başka sermaye niteliği taşıyan malların edinimini de kapsamaktadır. Ticari uygulamalardaki, işyeri ve dış ilişkilerin organizasyonundaki yeni yöntemler ile ilgilidir. Organizasyonel inovasyonlar, daha çoğunlukla maddi ve beşeri kaynakların en optimal şekilde bir araya getirilmesini sağlayacak yeni ve farklı yapılanmaları ifade eder. Organizasyonel inovasyonlar, mutlaka stratejik kararlara ve dolayısıyla üst 5

15 yönetime dayansa da, aynı zamanda ilgili bütün paydaşların katkı ve desteğini ve dolayısıyla, katılımcı bir yönetsel anlayışı da gerektirir. Buna göre, tepe yönetim inovasyon sürecini desteklerse ve firma içinde uygun iklim yaratırsa, yeni ürünler, hizmetler ve süreçler gibi inovasyonlar sayesinde sürdürülebilir rekabet avantajı kazanır(8). 6

16 2.2. Türkiye de İnovasyon Faaliyetleri OECD (Ekonomik İşbirliği ve Kalkınma Örgütü), yaşanan deneyimlerle beraber özellikle gelişmekte olan ülkeler için bir bilim, teknoloji ve yenilik politikası geliştirmenin gereğini vurgulayarak politika belirleyiciler için şu önerilerde bulunmaktadır: Ar-Ge finansmanı için piyasa mekanizmalarını etkin bir biçimde harekete geçirmek, örneğin girişimciler için risk sermayesinin yolunu açmak, Yetenek ve birikimlerin arz ve talebinin buluşturulmasında yeni organizasyonel uygulamalar geliştirmek, Bilginin yayılmasının ve finansmanın önündeki engellerin kaldırılmasına yardımcı olacak hukuksal düzenlemeleri yaparak, mevzuatı, teknolojik girişimciliği destekleyecek biçimde geliştirmek ve bunun gerekleriyle uyumlu hale getirmek, Kamu ve özel sektör arasında ortak girişimleri destekleyerek, yeni teknolojilerin yaratılma ve yaygınlaşmasını artıracak yeni mekanizmalar geliştirmek, Ürün, işgücü ve finans piyasaları arasındaki koordinasyonu artırmak; koordinasyonun etkinliğinin sağlanması için eğitime özel önem vermek(9) Türkiye de Bilim ve Teknoloji Alanındaki Avantajlı ve Avantajsız Yönler Dokuzuncu Kalkınma Plânı, Bilim ve Teknoloji Özel İhtisas Komisyonu Raporuna göre, Türkiye de Bilim ve Teknolojiyi ilgilendiren alanlarda tespit edilmiş avantajlı ve avantajsız hususlar şu şekilde belirtilmiştir: Avantajlı yönler Türkiye nin eğitilebilme ve yönlendirilme potansiyeli olan genç nüfusa sahip olması ve Türkiye de yeniliğe açık, risk almaya yatkın girişimcilik ruhuna sahip insanların olması, Bilim, teknoloji ve ilgili sektörler üzerine çok sayıda çalışmalar yapılmış olması, Türkiye nin stratejik ve coğrafi konumu, doğal kaynaklara sahip olması, 7

17 Gelişmiş yüksek lisans ve doktora programlarının varlığı, Ar-Ge destek programları ve araştırmacı kadrolara sahip ve düzenli olarak finanse edilen üniversite ve kamu araştırma kuruluşlarının varlığı, Üniversite-sanayi işbirliği, girişimcilik ve özel sektör Ar-Ge faaliyetlerini destekleyecek ve üniversitelerdeki araştırmaların bu faaliyetlere katılımını kolaylaştıran, köprü vazifesi gören Tekno-Kent, TEKMER ve USAM vb. programların varlığı, Ölçek ekonomisine sahip dinamik bir sanayinin varlığı, sayılabilir(10) Avantajsız Yönler Bilim ve teknoloji politikalarının ülkenin ihtiyaçlarına yönelik uzun vadeli ve yeterli olacak şekilde belli bir sistem dâhilinde oluşturulamaması, Sektörler arası bilgi paylaşımı ve ilgili kurumlar arası iletişimde meydana gelen eksiklikler, beraber ve takım olarak çalışma kültürünün yeterince gelişmemiş olması ve ilgili kurumlar arasında yeterli koordinasyonun oluşturulamaması, Bilim ve teknoloji kültürü ve farkındalığının tabana yayılmamış olmasından dolayı, yeterince sahiplenilmemesi, dolayısıyla siyasal erk üzerinde uygulama yönünde bir sorumluluk duygusunun gelişmemesi, Ar-Ge ve yeniliği yapacak nitelikli insan yetiştirilmesi ve eğitimine yönelik yapılan yatırımların eksik ve verimsiz olması, Lisans ve lisansüstü eğitim programlarında farklı alanlardan öğrencilerin beraber çalışmasını geliştirici çalışma kültürünün eksik olması; bunları sağlayıcı, ders, faaliyet ve akademik programların yeterli olmaması, Ar-Ge harcamalarının toplam içerisinde oran olarak az kalması, yeterli Ar-Ge birimlerinin kurulmaması ve Ar-Ge ye yönelik nitelikli personel istihdam edilmemesi, Teşvik tedbirlerinin, Ar-Ge ye yönelik devlet yardımlarının yeterli olmaması 8

18 sonucunda ithalatı özendirici, Ar-Ge yi caydırıcı sonuçlar çıkması, dolayısıyla dışarıdan lisansa ve know-how/ iş bilgisi aktarımına ve teknoloji transferine dayalı üretim anlayışının süre gelmesi, Ar-Ge maliyetinin yüksek olması, Ar-Ge yatırımlarındaki, risk ve belirsizlikleri karşılamak üzere risk sermaye şirketlerinin yetersizliği, özellikle çekirdek ve başlangıç aşamasındaki Ar-Ge çalışmalarına yönelik, başlangıç sermayesi şeklindeki oluşumların yetersizliği, Üniversite-sanayi işbirliğinin her iki taraftan kaynaklanan sebeplerden dolayı yeterince gelişememesi, üniversitelerdeki akademik yükselme düzeninin bilimsel yayınlara önem vermesi, sanayide yenilikçilik ve teknoloji geliştirme zihniyetinin eksikliği sonucunda sanayiye yönelik Ar-Ge projesi üretebilme kısa vadeli ve yatırım gerektirmeyen sorunlara yönelmeleri, Patent Yasasında, patent başvurularının işleyiş sürecinde yetersizlikler yaşanması(10) Ar-Ge Çalışmaları Türkiye 9. Kalkınma Planı na göre, Ar-Ge harcamalarının GSYH içindeki payı 2002 yılı itibariyla yüzde 0,67 olup, bilim ve teknoloji alanında gelişmis ülkelerle karşılaştırıldığında oldukça düşük olduğu görülmektedir yılından itibaren bilim ve teknolojiye ayrılan kamu kaynakları önemli ölçüde arttırılmış olmakla birlikte, Ar-Ge harcamalarının GSYH içindeki payı halen yüzde 1 in altındadır (11) denmektedir. Yine Dokuzuncu Kalkınma Plânında yapılan tespitlere göre; Ar-Ge harcamalarının GSYH içindeki payının artırılmasında, devlet bütçesinden giderek artan ölçüde Ar-Ge ye yönelik olarak yapılan yatırımların ve sağlanan desteklerin yanında özel sektör Ar-Ge harcamalarının da ciddi oranda artması büyük önem taşımaktadır yılı itibari ile toplam Ar-Ge harcamalarının yüzde 64,3 ü yükseköğretim, yüzde 7 si diğer kamu kurumları ve yüzde 28,7 si özel sektör tarafından gerçekleştirilmektedir (11). 9

19 2013 yılı itibari ile özel sektörün toplam Ar-Ge harcamalarının en az yüzde 60 ını gerçekleştirmesi hedeflenmektedir. Bu kapsamda kamu tarafından sağlanacak olan destekler özel sektörün Ar-Ge faaliyetlerini arttırmasına yönelik olacaktır. İlk dört kalkınma Plânında, Ar-Ge ye yapılan harcamaların büyük bir bölümü üniversite dışındaki kamu kesiminde gerçekleşmiştir. Ancak, bu dönemden sonra üniversitenin payı hızlı bir şekilde artmaya başlamış ve bugün, üniversitenin payı diğer kamu kesimini büyük ölçüde geride bırakmıştır. Bununla beraber, tüm Plân dönemlerinde özel sektörün Ar-Ge katkı payının yeteri kadar olmadığı görülmektedir(10). Devlet de son yıllarda Ar-Ge yatırımları konusunda verdiği teşvikleri arttırmıştır. Bu teşvikler, vergi muafiyetleri ve/veya indirimlerin sağlanması, bürokratik işlemlerin azaltılması, finansal desteklerin sağlanması şeklinde görülmektedir. Özellikle TÜBİTAK, TTGV, KOSGEB gibi kuruluşların Ar- Ge faaliyetlerini desteklemeye yönelik finansal, eğitim ve danışmanlık destekleri mevcuttur. Ayrıca teknoloji geliştirme bölgelerinde faaliyet gösteren firmalara vergi muafiyeti hakkı tanınmıştır(11). Ancak Türkiye de, Ar-Ge faaliyetleri yapan, bu faaliyetlere destek sağlayan ve bu faaliyetlerin sonucunda elde edilen bilgi ve teknolojiyi kullanan kurumlar arasında yeterli iletişimin sağlanamaması, arada güçlü bir bağın kurulamamış olması nedeniyle, verim azalmakta, sürecin işleyişinde sıkıntılar çıkmakta, Ar-Ge faaliyetlerinin sonuçları uygulamaya geçirilememekte, yapılan çalışmalar sonucunda elde edilen kazanımlardan yeteri kadar faydanılamamakta ya da araştırmalar genellikle sanayinin ihtiyaç ve talebinden uzak olmaktadır(10). Son yıllarda Türkiye de üniversite-sanayi işbirliğini artırmak için somut gelişmeler yaşanmıştır. TÜBİTAK ve KOSGEB gibi kuruluşlarca desteklenen sanayi projeleri ve Çerçeve Programlar kapsamında yapılan çalışmalar, Türkiye de sayısı gittikçe artan teknoloji geliştirme bölgeleri (teknokentler) ve son olarak, Sanayi Bakanlığı nın SANTEZ Projesi ile Türk sanayisi nin gerek ulusal ve gerekse uluslararası alanda etkin Ar-Ge faaliyetlerini yürütebilmesine olanak sağlanmaya çalışılmış ve bu kapsamda birçok üniversite ve sanayi kurulusu ortak çalışma yapma fırsatını yakalamıştır. Sonuçta üniversite-sanayi işbirliği bir ivme kazanmıştır(11). 10

20 2.2.3.Üniversite-Sanayi İşbirliği Üniversite-sanayi işbirliği; bilimsel, teknolojik ve ekonomik yönden ilerlemesağlamak amacıyla üniversitelerin mevcut imkânları ile sanayinin mevcut imkânlarının birleştirilmesiyle yapılan sistemli çalışmalar bütünüdür. Bir başka deyişle, üniversitelerdeki mevcut bilgi potansiyeli, nitelikli, yetişmiş beyin gücü ile sanayinin tecrübeleri ve finansal gücünün bir sistem dâhilinde birleştirilerek; yapılan bilimsel, teknolojik ve ekonomik faaliyetler bütünüdür(12) Tekno-Kentler Tekno-Kentler bilim ve teknoloji üzerinde çalışmalar yapan, projeler üreten merkezlerdir. İlk kez 1950 yılında Amerika da Tekno-Park olarak ifade edilmiştir. Dünyanın çesitli ülkelerinde hatta aynı ülkenin çesitli bölgelerinde ekonomik ve sosyal sartlar farklılıklar göstermektedir. Buna baglı olarak teknokentler; kurulusları, örgütlenisleri, amaçları, sunmakta oldukları hizmetler, idari yapıları bakımından birbirinden farklı yapılar gösterir. Dolayısıyla tekno-kentler için tek ve kapsayıcı bir tanım yapmak zordur(13). Uluslararası Bilim Parkları Birliği nin (IASP) tanımında, bilim parkı; Temel amacı ilgilendiği iş dallarında ve bilgi temelli kuruluşlarda yenilikçilik (inovasyon) ve rekabetçilik kültürünü geliştirerek toplumun değerini artırmak olan özelleşmiş profesyoneller tarafından yönetilen bir organizasyondur. Bu hedeflere ulaşabilmek için, bilginin, üniversitelerden, Ar-Ge kurumlarından, enstitülerden, şirketlere akmasını sağlar ve kontrol eder. Yenilikçilik (inovasyon) tabanlı şirketlerin, kuluçka ve spin off prosesleri vasıtasıyla kurulmasını ve büyümesini kolaylaştırır ve diğer servisleri de yüksek kalitede tesisler ve alanlarıyla hizmete sunar. denmektedir. IASP, bu tanımı, dünya genelinde elemanlarının bulundugu 63 ülkedeki bilim ve teknoloji parklarının modellerini ve tecrübelerini göz önüne alarak yapmıstır. IASP nin bilim parkı tanımlaması, teknoloji parkı, tekno-polis, teknopol, tekno-kent ve araştırma parkı gibi tanımlamaları kapsar(14). 11

21 Patent ve Faydalı Model Kavramı Buluş, bir ürün veya yönteme ilişkin spesifik bir problemin çözümüdür. Buluş sahibine, buluş konusu ürünü üretme, satma ve kullandırma konusunda belli bir süre ayrıcalık veren sisteme ise patent denilmektedir(15). Bu süre 20 yıldır. Patent, endüstri alanındaki bir bulusun sahibine resmi bir organ tarafından verilen ve bu buluşunun belirli bir süre kendisinin izni olmaksızın başkalarınca kullanılmasını engelleme yetkisi sağlayan belgedir. Bu doküman, hak sahibine belirli bir süre için buluşunun başkalarınca üretimi, kullanılması, satımı ve ithalini engelleme hakkını sağlar(16). Faydalı Model, Türkiye'de ve dünyada yeni olan ve sanayiye uygulanabilen buluşların sahiplerine belirli bir süre, bu buluş konusu ürünü üretme ve pazarlama hakkının tanınmasıdır. Bu süre 10 yıldır. Faydalı model belgesi verilmesi işlemleri, patent verilmesine oranla, hem zaman hem de masraf açısından daha elverişlidir(16). Bir buluşun patent alabilmesi için 3 temel özellik aranır, bunlar; yenilik, buluş basamağı içermesi, sanayiye uygulanabilir olmasıdır. Patent bu 3 özelliğe sahip iken, Faydalı Model de 2 nci özellik olan buluş basamağı aranmaz. Yani Faydalı Model e konu olan ürünün yeni olması yeterlidir, Buluş basamağı içermesi gerekmez. Bu anlamda Faydalı Model için ufak patent (petty patent) tabiri de kullanılmaktadır. Patent ile Faydalı Model arasındaki diğer bir fark da koruma süresinde görülür. Patentin koruma süresi 20 yıl iken, Faydalı Modelin koruma süresi 10 yıldır. Önemli farklardan birisi de Faydalı Model için araştırma ve inceleme yapılmasına gerek olmamasıdır. Oysa Patent belgesi alırken araştırma ve inceleme süreçlerinden hepsini tamamlamak gerekir(17) İnovasyon ve Ar-Ge ye Yönelik Teşvikler - TÜBİTAK; girişimcilik olgusunun teknoloji ve yenilik odaklı firmalara yönelmesini ve lisans, yüksek lisans veya doktora düzeyinde eğitimli öğrenci ve mezunların bilgi ve araştırmalarını ticari ve katma değeri yüksek ürünlere dönüştürebilmelerini teşvik etmek amacıyla TÜBİTAK, Teknoloji ve Yenilik Odaklı Girişimleri Destekleme Programını 12

22 (TEKNOGİRİŞİM) kurgulamış ve uygulamaya almıştır(18). - Türk Teknoloji Geliştirme Vakfı (TTGV) Türk sanayi kurum ve kuruluşlarında araştırma ve yenilikçilik kavramın yerleşmesinde önemli rol oynamaktadır. TTGV nin geliştirdiği teknoloji tabanlı ve yüksek büyüme potansiyeli olan firmalar yaratmayı ve geliştirmeyi hedefleyen Risk Paylaşımı Projeleri Destekleri kapsamında, ileri teknoloji alanlarında küçük bütçeli ve yüksek riskli proje sahibi girişimcilerin ve kurulma aşamasında yer alan kuruluşlar ile yeni kurulan kuruluşlara destek sağlanması hedeflemektedir(19). - Küçük ve Orta Ölçekli Sanayi Geliştirme ve Destekleme İdaresi Başkanlığı (KOSGEB) tarafından, bilim ve teknolojiye dayalı yeni fikir ve buluşlara sahip işletmelerin, ulusal ve uluslararası platformlarda rekabet edebilecek teknolojik düzeyde kurulması, gelişmesi ve yeni ürün üretilmesi veya geliştirilmesi amacı ile bu işletmelere teknolojik araştırma ve geliştirme desteği verilmektedir. Ayrıca yine KOSGEB, işletmeler tarafından yapılan çalışmalar neticesinde, patent belgesi, faydalı model belgesi veya endüstriyel tasarım tescili ile sonuçlanan bir buluş veya tasarımın ortaya çıkması durumunda, yurtiçi ve yurtdışından; patent, faydalı model belgesi, endüstriyel tasarım tescili belgesi ve entegre devre topografyaları tescil belgesi alınması için yapılan giderlere de destek vermektedir(20). - TOBB un KOBİ ler için uyguladığı teşvik ve destek amaçlı iki program bulunmaktadır. Bunlar; KOBİ Garanti Fonu ve KOBİ Girişim Sermayesi (Risk Sermayesi) Yatırım Ortaklığı. TOBB un Kredi Garanti Fonu nun sloganı "Kredinizi bankadan, teminatınızı bizden alın" şeklindedir. İyi projesi olan fakat teminat bulamayan KOBİ lere TOBB banka kredileri için teminat vermektedir. 400 bin Euro veya YTL karşılığı limit içinde, çalışan sayısı 250 den az işletmelere kredinin en çok yüzde 80 ine kadar fona dayalı olarak garanti veriliyor. 200 bin Euro limitini asan kredilerde garanti oranı yüzde 70 e düşmektedir. Verilen bilgilere göre, bugüne kadar 2 bin KOBİ bu imkândan yararlanarak bankalardan 300 milyon YTL dolayında kredi kullanmıştır(21). 13