6331 SAYILI İŞ SAĞLIĞI VE GÜVENLİĞİ KANUNU KAPSAMINDA ÇALIŞMAKTA OLDUĞUMUZ SEKTÖRÜN DEĞERLENDİRİLMESİ

Transkript

1 YENİ YÜZYIL ÜNİVERSİTESİ SAĞLIK BİLİMLERİ ENSTİTÜSÜ 6331 SAYILI İŞ SAĞLIĞI VE GÜVENLİĞİ KANUNU KAPSAMINDA ÇALIŞMAKTA OLDUĞUMUZ SEKTÖRÜN DEĞERLENDİRİLMESİ Bitirme Projesi Ömer Buğra YÜZBAŞIOĞULLARI Bölüm: İş Sağlığı ve Güvenliği Danışman Prof. Dr. Gül BAKTIR Bitirme Tarihi (Şubat, 2014)

2 YENİ YÜZYIL ÜNİVERSİTESİ SAĞLIK BİLİMLERİ ENSTİTÜSÜ 6331 SAYILI İŞ SAĞLIĞI VE GÜVENLİĞİ KANUNU KAPSAMINDA ÇALIŞMAKTA OLDUĞUMUZ SEKTÖRÜN DEĞERLENDİRİLMESİ Bitirme Projesi Ömer Buğra YÜZBAŞIOĞULLARI Bölüm: İş Sağlığı ve Güvenliği Danışman Prof. Dr. Gül BAKTIR Bitirme Tarihi (Şubat, 2014)

3 I Özgünlük Bildirisi 1. Bu çalışmada, başka kaynaklardan yapılan tüm alıntıların, ilgili kaynaklar referans gösterilerek açıkça belirtildiğini, 2. Alıntılar dışındaki bölümlerin, özellikle projenin ana konusunu oluşturan teorik çalışmaların ve yazılım/donanımın benim tarafımdan yapıldığını 3. Araştırma ve/veya anket çalışmaları için etik kurul onay yazısı alındığını bildiririm. İstanbul, 2014 Ömer Buğra YÜZBAŞIOĞULLARI

4 II 6331 SAYILI İŞ SAĞLIĞI VE GÜVENLİĞİ KANUNU KAPSAMINDA ÇALIŞMAKTA OLDUĞUMUZ SEKTÖRÜN DEĞERLENDİRİLMESİ ÖZET 6331 sayılı İş Sağlığı ve Güvenliği Kanunu, tarihli ve sayılı Resmi Gazetede yayımlanmış, ancak bazı maddeleri dışında kalan hükümleri için 38. maddesiyle farklı yürürlük tarihleri belirlenmiştir. Kanun, 4857 sayılı İş Kanununun 77 vd. maddelerinde ve dolayısıyla İş Kanununa tabi işçiler ile çıkar ve stajyerler için düzenlenen iş sağlığı ve güvenliği kurallarını özellikle 89/391 sayılı Avrupa Birliği Direktifini dikkate alarak daha kapsayıcı ve modern bir anlayışla revize etmiştir. Kanunun getirdiği başlıca değişiklik kapsam bakımından olmuştur.kanun, özellik arz eden tehlikeler için çalışanlara yeni haklar tanımış, bu hakların kullanılabilmesi için işverene yeni yükümlülükler öngörmüştür. Bu çalışmada, iş sağlığı ve güvenliği kapsamında, belirlenmiş çevre projelerinde gerçekleştirilen saha çalışmaları esas alınarak, tesislere ilişkin risk analizlerinin yapılması ve risk skorlarının belirlenmesi amaçlanmıştır. Bu kapsamda iş sağlığı ve güvenliği ile ilgili kavramlarla birlikte, risk analizinin ulusal ve uluslar arası mevzuatta ve standartlarda geçen farklı tanımları da ortaya konulmuştur. Risk analizi çalışmalarının, iş sağlığı ve güvenliği içindeki yeri OHSAS ve risk yönetimi kapsamında irdelenmiş ve risk analizi çalışması sürecinde yaşanabilecek problemler belirlenmiştir. Bu çalışmada, İçme suyu Arıtma Tesisi, Katı Atık Düzenli Depolama ve Yakma Tesisi ve Biyolojik Arıtma Tesisi olmak üzere 3 adet çevre projesinde 5x5 L tipi matris yöntemi kullanılarak risk analizi çalışması yapılmıştır. Bağlı olarak, her bir tesise ait hesaplanan risk skorları karşılaştırılarak, her bir tesis için, en yüksek değere sahip riskler belirlenmiştir.

5 III SUMMARY The Law, No on Occupational Safety and Health was published in the Official Gazette on the However, the article 38 prescribes different effective dates for some articles of this law. The Law No. 6331, taking into consideration the 89/391 EEC, revised the rules on occupational safety and health with a more modern perspective than the Law, No in such that the Law, No cov- ers all the employees. Besides, the Law, No. 6331, prescribes the new rights to the employees and the new obligations to the employers. This new approach needs to be examined. The obligations of the employers could be also qualified as the rights of the employers. In this study, the scope of occupational health and safety, determined based on fieldwork carried out in environmental projects, facilities and related risk analysis was conducted to determine the risk score. In this context, the concepts related to occupational health and safety, together with risk analysis in national and international legislation and standards in the different definitions have been introduced. Risk analysis studies, OHSAS occupational health and safety and risk management in the context of the place was examined, and risk analysis problems have been identified that may arise in the process. In this study, Drinking Water Treatment Plant, Solid Waste Landfill and Incineration Plant and Biological Treatment Plant in environmental projects including 3 pcs 5x5 L-type matrix is made using the method of risk analysis. Depending on the risk score was calculated for each plant by comparing, for each plant, the risk of having the highest values are determined.

6 1 İçindekiler 1. GİRİŞ İŞ GÜVENLİĞİ ve İŞÇİ SAĞLIĞI İş Güvenliğinin Tanımı İş Güvenliğinin Önemi İş Sağlığı Ve Güvenliğinin (İSG) Temel İlkeleri İş Güvenliğinin Amacı İşçi Sağlığı Sayili İş Sağliği Ve Güvenliği Kanunu Çalışan Kavramı İşveren Kavramı Kanun neler getiriyor? Uygulama ve geçiş süreci İşyerlerinin Risk analizi ve İzlenecek yol haritası İşverenin yükümlükleri Çalışanların yükümlülükleri İş Sağlığı ve Güvenliği hizmetlerinin bakanlıkça desteklenmesi şartları OSGB (Ortak Sağlık ve Güvenlik Birimi) İş Sağlığı ve Güvenliği Yasasında İşçi Sayısının Tespiti SAYILI İŞ SAĞLIĞI GÜVENLİĞİ KANUNU KAPSAMINDAÇEVRE PROJELERİNİN RİSK ANALİZİ Risk Değerlendirme Karar Matrisi L Tipi Matris: Çok Değişkenli Tipi Matris Diyagramı BULGULAR Içme Suyu Aritma Tesisi Risk Analizi Çalışması Soru Listesi İçme Suyu Arıtma Tesisi Risk Analizi Tablosu Atik Ve Artiklari Aritma, Yakma Ve Değerlendirme Tesisi Yakma Tesisi Risk Analizi Tablosu TARTIŞMA VE SONUÇ KAYNAKLAR... 28

7 2 1. GİRİŞ Bilindiği gibi 30 Haziran 2012 tarih ve sayılı resmi gazetede yayınlanan 6331 Sayılı İş Sağlığı ve Güvenliği Kanunu 01 Ocak 2013 tarihi itibari ile yürürlüğe girmiş bulunmaktadır Sayılı İş Sağlığı ve Güvenliği Kanunu uygulanmasına ilişkin; İş sağlığı ve güvenliği hizmetleri yönetmeliği, İş güvenliği uzmanlarının görev yetki sorumluluk ve eğitimleri hakkında yönetmelik ile İş sağlığı ve güvenliği risk değerlendirmesi yönetmeliği, İş sağlığı ve güvenliği kurulları hakkında yönetmelik olmak üzere 4 yönetmelik ile İş sağlığı ve güvenliğine ilişkin işyeri tehlike sınıfları tebliği geçtiğimiz günlerde resmi gazetede yayınlayarak yürürlüğe girmiş bulunmaktadır sayılı kanunla daha önce 4857 sayılı Kanunda yer alan iş sağlığı ve güvenliğine ilişkin düzenlemelerde 4857 kanun kapsamından çıkartılarak 6331 sayılı kanun hükümleri kapsamında değerlendirilmeye alınmıştır. Yapılan düzenleme ile İş yerlerinde iş sağlığı ve güvenliğinin sağlanması ve mevcut sağlık ve güvenlik şartlarının iyileştirilmesi için işveren ve çalışanların görev, yetki, sorumluluk, hak ve yükümlülüklerini düzenlenmiştir. Bu kanun kamu ve özel sektöre ait tüm (işçi sayısına bakılmaksızın) işlere ve işyerlerine, faaliyet konularına bakılmaksızın, bu işyerlerinin işveren, işveren vekili, çırak ve stajyerler de dâhil olmak üzere tüm çalışanlarına uygulanacaktır. İş Sağlığı ve Güvenliği Kanunu hiçbir ayrım yapmaksızın bütün iş kollarında işçi çalıştıran kamu ve özel sektör işverenlere, iş güvenliği sağılığı ve konusunda genel bir sorumluluk yüklemiştir..(iş Sağlığı ve Güvenliği Kanunu Uygulamayacak Yerler; Fabrika, bakım merkezi, dikimevi ve benzeri işyerlerindekiler hariç Türk Silahlı Kuvvetleri, genel kolluk kuvvetleri ve Milli İstihbarat Teşkilatı Müsteşarlığının faaliyetleri. Afet ve acil durum birimlerinin müdahale faaliyetleri.ev hizmetleri.çalışan istihdam etmeksizin kendi nam ve hesabına mal ve hizmet üretimi yapanlar.hükümlü ve tutuklulara yönelik infaz hizmetleri sırasında, iyileştirme kapsamında yapılan işyurdu, eğitim, güvenlik ve meslek edindirme faaliyetlerinde bulunan işyerleri.)

8 3 2. İŞ GÜVENLİĞİ ve İŞÇİ SAĞLIĞI 2.1 İş Güvenliğinin Tanımı İşçilerin iş kazalarına uğramalarını önlemek amacıyla güvenli çalışma ortamını oluşturmak için alınması gereken önlemler dizisine İŞ GUVENLİĞİ denir. 2.2 İş Güvenliğinin Önemi Dünyada ve ülkemizdeki sanayileşmeye ve teknolojik gelişmelere paralel olarak özellikle iş yerlerinde çalışan kişilerin güvenliği ile ilgili bir takım sorunlar ortaya çıkmıştır. Bir takım tedbirleri önceden alarak iş yerlerini güvenli hale getirmek gerekmektedir İş Sağlığı Ve Güvenliğinin (İSG) Temel İlkeleri 3 temel ilkesi vardır. 1. Planlama: İş sağlığı ve güvenliği bir plan ve program içinde yürütülmelidir.ne yapmak istiyoruz, nasıl yapacağız, ne zaman yapacağız, neden yapacağız, işin neresinden başlayacağız, hangi donanımları ve bilgiyi kullanacağız, kimlerle işbirliği yapacağız gibi sorgulamalarla planlarımızı yapmalıyız. 2. Süreklilik: Yapılan bütün çalışmalar sürekli olarak güncellenmeli ve kesintisiz bir şekilde sürdürülmelidir. Özelliklede proses değişikliklerinde hemen başa dönülmeli ve önce planlar gözden geçirilmeli ve gerekli düzenlemeler hemen yapılmalıdır. 3. Metot: Bu çalışmalar teknik ve bilimsel yöntemlerle yapılmalıdır.

9 4 2.3 İş Güvenliğinin Amacı a.çalışanlara en yüksek sağlıklı ortam sunmak, b.çalışma koşullarının olumsuz etkilerinden onları korumak, c.iş ve işçi arasında mümkün olan en iyi uyumu sağlamak, d.işyerlerindeki riskleri tamamen ortadan kaldırmak ya da zararları en aza indirebilmek. 2.4 İşçi Sağlığı Bütün mesleklerde çalışanların sağlıklarını sosyal, ruhsal ve bedensel olarak en üst düzeyde tutmak, çalışma koşullarını ve üretim araçlarını sağlığa uygun hale getirmek, çalışanları zararlı etkilerden koruyarak işin ve çalışanın birbirine uyumunu sağlamak üzere kurulmuş bir tıp dalıdır.

10 Sayili İş Sağliği Ve Güvenliği Kanunu 3.1. Çalışan Kavramı 6331 sayılı İş Sağlığı ve Güvenliği Kanununun kapsamı 2.maddesinde belirlenmektedir. Buna göre, Bu Kanun; kamu ve özel sektöre ait bütün işlere ve işyerlerine, bu işyerlerinin işverenleri ile işveren vekillerine, çırak ve stajyerler de dahil olmak üzere tüm çalışanlarına faaliyet konularına bakılmaksızın uygulanır. Kanunun 3/1. maddesinin b bendinde ise çalışanın Kendi özel kanunlarındaki statülerine bakılmaksızın kamu veya özel işyerlerinde istihdam edilen gerçek kişiyi ifade ettiği açıkça düzenlenmiştir. Her iki hüküm birlikte değerlendirildiğinde, 6331 sayılı Kanunun kapsa- mını oluşturan çalışan kavramının, çırak ve stajyerler de dahil olmak üzere tüm bağımlı çalışanları kapsadığı görülmektedir. Bu itibarla, 6331 sayılı Kanun, sadece 4857 sayılı İş Kanununa tabi olan işçileri değil, Türk Borçlar Kanunu, Deniz İş Kanunu ve Basın İş Kanununa tabi özel işyerleri ile kamu kurum ve kuruluşlarında anılan kanunlara tabi olarak istihdam edilen işçileri ve kamu idarelerinde görevli memurlar ile 657 sayılı Devlet Memurları Kanununun 4. maddesinde tanımlanan 4/B ve 4/C statüsünde çalışan personeli kapsamak- tadır. Nitekim Kanunun 3/1-b maddesinde statülerine bakılmaksızın tüm çalışanların kapsamda olduğu açıkça belirtilmiştir. Bu nedenle bir idari sözleş- meye dayalı olarak kamu kurum ve kuruluşlarında çalışanlar da bu kapsamda değerlendirilmektedir. Bu itibarla, 6331 sayılı Kanun bakımından çalışan kavramı, Mesleki Eğitim Kanunu veya Borçlar Kanununa tabi olan çırakları, stajyerleri, hangi kanuna tabi olursa olsun iş sözleşmesiyle çalışan işçileri, 657 sayılı Kanunun 4/A, kadro karşılığı olsun yahut olmasın 4/B ve hangi faaliyeti yürütürse yürütsün 4/C statüsünde istihdam edilenleri kapsamaktadır[1]. Bu nedenle, çalışanların hakları bakımından değerlendirme yapılırken çalışan memurlar ile diğer kamu görevlileri ve geçici personel açısından idare hukuku ilke ve kuralları dikkate alınmalıdır.

11 İşveren Kavramı 6331 sayılı İş Sağlığı ve Güvenliği Kanununun 2.maddesi ile 3/1. mad- desinin (ğ) bendi ile aynı maddenin 2. fıkrası birlikte değerlendirildiğinde, yukarıda tanımlanan çalışanları istihdam eden tüm gerçek ve tüzel kişiler ile tüzel kişiliği olmayan kurum ve kuruluşlar ile bunlar adına hareket eden işveren vekillerinin işveren niteliği taşıdığı görülmektedir. Bu itibarla, 6331 sayılı Kanun ve bu Kanuna dayalı olarak çıkarılan yönet- meliklerde işverene getirilen tüm yükümlülüklerin işveren ve bu konuda yetki ve görev verilmiş ehil işveren vekilleri tarafından yerine getirilmesi gerekmektedir. Ancak işveren vekillerinin anılan yükümlülüklerin yerine getirilmemesi nedeniyle hukuki sorumlulukları mevcut olmadığı gibi cezai ve idari sorumlulukları da belirli koşullar altında söz konusu olabilir[2] Kanun neler getiriyor? İş sağlığı ve güvenliği kanunu ile herkes sağlıklı ve güvenle çalışma ortamı sağlanacak. İş sağlığı ve güvenliğinin sağlanması için işyerlerinde yeni bir sistem uygulamaya konulacak. Her işyerinde iş sağlığı ve güvenliği profesyonelleri istihdam edilecek/görevlendirilecek. İSG (İş sağlığı ve güvenliği hizmeti sunan kuruluşlar) profesyonellerine büyük bir sorumluluk yükleniyor. İşverene iş sağlığı ve güvenliği hizmeti için alternatif çözümler uygulanabilecek. Bakanlık, küçük işletmelere İş sağlığı ve güvenliği hizmeti alma konusunda destek olacak. Çalışanlar sağlık gözetiminden geçmeden işe başlamayacak. İş kazası ve meslek hastalıklarının kayıtları etkin ve güncel olacak. Tüm işyerleri acil durumlara karşı eylem planı hazırlanacak. İş sağlığı ve güvenliği, işyeri çalışanlarının katkı ve katılımıyla sağlanacak.

12 7 Çalışanlar, iş sağlığı ve güvenliği için bilgi ve eğitim ile verilecek. Çalışanlar, iş sağlığı ve güvenliği tedbirlerinin alınmaması halinde çalışmaktan kaçınma hakkını kullanabilecek. Risk değerlendirmesinin yapılmaması işi durdurma sebebi sayılacak. İş sağlığı ve güvenliği için çalışan işlerden temsilcisi seçilecek. Ulusal İSG (İş sağlığı ve güvenliği) Konseyinin kuruluş başlatılacak. İşyerlerinde iş sağlığı ve güvenliği kurulu oluşturulacak. İşyerlerinin toplu halde bulunduğu yerlerde iş sağlığı ve güvenliği koordinasyonu sağlanacak. Kanunla uyumsuz davranışlara idari para cezası uygulanacak. Hayati tehlike tespitinde işyerlerinde işin durdurulması sağlanacak. Büyük endüstriyel kaza oluşabilecek işyerleri için işletme kurulmadan gerekli önlem ve tedbir alınmış olacak. Yayınlanan 6331 sayılı kanun ve ilgili yönetmelikler ile işverenlere İş Sağlığı ve Güvenliği önlemlerinin alınması konusunda önemli sorumluluklar yüklemekte ve aksi durumda yükümlülüğünü yerine getirmeyen işyerlerine her bir işlem için TL ile TL sı arasında para cezası yaptırımı öngörmektedir. Yasa işyerlerinde istihdam edilen işçi sayısı dikkate alınarak aşağıdaki şekilde belirlenen bir geçiş süreci içinde uygulamaya girecektir Uygulama ve geçiş süreci Kamu kurumları ile 50 den az çalışanı olan ve az tehlikeli sınıfta yer alan işyerleri için yayımı tarihinden itibaren iki yıl sonra, (01 Temmuz 2016) 50 den az çalışanı olan tehlikeli ve çok tehlikeli sınıfta yer alan işyerleri için yayımı tarihinden itibaren bir yıl sonra, (01 Ocak 2014) Diğer işyerleri için yayımı tarihinden itibaren altı ay sonra, (01 Ocak 2013) İş Sağlığı ve Güvenliği Kanunu ve yayınlanan yönetmelikler kapsamında kapsamın da işverenlerin öncelikli olarak kendilerine bir yol haritası belirlemeleri gerekmektedir.bizim önerimiz aşağıdaki şekilde bir çalışma yapılmasıdır.

13 İşyerlerinin Risk analizi ve İzlenecek yol haritası Öncelikli olarak İş Yerlerinin Az tehlikeli iş yeri Tehlikeli iş yeri Çok tehlikeli iş yeri olup olmadığı konusunda Sınıflandırılması bu sınıflandırma yapıldıktan sonra Risk değerlendirme raporunun hazırlanması Acil eylem planının hazırlanması Çalışanların eğitimlerinin tamamlanması Ölçüm ve muayene işlemlerinin tamamlanması İş yeri çalışanları temsilci atamalarının yapılması İş sağlığı ve iş güvenliği kurulu kurulması İş yeri hekimi ve iş güvenliği uzmanı çalıştırma mecburiyeti Yukarıda yer alan eksikliklerin giderilmesi ile ilgili çalışmaların 01 Ocak 2013 tarihi itibari ile başlatılması ve en kısa zamanda sonuçlandırılması gerekmektedir. İş yeri hekimi ve iş güvenliği uzmanı çalıştırma mecburiyeti ise yukarıda uygulama ve geçiş süreci belirtilen takvime göre kademeli bir geçiş sonrasında tamamlanmalıdır. Kanun, özellikle 6 7 ve 8.maddelerinde tüm işverenlerin işyerlerinde, İş Güvenliği Uzmanı, İşyeri Hekimi ve diğer sağlık personeli görevlendirmek zorundadır ilkesini benimsenmiştir. Bu ilkeye göre, İşverenler işyerlerinin tehlike sınıfları dikkate alarak, çok tehlikeli işyerlerinde A sınıfı, tehlikeli işyerlerinde B sınıfı ve az tehlike işyerlerinde ise C sınıfı belgeye sahip iş güvenliği uzmanı ile işyeri hekimi çalıştırmakla yükümlü kılınmıştır.

14 İşverenin yükümlükleri İşverenler çalışanların işle ilgili sağlık ve güvenliğini sağlayacak, sağlık ve güvenlik tedbirlerinin bu yasa ile değişen şartlara uygun hale getirilmesi ve mevcut durumun iyileştirilmesi için çalışmalar yapacak, işyerinde alınan iş sağlığı ve güvenliği tedbirlerine uyulup uyulmadığını izleyecek ve denetleyecektir Çalışanların yükümlülükleri Çalışanlar iş sağlığı ve güvenliği ile ilgili aldıkları eğitim ve işverenin bu konudaki talimatları doğrultusunda, kendilerinin ve hareketlerinden veya yaptıkları işten etkilenen diğer çalışanların sağlık ve güvenliklerini tehlikeye düşürmemekle yükümlü olup ayrıca işveren tarafından verilen eğitim ve talimatlar doğrultusunda görevlerini yerine getirmekle yükümlü olacaklardır İş Sağlığı ve Güvenliği hizmetlerinin bakanlıkça desteklenmesi şartları Yasanın yedinci maddesinde yer alan bu düzenlemeye göre; Kamu kurum ve kuruluşları hariç olmak üzere on kişiden az çalışanı olanlardan, çok tehlikeli ve tehlikeli sınıfta yer alan işyerleri faydalanabileceklerdir. Bu işyerlerinde Çalıştırdığı kişilerin sigortasını yaptırmadığı tespit edilen işverenlerden, yapılan ödemeler yasal faizi ile birlikte tahsil edilecek ayrıca Bu işverenler sağlanan destekten 3 yıl süreyle faydalanamayacaklar. (Bu desteğin SGK tarafından finanse edileceği, Maliye Bakanlığı nın da görüşü alınarak bir yönetmelik çıkarılacağı, bu yönetmelikte uygulamaya ilişkin detayların yer alacaktır.)

15 OSGB (Ortak Sağlık ve Güvenlik Birimi) İş yeri hekimi ve iş güvenliği uzmanı bulundurmak zorunda olan işletmeler bu ihtiyaçlarını kendi bünyesinde çalışan iş yeri hekimi ve iş güvenliği uzmanlarından alabilecekleri gibi OSGB (Ortak Sağlık ve Güvenlik Birimi) Şirketleri şirketlerinden hizmet alarak da yerine getirebilirler. (Ancak belirlenen niteliklere ve gerekli belgeye sahip olması hâlinde, tehlike sınıfı ve çalışan sayısı dikkate alınarak, bu hizmetin yerine getirilmesini kendisi üstlenebilecektir.) İş Sağlığı ve Güvenliği Yasasında İşçi Sayısının Tespiti Bakanlığın işçi sayısını tespit ederken şubeleri olan şirketlerin, her şubesinin ayrı ayrı mı yoksa toplu olarak mı dikkate alınarak işçi sayılarının tespitinin yapılacağı konusunda net bir açıklama yapmadığı sürece işçi sayısının tespitinde işyerlerinin sigorta sicil numarasını dikkate alınarak merkez/şube ayrımı yapılmaksızın her bir işyerinin ayrı ayrı değerlendirilmesi gerekmektedir. (4857 sayılı kanun madde 30 - İşçi sayısının tespitinde aynı işverenliğin aynı il sınırları içerisindeki işyerlerinde çalıştırılan işçi sayısı toplamı esas alınmaktadır.)

16 SAYILI İŞ SAĞLIĞI GÜVENLİĞİ KANUNU KAPSAMINDAÇEVRE PROJELERİNİN RİSK ANALİZİ İş sağlığı ve güvenliği kavramı özellikle son on yılda, yasal düzenlemelerle iş hayatına, yazılı ve görsel basın sayesinde de günlük hayata girmiştir. Güvenli çalışma koşullarının oluşturulması için işletmelerde kapsamlı çalışmalar yapılmakta, iş sağlığı güvenliği yönetim sisteminin kurulmasının yanı sıra kurumsal iş güvenliği kültürü oluşturulması hedeflenmektedir. Bu yeni kavram, işletmelerde çevre mühendisi olarak görev yapan meslektaşların birçoğunun görev tanımlarına, yeni bir başlık olarak eklenmiştir. Risk analizi, potansiyel tehlikelerin belirlenerek olası sonuçlarının önceden değerlendirilmesine ve gerekli tedbirlerin alınmasına dayanan bilimsel çalı Ģmalar içeren bir süreç yönetimi olarak tanımlanabilir. Risk analizi uygulamaları, toksikoloji, endüstriyel hijyen, iş sağlığı ve güvenliği, çevresel etki değerlendirme, mühendislik bilimleri, hava tahmini, epidemiyoloji, sosyal ve davranış bilimleri gibi birçok konuda çalışma alanı bulmuştur. Bu çalışmada, çevre mühendisliğinin ana faaliyet alanları olan projelerden, içme suyu, atık su arıtma tesisi ve katı atık toplama tesislerinde, iş sağlığı ve güvenliği kapsamında risk analizi çalışmaları yapılarak, bu tesisler için risk skorlarının 2 belirlenmesi amaçlanmıştır.

17 12 4.Risk Değerlendirme Karar Matrisi En sık kullanılan yaklaşımlardan biri olan risk değerlendirme matrisi ABD Askeri standardı, MIL_STD_882-D olarak da bilinen sistem güvenlik program gereksinimini karşılamak maksadıyla geliştirilmiştir.matris diyagramları iki veya daha fazla değişken arasındaki ilişkiyi analiz etmekte kullanılan bir değerlendirme aracıdır. 4.1 L Tipi Matris: 5 x 5 Matris diyagramı (L Tipi Matris) özellikle sebep-sonuç ilişkilerinin değerlendirilmesinde kullanılır. Bu metot basit olması dolayısıyla tek başına risk analizi yapmak zorunda olannalistler için idealdir, ancak değişik prosesler içeren veya birbirinden çok farklı akım Şemasına sahip işlerin hepsi için tek başına yeterli değildir ve analistin birikimine göre metodun başarı oranı değişir. İşletmelerde acil veya en kısa zamanda önlem alınması gerekli olan tehlikelerin tespitinin yapılabilmesi için kullanılmalıdır.bu metot ile öncelikle bir olayın gerçekleşme ihtimali ile gerçekleģmesi takdirinde sonucunun derecelendirilmesi ve ölçümü yapılır. Risk skoru ihtimal (Tablo 2.4) ve zarar derecesinin (Tablo 2.5) çarpımından elde edilerek tablodaki yerine yazılır. Risk Skoru = İhtimal x Zarar Derecesi

18 13 Tablo 1. Bir Olayın Gerçekleşme İhtimali Tablo 2. Bir Olay Gerçekleştiği Taktirde Şiddeti Yukarıdaki tablolardan elde edilen değerler Tablo 2.6 daki risk skor matrisinde karģılık gelen rakamsal değer alınarak, Tablo 2.7'de belirtilen eylemlere göre en büyük değerden baģlayarak Tablo 2.8 L Tipi Matris Risk Değerlendirme Formuna aktarılır ve riskler için gerekli önlemler alınır.

19 14 Tablo 3.Risk Skor (Derecelendirme) Matrisi (L Tipi Matris) Tablo 4.Sonucun Kabul Edilebilirlik Değerleri

20 15 Önlemlerin yerine getirilmesinden sonra belirlenen risk için yeni bir risk skoru belirlenmeli ve form yeniden doldurulmalıdır. Tablo 5. L Tipi Matris Risk Değerlendirme Formu 4.2 Çok Değişkenli Tipi Matris Diyagramı Matris diyagramları çok boyutlu düşünce yoluyla problemli konuların açığa kavuşturulmasına katkı sağlar. Matris diyagramları bir probleme veya olaya iştirak eden veya problem veya olay üzerinde etkisi olan faktörlerin, parametrelerin tanımlanmasını ve aralarındaki ilişkinin belirlenmesini sağlar. Matris diyagramının temel avantajı; her çift değişken arasındaki ilişkinin derecesini grafiksel olarak göstermesidir. Bu tip risk değerlendirmesi karmaşık prosesler veya akım Şemaları içeren işlerin mevcut olduğu yerlere veya olaylara uygulanabilir.tek başına bir analistin yapmasına uygun değildir, 5 yıllık geçmiş kaza araştırmasına ihtiyaç vardır.tecrübeli bir takım lideri

21 16 önderliğinde disiplinli bir takım çalışması gerektirir.daha önce meydana gelmiş bir kazanın veya buna bağlı bir olayın tekrarlanma olasılığı da değerlendirilir.değerlendirme sonucunda riskin giderilmesi için alınacak önlemlerin maliyet analizi de yapılarak, riskin maliyeti ile riski transfer etme imkânı var ise iki maliyet karşılaştırılarak kıyaslanır. Öncelikle bir işletme içerisinde bir bölüm/parça veya bir olay seçilir, seçilen konu ile ilgili olarak 5 yıllık geçmiş kaza araştırması yapılır veya arşivler incelenir, geçmiş kazaları ortaya getiren nedenler belirlenmeye çalışılır ve tekrarlama Şansları araştırılır. Aşağıda tipi matris ile risk değerlendirmesi yapılması için kullanılan tablolar verilmiştir. Tablo 6.Bir Olayın Gerçekleşme İhtimali Tablo 7.Seçilen Bölümde ya da Yapılan Görev Üzerindeki Kontroller

22 17 Tehlikenin ortaya çıkması halinde Ģ iddeti Tablo 2.11 de ve daha önce bu tehlikenin ortaya çıkması sonucu gerçekleşen kaza ya da kazaların sonucu Tablo 2.12 de derecelendirilir. Şekil 2.3 de Tipi Risk Değerlendirme Matrisi Değişkenleri özetlenmiştir. Tablo 2.13 kullanılarak belirlenen değerler aşağıdaki formüle yazılarak risk derecelendirme skoru (RDS) elde edilir. RDS = A + B + C + D Elde edilen değerler Tablo 2.14 deki matris metodolojisi temelli risk değerlendirme tablosuna kaydedilir ve çıkan sonucun büyüklüğüne göre en büyük değerden başlayarak riskler için gerekli önlemler alınır. Tablo 8.Bir Olayın Gerçekleştiği Takdirde Şiddeti

23 18 Tablo 9. Önceki Kazaların Sonucu Şekil 1. Tipi Risk Değerlendirme Matrisi Değişkenleri

24 19 Tablo10. Tipi Risk Derecelendirme Matrisi Tablo Tipi Matris Risk Derecelendirme Tablosu

25 20 5.BULGULAR 5.1 Içme Suyu Aritma Tesisi Çalışma kapsamında, içme suyu arıtma tesisi saha ziyaretinde doldurulan soru listesi ve gözlemlenen tehlikeler için yapılmış risk analizi çalışması bu bölümde yer almaktadır Risk Analizi Çalışması Soru Listesi Sıra No Evet Hayır 1 İş Kanunun 82.maddesi gereğince işyerinde İş Sağlığı ve Güvenliği ile ilgili olarak mühendis veya teknik eleman görevlendirilmiş midir? 2 Bir İş Sağlığı ve Güvenliği (İSG) Uzmanından danışmanlık hizmeti alınıyor mu? 3 İş Kanunu 81. madde gereğince bir İşyeri Hekiminden hizmet alınıyor mu? 4 İşyerinizde İş Sağlığı ve Güvenliği (İSG) Kurulu var mı? Toplantılarını ve çalışmalarını düzenli olarak yapıyor mu? 5 Çalışanlarınızın gerekli sağlık kontrolleri yapılıyor mu? Kayıtları tutuluyor mu? 6 İşyerinizde Kişisel Koruyucu Donanım ihtiyacı belirlenmiş ve belirlenen Kişisel Koruyucu Donanımlar çalışanlara verilmiş mi? 7 Çalışanlara verilen Kişisel Koruyucu Donanımlar çalışanlar tarafından kullanılıyor mu? İşyerinizde Acil Durum Planlaması yapıldı mı? Acil Durum Planlaması kapsamında Acil Durum Talimatları var mı? Acil Durum Planlaması kapsamında koruma, kurtarma, ilkyardım ve söndürme ekipleri oluşturuldu mu? Eğitimleri verildi mi? alarm ve tahliye denemeleri yapılmakta mıdır? Acil Durum Planlaması kapsamında acil çıkış işaretlemeleri yapıldı mı?

26 Acil Durum Planlaması kapsamında yangın söndürme cihazlarıyla ilgili işaretlemeler ve cihazların yerleşimi yapıldı mı? İşyerinizde ilkyardım eğitimi almış çalışanlarınız var mı? İşyerinizde gerekli yerlerde güvenlik ve sağlık işaretleri asılı mı? 15 Çalışanlarınıza yaptıkları işlerle ilgili olarak maruz kaldıkları risklerle ilgili özel isg eğitimleri veriliyor mu? 16 İşyerinizde çalışanlarınızın yaptığı işlerle ilgili bir risk değerlendirmesi yapıldı mı? İşyerinizdeki iş kazaları ve meslek hastalıkları kaydediliyor mu? Eğer kaydediliyorsa kayıtlar benzer kaza veya hastalıkların tekrar yaşanmaması için analiz edilip değerlendiriliyor mu? İşyerinizde bulunan iş ekipmanlarının (vinç, forklift, asansör, kompresör, kazan vs.) teknik periyodik kontrolleri ehliyetli kişiler tarafından yapılıyor mu? Eğer yapılıyorsa bunları belgeleyen dokümanlar mevcut mudur? 19 İşyerinizde iş gereği kimyasal maddelerle çalışılıyor mu? 20 İşyerinizde kullanılan kimyasal maddelerin Türkçe Malzeme Güvenlik Bilgi Formları var mı? 21 İş Sağlığı ve Güvenliği Yönetim Sistemi var mı? (Örnek: OHSAS 18001)

27 İçme Suyu Arıtma Tesisi Risk Analizi Tablosu

28 Atik Ve Artiklari Aritma, Yakma Ve Değerlendirme Tesisi Çalışma kapsamında, tesis saha ziyaretinde doldurulan soru listesi ve gözlemlenen tehlikeler için yapılmış risk analizi çalışması bu bölümde yer almaktadır. Sıra No Evet 1 İş Kanunun 82.maddesi gereğince işyerinde İş Sağlığı ve Güvenliği ile ilgili olarak mühendis veya teknik eleman görevlendirilmiş midir? 2 Bir İş Sağlığı ve Güvenliği (İSG) Uzmanından danışmanlık hizmeti alınıyor mu? 3 İş Kanunu 81. madde gereğince bir İşyeri Hekiminden hizmet alınıyor mu? 4 İşyerinizde İş Sağlığı ve Güvenliği (İSG) Kurulu var mı? Toplantılarını ve çalışmalarını düzenli olarak yapıyor mu? 5 Çalışanlarınızın gerekli sağlık kontrolleri yapılıyor mu? Kayıtları tutuluyor mu? 6 İşyerinizde Kişisel Koruyucu Donanım ihtiyacı belirlenmiş ve belirlenen Kişisel Koruyucu Donanımlar çalışanlara verilmiş mi? 7 Çalışanlara verilen Kişisel Koruyucu Donanımlar çalışanlar tarafından kullanılıyor mu? İşyerinizde Acil Durum Planlaması yapıldı mı? Acil Durum Planlaması kapsamında Acil Durum Talimatları var mı? Acil Durum Planlaması kapsamında koruma, kurtarma, ilkyardım ve söndürme ekipleri oluşturuldu mu? Eğitimleri verildi mi? alarm ve tahliye denemeleri yapılmakta mıdır? Acil Durum Planlaması kapsamında acil çıkış işaretlemeleri yapıldı mı? Acil Durum Planlaması kapsamında yangın söndürme cihazlarıyla ilgili işaretlemeler ve cihazların yerleşimi yapıldı mı? İşyerinizde ilkyardım eğitimi almış çalışanlarınız var mı? İşyerinizde gerekli yerlerde güvenlik ve sağlık işaretleri asılı mı? Çalışanlarınıza yaptıkları işlerle ilgili olarak maruz kaldıkları risklerle ilgili özel isg eğitimleri veriliyor mu? Hayır

29 24 16 İşyerinizde çalışanlarınızın yaptığı işlerle ilgili bir risk değerlendirmesi yapıldı mı? İşyerinizdeki iş kazaları ve meslek hastalıkları kaydediliyor mu? Eğer kaydediliyorsa kayıtlar benzer kaza veya hastalıkların tekrar yaşanmaması için analiz edilip değerlendiriliyor mu? İşyerinizde bulunan iş ekipmanlarının (vinç, forklift, asansör, kompresör, kazan vs.) teknik periyodik kontrolleri ehliyetli kişiler tarafından yapılıyor mu? Eğer yapılıyorsa bunları belgeleyen dokümanlar mevcut mudur? 19 İşyerinizde iş gereği kimyasal maddelerle çalışılıyor mu? 20 İşyerinizde kullanılan kimyasal maddelerin Türkçe Malzeme Güvenlik Bilgi Formları var mı? 21 İş Sağlığı ve Güvenliği Yönetim Sistemi var mı? (Örnek: OHSAS 18001) Yakma Tesisi Risk Analizi Tablosu

30 25

31 26 6. TARTIŞMA VE SONUÇ Ülkemizde önemli bir sorun olan iş kazası ve meslek hastalıklarının özelikle 2012 yılında iş kazalarında meydana gelen ölümlü kazalarının 120 kişi civarında olduğu bu tür olumsuzların kaza olmaktan çıktığı önlenemeyen cinayet haline dönüştüğü dikkate alındığında çalışma hayatındaki bu eksikliği ve olumsuzlukları ortadan kaldırmak amacı ile düzenlenen 6331 sayılı yasanın 01 Ocak 2013 tarihi itibari ile uygulamaya girmiş olması nedeni ile işverenlerin İş sağlığı ve iş güvenliği konusunda alınacak önlemler ve yerine getirilecek yükümlülükler acısından ilerde cezalı duruma düşmemeleri için en kısa zaman gerekli çalışmaları yaparak eksikliklerini tamamlamaları gerekmektedir. İlgili Kurumlarında işverenleri bu konuda en kısa zamanda bilgilendirmek zorundadırlar. Çevre projelerinin risk analizi için 5x5 L tipi matris metodu kullanılmıştır.belirlenen tehlikeler için, tehlikelerin ortaya çıkma olasılığı ve ortaya çıkması halinde şiddetinin ne olacağı, yapılan gözlemler ve tecrübelerle analiz edilerek, rakamsal olarak belirlenmiştir.rakamsal olarak belirlenen şiddet ve olasılık değerleri çarpılarak, ortaya bir risk skoru çıkmıştır. Bu risk skor değerleri, her bir tehlike için belirlenmiş ve en yüksek skora sahip tehlikeler başta olmak üzere, risk analizi tablosunda sıralanmıştır. Bu çalışma ile, her bir tesis için, gerek çalışanları, gerek tesisin kendisini, gerekse tesis etrafında yaşayan diğer insanları etkileyebilecek tehlikeler ve bu tehlikelerin ortaya çıkma riski belirlenerek, tehlikeleri ortadan kaldırmak veya minimize etmek için yapılacak iş sağlığı ve güvenliği çalışmalarına yön vermek ve rehberlik etmek amaçlanmıştır. İçme suyu arıtma tesisinde kullanılan klor gazı, bu tesisin en yüksek skorlu risklerinden birisi olarak görülmektedir.alınan her türlü tedbire rağmen, bu tehlikeye karşı her zaman hazırlıklı olunması ve kontrol tedbirlerinin güncel ve çalışır durumda olduğunun sürekli kontrolünün gerekli olduğu düşünülmektedir. Atık ve artıkları arıtma, yakma ve değerlendirme tesisinde iş sağlığı ve güvenliği kapsamında risk analizi yapıldığı görülmüştür ancak diğer tesislerde böyle bir çalışmanın