İş Sağlığı ve Güvenliği ÇALIŞTAYI

Transkript

1 İş Sağlığı ve Güvenliği ÇALIŞTAYI

2 İş Sağlığı ve Güvenliği ÇALI TAYI ANKARA,

3 Türkiye İnsan Hakları Kurumu TÜRKİYE İNSAN HAKLARI KURUMU İş Sağlığı ve Güvenliği ÇALIŞTAYI ANKARA, Tasarım-Baskı SFN Televizyon Tanıtım Tasarım Yayıncılık Ltd. Şti. Tel: ISBN: Baskı Tarihi: Şubat 2015 Türkiye İnsan Hakları Kurumu Başkanlığı Yüksel Caddesi No:23, Kat 3, Yenişehir Ankara / Türkiye Telefon: +90 (312) / 20 Faks: +90 (312) E-Posta: tihk@tihk.gov.tr

4 İş Sağlığı ve Güvenliği Çalıştayı İÇİNDEKİLER 1. OTURUM: İşçi ve İşveren Konfederasyonlarının Bakış Açısıyla Türkiye de İş Sağlığı ve Güvenliği... 7 Celal TOZAN TÜRK-İŞ Temsilcisi Sebahattin KORKMAZ HAK-İŞ Temsilcisi Tevfik GÜNEŞ DİSK Temsilcisi Cengiz DELİBAŞ TİSK Temsilcisi Katılımcıların yorum ve katkıları OTURUM: Türkiye de İş Kazalarının Sebepleri ve İş Güvenliği Kültürü İlker ACAR Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı Şeref ÖZCAN İş Teftiş Kurulu Başkanlığı Doç. Dr. İbrahim AYDINLI Gazi Üniversitesi Hukuk Fakültesi Katılımcıların yorum ve katkıları OTURUM: İş Sağlığı ve Güvenliğine İlişkin Hukuksal Çerçeve ve Türkiye de Kurumsal Yapılanma Mesut BALCI Yargıtay 21. Hukuk Dairesi Başkanı Doç. Dr. Fuat BAYRAM Marmara Üniversitesi Hukuk Fakültesi Özge BERBER AĞTAŞ İLO Ankara Ofisi Katılımcıların yorum ve katkıları Kapanış Değerlendirmeleri Doç. Dr. Ali Cengiz KÖSEOĞLU Yıldırım Beyazıt Üniversitesi Hukuk Fakültesi KATILIMCI LİSTESİ ÇALIŞTAYDAN FOTOĞRAFLAR

5

6 TÜRKİYE İNSAN HAKLARI KURUMU İş Sağlığı ve Güvenliği ÇALIŞTAYI PROGRAM Tarih Yer : Perşembe : Holiday Inn Ankara Kavaklıdere : Kayıt : Açılış Konuşması, Hikmet TÜLEN Türkiye İnsan Hakları Kurumu Başkanı BİRİNCİ OTURUM: İŞÇİ VE İŞVEREN KONFEDERASYONLARININ BAKIŞ AÇISIYLA TÜRKİYE DE İŞ SAĞLIĞI VE GÜVENLİĞİ Moderatör: Prof. Dr. M. Fatih UŞAN Yıldırım Beyazıt Üniversitesi Hukuk Fakültesi : Celal TOZAN TÜRK-İŞ Temsilcisi, : Sebahattin KORKMAZ HAK-İŞ Temsilcisi, : Tevfik GÜNEŞ DİSK Temsilcisi, : Cengiz DELİBAŞ TİSK Temsilcisi, : Çay Kahve Arası : Katılımcıların yorum ve katkıları : Öğle Yemeği 5

7 Türkiye İnsan Hakları Kurumu İKİNCİ OTURUM: TÜRKİYE DE İŞ KAZALARININ SEBEPLERİ VE İŞ GÜVENLİĞİ KÜLTÜRÜ Moderatör: Av. Hüsnü ÖNDÜL İnsan Hakları Ortak Platformu : İlker ACAR ÇSGB İş Sağlığı ve Güvenliği Genel Müdürlüğü İSG Uzmanı : Şeref ÖZCAN ÇSGB İş Teftiş Kurulu Başkanlığı İş Baş Müfettişi : Doç. Dr. İbrahim AYDINLI Gazi Üniversitesi Hukuk Fakültesi : Katılımcıların yorum ve katkıları : Çay Kahve Arası ÜÇÜNCÜ OTURUM: İŞ SAĞLIĞI VE GÜVENLİĞİNE İLİŞKİN HUKUKSAL ÇERÇEVE VE TÜRKİYE DE KURUMSAL YAPILANMA Moderatör: Prof. Dr. Halûk Hadi SÜMER Selçuk Üniversitesi Hukuk Fakültesi : Mesut BALCI Yargıtay 21. Hukuk Dairesi Başkanı : Doç. Dr. Fuat BAYRAM Marmara Üniversitesi Hukuk Fakültesi : Özge BERBER AGTAŞ İLO Ankara Ofisi : Katılımcıların yorum ve katkıları : Kapanış Değerlendirmeleri: Doç. Dr. Ali Cengiz KÖSEOĞLU Yıldırım Beyazıt Üniversitesi Hukuk Fakültesi 6

8 I.OTURUM İŞÇİ VE İŞVEREN KONFEDERASYONLARININ BAKIŞ AÇISIYLA TÜRKİYE DE İŞ SAĞLIĞI VE GÜVENLİĞİ Moderatör: Prof. Dr. M. Fatih UŞAN, Yıldırım Beyazıt Üniversitesi Hukuk Fakültesi Celal TOZAN TÜRK-İŞ Temsilcisi Sebahattin KORKMAZ HAK-İŞ Temsilcisi Tevfik GÜNEŞ DİSK Temsilcisi Cengiz DELİBAŞ TİSK Temsilcisi Katılımcıların Yorum ve Katkıları 7

9

10 İş Sağlığı ve Güvenliği Çalıştayı Sunucu Değerli konuklar, Türkiye İnsan Hakları Kurumu tarafından düzenlenen, İş Sağlığı ve Güvenliği konulu çalıştaya hoş geldiniz. Çalıştay da üç ayrı oturumda İşçi ve İşveren Konfederasyonlarının Bakış Açısıyla Türkiye de İş Sağlığı ve Güvenliği. Türkiye de İş Kazalarının Sebepleri ve İş Güvenliği Kültürü. İş Sağlığı ve Güvenliğine İlişkin Hukuksal Çerçeve ve Türkiye de Kurumsal Yapılanma konuları ele alınacaktır. Şimdi İşçi ve İşveren Konfederasyonlarının Bakış Açısıyla Türkiye de İş Sağlığı ve Güvenliği konulu oturumu yönetmek üzere Prof. Dr. Fatih Uşan ı ve bu oturumun konuşmacıları, Celal Tozan, Sebahattin Korkmaz, Tevfik Güneş ile Cengiz Delibaş ı mikrofona davet ediyorum. Kayıtlar için konuşmacıların konuşmalarına başlarken, isimlerini ve kurumlarını belirtmelerini rica ediyoruz. Prof. Dr. Fatih UŞAN Yıldırım Beyazıt Üniversitesi Hukuk Fakültesi Evet, herkese günaydın. Sayın başkan, kurul üyelerimiz, kıymetli katılımcılar, iş sağlığı ve güvenliği konusunda Türkiye İnsan Hakları Kurumunun tertip etmiş olduğu bu toplantıya hoş geldiniz diyorum. Şimdi başlangıçta tabi bir tebliğ sunmayacağız ama birkaç cümleyle duygularımı, düşüncelerimi ifade edeyim. Zaten bu formatta tebliğcilere onbeşer dakika süre veriliyor daha sonra katılımcıların kendi görüşlerini ifade etmeleri için uzunca bir müddet verilmiş. İnsan Hakları Kurumunun, iş sağlığı ve güvenliği alanına eğilmiş olması son derece önemli diye düşünüyorum. Zira biz daha önce iş sağlığı ve güvenliği gündeme geldiğinde bunu genellikle sosyal taraflarla ya da bakanlıkla ya da üniversitelerle onların düzenlediği etkinliklerde konuşurduk. Aslında burada tabii bir kere bir yaşam hakkı söz konusu. Çalışma hakkı var, sosyal güvenlik hakkı var, iş sağlığı ve güvenliği hakkı var. Neticede dezavantajlı grupların çalışmalarının burada düzenlenmesi var. Dolayısıyla örnekleri çoğaltmak mümkün. Özellikle iş sağlığı ve güvenliğinin bir insan hakkı olarak vurgulanması açısından da Kurumun böyle bir konuyu seçmiş olması ve bu toplantıya öncülük yapmış olması önemlidir diye düşünüyorum. Şimdi tabii çalışma hakkıyla beraber insanların çalışma koşullarının uygun hale getirilmesi lazım. Bu evvelemirde işverenin çalışma ortamı içerisinde birtakım tedbirleri almasıyla gündeme geliyor. Ama şüphesiz devletin de gerek mevzuat düzenlemeleri, gerekse diğer tedbirlerle çalışma ortamını iş sağlığı ve güvenliği açısından uygun bir hale getirme konusunda tedbirleri alması da önemli. Ama diğer taraftan işverenle beraber özellikle çalışma hayatında sendikaların da iş sağlığı ve güvenliği açısından üzerlerine birçok sorumluluk düştüğünü görüyoruz. Şu an kazalarla beraber bunun 9

11 Türkiye İnsan Hakları Kurumu biraz daha önem kazandığını, en azından kamuoyu açısından önem teşkil ettiğinin de farkına varmış olduk. Şimdi bu oturumda biz sendikaların iş sağlığı ve güvenliği açsından hangi noktaya önem verdiklerinin üzerinde duracağız. Ve burada konfederasyon temsilcilerimiz var. Onların konfederasyonlarının iş sağlığı ve güvenliği açısından hangi yerde durduklarını ne tür tedbir aldıklarını dinleyeceğiz kendilerinden. Ben öncelikle program akışına uygun olarak Celal Bey e söz vereceğim. Kendisi Türk-İş temsilcisi olarak görev ifa ediyor, buyurun Celal Bey. Celal TOZAN TÜRK-İŞ Temsilcisi Teşekkür ederim sayın hocam. Çok değerli katılımcılar, sizleri Türkiye İşçi Sendikaları Konfederasyonları adına saygıyla selamlıyorum ve iş sağlığı güvenliği konusunda bu güzel çalıştayı düzenleyen Türkiye İnsan Hakları Kurumuna da Konfederasyonum adına ayrıca teşekkür ediyorum. İş sağlığı ve güvenliği hizmetlerinin tek bir yasada toplanmasına ilişkin çalışmalar, işçi, işveren, meslek odaları ile devlet üçlüsünün temsilcilerinin katıldığı komisyonlarda sürdürülmüştür. Uzun süreli çalışmalar sonucu asgari müşterekle hazırlanan taslak, yasa teklifi olarak TBMM Başkanlığına sunulmuş ve 6331 sayılı İş Sağlığı ve Güvenliği Yasası olarak kabul edilmiştir. İş sağlığı ve güvenliği hizmetlerine ilişkin düzenlemelerin müstakil bir yasada asgari müştereklerde yasalaşması önemli bir gelişmedir. Ancak ne yazık ki iş sağlığı ve güvenliği yasasının yürürlüğe girmesinden sonra katliamı dahi aratmayacak nitelikteki iş kazalarının artması, yapılan yasal düzenlemelerin iş kazalarını meslek hastalıklarını önlemede yeterli olmadığını göstermiştir. Yapılan bir araştırmaya göre 2014 yılının ilk 8 ayındaki ölümlü iş kazası sayısı 1254 dür. Her yıl olduğu gibi 2014 yılında da ülkemiz gerek Avrupa Birliğinde gerekse Dünyada en baş sıradadır. Gerek 6331 sayılı yasadan önce meydana gelen iş kazaları gerekse sonra meydana gelen iş kazaları mevzuatlardaki yetersizliğin yanı sıra, daha çok uygulamadaki başarısızlığı ve toplumdaki duyarsızlığı göstermektedir. Ülkemizde iş sağlığı ve güvenliğine ilişkin sorunların artarak devam etmesi bunun kanıtıdır. Konfederasyonumuza göre iş sağlığı ve güvenliğine ilişkin sorunları genel olarak şu başlıklarda toplamak olanaklıdır. 10

12 İş Sağlığı ve Güvenliği Çalıştayı 1- Tarafların uygulamadaki başarısızlıkları 99Devletin, iş sağlığı ve güvenliğine ilişkin hizmetleri ve denetimleri etkin bir şekilde yürütecek yapıyı oluşturamaması, 99Denetim elemanlarının ve konunun uzmanı nitelikli personelin yetersizliği, 99Kamu kurum ve kuruluşlarının iş sağlığı ve güvenliği hizmetlerini satın alma yoluyla karşılamaları, 99İşverenlerin, iş sağlığı ve güvenliği hizmetleri maliyetinin, ürün maliyeti artışına neden olduğu ve rekabet güçlerini olumsuz etkilediği gerekçesi ile bu hizmetleri gereği gibi yerine getirmekten kaçınmaları, bazılarının aşırı kazanma hırsı, 99İş sağlığı ve güvenliği uzmanları ile iş yeri hekimlerinin, işverenin emir ve komutası altında bağımlı olarak çalışması, 99Bazı işverenlerin asgari maliyetle iş sağlığı ve güvenliği hizmetlerini satın alması, 99Verimin azalacağı korkusu ile işçilere yeterli eğitimi vermemesi, 99İşyerlerinde risk analizleri sonucu düzenlenen planlara ilişkin olası kazalarla ilgili senaryolar hazırlanıp koruma ve kurtarma tatbikatları yapılmaması, 99Sendikaların iş kazalarının meydana gelmesinden sonra gösterdikleri duyarlığı sürekli göstermemeleri, 99Üyelerine iş sağlığı ve güvenliği konusunda verdikleri eğitimlerin içeriğinin ve süresinin yetersizliği, 99Toplu iş sözleşmesi görüşmelerinde iş sağlığı ve güvenliği üzerinde daha etkin durmamaları, 2- Çalışma ilişkilerindeki olumsuzluklar 99Taşeronlaşmanın, hizmet satın alınmasının başta kamuda olmak üzere hızla yaygınlaşması, 99Esnek çalışma usullerinin yaygınlaşması, 99Kayıt dışı istihdam, 9 9 Aşırı işsizlik nedeniyle, aç kalma korkusu ile iş kazaları riskini hiçe sayarak işçinin çalışma isteği, 11

13 Türkiye İnsan Hakları Kurumu 3- Başta işveren ve işçi olmak üzere toplumda iş sağlığı ve güvenliği kültürü oluşturulmaması ve aşırı kadercilik anlayışı ve bireyci düşünüş 99Vefa borcu anlayışı ile işçinin yetkili olmadığı işi yapması, 99Acı patlıcanı kırağı çalmaz gibi yanlış anlayışlar, 99Her koyun kendi bacağından asılır, beni sokmayan yılan bin yaşasın gibi bireyci düşünüşler, 4- Sendikal örgütlenmenin önündeki engeller 99Sendikalaşmayı teşvik edecek yasal düzenlemelerin olmayışı, 99Sendikaya üye olmak isteyen işçinin iş sözleşmesinin feshedilmesi, 99İşverenlerin sendika algılarındaki yanlışlık, 5- Mevzuattaki noksanlık ve yanlışlık 99Henüz ILO nun 167 sayılı İnşaat İşlerinde Güvenlik Ve Sağlık Sözleşmesi ile 176 sayılı Maden İşlerinde Güvenliğin Sağlanması Sözleşmesinin onaylanmamış olması, 99Sosyal tarafların ve meslek odaları temsilcilerinin oluşturduğu özerk yönetim yapısına sahip iş sağlığı ve güvenliği kurumunun olmaması, 99Denetim elemanlarının özerk yönetim yapısı içinde yer almaması, 99İş sağlığı ve güvenliği uzmanları ile iş yeri hekimlerinin yukarıda belirttiğimiz özerk yönetim yapısına sahip kurum tarafından işyerlerinde görevlendirilmemesi, 99Öncelikle ikincil mevzuat olmak üzere tüm mevzuatın ülkemizin üretim ilişkilerinin ve teknolojileri ile kültür yapımızın dikkate alınmadan olduğu gibi ILO dan veya AB mevzuatından alınması, Konfederasyonumuz, iş sağlığı ve güvenliği mevzuatının, aşağıda belirttiğimiz önerilerimizin dikkate alınarak yeniden düzenlenmesinin uygun olacağını düşünmektedir. 1- ILO nun 167 ve 176 sayılı sözleşmelerinin onaylanması, 2- Mevzuattaki noksanlıkların giderilmesi ve yanlışlıkların düzeltilmesi, 3- En kısa sürede sosyal taraflarla meslek odalarının temsilcilerinin yönetiminde özerk yapıda iş sağlığı ve güvenliği kurumu oluşturularak, tüm iş sağlığı ve güvenliği denetim ve yürütüm hizmetlerinin bu kurum tarafından yerine getirilmesi, 12

14 İş Sağlığı ve Güvenliği Çalıştayı 4- Özellikle ikincil mevzuat olmak üzere tüm mevzuatın gözden geçirilerek ülke koşullarına uygun hale getirilmesi, 5- Kayıt dışı istihdamın önlenmesi, 6- Taşeronlaşmanın önlenmesi, esnek çalışma usullerinin yeniden gözden geçirilmesi, 7- Örgütlenmenin önündeki engellerin kaldırılması ve özendirilmesi, 8- Etkin gösterim ve bilgilendirmelerle iş sağlığı ve güvenliği kültürü oluşturulması, 9- Başta işveren ve işçilerin olmak üzere toplumun sürekli duyarlığının sağlanması, En önemlisi de toplumsal olarak topluca iş sağlığı güvenliği konusuna sahip çıkmamızdır. Topluca hepimize düşen görevleri yerine getirmemiz gereklidir. Bunun için etkin bir biçimde iş sağlığı güvenliği kültürü mutlaka ama mutlaka oluşturmalıdır. Bu konularda ki eğitim ilkokuldan başlanarak görsel ve yazılı bir şekilde sunumlar yapılarak verilmeli, toplum hazırlanmalıdır. Türkiye İşçi Sendikası Konfederasyonu adına hepinize tekrar saygılarımı sunarım. Prof. Dr. Fatih UŞAN Celal Bey e teşekkür ediyoruz, hem süreye de riayet etmiş oldu. Tabi Türk-İş in bakış açısıyla problemler ve buna ilişkin çözümleri iletti. Bu konu sendikalar vesaire gündeme gelince kendisi de ifade ettiler, bizdeki sendikal anlayış acaba ücrete yönelik bir toplu sözleşmenin kabul edilmesi mi? Ya da bunun dışında konunun en önemli ayaklarından bir tanesi iş sağlığı ve güvenliğinin de toplu sözleşmelere girmesi mi? Ya da pazarlık yapılırken toplu görüşme yapılırken, bunlar üzerinde durulması mı? Bu tabi çok kolay, iş sağlığı ve güvenliği önemli ama Türkiye nin şartları. Celal Bey in de ifade ettiği gibi çok fazla işsizlik var. Her an insanın kapı dışına konulma riski var. Çok uzun tartışılabilecek konular bunlar ama işaret edilmesi açısından önemli diye düşünüyorum. Şimdi sözü Hak-İş temsilcisi Sebahattin Korkmaz Bey e veriyorum. Buyurun Sebahattin Bey. Sebahattin KORKMAZ HAK-İŞ Temsilcisi Böyle bir toplantıyı organize ettiği için Türkiye İnsan Hakları Kurumuna teşekkür ediyoruz. Temel insan haklarından olan insanların sağlıklı ve güvenli ortamda çalışma hakkı bu çalıştay marifetiyle, insan hakları kurumunun da gündemine gelmiş oldu ve inşallah bunun arkasından da kurum tarafından, bir takım teknik komisyonlar 13

15 Türkiye İnsan Hakları Kurumu oluşturularak iş sağlığı ve güvenliği konusunun takibinin yapılacağını ümit etmek istiyorum. İş sağlığı güvenliği Hak-İş olarak hangi çerçevede iş sağlığı güvenliği değerlendiriyoruz dediğinizde karşımıza üç konu çıkıyor. Kaza olmaması için işyerlerinde önce güvenli bir ortam olması daha sonra güvenli ortamın güvenli kullanımı için çalışanların güvenli davranış göstermesi lazım. Bu güvenli ortamda güvenli davranışı da yöneten, sağlık ve güvenliği sağlamaya yönelik bir politikası olan işveren veya onun adına çalışan işveren vekili bir yönetici anlayışı olması lazım. Bu üç husus karşılandığında kazaları önleme konusunda başarı geliyor. Aksi takdirde başarı söz konusu olmuyor. Şimdi konuların her birini değerlendirelim; birincisi işverenler olarak gerek kamu işverenleri, gerekse özel sektör işverenleri olarak güvenli ortamı sağlama konusunda yeterli bilgi ve tecrübeye sahip olmadığımızı görüyoruz. Güvenli ortam oluşturma açısından da bir işveren, işyeri oluşturduğunda üretim araçlarını seçtiğinde, gerekli malzemeleri seçtiğinde bu girdi malzemelerin gerçekten güvenli olup olmadığını denetleyebilecek bilgi ve tecrübeye sahip mi? Buna da bakmamız lazım. İş yapılan alanın çevresiyle birlikte, bina ve eklentileri, üretim araçları, enerji, hammadde ve malzemelerle ve çalışanların güvenlik eleğinden geçmesi gerekir. Buna sistem güvenliği diyebiliriz. Baktığımızda burada güvenli bir üretim alanının oluşmasını sağlayacak sistem güvenliğini sağlayamadığımızı görüyoruz. Diğer taraftan güvenli davranışa baktığımızda, gerek eğitim kurumlarımız, gerekse sosyal çevremiz, gerekse sosyo-psikolojik ortamımızın iş sağlığı ve güvenliği bilincini oluşturmaktan uzak olduğunu görüyoruz. Diğer taraftan işyerini yöneten işveren veya işveren vekillerimizin iş sağlığı ve güvenliğine önem verdiğini, kaza ve meslek hastalıklarını önlemeye yönelik politika, taahhüt ve niyetlerinin olduğunu da maalesef göremiyoruz. Hal böyle olunca işyerindeki kaza ve meslek hastalıklarını önlemeye yönelik üç parametrenin tamamının eksik olması istediğimiz sonucu almamızı imkansız kılmaktadır. Devletin denetim eksikliği konusu gündeme getiriliyor. Hak-İş olarak biz denetim eksikliğinden ziyade denetim metodunun değiştirilmesi gerektiğini düşünüyoruz. Şöyle ki az önce gündeme getirdiğimiz sistem güvenliği, onaylı kuruluşlar tarafından sağlanma durumunda olmalı. Örneğin çalışanların mesleki eğitim ve iş sağlığı ve güvenliği bilinci devlet tarafından eğitim kurumlarında kazandırılmalı, üretim araçlarının güvenlik sistemi üreticiler tarafından yapılmalı. Binalar da aynı şekilde. Bu konularla ilgili bir yapı var ama maalesef çalışmıyor. Çalıştığını düşünelim. Devlet denetimlerde güvenlik sistemin güvenliğinin muhafaza edilip edilmediğini ve güvenli yönetilip yönetmediğini, çalışanların güvenli davranıp davranmadığını kontrol etmeli. Mevcut denetim metodu böyle değil maalesef. Sistem güvenliği denetlenmeye çalışılıyor. Bu da maalesef yeterli de olmuyor etkili de olmuyor. Bu denetim yaklaşımının derhal değişmesi lazım diye düşünüyoruz. 14

16 İş Sağlığı ve Güvenliği Çalıştayı Az önce dinlediğim Türk-İş temsilcisinin söylediklerinden çok memnuniyet duydum. Bütüncül yaklaşımla ilgili ifadeleri oldu. Bu bütüncül yaklaşım ne olabilir diye baktığımızda, birkaç şey söyleyebilirim. Örneğin, asansör kazası diyor, hâlbuki o kaza asansör kazası değil, bir kaldırma makinesi kazası. Mesela risk analizi diyoruz, risk analizi denilen çalışma risk değerlendirmesinin bir adımıdır ama risk değerlendirmesinin yerine bu tanımı kullanıyoruz. Söylenmek istenen risk değerlendirmesidir ama bütün bu konudaki tartışmalara bakıyoruz risk analizi deniliyor. Kavramlar konusunda büyük sıkıntımız var. Tarafların birbirlerini anlayabilmeleri için hem yapısal hem de kavramsal olarak ortak bir anlayışın olması lazım. Daha bu konuyu aşamamışız. Aynı şekilde mevzuat konusunda da çok sıkıntılıyız. Örneğin, İş Sağlığı ve Güvenliği Kanunu, Uluslararası Çalışma Örgütü nün sözleşmelerinden, Avrupa Birliğinin direktiflerinden yapılan alıntılarla Bakanlığın geçmişten gelen tecrübeleri birleştirilerek, parça parça alınarak bütünleştirildiği için bir sistematiği olmayan bir kanun. Kanunun iç sistematiği olmayınca da kavramlar arasında kargaşalar, sistem güvenliği, güvenli davranış ve güvenlik yönetiminin birbirleriyle uyumlu nasıl çalıştırılacağı ortaya konulamıyor. Kavram kargaşası olduğu zamanda ne birbirimizi anlamamız mümkün ne de kazaları önleme çalışmalarından anlamlı bir sonuç alabiliyoruz. Aslında Soma ve kaldırma makinesi (asansör kazası diye anılan kaza) kazaları bizim bir resmimizi gösteriyor. Güvenli ortam oluşturma konusunda tasarımcılar yeteri kadar teknik bilgiye sahip mi? ve tasarım güvenliği ile ilgili bir düzenlememiz var mı diye bir soruyu aklımıza getiriyor ki böyle bir kuralımız yok maalesef. Yani iş sağlığı ve güvenliğine, iş yeri binalarının, üretim araçlarının, malzemelerinin, enerji kaynaklarının güvenli olmasını garanti altına alarak başlamak zorundayız. Eğer sistem güvenliği sağlanmadan işyeri kurulmuşsa ondan sonra güvenlik tedbirlerini almak mümkün olmuyor. Çünkü örneğin bir binanın şeklini değiştirmeye çalışacaksınız, yapılmış bir binayı yeniden şekillendirmek, hele hele makineler da yerleştirilmişse büyük maliyetler getiriyor. Bu da ihmalleri besliyor. Ama başlangıçta o işyeri güvenliği tasarlanmış olsa, o işyeri elemanları, makineleri ekipmanları güvenli olarak alınmış olsa, çalışanlar güvenlik bilinci ve bilgisiyle, mesleki eğitimi ile işe başlasa bu sıkıntı olmayacak. Örneğin kaldırma makinesi kazasını bir düşünelim; bir makinenin kabini niye düşer, bir teknik sorun sebebiyle düşer. Teknik sorunun garanti altına alınması güvenli olmasının sorumluluğu kimdedir? Sanayi ve Teknoloji Bakanlığında, bakıyorsunuz bununla ilgili direktifler de var, bu üretici firmanın alması gereken belgeleri alıp almadığı konusunu sorguladığımızda karşınıza büyük sorunlar çıkıyor. Ve sadece o işyeri değil, kaldırma elemanları, hatta asansör üreten firmaların yeterliliğinde büyük sorunlar olduğunu görüyorsunuz. O kaldırma makinesini, sistemini kullanan kullanıcı test 15

17 Türkiye İnsan Hakları Kurumu edebilir mi? Elbette ki hayır. İşveren veya vekili, piyasadan aldığı bu ürünlerin güvenli olduğunu düşünmek durumunda. Diğer bir yere bakalım Soma ya, Soma da da aynı şey. Soma da işte dediler ki yaşam odaları yok, başka bir şey yok, şu eksik, bu eksik. Tabii kaza araştırma konusunda maalesef eğitim almış birkaç kişi dahi olmadığı için Türkiye de, ne yapıyor basın yayın kendi kafasına göre, birilerinden duyduklarıyla, kazaların sebeplerini buluyor. Bulduklarıyla da birilerini hemen mahkûm ediyor, başlıyor dövmeye, ya da katil ilan etmeye. Arkadaşlar ben işçi tarafı olarak şunu söylüyorum, diyorum ki; eğer siz maden ocaklarında maden çıkartma tekniklerini ve üretim yöntemlerini başlangıçta güvenli tasarlamazsanız, maden ocağında siz güvenliği sağlayamazsınız. İş güvenliği uzmanı olacak kişi de bir şey yapamaz. İş müfettişi de bir şey göremez. Güvenlik bilincine sahip çalışan da göremez. Bu anlamda, tasarım anlamında işyerlerinin güvenli olması, güvenliği tasarlayanların güvenli kullanım için teknik rehberler çıkarması, işveren veya işveren vekili, iş güvenliği uzmanları bu teknik rehberler ışığında üretim alanını yönetmesi lazım. Öyle olunca da bütün bakanlıkların sorumluluk alanına giren bir iş sağlığı güvenliği konu başlığı ortaya çıkacaktır ki, topyekûn bütün bakanlıkların eşgüdüm içinde çalışılmasını sağlayacak kurum da Başbakanlıktır. Örneğin; güvenli üretim araçlarının denetimi ve piyasa gözetimi Bilim ve Sanayi ve Teknoloji Bakanlığı tarafından sağlanırken, güvenlik bilincine sahip çalışanların olmasını Milli Eğitim Bakanlığı, güvenli bina ve eklentilerin güvenli tasarımı ilgili diğer bakanlıklar tarafından yürütülmesi gerekir. Örneğin teftiş kurulu, teftiş kurulu ben eski müfettişim, teftiş kurulundan gelen arkadaşlarımız iş yerini denetliyorlar. Neye göre denetliyorlar, bakıyorlar ki teknik şartnameye göre eksik bulmaya çalışıyorlar, efendim şu kırık, şurada bu eksik, burada bu eksik. Böyle bir denetim yöntemiyle isterseniz her gün denetim yapın, bir işyerinde kazayı asla önleyemezsiniz. Hani derler ya balık vermeyeceksiniz, balık tutmayı öğreteceksiniz diye. Sistem size, işverenlere, çalışanlara balık tutmayı öğretmediği sürece iş yerlerinde denetimlerle eksiklik tespit ederek, bunlar giderilsin diyerek, tutanak tutarak, ceza vererek, kazaları önleyemezsiniz. Bu yaklaşım kesinlikle yanlıştır. Her sorun çıktığında bürokrasi mevzuat değişikliği ile kendisine yeni yetki alanı açmaktadır. Sistem güvenliğinin garanti altına alınamamasının sebebi bürokrasinin mevcut yapısıdır ve önce buradan başlanmak zorunluluğu açıktır. Sistem olmadan da kültür olmadığı da son 50 yıldır ortaya çıkmış bir durumdur. Bu yüzden bütüncül bir yaklaşım gerekir. Bunun için de iş sağlığı ve güvenliği bağımsız bir kurum oluşturularak yönetilmesi kesinlikle gereklidir de yürürlüğe giren iş sağlığı ve güvenliği kanunu, sosyal tarafları harekete geçirdi, toplumun gündemine iş sağlığı ve güvenliğini getirdi. 16

18 İş Sağlığı ve Güvenliği Çalıştayı Yani şunu demek istiyorum, sistem olarak yapısal dönüşüme ihtiyacımız var. Hem devlet olarak, hem işveren ve sosyal taraflar olarak, hem çalışanlar olarak, hem de bütün kurumlar olarak bu konuya sahip çıkmamız lazım. Eğer sahip çıkmazsak bir sonuç elde edemeyiz. Örneğin sistem güvenliğini garantiye alarak işe başladık diyelim, bundan sonra ki adımımız, güvenlik yönetimi olması gerekecektir. İşveren diyecek ki arkadaşlar, hiçbir iş insan sağlık ve güvenliğinden daha önemli, öncelikli değildir diyecek. Bunu beyan edecek, bununla ilgili bir programla yönetim sistemi olacak. Ha o zaman da çalışan da diyecek ki ben sağlık ve güvenlikle ilgili her türlü düzenlemelere sahip çıkacağım, bunlarla ilgili üzerime düşen her şeyi yapacağım. Ve işverenin de iş sağlığı güvenliği çalışmalarını daha iyileştirmesi için, daha güzel yapabilmesi için katkıda bulunacağım, bütün karar organlarına gireceğim diyecek. Devlet de bu yapının işleyip işlemediğini denetleyecek. Başarı şansımız bu çözümde yatmaktadır. O yüzden biz Hak-İş olarak iş sağlığı güvenliği komitesi kurduk. Ve işverenlere tam katkı sağlayabilmesi için iş yerlerinde, örgütlü olduğumuz iş yerlerinde çalışan temsilcilerimizi, bu anlamda eğitmeye başladık. Diğer taraftan da bütüncül yaklaşım formüllerini de ilgili kurumlara verdik ve her ortamda da bu bütüncül yaklaşımı savunarak, iş sağlığı güvenliği tesisi konusunda kazaların önlenmesi konusunda üzerimize düşeni yapmaya çalışıyoruz. Beni dinlediğiniz için teşekkür ederim. Prof. Dr. Fatih UŞAN Evet, teşekkür ediyoruz. Şimdi Sebahattin Bey de özellikle iş kazalarının oluşumunda, bu güvenli ortam, güvenli davranış ve bunun yönetiminin sağlanması gerektiğine vurgu yaptı. Kazaların tabi oluşumunun önlenmesinde en önemli faktörlerden bir tanesi belki fiziki mekânın daha ilk kuruluş aşamasında çalışma ortamına uygun hale getirilmesi. Tasarlama eksikliğinden bahsetti yine Celal Bey, eşgüdümün de sağlandığı ayrı bir kurumunun oluşturulması gerektiğine işaret ettiler. Biz de kendine teşekkür ediyoruz. Şimdi sözü DİSK temsilcimiz Tevfik Güneş Bey e veriyorum. Buyurun Tevfik Bey. Tevfik GÜNEŞ DİSK Temsilcisi Teşekkürler başkan. Değerli başkan, değerli konuklar, hepinizi Türkiye Devrimci İşçi Sendikaları Konfederasyonu adına saygıyla selamlıyorum. Ben biraz burada şimdi çok detaya girmeden sistem üzerinden sorunu ele almak istiyorum. Yani madenlerde yaşanan kazalar, inşaatlarda yaşanan kazalar, işte metal sektöründe yaşanan kazalar, gemi yapımda yaşanan kazalar gerçekten, bu ülkenin çok ciddi sıkıntıları. Sıkıntıların aşılmasına dönükte açıktır ki, çok fazla çaba da sarf edilmiyor. 17

19 Türkiye İnsan Hakları Kurumu Şimdi yavaş yavaş bu sorunun içerisine girdiğimizde, öncelikli olarak şunu belirtmek isterim ki, 6331 sayılı yasayla ilgili olarak, biz bu yasanın bu biçimde çıkışına başından sonuna kadar karşı çıktık. Yani burada bir sosyal taraf olarak, Devrimci İşçi Sendikaları Konfederasyonu bu yasanın bu haliyle çıkmasına açıktan muhalefet etmiştir bunu bir not edeyim. İkincisi 12 Eylül de Başbakanla yaptığımız toplantıda, 21 Eylül de Türkiye Odalar ve Borsalar Birliğinde Sayın Bakanla yaptığımız toplantıda ve en son ILO ya gönderdiğimiz raporda açıktan, Türkiye deki işçi sağlığı iş güvenliği sisteminin çökmüşlüğü üzerinde durduk, bütün raporlarımızda da bunları belirttik. Burada bahsedeceğim şeyde, işçi sağlığı iş güvenliğindeki mevcut yasa çerçevesinde ortaya konmuş, belirli maddeler, belli yaklaşımlardan ziyade, Türkiye de çökmüş bir sistemin üzerine çökmüş bir yasanın işçi sağlığı iş güvenliği problemlerini asla çözemeyeceğini burada bir kez daha sizlerin huzurunda da ifade etmeye çalışacağım. Şimdi Türkiye deki sistem yetersizliği ve sistemin işlemezliği konusuna dair, öncelikli olarak bakanlığın yapmış olduğu bu sistem yetersizliği değerlendirmesini burada sizlerle paylaşmak isterim yılında Ulusal İş Sağlığı Güvenliği Konseyi oluşturulurken, bakanlığın yapmış olduğu bir sistem değerlendirmesinde açıktır ki, kendileri de zaten bunu itiraf etmişlerdir sistemin işlemediği kendileri açısından da biliniyor. Nedir bunlar, kısaca hemen bahsedeyim; iş sağlığı iş güvenliği önlemlerinin gelişkinliğinin yokluğu. İş denetimi, iş güvenliği hizmetlerinin yetersizliği. Ortam ölçümlerinin zayıflığı. Danışmanlık ve eğitim hizmetlerinin yokluğu ya da zayıflığı. Meslek hastalıkları tanı sisteminin yokluğu ve meslek hastalıkları hastanelerinin neredeyse yok denecek düzeyde olması. Veri toplama, denetim ve yaptırımların mevzuat düzenlemelerinin yetersizliği. İSG mevzuatının dağınıklığı. Şimdi bunlara bakıldığında, sonuç itibariyle zaten memlekette daha yukarıdan mevzuat yapış ve bunun mekanizmaları, bunun sistemi ile ilgili çok ciddi bir problemin olduğunu görüyoruz. O zaman da işaret ettik, dedik ki, böylesi işlemez bir sistem üzerinden bir yasa çıkarttığınızda, sonuç itibariyle bu yasanın çalışanlar açısından, işçiler açısından hiçbir faydasının olmayacağını, aksine giderek de artan sürede bu ölümlerin çok sıklıkla Türkiye de gündeme geleceğini ifade ettik. Keşke yanılsaydık, yanılmayı çok da isterdik ama gördüğümüz kadarıyla eğer önümüzdeki dönemde, belirli düzenlemeler ulusal istihdam strateji belgesindeki verili düzenlemeler gelirse, yani özel istihdam bürolarına geçici iş ilişkisi kurulması oluşturulması, işte esnekliğin bütün diğer biçimleri, yani kavram olarak güvenceli esneklik olarak geçiyor, bunlar da gelirse artık bu ülkede taşeron ve güvencesi sistemin de ötesinde bunları da rahmetle aratacak bir sermaye birikim rejimi gündeme gelecek. 18

20 İş Sağlığı ve Güvenliği Çalıştayı Şimdi sermaye birikimi demişken, açıkça hani oraya kısaca bir değinmek lazım; çünkü Türkiye deki taşeron ve güvencesiz birikim rejimi üzerinde yükselen sermaye ve bunun siyasal yapısı, işçi sağlığı iş güvenliğini tam da buna uygun hale getirmek durumundadırlar. Yani böyle bir birikim rejimiyle Türkiye de işçi sağlığı iş güvenliği sorunlarını çözebilmek mümkün değildir, gene bunu söylemekte fayda var. Bunu Başbakan ın kendisi, Sayın Bakan ın kendisi kabul ediyorlar, bunu hani kabul etmeleri yeterli değil, mevzuatı buna uygun hale getirmek de yeterli değil. Çünkü sistemin verili ayaklarında ciddi aksaklıklar söz konusu. Şimdi çökmüş sistem üzerinden mevzuat yapma ve bunu ülkeye işçiler ve çalışanlar açısından daha uygun koşulların yaratılması, daha müreffeh daha refah bir yapının yaratılması amacı, düşüncesi olabilir ama gerçekte bu yasayla yaşananlar arasında bakıldığında giderek açılan bir bant var. Onu da ifade edeyim ben size yılından 2012 yılına kadar tartışmalar aslında Türkiye deki mevcut üretim ilişkilerinin ne olduğu, buna ilişkin ne tür iş sağlığı güvenliği önlemlerinin alınması gerektiği üzerinde yoğunlaştı, o dönem Ulusal Konsey içerisinde DİSK olarak biz, Türkiye Mimar Mühendis Odaları Birliği, Türk Tabipler Birliği ve Kamu Çalışanları Sendikaları Konfederasyonu KESK, dörtlü olarak karşı çıktık. Kısmen TÜRK-İŞ bu konuya dair eleştirilerini getirdi. Ve hatta o dönemde şimdi hani özerk demokratik bir kurumun oluşturulması, bağımsız bir kurumun oluşturulması dendi, muhtemelen takip edilmemiştir bu yılında TÜRK-İş inde içinde olduğu altılı bir ekip tarafından altı kurumun ortak imzasıyla Bakanlığa bir İSG sistem önerisi yapıldı. İSG sistem önerisinde en temel özellik şuydu; Bu iş Çalışma Bakanlığının İş Sağlığı Güvenliği Genel Müdürlüğüne bırakılmayacak kadar önemli bir alandır. Onun için de Ulusal İş Sağlığı Güvenliği Konseyinin çatısı altında, sendikaların, meslek odaları ve birliklerinin, üniversitelerin yer aldığı, idari yönden bağımsız, mali yönden bağımsız, özerk demokratik bir yapılanmanın yaratılması, ilgili bakanlıklarla buraya değen kurumlar varsa bunların bu sistem içerisine aktarılması, işçi sağlığı iş güvenliği uzmanlarının, iş yeri hekimlerinin bu kurum içerisinde bir havuzda toplanması ve o havuz içerisinde planlanarak bu hizmetlerin verilmesi. O zaman da ortak sağlık güvenlik birimleri gibi piyasa aktörü olarak ifade edilen bu kurumlar dışarıdan hizmet verimi ya da işverenin dışarıdan hizmet alımı sistemi de ortaya çıkmayacaktı. Şimdi kötü olan şu, bunu işte Torunlar İnşaatta gördük isim veriyorum daha çok bilindiği için, yani ortak sağlık güvenlik birimlerinin hizmet meselesi bile öyle bir noktaya geldi ki şimdi, yani bire bir sermaye grubu kendi aralarında başka bir sistem oluşturmuştur. Yani benim inşaatıma, öbür holdingin ortak sağlık birimi hizmet veriyor, öbürü şey yapıyor ve daha tehlikeli bir durum bu. Yani artık ortak sağlık güvenliklerinden piyasaya hizmeti dışarıdan satmasının ötesinde çok daha dar birbirini 19