Anonim Şirketlerde Konu Dışı İşlemlerin Hukuki Niteliği*

Transkript

1 İstanbu Medipo Üniversitesi Hukuk Fakütesi Dergisi 5 (2), Güz 2018 ÖZEL HUKUK Anonim Şirketerde Konu Dışı İşemerin Hukuki Niteiği* Lega Nature of Non-Object Transactions in Joint Stock Companies Muhammet Emin BİNGÖL** ABSTRACT Turkish Commercia Code (TCC) Artice 371/II first reguates that acts done by the organs of the company sha be binding upon it even if those acts are not within the objects of the company, then it reguates that the company sha not be bound where such acts are outside the objects of the company, if it proves that the third party knew that the act was outside those objects or coud not in view of the circumstances have been unaware of it. The expressions contained in the both TCC art. 371/II and TCC art. 539/II shoud be understood in accordance with Turkish Civi Code art. 3/II. As it can be understood from the art. 371/II the transaction is vaid, even if those transactions are not within the objects of the company. The company wi no onger be bound by the transaction after having fied a awsuit in order not to be bound by the transaction and by proving the maice of the third person. Afterwards, in our opinion, the thought that this process coud give the opportunity for confirmation again shoud not be accepted. Keywords: joint stock company, non-object transaction, utra vires, agency without authority, good faith Giriş 6762 sayıı Türk Ticaret Kanunu (ettk) m. 137, Türk Medeni Kanunu nun (TMK) tüze kişierin hak ehiyetine iişkin düzenemeerine bir sınırama getirerek, ticaret şirketerinin işetme konusu içerisinde kamak şartıya hak ehiyetine sahip oacağını hüküm atına amıştı. Bunun sonucu oarak konu dışında kaan işemer yok sayımaktaydı sayıı Türk Ticaret Kanunu (TTK) ie doktrinde utra vires ikesine getirien eeştirier ve Avrupa Biriği ndeki düzenemeer dikkate aınarak bu ike * Makae gönderim tarihi: Makae kabu tarihi: Muhammet Emin Bingö, Anonim Şirketerde Konu Dışı İşemerin Hukuki Niteiği, İstanbu Medipo Üniversitesi Hukuk Fakütesi Dergisi, Cit 5, Sayı 2, 2018, s ** Arş. Gör., İstanbu Medipo Üniversitesi Hukuk Fakütesi Ticaret Hukuku Anabiim Daı İetişim: mebingo@medipo.edu.tr.

2 198 Anonim Şirketerde Konu Dışı İşemerin Hukuki Niteiği kadırımıştır. TTK m. 125 ve TTK m. 371/II den anaşıacağı üzere anonim şirketerde eskiden söz konusu oan hak ehiyetinin işetme konusu ie sınırı oması hai mevcut düzen açısından geçeriiğini yitirmiştir. TTK m. 371/II hükmünde kura oarak konu dışı işeme şirketin bağı oduğu hüküm atına aındıktan sonra, üçüncü kişinin, işemin işetme konusu dışında buunduğunu bidiği veya durumun gereğinden, biebiecek durumda buunduğu ispat edimesi hainde, şirketin işeme bağı omaktan kurtuabieceği hüküm atına aınmıştır. Bu çaışma kapsamında şirketi temsie yetkii kişier tarafından işetme konusu dışında yapıan işemerin hukuki niteiği ee aınmaktadır. Bu kapsamda önceike işetme konusu kavramı açıkanacak, daha sonra anonim şirketin hak ve fii ehiyetinden bahsediecektir. Daha sonra işetme konusu dışında işem yapıdığında söz konusu işemin geçersiz oduğu haerde, geçersiziğin hukuki niteiği ve sonuçarı açıkanacaktır. I. Anonim Şirketer Hukukunda İşetme Konusu Kavramı A. Gene oarak İşetme konusu, ticaret şirketerinin amaçarına uaşmak üzere faaiyet gösterdikeri ve şirket sözeşmesinde de yer aması zorunu oan faaiyet aanıdır 1. Başka bir ifadeye, ortak amacın gerçekeştiriebimesi için şirketin somut oarak faaiyette buunduğu iş kouna, işetme konusu denimektedir 2. Anonim şirketin kuruması esnasında kurucuar, şirketin hangi iş kounda faaiyet göstereceğini beireyip, bu hususu esas sözeşmeye yazmak zorundadır. Zira işetme konusu anonim şirket esas sözeşmesinin zorunu unsurarından biridir (TTK m. 339/II-b) 3. Bu anamda kurucuar beireme yaparken yanızca bir iş kou beiremek zorunda değidir. Birden faza ve birbirinden uyumsuz iş koarı da işetme konusu oarak esas sözeşmeye yazıabiir 4. Kanun koyucunun işetme konusu kavramını kuanmayı tercih etmiş oması, ticaret şirketerinin tamamının ticari işetme işetmek zorunda oduğu anamına gememektedir. Her ne kadar adi kommandit ve koektif şirketer açısından ticari işetme işetimesi zorunuuğu öngörümüş osa da, anonim ve imited şirketer açısından ticari işetme işetmek zorunuuğu buunmamaktadır. Bu yüzden bu şirketer bir ticari işetme işetebiecekeri gibi, yavru bir şirket kurarak ya da başka bir şirkete iştirak ederek de faaiyeterini yeri- 1 Seviay Uzunaı, Anonim Şirket İşetme Konusu, Ankara, Adaet Yayınevi, 2013, s. 10 vd. 2 Hüseyin Ügen, Ticaret Şirketerinin Ehiyeti, Prof. Dr. M. Kema Oğuzman ın Anısına Armağan, İstanbu, 2000, s Diğer ticaret şirketeri açısından da işetme konusunun esas sözeşmeye yazıması hususunda bkz. TTK m. 213/I-d, TTK m. 305, TTK m. 567 ve 576/I-b, Koop. K. m. 3/I. 4 Oğuz İmregün, Anonim Ortakıkar, 4. Baskı, İstanbu, 1989, s. 39. İstanbu Medipo Üniversitesi Hukuk Fakütesi Dergisi 5 (2), Güz 2018

3 MUHAMMET EMIN BİNGÖL 199 ne getirebiirer 5. Doayısıya işetme konusu kavramından, ticari işetmeye hasredimiş bir anam çıkarımamaı; işetme konusu kavramı şirketin faaiyet konusu şekinde anaşımaıdır. Esas sözeşmeye yazıacak oan işetme konusunun esası noktaarının beirtimiş ve tanımanmış oması gerekmektedir (TTK m. 339/I-b). Esası noktaarın beirtimesinden kasıt, şirketin faaiyeterinin yoğunaşacağı noktaarın anaşıabiecek şekide somutaştırımasıdır 6. Yine yanızca ticaret, üretim gibi ibareerin gösterimesi yeteri değidir, şirketin faaiyet konusunu ortaya koyan ayırıcı niteikerin de ortaya konması gerekmektedir 7. Esas sözeşmeye yazıan işetme konusu gerek ettk döneminde 8 gerekse TTK döneminde doktrinde geniş yorumanmış ve bu anamda yanızca esas sözeşmede yazıan işetme konusu ie doğrudan igii ya da şirkete yarar sağayıcı niteikte oan işemer deği, işetme konusuna doayısıya da bağanabien hususarın da konu kapsamında yer adığı ifade edimiştir 9. Zira yapıan işetme konusu içinde kaması hainde şirket üçüncü kişi ie yapıan işeme bağı oacak ve bu anamda üçüncü kişi ie işem güveniği korunmuş oacaktır 10. Yine TTK nın utra vires ikesine yakaşımı düşünüdüğünde, şirketi temsie yetkii oan kişierin yaptığı işemerin şirketi bağayacağına üçüncü kişierin güvenmesi hedefenmiştir 11. Bu yüzden doğrudan şirket esas sözeşmesinde yazıı oan konunun kapsamında yer amasa da, işetmenin faaiyeterinin icra edimesine yardımcı oan ve bu yüzden işetme konusuna doayısıya da bağanabien hususar da işetme konusu kapsamında yer aacaktır 12. Bizim de katı- 5 Uzunaı, s Uzunaı, s İsmai Kırca; Feyzan Haya Şehirai Çeik; Çağar Manavgat, Anonim Şirketer Hukuku,, Teme Kavram ve İkeer, Kuruuş, Yönetim Kuruu, Cit 1, Ankara, 2013, s ettk döneminde işetme konusu, şirketin hak ehiyetinin sınırını ouşturduğu için uyguamada şirket kuruurken esas sözeşmeye birçok konu yazımakta ve hatta amaç ie konunun yanında, şirketin yapabieceği işemer de yazımaktaydı. 9 Ügen, s. 1286; Burçak Yıdız, Şirketerin Ehiyetine İişkin Özeik Arz Eden Bazı Hukuki İşemer ve Sözeşmeer, Ankara Barosu Dergisi, S 2, 2006, s. 57 vd. Kırca, Şehirai Çeik, Manavgat, s. 640; Aihan Aydın, Anonim Ortakık Yönetim Kuruunun Temsi Yetkisinin Sınırarı Ve Temsi Yetkisinin/Gücünün Kötüye Kuanıması Sorunu, BATİDER, C XXX, S 1, 2014, s Aydın, s Kırca, Şehirai Çeik, Manavgat, s Doktrinde herhangi bir işemin işetme konusuna bağanması için çeşiti kıstasar öngörümüştür. İşemin işetme konusuna girebimesi için ik oarak araarında amaçsa bir bağantının buunması gerekmektedir. İkinci oarak işemin şirkete menfaat sağayıp sağamamasıdır. Bu hususta bakınız, Yıdız, Özeiki İşemer, s ; Sıtkı Akyazan, Türk Ticaret Kanununun 137. Maddesinin Anamı ve Kapsamı Üzerine Bir İnceeme, BATİDER, C 7, S 4, 1974, s Journa of İstanbu Medipo University Schoo of Law 5 (2), Autumn 2018

4 200 Anonim Şirketerde Konu Dışı İşemerin Hukuki Niteiği dığımız görüşe göre, bir işemin işetme konusuna girip girmediği hususunda tereddüt doğması hainde, işemin işetme konusu içerisinde yer adığının kabu edimesi gerekmektedir 13. Zira Kanun un işem güveniğini ve üçüncü kişieri koruma hedefi bu tarz bir yoruma daha everişidir. B.İşetme Konusu Bağamında Anonim Şirketerin Hak ve Fii Ehiyeti 1. Hak Ehiyeti TMK m. 48 e göre, tüze kişier, cins, yaş, hısımık gibi yaradıış gereği insana özgü niteikere bağı oanar dışındaki bütün hakara ve borçara ehidirer. Hükümden de açıkça anaşıacağı üzere, tüze kişier yanızca insana özgü oanar dışında tüm hakara sahip oabiir ve her türü borç atına girebiir 14. ettk m. 137, TMK nın tüze kişierin hak ehiyetine iişkin düzenemeerine bir sınırama getirerek, ticaret şirketerinin işetme konusu içerisinde kamak şartıya hak ehiyetine sahip oacağını hüküm atına amıştı. Bunun sonucu oarak konu dışında kaan işemer yok sayımaktaydı 15. TTK ie doktrinde utra vires ikesine getirien eeştirier ve Avrupa Biriği ndeki düzenemeer dikkate aınarak bu ike kadırımıştır 16. TTK m. 125/II ye göre, ticaret şirketerinin 13 İsmai Kırca, Bankacıık İşemeri-Ticaret Şirketerinde Temsi Yetkisinin Kapsamı ve Sınırandırıması, Banka Hukuku ve Yargıtay Karararı Sempozyumu, Bidirier-Tartışmaar, Ankara 2007, s Aksi yönde bkz. Uzunaı, s Bu anamda doktrinde tüze kişierin hak ehiyetinin amaçarıya sınırı oduğu ifade edimektedir. Tahsis teorisi oarak da anıan bu görüşe göre, amaç unsuru tüze kişinin en önemi ve omazsa omaz unsurudur. Doayısıya tüze kişinin amacı, hak ehiyetinin doğa sınırını ouşturmaktadır. Bkz. Aytekin Ataay, Medeni Hukukun Gene Teorisi, 2. Baskı, İstanbu, 1971, s. 230; Bige Öztan, Tüze Kişier, Ankara, Turhan Kitapevi, 1994, s. 29; Hıfzı Vedet Veidedeoğu, Türk Medeni Hukuku Cit I-Şahsın Hukuku, 6. Baskı, İstanbu, Nurgök Matbaası, 1963, s. 182; Ergun Özsunay, Medeni Hukukumuzda Tüze Kişier, 4. Baskı, İstanbu, İstanbu Üniversitesi Hukuk Fakütesi Yayınarı, s. 65; Rona Serozan, Medeni Hukuk, Gene Böüm, Kişier Hukuku, 7. Baskı, İstanbu, Vedat Kitapçıık, 2017, s Bu görüşün karşısında yer aan geneik teorisine göre, tüze kişierin hak ehiyeteri TMK m. 48 bağamında sınırsızdır. Tüze kişierin hak ehiyeterinin sınırını sadece yaradıış gereği insana özgü oan hak ve borçar çizmektedir. Bu görüş için bkz. Teoman Aküna, Türk Medeni Hukukunda Tüze Kişier, 2. Bası, İstanbu, Beta Yayınarı, 1995, s. 40; Ügen, s. 1284; Mustafa Dura/Tufan Öğüz, Kişier Hukuku, 13. Baskı, İstanbu, Fiiz Kitapevi, 2013, s Utra vires e iişkin hem Türk ve hem karşıaştırmaı hukuk açısından birçokarı yerine bkz. Gizem Aper, Türk Öze Hukukunda Utra Vires İkesi, İstanbu, Vedat Kitapçıık, 2013, s. 5 vd.; Sibe Hacımahmutoğu, Anonim Ortakıkta Utra Vires Doktrini ve Ortakığı Bağamaya Yetkii Organın Yetkierinin Sınırandırıamaması, Ankara, BTHAE Yayınarı, 2016, s. 3 vd. 16 Utra vires i kadıran TTK m. 125 in gerekçesi şu şekidedir: Bu madde, 6762 sayıı Kanunun 137 nci maddesinde öngörümüş buunan ve tüm ticaret şirketeri için geçeri oan utra vires ikesini, AET nin 68/151 sayıı şirketere iişkin Birinci Yönergesinin igii hükmünü dikkate aarak kadırmıştır. Ticaret şirketeri Türk Medenî Kanununun 48 inci maddesi çerçevesinde hakardan yararanabiecek, borçar üstenebiecekerdir. 371 inci maddenin ikinci fıkrasında oduğu gibi Tasarının bazı hükümerinde, işetme konusu dışında yapıan işemerin hukukî sonuçarı öze oarak düzenenmiştir. Yine TTK nın gene gerekçesinde de şu ifadeer İstanbu Medipo Üniversitesi Hukuk Fakütesi Dergisi 5 (2), Güz 2018

5 MUHAMMET EMIN BİNGÖL 201 Türk Medeni Kanunu nun 48. maddesi çerçevesinde bütün hakardan yararanabieceği ve borçarı üstenebiirer. Bu konudaki kanuni istisnaarın sakıdır. TTK m. 125/II hükmü ve anonim şirketerde temsii düzeneyen TTK m. 371/II hükmü birikte değerendirimeidir. Hükme göre, temsie yetkii oanarın, üçüncü kişiere yaptığı işemer de şirketi bağar; meğer ki üçüncü kişinin, işemin işetme konusu dışında buunduğunu bidiği veya durumun gereğinden, biebiecek durumda buunduğu ispat edisin. Şirket esas sözeşmesinin ian edimiş oması, bu hususun ispatı açısından tek başına yeteri değidir. Söz konusu her iki hüküm de esas oarak aınan 68/151 sayıı Birinci Yönerge 17 m. 9 ve bu yönergenin yerine geçen 2009/101 sayıı Yönerge 18 m. 10/I ve bu 2009/101 sayıı Yönerge nin de yerine 2017/1132 sayıı Yönerge 19 m. 9/I ie uyumudur. Yönergeye göre, şirket organarınca yapıan işemer şirket konusu dışında kasaar bie şirketi bağar. Ancak üye deveter, şirket konusu dışında yapıan işemerin, üçüncü kişinin işemin konu dışında oduğunu bidiğinin veya bimemesinin mümkün omadığının ispatanması hainde, şirketi bağamayacağına iişkin düzenemeer öngörebiir. Bu anamda şirket esas sözeşmesinin ian edimesi yeteri dei sayımayacaktır. TTK m. 125, TTK m. 371/II ve AB düzenemeerinden anaşıacağı üzere, yer amaktadır: 6762 sayıı Kanun, ticaret şirketerinin, şirket sözeşmesinde yazıı işetme konusunun çerçevesi içinde kamak şartıya, hak iktisap edebiecekeri ve borç yükenebiecekeri ikese hükmünü içeriyordu. Bu hüküm uyarınca, işetme konusu dışında ticaret şirketeri hak ehiyetini haiz değidi; işetme konusu dışında yapıan işemer utra vires oduğu için yok sayııyordu. Türk hukukuna 6762 sayıı Kanun ie giren, ticaret şirketeri hukukuna hâkim oan bu teme kura, Türk ticaret ve medeni hukuk öğretierinde eeştiriiyordu. Hatta bazıarı utra vires i geçmiş yıarda kaan merkezî panama anayışı ie bağantıı görüyordu. AET 1968 tarihi ve 68/54 sayıı, şirketere iişkin birinci yönergesinde, AET ye üye ükeerin utra vires kuraını kanunarından çıkarmaarını öngörüyordu. Yönerge, bu hükmü ie üçüncü kişieri korumayı amaçıyordu. Temsie yetkii kişierin, şirket adına yaptıkarı işemerin şirketi bağayacağına üçüncü kişierin güvenmeerinin sağanması, işem ve pazar güveniği için şarttı. Bir taraftan hep gündemde buunan eeştirier, diğer taraftan AET nin yönergesi dikkate aınarak utra vires hükmüne Tasarıda yer verimemiştir. İkenin kadırıması sebebiye, şirketin işetme konusu dışında yapacağı işemerin sonuçarı, Tasarıda üçüncü kişinin iyiniyeti çerçevesinde düzenenmiştir. 17 First Counci Directive 68/151/EEC of March on coordination of safeguards which, for the protection of the interests of members and others, are required by Member States of companies within the meaning of the second paragraph of Artice 58 of the Treaty, with a view to making such safeguards equivaent throughout the Community. 18 Directive 2009/101/EC of the European Pariament and of the Counci of 16 September 2009 on coordination of safeguards which, fort he protection of the interest of members and third parties, are required by Member States of companies within the meaning of the second paragraph of Artice 48 of the Treaty, with a view to making such safeguards equivaent. 19 DIRECTIVE (EU) 2017/1132 OF THE EUROPEAN PARLIAMENT AND OF THE COUNCIL of 14 June 2017 reating to certain aspects of company aw. Journa of İstanbu Medipo University Schoo of Law 5 (2), Autumn 2018

6 202 Anonim Şirketerde Konu Dışı İşemerin Hukuki Niteiği anonim şirketerde eskiden söz konusu oan hak ehiyetinin işetme konusu ie sınırı oması hai mevcut düzen açısından geçeriiğini yitirmiştir 20. Anonim şirketerin temsiine iişkin TTK m. 371/I hükmüne göre, temsie yetkii oanar şirketin amacına ve işetme konusuna giren her tür işeri ve hukuki işemeri, şirket adına yapabiir ve bunun için şirket unvanını kuanabiirer. Hükümde geçen şirketin amacına ve işetme konusuna giren ibaresi şirketin hak ehiyetini sınırayıcı niteiği haiz değidir. Yanızca temsie yetkii oan kişierin iç temsi yetkisini düzeneyen bir hüküm niteiğindedir 21. Doayısıya temsie yetkii oan kişierin bu sınırandırmaya uymamaarı hainde bir zarar doğmuşsa şirket zarararın karşıanması için, bu kişiere rücu edebiecektir. Nitekim hükmün ikinci cümesi de bu hususu doğruamaktadır. Hükme göre, kanuna ve esas sözeşmeye aykırı işemer doayısıya şirketin rücû hakkı sakıdır. Yine benzer şekide TTK m hükmü de yönetim kuruunun iç temsi yetkisine iişkin bir hükümdür ve işetme konusunun bu anamda şirketin hak ehiyetini sınırandırıcı bir özeiği buunmamaktadır Fii Ehiyeti TMK m. 49 a göre, tüze kişier kanuna ve kuruuş begeerine göre gereki organara sahip omaka birikte fii ehiyetini kazanacaktır. Yani tüze kişier ancak kanuni organarın teşekküü ie fii ehiyetini kazanacaktır. Anonim şirketer açısından hak ve fii ehiyetinin kazanıma anı aynıdır 24. Zira anonim şirketer kuruurken esas sözeşmede ik yönetim kuruu üyeerinin beirtimesi gerekidir (TTK m. 339/III). Yine şirketin kurucuarı diğer zorunu organ oan gene kuruu ouşturduğu için, şirket tesci anında yani hak ehiyetini kazandığı anda fii ehiyetini de kazanmış oacaktır. 20 Tüze kişierin hak ehiyetine iişkin tahsis teorisinin kabu edimesi hainde, en nihayetinde anonim şirketin hak ehiyetinin amacıya sınırı oduğu sonucuna uaşıacaktır. Ancak kanaatimizce utra viresin kadırımasıya birikte anonim şirketer açısından bu şekide bir hak ehiyeti sınırandırımasından bahsedimesi mümkün değidir. Zira kanun koyucu anonim şirketerde üçüncü kişi ve işem güveniğini korumak amacıya sınırsız hak ehiyetini kabu etmiştir. Ayrıca hak ehiyeti sınıramasının doğrudan Kanun hükmüye getirimesi gerekmekte; kıyas youya hak ehiyetinin kısıtandığı sonucuna uaşıması yerinde değidir. 21 Aydın, s. 153; Burçak Yıdız, Utra Vires İkesinin Kadırımasının Ardından İşetme Konusu Unsuru ve Ticaret Şirketerinin İşetme Konusu Dışındaki İşemerinin Hukuki Niteiği, BA- TİDER, C 28, S 3, 2011, s Yönetim kuruu ve kendisine bırakıan aanda yönetim, kanun ve esas sözeşme uyarınca gene kuruun yetkisinde bırakımış buunanar dışında, şirketin işetme konusunun gerçekeştirimesi için gereki oan her çeşit iş ve işemer hakkında karar amaya yetkiidir. 23 Aydın, s Dura, Öğüz, s Ayrıca Hevacı ya göre, tüze kişier açısından hak ve fii ehiyeti ayrımı yapımasına gerek yoktur. Zira tüze kişier yanızca tam fii ehiyeti oabiecekeri için, hak ehiyetinin kapsamı ve fii ehiyetinin kapsamı arasında bir fark omayacaktır. Hevacı, s. 62, dpn, 275. İstanbu Medipo Üniversitesi Hukuk Fakütesi Dergisi 5 (2), Güz 2018

7 MUHAMMET EMIN BİNGÖL 203 Tüze kişier hak ehiyeteri çerçevesinde tam bir fii ehiyetine sahiptir 25. Organarı aracığıya fii ehiyetini kuanan tüze kişinin fii ehiyetinin sınırını hak ehiyeti ouşturur 26. Doayısıya tüze kişinin hak ehiyetinin omadığı haerde fii ehiyeti de buunmamaktadır 27. Doktrinde bir görüş, utra vires ikesin tam oarak kadırımadığının, eskiden hak ehiyeti sınıraması söz konusu iken TTK m. 371 ve m. 374 hükümeri ie birikte anonim şirketer açısından bir fii ehiyeti sınıramasından bahsedieceğini ifade etmektedir 28. Ancak biz bu fikre katımamaktayız 29. Yukarıda da bahsettiğimiz üzere tüze kişier açısından hak ve fii ehiyeti tam oarak örtüşmektedir 30. Hak ehiyeti sınırandırıması söz konusu omadan fii ehiyetinin sınırandırımasından bahsedimesi mümkün değidir. Ayrıca TTK m. 371/II hükmünde de beirtidiği üzere, işetme konusu dışında yapıan bir işeme kura oarak şirket bağıdır. Oysa fii ehiyeti sınırandırıması, kişinin hak ve borçara ehi oma hakkı varken, kendi fiieriye hak ve borç sahibi oamaması anamına gemektedir. Daha önce de beirttiğimiz üzere, 371/I ve 374 hükümeri ehiyet sınıramasına iişkin hükümer deği, temsie yetkii oan kişierin iç temside yetki sınırarını beireyici niteiği haizdir. Yine aşağıda daha detayı oarak inceenecek TTK m. 371/II hükmünde ise kura oarak konu dışı işemer ie şirketin bağı oduğu düzenenmiş; doayısıya şirketin fii ehiyeti işetme konusu ie sınırandırımamıştır. Konu dışı işem ie beiri bazı haerde şirketin bağı omaması da, şirketin o işemi yapmaya ehi omadığı anamına gemez. Yanızca bu haerde şirkete işetme konusuna aykırıığın hem temsie yetkii şirket organarına hem de üçüncü kişiere karşı ieri sürüebime imkânı tanınmıştır. C. TTK da İşetme Konusuna Bağanan Sonuçar 25 M. Kema Oğuzman; Özer Seiçi; Saibe Oktay Özdemir, Kişier Hukuku, 16. Baskı, İstanbu, Fiiz Kitapevi, 2016, s Dura, Öğüz, s Serozan da tüze kişierin fii ehiyeti açısından gerçek kişierde oduğu gibi ara bir formun omadığını yani tüze kişierin sınırı ehiyetsiziğinden bahsediemeyeceğini; tüze kişier açısından yanızca tam ehiyet ya da tam ehiyetsizikten bahsedieceğini ifade etmiştir. Ancak yazar tüze kişierin hak ehiyeterinin amaçarı (konuarı) ie sınırı oduğunu ifade etmektedir. Bkz. Serozan, s Mehmet Bahtiyar, Ortakıkar Hukuku, 8. Baskı, İstanbu, 2017, s. 213; Aper, s ; Kendigeen de ettk döneminde AB yönergesinin igii maddeerine iişkin yazdığı eserinde, bu şekide bir düzenemenin mevcut Kanun sistemine aınması hainde, fii ehiyeti sınırandırımasının söz konusu oacağını ifade etmiştir. Bkz. Abuzer Kendigeen, Avrupa Biriği Konseyi nin Şirketer Hukukuna İişkin 9 Mart 1968 Tarihi Birinci Yönergesi, Makaeerim, Cit I: , İstanbu, Arıkan Yayıncıık, 2006, s Aynı yönde bkz. Aydın, s. 158, dpn. 58; Uzunaı, s Dura, Öğüz de TTK m. 371 uyarınca konu dışı işemerin şirketi bağamayabieceğini beirttikten sonra bu durumun anonim şirketer açısından bir fii ehiyeti sınıraması omadığını beirtmiştir. Bkz. Dura, Öğüz, s. 248 ve 256. Journa of İstanbu Medipo University Schoo of Law 5 (2), Autumn 2018

8 204 Anonim Şirketerde Konu Dışı İşemerin Hukuki Niteiği Her ne kadar anonim şirketerin hak ehiyeti artık işetme konuarıya sınırı omasa da, Kanun da yine de işetme konusuna bazı sonuçar bağanmıştır. İşetme konusunun esas sözeşmede beirtimesi gerekmektedir (TTK m. 339/II-b). Yine işetme konusunun değiştirimesi amacıya esas sözeşmesinin değiştirimesi için ağıraştırımış nisapar öngörümüştür. Anonim şirketin işetme konusunun tamamen değiştirimesi için, sermayenin en az %75 ini ouşturan pay sahiperinin veya temsicierinin oumu oyarı gerekmektedir (TTK m. 421/III). TTK m. 125, m. 371/I ve m. 374 hükümeri ie birikte işetme konusunun önem arz ettiği en önemi husus, temsi ve yönetimde görevi oanarın iç temsi yetkisinin sınırını ouşturmasıdır. Bu anamda yönetim ve temsi organı çizien bu sınıra riayet etmezse, ortaya çıkan zarardan doayı kendierine rücu ediebiecektir 31. Yoksa daha önce de beirttiğimiz üzere Kanun da işetme konusuna fii ehiyetini sınırandırıcı bir sonuç bağanmamıştır. TTK m. 43 e göre, anonim şirketerde ticaret unvanının çekirdek kısmının şirketin işetme konusu ie şirketin türünü gösteren keimeerden ouşturuması gerekmektedir. TTK m. 210/III e göre, kamu düzenine veya işetme konusuna aykırı işemerde veya bu yönde hazırıkarda ya da muvazaaı iş ve faaiyeterde buunduğu beirenen ticaret şirketeri hakkında, öze kanunardaki hükümer sakı kamak kaydıya, Gümrük ve Ticaret Bakanığınca, bu tür işem, hazırık veya faaiyeterin öğrenimesinden itibaren bir yı içinde fesih davası açıabiir. Yine TTK m. 529/I-b ye göre, işetme konusunun gerçekeşmesi ya da gerçekeşmesinin imkânsız hae gemesi hainde şirket sona erer. İşetme konusu, şirket yönetim kuruu üyeerinin faaiyeterinin rekabet yasağını iha edici niteik taşıyıp taşımadığının tespiti açısından da önem arz eder. TTK m. 396/I e göre, yönetim kuruu üyeerinin gene kuruun iznini amaksızın, şirketin işetme konusuna giren ticari iş türünden bir işemi kendi veya başkası hesabına yapamayacağı gibi, aynı tür ticari işere uğraşan bir şirkete sorumuuğu sınırsız ortak sıfatıya da giremez 32. Yine TTK işetme konusuna, kuruuştan sonra devrama hainde de sonuç bağamıştır. TTK m. 356 ya göre, şirketin tesciinden itibaren iki yı içinde sermayenin onda birini aşan bedee bir aynın veya bir işetmenin devraınması veya kiraanması için gene kuruun onayı ve ticaret siciine tesci gerekmekte- 31 Aydın, s Rekabet yasağının iha ediip edimediği tespit ediirken işetme konusunun dar yorumanması ve yanızca şirketin fiii oarak uğraştığı işer şekinde anaşıması gerektiği yönünde bkz. Fatih Aydoğan, Ticaret Ortakıkarında Rekabet Yasağı, İstanbu, Vedat Kitapçıık, 2005, s. 40. İstanbu Medipo Üniversitesi Hukuk Fakütesi Dergisi 5 (2), Güz 2018

9 MUHAMMET EMIN BİNGÖL 205 dir. Ancak, şirketin işetme konusunu ouşturan veya cebri icra youya iktisap edien ayın ve işetmeer hakkında bu madde hükmü uyguanmaz. İşetme konusu kamu hizmeti oan anonim şirketerde kamu tüze kişierine şirketin yönetim kuruunda temsici buundurma hakkı veriebiir. Ancak bu şekide bir atama yapıabimesi için esas sözeşmede bu yönde bir hüküm buunmaıdır (TTK m. 334/I). Son oarak beirtimeidir ki, bağam hükümerinin uyguandığı anonim şirketerde, nama yazıı payarın devrine iişkin onay taebi önemi bir sebep ieri sürüerek reddediebiir. Bu önemi sebeperden biri de şirketin işetme konusu oarak beirenmiştir (TTK m. 493/II). II. Anonim Şirketerde Konu Dışı İşem Yapıması A. Kura: Konu Dışı İşemin Şirketi Bağaması TTK m. 371/II hükmünde, temsie yetkii oanarın, üçüncü kişiere, işetme konusu dışında yaptığı işemerin de şirketi bağayacağı ifade edimiştir. 2009/101 sayıı AB yönergesinde getirien esasa uygun oarak, işetme konusu dışında yapıan işemerin de şirketi bağayacağı ike oarak benimsenmiştir 33. Bu hüküme üçüncü kişierin korunması amaçanmıştır. Üçüncü kişierin korunması gereken haerde, yapıan işem şirketin menfaatine uygun omasa bie, işetme konusu dışında yapıan işem şirketi bağayacaktır 34. Daha önce de ifade ettiğimiz üzere, TTK nın 371/I ve 374 hükümeri, iç temsi yetkisinin sınırarını ve kapsamını beireyici niteiği haizdir. Bu yüzden işetme konusu, dış temsi yetkisi açısından kura oarak bir sınır oarak niteendirimemeidir. Yine önemi sebebiye tekrar ifade edimeidir ki, söz konusu hükümer anonim şirketerin fii ehiyetini de işetme konusu ie sınırandırmamaktadır. Doayısıya kura oarak anonim şirketeri temsie yetkii oanarın dış temsi yetkisi sınırsızdır. Bu kapsamda aşağıda daha detayı oarak inceeyeceğimiz bir hususu da açıkamakta fayda vardır: Temsici tarafından iç temsi yetkisine riayet edimemesi sebebiye 371/II hükmünün bir yetkisiz temsi hai oduğunu ifade etmek de yerinde değidir. Zira doktrinde hakı oarak beirtidiği üzere, temsi yetkisi aşımış osa dahi kanunun açıkça iyiniyeti üçüncü kişiyi koruyup işemi geçeri saydığı haerde artık yetkisiz temsi hükümerinin uyguanması mümkün değidir 35. Zaten hüküm açıkça kura oarak işetme konusu dışında işemerin de şirketi bağayacağını beirtmiştir. Buna karşıık yetkisiz temsi hainde yapıan işem, askıda hükümsüzdür. 33 Aynı düzeneme 2017/1132 sayıı Yönergede de buunmaktadır. 34 Uzunaı, s Necip Kocayusufpaşaoğu, Borçar Hukukuna Giriş, Hukuki İşem, Sözeşme, 7. Baskı, İstanbu, Fiiz Kitapevi, 2017, s Journa of İstanbu Medipo University Schoo of Law 5 (2), Autumn 2018

10 206 Anonim Şirketerde Konu Dışı İşemerin Hukuki Niteiği B. İstisna: Konu Dışı İşemerin Şirketi Bağamaması 1. TTK m. 371/II ve m. 539/II Kapsamında Şartarı TTK m. 371/II hükmünde kura oarak konu dışı işeme şirketin bağı oduğu hüküm atına aındıktan sonra, üçüncü kişinin, işemin işetme konusu dışında buunduğunu bidiği veya durumun gereğinden, biebiecek durumda buunduğu ispat edimesi hainde, şirketin işeme bağı omaktan kurtuabieceği hüküm atına aınmıştır. 2009/101 sayıı AB Yönergesi taraf deveterine kanunarında bu şekide bir düzeneme yapma imkânı tanımış ve kanun koyucu da bu şekide bir düzenemeyi tercih etmiştir 36. Şirketin işetme konusu dışında kaan bir işeme bağı omamasının şartarına geçmeden beirtimeidir ki, kanun koyucu temsie iişkin TTK m. 371/ II ve tasfiyeye iişkin TTK m. 539/II hükümerinde farkı ifadeere yer vermiştir. TTK m. 371/II hükmünde bidiği veya durumun gereğinden, biebiecek durumda buunduğu ifadesi kuanımışken; TTK m. 539/II de bidiği veya hain gereğinden bimemesinin mümkün omaması ifadesi kuanımıştır. Hükümere esas teşki eden 2009/101 sayıı AB Yönergesi nin 10. maddesinde ise, bimesi ya da koşuar açısından bimemesinin mümkün omaması ifadesi kuanımıştır. Görüdüğü üzere, esasen Yönerge ye uygun oan düzeneme TTK m. 539/II düzenemesidir 37. Ancak mevcut durum açısından TTK m. 371/II düzenemesini göz ardı etmek mümkün değidir. Doayısıya inceememiz TTK m. 371/II hükmünün afzının çerçevesinde ve fakat m. 539/II ie Yönerge nin igii hükmü de dikkate aınarak yapıacaktır. Önceike beirtmek gerekir ki işetme konusu dışında yapıan bir işemin şirketi bağayıp bağamayacağı şekinde bir tartışmanın yapıabimesi için, işemin şirketi temsie yetkii bir kişi tarafından yapıması gerekmektedir. Nitekim hükümde de açıkça temsie yetkii oanarın ifadesi kuanımıştır. Şirketin temsie yetkii oanar tarafından yapıan bir işeme bağı omaktan kurtuabimesi için, üçüncü kişinin işemin şirketin konusu dışında oduğunu bidiği veya durumu gereğinden biebiecek durumda oduğunu ispat etmesi gerekmektedir. Doktrinde hükümde geçen bime ve durumun gereğinden biebiecek oma ifadesinin nası anaşıması gerektiğine iişkin birçok görüş ieri sürümüştür. Bir görüşe göre, söz konusu yönergede konu dışı işemi yapacak organın be- 36 Aynı düzeneme 2017/1132 sayıı Yönergede de buunmaktadır. 37 Öğretide aynı kaynaktan esinenen iki hükümde farkı ifadeerin kuanıması eeştirimiştir. Bkz. Abuzer Kendigeen, Yeni Türk Ticaret Kanunu: Değişikiker, Yeniiker ve İk Tespiter, İstanbu, 12 Levha Yayıncıık, 2016, s. 263; Kırca, Şehirai Çeik, Manavgat, s. 641, dpn. 676; Aydın, s İstanbu Medipo Üniversitesi Hukuk Fakütesi Dergisi 5 (2), Güz 2018

11 MUHAMMET EMIN BİNGÖL 207 irenmemiş, yönerge açısından önemi oan hususun, söz konusu organın şirketi temsie yetkii oup omadığıdır 38. Bu anamda Türk Hukuku açısından faaiyet haindeki bir şirketin temsi organı yönetim kuruu, tasfiye haindeki bir şirketin temsi organı ise tasfiye memurarıdır. Her iki hüküm açısından getirien düzen aynı kaynaktan aındığı için, kuanıan ifade farkııkarı biinçi bir tercihin ürünü deği, kanun koyucunun özensiziğinden kaynakanmaktadır. Doayısıya hüküm, Yönerge ve TTK m. 539/II de geçen şekide, yani bime veya bimemenin mümkün omaması şekinde anaşımaıdır 39. Yine bu görüşe göre, hükümde geçen ifadeer TMK m. 3/II de geçen durumun gerekerine göre kendisinden bekenen özeni göstermeyen kimse genişiğinde de yorumanmamaıdır. Üçüncü kişinin iyiniyeti oup omadığı araştırısaydı doğrudan iyiniyete yapıacak bir atıfa yetiniecekti. Hain icabına göre bimemesinin mümkün omaması ifadesiye iyiniyetten farkı bir özen öçüsü yaratımak istenmiş ve bu özen öçüsünde de üçüncü kişinin hafif ihmai dışanmıştır 40. Doayısıya şirketin konu dışı işeme bağı omaması için üçüncü kişinin en azından ağır ihmainin var oması gerekmektedir. Son oarak bu görüşe göre, esas sözeşmenin ian edimesinin tek başına üçüncü kişiyi bigi sahibi yapacağının kabu edimeyişi de bu görüşü destekeyici niteiktedir 41. Doktrinde yine Yönerge ve TTK m. 539/II hükmünde geçen ifadeeri esas aan bir diğer görüşe göre, şirketin konu dışı işeme bağı omaması için ispatanması gereken husus, üçüncü kişinin müspet vukufudur 42. Bu hususta ieri sürüen son görüş ise, TTK m. 371/II hükmünde geçen ifadenin TMK m. 3/II şekinde anaşıması gerektiği yönündedir 43. Yani şirket, üçüncü kişinin durumun gerekerinden kendisinden bekenen özeni göstermediğinin ispat etmesi suretiye de işeme bağı omaktan kurtuabiecektir. Bu görüşü savunan yazarardan Kırca ya göre, Yönerge hükmü ve TTK m. 539/II hükmü de TMK m. 3/II paraeinde anaşıması gerekmektedir. Ancak utra vires ikesinin üçüncü kişiyi koruma amacıya kadırıdığı hususu da göz önünde 38 Aydın, s Aydın, s Aydın, s Aydın, s Yıdız, s TTK m. 371/II ve m. 539/II hükümeri henüz söz konusu değiken Yönerge nin igii maddeerine iişkin yaptığı bir inceemede Kendigeen, bime veya hain icabından bimemesinin mümkün omaması ifadeerinin müspet vukufu çağrıştırdığını ifade etmektedir. Bkz. Kendigeen, Yönerge, s Uzunaı, söz konusu tartışmaya iişkin müspet vukufun ispat edimesi gerektiğini ifade ettikten sonra kötüniyet ifadesine de yer vermiştir. Bkz. Uzunaı, s Kırca, Şehirai Çeik, Manavgat, s ; Üna Tekinap, Sermaye Ortakıkarının Yeni Hukuku, Nr ; Kırca, Ehiyet, dpn. 11; Aper, 156. Yine TTK m. 371/II de geçen ifadenin kötüniyeti anımsattığı yönünde bkz. Kendigeen, İk Tespiter, s Journa of İstanbu Medipo University Schoo of Law 5 (2), Autumn 2018

12 208 Anonim Şirketerde Konu Dışı İşemerin Hukuki Niteiği buunduruarak, en azından üçüncü kişinin hafif ihmainin göz ardı edimesi gerekmektedir 44. Kanaatimizce gerek TTK m. 371/II hükmünde geçen ifade gerekse TTK m. 539/II ve Yönerge de geçen ifadeer TMK m. 3/II e uygun bir şekide anaşımaıdır. Zira temsie iişkin gene hükümerde yer aan temsi yetkisinin sona ermesine iişkin TBK m. 45 te açıkça bimeme ifadesi geçmesine rağmen, doktrinde hakı oarak TMK m. 3/II hükmünün uyguanması gerektiği, TMK m. 3/II hükmünden ayrımak için hakı bir gerekçe omadığı ifade edimiştir 45. Söz konusu TTK m. 371/II hükmü de temsie iişkin bir hüküm oduğu için gene hükümere uygun bir yorum yapmak gerekmektedir. Yine hükümde geçen bime veya durumun gerekerinden biebiecek oma ifadesi TMK m. 3/ II hükmüne çok benzemektedir. Durumun gerekerinden ifadesinin asında gereki özeni göstermeyen kimse ifadesini de içinde barından bir niteiğe sahip oduğu kabu edimeidir. Zira kanun koyucunun TMK m. 3/II hükmüne bu kadar benzer ifadeer kuanıp; TMK m. 3/II den farkı bir durum ortaya çıkarmaya çaıştığını ifade etmek kanaatimizce yerinde değidir. Yine esas sözeşmenin ian edimesinin tek başına ispat için yeteri omayacağına iişkin hüküm de kanun koyucunun TMK m. 3/II den farkı bir düzeneme getirmeye çaıştığı şekinde yorumanamaz. TTK m. 354 e uygun bir şekide kaeme aınan bu hüküm omasaydı dahi, esas sözeşmenin ianı üçüncü kişierin iyiniyetini ortadan kadıracak niteikte değidir. Ayrıca daha önce de ifade ettiğimiz üzere, şirket esas sözeşmesinde yer aan işetme konusunun geniş yorumanması ie üçüncü kişi korunacaktır. Bunun yanında bir de hükmün afzını TMK m.3/ II den farkı yorumamaya gerek yoktur. Bu noktada son oarak, şirketin işetme konusu dışında yapıan işeme bağı omaktan kurtuması için üçüncü kişinin müspet vukufunu ispat etmesi gerektiğine iişkin görüş de yerinde değidir. Zira hükümde bimenin yanında biinmesi gerektiğine de sonuç bağanmıştır. Hükmün Yönerge ve TTK m. 539/II şekinde anaşıması hainde de dahi, müspet vukuf görüşü yerinde değidir. Her iki hade de kanun koyucu bimenin yanında ikinci bir ihtimai de aramaktadır 46. Daha önce de kısaca beirttiğimiz üzere, 371/II hükmünün devamında, şirket esas sözeşmesinin ian edimiş oması, üçüncü kişinin kötüniyetinin ispatı açısından tek başına yeteri omadığı beirtimiştir 47. Gerekçede de beirtidiği 44 Kırca, Şehirai Çeik, Manavgat, s. 641, dpn Kocayusufpaşaoğu, s Aydın, s Benzer bir düzeneme TTK m. 539/II de de mevcuttur. Buna göre, tasfiyenin sadece tesci ve İstanbu Medipo Üniversitesi Hukuk Fakütesi Dergisi 5 (2), Güz 2018

13 MUHAMMET EMIN BİNGÖL 209 üzere, söz konusu hüküm TTK m. 354 e uygun bir şekide kaeme aınmıştır. Her ne kadar TTK m. 339/II-b de işetme konusunun esas sözeşmede yer aması gerektiği düzenenmiş osa da, siciin TTK m. 36 anamında oumu etkisini gösterecek hususarı düzeneyen TTK m. 354 te işetme konusuna yer verimemiştir. Doayısıya işetme konusunun ian edimiş oması hainde, üçüncü kişier açısından siciin oumu etkisi söz konusu omayacak, üçüncü kişierin şirketin işetme konusunu bidiği kabu ediemeyecektir 48. Bu noktada aka geen bir diğer husus, ticaret unvanının ian edimiş oması sebebiye üçüncü kişierin işetme konusunu bidiğinin varsayııp sayıamayacağıdır. Zira anonim şirketerin işetme konusu ticaret unvanarında buunmaıdır ve ticaret unvanı TTK m. 339/2-a uyarınca esas sözeşmede yer amaıdır. TTK m. 354 te, siciin oumu etkisini gösterdiği bir ha oarak ticaret unvanı da sayımaktadır. Doktrinde hâkim oan ve bizim de katıdığımız fikre göre, ticaret unvanının tesci ve ian edimiş oması da tek başına üçüncü kişinin kötüniyetini ispat etmek için yeteri sayımamaıdır 49. Zira aksi görüşün kabu edimesi hainde, TTK m. 371/II nin son cümesi işevsiz kaacaktır. Bu durum da Kırca nın yerinde oarak beirttiği üzere, bir kanun hükmünün, başka bir kanun hükmünü uyguanamaz yahut amaçsız ve işevsiz kıacak bir biçimde yorumanamayacağı ikesine aykırıık teşki edecektir 50. Yine ticaret unvanının teme işevi, taciri diğer tacirerden ayırt etmektedir; yönetim organının görev ve yetki sınırarını beiremek şekinde bir işevi buunmamaktadır 51. Doktrinde şirkete işem yapan kişierin genede tacir omaarı sebebiye ve tacirer de basireti iş adamı gibi hareket etmeke yükümü odukarı için, işemin konu dışı oduğunu bimedikerini ieri sürüemeyeceğine iişkin bir görüş ieri sürümüştür 52. Kanaatimizce bu fikir yerinde değidir. Zira tacirerin basireti iş adamı gibi hareket yükümüükeri onarın iyiniyeti oamayacakarı anamına gemez. Yanızca tacirer açısından iyiniyet değerendirimesi yapıırken, basireti iş adamı gibi hareket etmeeri gerektiği için, tacir omayanara ian edimesi, bu hususun ispatı için yeteri dei değidir. 48 Kırca, Şehirai Çeik, Manavgat, s. 642; Tekinap, Nr Kırca, Şehirai Çeik, Manavgat, s. 642; Kırca, Ehiyet, s. 72; Yıdız, Hukuki Niteik, s. 126; Uzunaı, s Karşı görüş için bkz. Aynur Yongaık, Türk Ticaret Kanunu Tasarısı na (m ) Türk Ticaret Kanunu ie Karşıaştırmaı Bakış ve Değerendirme BATİDER, S1, 2010, s. 87. Yongaık a göre, ticaret unvanının işetme konusu kapsamında üçüncü kişierin iyiniyetini ortadan kadırıcı etkisi vardır. 50 Kırca, Şehirai Çeik, Manavgat, s Uzunaı, s. 115; Yıdız, Hukuki Niteik, s. 126; Kırca, Ehiyet, s Metin Topçuoğu, Ticaret Şirketerinde Konu Dışı İşemer ve Sonuçarı, SDÜHFD, C 2, S 2, 2012, s. 76. Aper de üçüncü kişinin tacir sıfatına sahip oması iyiniyetinin beirenmesi açısından oumsuz etkiye sahip oduğunu ifade etmiştir. Bkz. Aper, s Journa of İstanbu Medipo University Schoo of Law 5 (2), Autumn 2018

14 210 Anonim Şirketerde Konu Dışı İşemerin Hukuki Niteiği göre daha ağır bir değerendirme yapıır. Yani tacirin bimesi gereken hususar tespit ediirken kendisi ie aynı seviyede, benzer konuda faaiyet gösteren tedbiri bir tacir göz önünde tutuur 53. Doktrinde yerinde oarak beirtidiği üzere, işemin karşı tarafının kötüniyetini ispat etme yükümüüğü, yanızca işemin karşı tarafının üçüncü kişier oduğu haerde söz konusu omaktadır 54. Bu anamda işemin karşı tarafının anonim şirketin bir yöneticisi oması hainde, bu kişi, üçüncü kişi oarak anıamaz. İşemin karşı tarafında yer aan yöneticinin, ayrıca işemin şirketin işetme konusu dışında yer adığını bidiğini ya da durumun gerekerine göre bimesi gerektiğine iişkin bir ispatın yapımasına gerek yoktur 55. Bu hade işemin karşı tarafından yer aan yönetici kötüniyeti oarak kabu edimektedir Konu Dışı İşemerin Geçeriiğine İişkin Doktrinde İeri Sürüen Görüşer Şirket tarafından yapıan işemin işetme konusu dışında oduğu ve üçüncü kişinin iyiniyeti omadığı ispatandıktan sonra, söz konusu işemin geçeri oup omadığına iişkin doktrinde birçok fikir ieri sürümüştür. Bu kapsamda doktrinde ieri sürüen bir görüşe göre, ispatın yapıması hainde yetkisiz temsi hükümeri uyguanacaktır 57. Yetkisiz temsi hükümeri uyguanacağı için işeme icazet verierek geçeri hae getiriebieceği ve bu icazeti vermeye yetkii organın da gene kuru oduğu ifade edimektedir 58. Bu görüşe benzer niteikteki bir görüşe göre, işetme konusu dışında bir işemin yapıması hainde, işem askıda geçeridir ve şirket ipta hakkını kuanarak, üçüncü kişinin iyiniyeti omadığını ispat etmek suretiye işemi geçersiz hae getirebiir 59. Yine bu görüşe göre, anonim şirketin işetme konusu dışında yapıan işemin üçüncü kişi tarafından biindiğinin yahut durumun şartarına göre biinmesi gerektiğinin ispat edememesi hainde, bu işem askıda geçeri omaktan çıkar ve geçeri hae geir 60. Şirketin yetkisiz bir şekide temsi edidiğini iddia etmeme veya yapıan işeme icazet verme hakarı da vardır ve bu haerde işem 53 Bu hususta detayı bigi için bkz. Muhammet Emin Bingö, Basireti İş Adamı Gibi Hareket Yükümüüğü: Özeike Tacirin Ücret ve Cezai Şartın İndirimesini İsteyememesi, İstanbu, Oniki Levha Yayıncıık, 2018, s. 50 vd. 54 Yıdız, Hukuki Niteik, s. 127; Uzunaı, s İngiiz Companies Act 2006 SeC 41/2-b ye göre, yanızca şirketin yöneticisi deği, ayrıca bağı buunan şirketin yöneticieri ya da yöneticiere herhangi bir şekide iişkisi oan kişier de doğrudan kötüniyeti oarak kabu edimektedir. 56 Yıdız, Hukuki Niteik, s Kırca, Şehirai Çeik, Manavgat, s Kırca, Şehirai Çeik, Manavgat, s Yıdız, Hukuki Niteik, s Yıdız, Hukuki Niteik, s İstanbu Medipo Üniversitesi Hukuk Fakütesi Dergisi 5 (2), Güz 2018

15 MUHAMMET EMIN BİNGÖL 211 şirket açısından artık geçeridir. İşemi icazete yetkii organ ise gene kurudur. İşetme konusu dışında yapıan işemin geçeriiğine iişkin ieri sürüen bir diğer görüşe göre, işeme bağı omama hakkı şirkete ait oduğu için ik bakışta işemin askıda geçersiz oacağı sonucu çıkacak osa da bu hade, askıda geçersizik deği, hükmün afzından da anaşıacağı üzere, işeme bağı ounmadığı şirket tarafından ieri sürüene kadar, işeme bağı oma durumu söz konusudur. Şirket tarafından üçüncü kişinin kötüniyetinin ispatanması hainde artık şirketin işeme bağı omayacağı ifade edimektedir. Doayısıya bu hade tıpkı irade sakatığı haerinde oduğu gibi, ipta kabiiyeti yaptırımı söz konusudur 61. Bu hususta ieri sürüen bir başka görüşe göre, TTK m. 371/II hükmünde gerçek omayan hukuki görünüşe bir sonuç bağandığı için, işem askıda geçeri deği, doğrudan geçeridir 62. İyiniyetin karine oarak var oduğunun kabu edimesi yanızca ispat hukuku açısından bir sonuç doğurmaktayken; maddi hukuk açısından bozuabiir geçeriik sonucu doğurmamaktadır. Doayısıya üçüncü kişinin iyiniyeti oması hainde, işem geçeridir. Daha sonra iyiniyet karinesi şirket tarafından çürütümüşse, artık işemin yapıış anından itibaren askıda hükümsüz oduğundan bahsedimesi gerekir. Şirket tarafından yapıan işeme onay verimemesi hainde, artık söz konusu işem en baştan itibaren geçersiz hâe geir 63. Doktrinde konu dışı işemerin geçeriiğine iişkin ieri sürüen son görüş ise, TTK m. 371/II hükmünün temsi yetkisinin kötüye kuanımasının öze bir görünümü oduğu yönündedir 64. Bu görüşe göre, konu dışı işemer kura oarak şirketi bağadığı için, temsici üçüncü kişiere karşı sınırsız bir temsi yetkisiye donatımıştır. Buna karşıık temsici, pay sahiperinin iç iişkide beireyip esas sözeşmeye yazdığı işetme konusu sınırına riayet etmemektedir. Esas sözeşmede işetme konusunun beirenmesi zorunuuğu getirierek şirketin menfaatinin sınırarı beirenmiştir. Esas sözeşmeye sınırarı çizien işetme konusuna temsicier tarafından uyumaması hainde, şirketin menfaatinin zedeendiği kabu edimiştir. Bu yüzden dış iişkide çizien temsi yetkisi aşıarak kötüye kuanımıştır 65. Bu görüşü savunan yazarara göre, şirketi temsie yetkii kişierin dış temsi yetkisi sınırsız oarak beirendiği için, yetkisiz tem- 61 Hüseyin Turanı, Yeni TTK ve Utra Vires İkesi, REGESTA, C2, S 3, 2012, s Hüseyin Hatemi, Utra Vires Kuramı ve Türk Hukuku, Ersin Çamoğu na Armağan, İstanbu, 2013, s. 332; Aper, s Hatemi, s. 333; Aper, s Uzunaı, s. 125; Aydın, s Uzunaı, s. 125; Aydın, s Journa of İstanbu Medipo University Schoo of Law 5 (2), Autumn 2018

16 212 Anonim Şirketerde Konu Dışı İşemerin Hukuki Niteiği si hükümerinden bahsedimesi söz konusu oamaz 66. Yine yetkisiz temsiin varığından bahsedidikten sonra, askıda geçeriik yaptırımının savunuması da yerinde değidir. Zira yetkisiz temsiin söz konusu oduğu haerde, işem askıda hükümsüzdür 67. Oysa söz konusu düzenemede işem geçeridir yani bozuabiir geçeriik hai söz konusudur. Düzenemeden de anaşıacağı üzere, şirkete üçüncü kişi arasında işemin iptaine iişkin bir yargıama faaiyetine ihtiyaç oduğu ve söz konusu yargıama faaiyeti sonucunda işemin iptai söz konusu oacaktır 68. Yine bu görüşe göre, işeme daha sonradan gene kuru tarafından icazet verimesi de mümkün kabu edimemeidir Değerendirme ve Görüşümüz Yukarıda kısaca şirketi temsie yetkii kişierin üçüncü kişiere işetme konusu dışında işem yapmış oması ve şirket tarafından üçüncü kişinin işemin konu dışı oduğunu bidiği veya durumun gereğine göre bimesi gerektiğinin ispat edimesi hainde, söz konusu işemin hukuki niteiğine iişkin görüşere yer veridi. Kanaatimizce işetme konusu dışında bir işem yapımış oması hainde, temsie yetkii oanarın, üçüncü kişiere, işetme konusu dışında yaptığı işemer de şirketi bağar ifadesinden de anaşıacağı üzere, söz konusu işem geçeridir. Temsicier açısından kanun koyucu bir iyiniyet karinesi öngörmüştür ki bu karine de, hukuki görünüşe hakı güvenin korunmasıdır. Bu karine çürütümeden işem geçeri bir işem oarak tüm hüküm ve sonuçarını doğurur. Doayısıya kanun koyucu tarafından öngörüen karine, işemin geçeriiğine iişkindir 70. Bu kapsamda yetkisiz temsi ve bu bağamda askıda hükümsüzük görüşerine katımamamızın sebebi, Uzunaı nın da yerinde oarak beirttiği gibi, konu dışı işem hainde yetkisiz temsiden bahsediemeyecek omasıdır 71. Zira utra vires ikesinin terk edimesiye birikte şirketi temsie yetkii kişierin dış temside sınırsız bir temsi yetkisine sahip odukarı daha önce de beirtimişti. Oysa yetkisiz temsi, temsicinin dış temsi yetkisini aştığı ya da herhangi bir temsi yetkisinin var omadığı haerde söz konusu omaktadır. Bu görüşe benzer bir şekide, söz konusu konu dışı işemin yapıdığı üçüncü kişinin kötüniyetinin ispat edimesinden sonra yetkisiz temsi hükümerinin söz konusu oacağı ve bunun sonucunda da askıda hükümüük yaptırımının gündeme 66 Uzunaı, s Aydın, s Aydın, s Detayı bigi için bkz. Uzunaı, s. 125; Aydın, s Bkz. Aper, s Uzunaı, s İstanbu Medipo Üniversitesi Hukuk Fakütesi Dergisi 5 (2), Güz 2018

17 MUHAMMET EMIN BİNGÖL 213 geeceğini ifade eden görüşe de katıamamaktayız. Her ne kadar söz konusu işemin yetkisiz temsi hükümerine tabi oacağını düşünmesek de, bir an için yetkisiz temsi hainin söz konusu oduğu kabu edise bie, işemin askıda hükümü deği askıda hükümsüz oarak kabu edimesi gerekmektedir 72. Doktrinde şirketi temsie yetkii kişier tarafından yapıan konu dışı işemin tıpkı irade sakatığı haerinde oduğu gibi bozuabiir geçeri oduğu görüşüne de, Hatemi nin de beirttiği üzere, iyiniyetin karine oarak kabu edimesi ispat hukuku açısından bir sonuç doğurmaktadır; yoksa iyiniyet maddi hukuk açısından bozuabiir geçeriik hai meydana getirmeyecektir 73. Bu noktada işemin bozuabiir geçeri deği de; doğrudan geçeri oduğunu kabu etmemizin sebebi, kanun koyucunun gerçek omayan hukuki görünüşe sonuç bağamasıdır. Her ne kadar söz konusu görüş, irade sakatığı haeri açısından bozuabiir geçeriiğin söz konusu oduğunu ifade etmiş osa da irade sakatığı haerinde TBK m. 39 dan açıkça anaşıacağı üzere, düzeebiir hükümsüzük söz konusudur. Buna karşıık TBK m.28 de bozuabiir geçeriik hai oarak aşırı yararanma düzenenmiştir. Kanun koyucu aşırı yararanma hainde, işemin geçersiz hae getiriebimesi için bir süre öngörmüştür. Ancak TTK m. 371/II de bu şekide bir süre de öngörümemiştir 74. Doktrinde bu hususta ieri sürüen son görüş oan TTK m. 371/II nin temsi yetkisinin kötüye kuanımasının bir görünümü oduğuna iişkin görüşe de katımamaktayız 75. İk oarak beirtmek gerekir ki, kanaatimizce temsi yetkisinin kötüye kuanımasından bahsediebimesi için, iç temsi yetkisinin sınırarı içerisinde temsi yetkisinin kötüye kuanıması gerekmektedir. Esas sözeşme ie şirketi temsie yetkii kimseerin iç temsi yetkisinin sınırarı ise, işetme konusu ie sınırandırımıştır. Doayısıya temsi yetkisinin kötüye kuanımasından bahsediebimesi için temsici, pay sahiperi tarafından verien temsi yetkisinin kapsamında hareket etmei ve fakat bu yetkiyi kötüye kuanmaıdır. Ancak TTK m. 371/II de temsicier pay sahiperi tarafından kendierine verien temsi yetkisini aşmaktadır. Bu noktada iç temsi yetkisi aşıdığı için yetkisiz temsi hükümerin uyguanması gerektiği gündeme geebiir. Ancak daha önce de beirttiğimiz üzere, 371/II nin ik cümesinden de anaşıacağı üzere, yetkisiz temsiden bahsediebimesi için dış temsi yetkisinin de aşıması gerekmektedir. Yine bu görüş tarafından ifade edien, kanun koyucu tarafın- 72 Bu yönde bkz. Aydın, s Hatemi, s Süre öngörümemesinin bir eksikik oduğu yönünde bkz. Kendigeen, İk Tespiter, s Bu görüşü savunanardan Aydın, konu dışı işem açısından bozuabiir geçeriik hainin söz konusu oduğunu ifade ettikten sonra, söz konusu TTK m. 371/II hükmünün temsi yetkisinin kötüye kuanımasının öze bir hai oduğunu ifade etmektedir. Bkz. Aydın, s Journa of İstanbu Medipo University Schoo of Law 5 (2), Autumn 2018

18 214 Anonim Şirketerde Konu Dışı İşemerin Hukuki Niteiği dan dış iişkide çizien temsi yetkisi aşıarak kötüye kuanımıştır ifadesi de kanaatimizce yerinde değidir 76. Zira kanun koyucu tarafından, anonim şirketi temsie yetkii oanarın dış temsi yetkisinin sınırsız oarak beirendiği ifade edidikten sonra, dış iişkide temsi yetkisinin bir sınırı oduğunu ifade etmek yerinde değidir. Ayrıca dış iişkideki temsi yetkisinin aşıması hainde, temsi yetkisinin kötüye kuanımasından deği, yetkisiz temsiden bahsedimesi gerekmektedir. Tekrar ifade edimeidir ki, temsi yetkisinin kötüye kuanıması dürüstük kuraından kaynakanmaktadır 77 ve temede temsicinin temsi ounan tarafından kendisine verien yetki kapsamında hareket etmesine rağmen, söz konusu yetkiyi kötüye kuandığı haerde söz konusu omaktadır. Son oarak beirtmek gerekir ki Hatemi nin, işemin geçeriiğine iişkin karinenin çürütümesinden sonra işemin askıda hükümsüz oacağını ve şirketin bu işeme daha sonradan icazet verebieceğine iişkin görüşüne katımamaktayız 78. Şirket karineyi çürüterek işeme bağı omamak için dava açıp, üçüncü kişinin kötüniyetini ispatadıktan sonra, söz konusu işemden bağı omaktan artık kurtumuş our. Daha sonra bu işeme tekrar icazet verebieceği şekindeki düşünce kanaatimizce yerinde kabu edimemeidir 79. Kanun koyucu tarafından ouşturuan hukuki görünüş ortadan kadırıdıktan sonra, yani işem geçersiz hae getiridikten sonra, bu işeme artık icazet vermek söz konusu omamaıdır. Yine icazet verimesi ve icazeti verecek organın gene kuru oarak beirenmesi TTK sistematiğine uygun değidir. İk oarak, gene kuru TTK 408/I de de açıkça ifade edidiği üzere, kanunda ve esas sözeşmede açıkça beirtien hususarda yanızca karar aabiecektir. Bu anamda söz konusu icazete iişkin herhangi bir kanun hükmü mevcut değidir. Yine icazete iişkin bir esas sözeşme hükmünün de öngörümesi TTK m. 340 karşısında mümkün görünmemektedir. İkinci oarak, icazete iişkin bir gene kuru kararının aınabieceğinin kabuü hainde, söz konusu karar, işetme konusu esas sözeşmede yer adığı için, esas sözeşmeye aykırıık gerekçesiye ipta ediebiecektir 80. Sonuç Gerek TTK m. 371/II hükmünde geçen ifade gerekse TTK m. 539/II ve Yönerge de geçen ifadeer TMK m. 3/II e uygun bir şekide anaşımaıdır. Zira temsie iişkin gene hükümerde yer aan temsi yetkisinin sona ermesine iişkin TBK m. 45 te açıkça bimeme ifadesi geçmesine rağmen, doktrinde hakı 76 Bkz. Uzunaı, s TMK m. 2/II kıyas youya uyguanacaktır. Zira temsi yetkisi bir hak değidir. Bkz. Kocayusufpaşaoğu, s Bu yönde bkz. Aydın, s Bkz. Aydın, s Aynı yönde bkz. Aydın, s İstanbu Medipo Üniversitesi Hukuk Fakütesi Dergisi 5 (2), Güz 2018