İÇİNDEKİLER EDİTÖRDEN BAŞKANDAN TEMA ÜYELERİMİZDEN BİRLİĞİMİZDEN HABERLER Risk Yönetimi ve Teknik Müşavirlik Hizmetleri...2

Transkript

1

2 ?????????????

3 İÇİNDEKİLER EDİTÖRDEN Risk Yönetimi ve Teknik Müşavirlik Hizmetleri...2 ISSN İmtiyaz Sahibi Türk Müflavir Mühendisler ve Mimarlar Birli i ad na Yönetim Kurulu Baflkan Demir İNÖZÜ Yazı İşleri Müdürü Salih Bilgin AKMAN Yayın Kurulu Salih Bilgin AKMAN Munis ÖZER Oktay AKAT Mehmet DÖNMEZ Hülya EKSERT Pelin ERDOĞAN Yalçın KALAÇ Türk Müşavir Mühendisler ve Mimarlar Birliği Ahmet Rasim Sokak No:35/2 Çankaya Ankara Tel: (312) Faks: (0312) e-posta: tmmmb@tmmmb.org.tr url: Grafik-Tasarım Yusuf MEfiE (Ajans-Türk) Basımevi Ajans-Türk Gazetecilik Matbaacılık İnşaat Sanayii A.Ş. İstanbul Yolu 7. Km. İnönü Mahallesi Necdet Evliyagil Sk. No: 24 Batıkent / ANKARA Tel: Fax: info@ajansturk.com.tr Basım Tarihi Basım Yeri ANKARA Yayım Türü Yerel Süreli 3 ayda bir yayımlanır Yazıların ve reklamların içeriğinden sahibi sorumludur; TürkMMMB veya Yayın Kurulu sorumlu tutulamaz. Yayımlanan yazıların, her hakkı saklıdır. Kaynak belirtmek koşuluyla, yazılarından, toplamda çeyrek sayfayı geçmeyen alıntı yapılabilir. Bunun dışında, seri olarak çoğaltılması, çeyrek sayfadan fazla alıntı veya kopya yapılması, Yayın Kurulu nun yazılı iznine bağlıdır Dergimiz, 2000 adet basılıp dağıtılmaktadır. BAŞKANDAN Önce İnsan Hayatı!...3 TEMA Gündemde İş Kazaları Var!...4 Teknik Müşavir Yönünden İş Güvenliği...6 Sistem Sorunu Olarak Gündemdeki İş Kazaları...10 ÜYELERİMİZDEN Konya Bilim Merkezi Projesi...14 DASU Barajı ve HES Projesi...18 Konya Selçuklu Camii...22 VefAT Eden ÜyelerimizİN Anısına KÜLTÜR - SANAT Ilısu Baraj Bölgesi nin Kültürel Açıdan Değerlendirilmesi (II)...28 BİRLİĞİMİZDEN HABERLER...32

4 EDİTÖRDEN... Risk Yönetimi ve Teknik Müşavirlik Hizmetleri Salih Bilgin AKMAN Yaşamımızı etkileyen çevremizdeki olayların herbiri farklı derecelerde risk içerir ve Teknik Müşavir olarak bizler bu riskleri değerlendirerek kararlarımızı veririz. Amaç bahse konu olan risklerin iyi ve doğru yönde değerlendirilerek faydalı hale getirilmesini sağlamaktır. En önemli konumuz insan hayatının çevrenin yarattığı tehlikelerden korunması ve öngörülen risklerin dikkate alınarak mühendislik çözümlerinin üretilmesidir. Can güvenliğini tehdit eden iş kazalarındaki riskler konusunda çalışanları bilinçlendirilmek ve toplumda farkındalık yaratmak için çaba göstermeliyiz. Teknik Müşavirlik dergimizin teması olarak seçtiğimiz Risk Yönetimi, özellikle gündemimizde olan iş kazalarının önlenmesi amacını taşımaktadır. Teknik Müşavirlik Sektörümüzün temel görevlerinden biri olan çalışanların iş güvenliğinin sağlanması, bizlerin karar vericiler üzerindeki etkin yönlendirici gücümüzü hatırlayarak, teknik bilgi ve becerilerimizi insan hayatının güvence altına alınmasına yönelik kullanmamız olmalıdır. Türk Müşavirleri, Mühendisleri ve Mimarları olarak, insanımızın can güvenliğini korumak amacıyla bu sayımızda tema olarak belirlediğimiz İş Sağlığı ve İş Güvenliği Konularında Risk Değerlendirmeleri ile ilgili yazılarımızın bulunduğu Tm dergimizin 33. sayısını sizlere sunmaktayız. Ülkemizde Kamu ve Özel Sektör Kurumlarınca görüşüne başvurulan güvenilir, yetkin ve etkin bir sivil toplum kuruluşu olan Birliğimiz görev bilinci ile çalışmalarına devam etmektedir. Tema konumuzla ilgili dergimize katkıda bulunan Sayın Aydın ÖZKAYA ya, Sayın Haluk DOĞANÇAY a, Üyelerimizden bölümünde Sayın Utku ÖZYURT a, Sayın Osman TUFAN a, Sayın Zeynep ve Orhan ULUDAĞ a, Kültür-Sanat köşemiz için hazırladığı özel yazısıyla Sayın Hayat ERKANAL a teşekkürlerimizi sunarız. Bu makalelerin yazarlarının özgeçmişlerine sayfalarımızda yer verilmiştir. Sayın Aydın ÖZKAYA Teknik Müşavir Yönünden İş Güvenliği ve Gündemde İş Kazaları Var! konulu yazılarında iş hayatındaki risklerin projenin her aşamasında dikkatle takip edilmesinin önemini vurgulamaktadır. İkinci yazısında da Soma Kömür Madeni ndeki ve diğer iş kazalarından bahsederek uluslararası camiada iş güvenliğinin nasıl geliştiğini dikkatlerimize sunmaktadır. Sayın Haluk DOĞANÇAY Sistem Sorunu Olarak Gündemdeki İş Kazaları konulu yazısında kazaların önlenmesinde iş risklerinin dikkate alınarak çözüm üretilmesini önermektedir. Üyelerimizden haberlerde Sayın Utku ÖZYURT Konya Bilim Merkezi Projesi (FIDIC ödüllerinde kısa listeye kalan proje) konulu projesini tanıttığı yazısında teknik müşavirlerin uluslararası yarışmalardaki temsil başarısından bir örnek sunmaktadır. Sayın Osman TUFAN Dasu Barajı ve HES Projesi, 242 m. yüksekliğinde SSB baraj ve 4320 MW kurulu gücünde santral konulu yazısında Türk Müşavirlik Sektörü nün yurt dışında başarı ile temsil edildiği DOLSAR MÜHENDİSİLİK-NİPPON KOEİ konsorsiyumu tarafından Pakistan ın Su ve Enerji Geliştirme Kurumu (Water and Power Development Authority, WAPDA) adına yürütülen hidroelektrik santral projesinin tanıtımını yapmaktadır. Bu proje ile Teknik Müşavirlik Sektörümüzün uluslararası başarısının bir örneğini görerek duyduğumuz kıvancı sizlerle paylaşıyoruz. Sayın Orhan ve Zeynep ULUDAĞ Konya Selçuklu Camii konulu yazılarında uluslararası kazandıkları bir ödülü bizlerle paylaşmaktadır. Tasarladıkları bu cami projesi ile uluslararası World Architecture Community 16th Cycle ödülünü kazandılar. Ayrıca Mersin Akdeniz Oyunları için tasarladıkları Spor Salonu projeleriyle de World Architecture Community 17th Cycle ödülü için de ilan edilen kısa listede yer aldılar. Üyelerimizin bu başarılarını sizlerle paylaşmaktan duyduğumuz kıvanç, çalışmalarımızı teşvik edici bir güç oluşturacaktır. Kültür ve sanat köşemizde Sayın Hayat ERKANAL Ilısu Baraj Bölgesi nin Kültürel Açıdan Değerlendirilmesi II adlı yazısı bizleri sanat tarihinin derinliklerine götürmekte ve ülkemizin geçmişi bizlere hatırlatılarak yaşadığımız bu topraklardaki zengin kültür varlıklarını tanımamızı sağlamaktadır. Erkanal ın yazısının dikkatlice okunması, Anadolu nun tarihteki uygarlıklarından bizleri haberdar edecektir. Dergimizin yayına hazırlanmasında emeği geçenlere, yayın kurulu üyelerimize, reklam vererek dergimizin yayınlanmasına sponsorluk yapan üyelerimize ve özel sektörümüze teşekkürlerimizi ve şükranlarımızı sunarız. Yayın Kurulu olarak aramızdan ayrılan üyelerimize Tanrıdan rahmet ve meslektaşlarımıza baş sağlığı dileriz. Gelecek sayıda buluşmak dileğiyle... 2 SAYI33

5 BAŞKANDAN... Önce İnsan Hayatı! Türk Müşavir Mühendisler ve Mimarlar Birliği (TürkMMMB), müşavir mühendislik ve mimarlık kavramının önemini ilgili kurumlara ve topluma anlatmak, müşavirlik hizmetlerinin ilerlemesine ve gelişmesine çalışmak, uluslararası uygulamaları ülkemize taşımada öncülük ederek, bu konuda en yüksek uluslararası teknolojik ve örgütsel seviyeye erişmek amacıyla, 25 Nisan 1980 tarihinde kurulmuştur. Birlik, bağımsız müşavirlik hizmeti veren mühendis ve mimarları temsil eden dernek statüsünde bir sivil toplum kuruluşudur. TürkMMMB, 1987 yılında Müşavir Mühendisler Uluslararası Federasyonu FIDIC e ve 2001 yılında Avrupa Müşavir Birlikleri Federasyonu - EFCA ya üye olmuştur. Her iki federasyonun Türkiye deki tek temsilcisidir. TürkMMMB, amaçları doğrultusunda; gelişmiş ülkelerde yaygın ve kurumsallaşmış olarak kabul gören, ancak ülkemizde henüz eksiklikleri olan bağımsız teknik müşavirlik sektörünün geliştirilmesi ve gelişmiş ülkelerdeki uygulamaların Türkiye ye kazandırılması için gerek üyelerine, gerekse toplumun tüm kesimlerine yönelik yoğun çalışmalar yapmaktadır. Uluslararas kabul görmüfl tan m yla FIDIC standartlar yla ba ms z müflavir mühendislik yapan firmalar n bir araya geldi i çat kuruluflu olan TürkMMMB nin, inflaat sektörünün farkl alanlar nda deneyimli 200 e yak n üyesi bulunmaktad r Dönemi Yönetim Kurulu Demir İNÖZÜ - Başkan Salih Bilgin AKMAN - Başkan Yardımcısı Sedef ERDOĞAN - Başkan Yardımcısı Hamdi AYDIN - Başkan Yardımcısı M. Sinan AKER - Başkan Yardımcısı Munis ÖZER - Sekreter Üye H. Cemal KARAOĞLU - Sayman Üye Ahmet Süreyya URAL - Üye Hülya EKSERT - Üye Değerli Okurlarımız, 2023 yılında dünyanın en büyük ilk 10 ekonomisi arasında yer almayı hedefleyen Türkiye mizde gün geçmiyor ki bir iş kazası yaşanmasın; yüreklere, ocaklara ateşler düşmesin... Türkiye, ölümlü iş kazalarında Avrupa da birinci, dünyada üçüncü sırada yer alıyor. İnşaat ve madencilik sektörleri ülkemizde en fazla ölümlü iş kazalarının yaşandığı, büyük güvenlik riskleri taşıyan sektörlerdir. İşverenlerimizin bir bölümü işçi sağlığı ve iş güvenliği için alınacak önlemleri en düşük maliyetlerle sağlamaya çalıştıkça, maliyetleri düşürmek ve kârını artırmak amacıyla yaygın olarak taşeron kullanmaya devam ettikçe, geçmişte yaşanan felaketlerden ders çıkarılmadıkça, etkin bir kamu denetimi sağlanmadıkça ve cezai yaptırımlar uygulanmadıkça, iş kazalarının sayıca artarak yinelenmesi kaçınılmazdır. Göz göre göre yaşanan iş kazaları artık iş cinayetlerine dönüşmüştür. İşyerlerinde işçi sağlığının korunması ve iş güvenliğinin sağlanması konusunda hukuki, cezai ve idari sorumluluklar işverenlere aittir. İşveren tüm çalışanlarına karşı insani ve vicdani sorumluluk hissetmelidir. Bu sorumluluğun gereği olarak işveren ve teknik ekibi; işyeri güvenliğini ve çalışanların sağlığını tehdit edebilecek tehlikeleri belirlemek, bu tehlikelerden kaynaklanacak olayların vereceği zararların (ölüm, yaralanma, maddi zararlar) olasılıklarını yani riskleri değerlendirmek zorundadır. İşveren, geçmişte yaşanan benzer olaylardaki deneyimlerden de yararlanarak tehlikelere karşı güvenlik önlemleri geliştirmek ve olası kazaların zararlarını en aza indirecek önlemler alınmasını sağlayacak bir risk yönetim sistemi kurmak; tüm olasılıklara karşı önceden hazırlıklı olmak durumundadır. Bu da yetmez; işveren tüm çalışanların İşçi Sağlığı ve İş Güvenliği (İSİG) konusunda eğitilmelerini sağlamalı, karşılaşabilecekleri riskler konusunda bilgilendirmeli, işyerinde düzgün şekilde işleyen bir İSİG yönetim ve denetim sistemi kurulmasını sağlamalıdır. Devlet ise bu konulara öncelikle sahip çıkmak, çalışanların sağlığı ve iş güvenliği için gereken yasal düzenlemeleri yapmak, uygulatmak ve denetlemekle yükümlüdür, ancak henüz istenen noktaya gelinemediği gözler önündedir. İş müfettişlerinin sayısı yetersizdir, iş güvenliği uzmanlarının, işverenlerin ve işçilerin iş güvenliği konusunda eğitimleri yetersizdir, yönetmelikler ve şartnameler yetersizdir. Türkiye de İSİG sisteminin işlerliğe kavuşması, tüm çalışanları sağlık ve iş güvenliği risklerine karşı koruyacak politikaların belirlenmesi ve gerekli kamusal yönetim, denetim ve koordinasyonun sağlanması için; ilgili tüm devlet kuruluşları, özel sektör kuruluşları, TürkMMMB, TMB, ilgili meslek odaları, sendikalar, üniversiteler ve sivil toplum kuruluşlarının katkı ve katılımlarının sağlanacağı bir yapılanma oluşturulmalıdır. Sadece iş kazaları mı? Depremler, taşkınlar, sel baskınları, toprak kaymaları, çığ düşmeleri ve yangınlar da büyük can kayıplarına, yaralanmalara ve sakatlanmalara neden olmakta, ağır hasarlara ve yıkımlara yol açmaktadır. Etkin bir yapı denetiminin olmadığı, rant sağlamaya yönelik çarpık yapılaşmanın önüne geçilemeyen ve geçmişte yaşanan olaylardan ders çıkarılamayan ülkemizde afet zararlarının önlenmesi ve azaltılabilmesi için afet öncesinde tehlike ve risklerin belirlenmesi, risklerin değerlendirilmesi, afet sırasında ve sonrasında gerekli önlemlerin alınması; ilgili tüm kurum ve kuruluşlar nezdinde farkındalık oluşturulması, etkin bir risk ve kriz yönetimi sistemi kurulması gerekmektedir. Cumhuriyetimizin kuruluşunun yüzüncü yılına yaklaşırken, iş kazalarında ve afetlerde can kayıplarının en aza indiği, insan hayatına ve sağlığına gereken önemin verildiği bir Türkiye hayal ediyoruz. EKİM2014 3

6 TEMA Aydın ÖZKAYA Gündemde İş Kazaları Var! 13 Mayıs 2014 te Soma kömür madeninde 301 kişinin, 6 Eylül 2014 te İstanbul Mecidiyeköy deki Türkiye nin en gözde şantiyelerinden birindeki asansör kazasında 10 kişinin, 28 Ekim 2014 te Ermenek kömür madeninde 18 kişinin, 31 Ekim de Isparta Yalvaç ta işçileri taşıyan aracın devrilmesiyle 17 kişinin yaşamını yitirmesi, ülkemizi son altı ayda sarsan olaylar oldu. Hepsinin ortak özelliğiyse, iş kazaları olmalarıydı. Arada, bir veya birkaç kişinin yaşamını yitirdiği iş kazalarıysa bilançoyu ağırlaştırırken, tek olayda yitirilen insan sayısı sıralamasına ve dolayısıyla da ülke gündemine ne yazık ki giremedi. Kanıksama ve olağan sayma, devleti yönetenlerin en tepesindekinden başlayınca, toplum da sadece rekorlarla, sansasyonel olanla ilgilenme körlüğüne girdi. Neredeyse 5-10 kişinin ölümü, çok da fazla değilmiş diye küçümsenmeye başlandı. Oysa hepsi iş kazası ve hepsi Türkiye yi yıllardır Avrupa nın ilk, dünyanın da ilk üçteki en güvensiz iş yaşamına sahip ülkesi yapıyor yılında Avrupa Birliği ne üye veya aday ülkeler arasında, Bulgaristan ve Estonya nın da önünde ilk sırada, en kötü ülke konumundayız. Dünya sıralamasındaysa, kendimizi eş tutmayı kabul etmeyeceğimiz ülkelerden de kötü durumdayız. Üstelik son 1-2 yıldır değil, yıllardır Yapılan sıralamada, Öncü Ülkeler hem sonuç hem de girdi ve süreç göstergeleri iyi olan ülkeler, Pragmatist Ülkeler Sonuç göstergeleri iyi, ancak girdi ya da süreç göstergeleri zayıf olan ülkeler, Tatminkar Ülkeler Sonuç göstergeleri zayıf ancak girdi ya da süreç göstergeleri iyi olan ülkeler, Yapılacak Şeylerin Çok olduğu Ülkeler Hem sonuç hem de girdi ve süreç göstergeleri zayıf, çalışanların sağlığını koruma yönünden uygulamada en kötü olan ülkeler olarak sınıflandırılmaktadır. Bu sınıflama içinde Türkiye, en kötü sınıf olan Yapılacak Şeylerin Çok Olduğu Ülkeler sınıfında ve bu sınıftaki ülkelerin arasında da en kötü durumda yer almaktadır. 4 SAYI33

7 Bu acı görünüm; durup seyredilecek, yaşamın olağan akışı içinde, liberal pazar ekonomisi, gevşek kamu yönetimiyle çözülmesini bekleyecek bir durumda olmadığımızı ortaya koyuyor. Bu türden yuvarlana yuvarlana gelen ve bir kar topu gibi, büyümüş, sarmal ve karmaşık bir hal almış sorunların, genelde bir düzen, sistem sorunu olduğu bilinir. Çünkü, sistem ve düzen sorunu yönetimiyle, sadece sürecin bir bölümünde veya paydaşların kısıtlı bir bölümünde sorun olduğunda, düzenin diğer paydaşları bunu telafi edici ve düzeltici bir etkiyle, kötü olunsa da, çok kötü olunmasına engel olabilirlerdi. Ama eğer konu bir düzen ve sistem sorunuysa, düzen içinde yer alan herkesin, az ya da çok, birincil veya ikincil ama kendinin de payı olduğunu kabul ederek başlaması zorunludur. Gene konu düzen sorunuysa, kısıtlı birkaç kesim tarafından sırtlanıp, yüklenilemeyecek ölçüde ağırdır, görev ve sorumlulukların, ayrıcalıksız tüm kesimler arasında uygun ve dengeli biçimde dağıtılması ve paylaşılması gereklidir. Kısaca, her kesimin şapkasını önüne koyup, peki ben nerede, neyi eksik, yanlış yaptım diye sorması, içten, nesnel ve çözüme götürecek bir eleştiriyle, değişmesi gereklidir. Şurası açık ki, her şey (ilgili kesimler, yapılar, süreçler, kurallar) aynı kalırken, sadece göstermelik ve kozmetik değişikliklerle, etkin ve kalıcı bir gelişme sağlayamayız; biz gerçekten değişmedikçe, bu değişimin getirdiği dönüşümü özümseyip, sindirmedikçe ilerleme sağlayamayız. Doğal ve yapılı çevre için, fizibilite, mimarlık - mühendislik tasarım, danışmanlık, proje - inşaat - sözleşme yönetimi, değerleme, vb. teknik hizmetler sunan teknik müşavirlerin örgütlenmesi ve meslek birliği olarak TürkMMMB de, bu göz ardı edilemez ülke sorunu karşısında, kendini sorgulayan bir süreç başlatma gereği duymuştur. Gözlemleri, deneyimi, çözüm önerileri ve etkili konumuyla, teknik müşavirler, ülkemizin iş güvenliği alanındaki sorunlarının çözümünde, bu yolla sağlanacak gelişme ve dönüşümde, öncü görev alabilecek nitelikte bir kesimdir. Türk Teknik Müşavirleri, bir yandan kendi alanındaki küresel gelişme, yarış ve rekabet içinde, özellikle gelişmiş ülkelerin belirlediği küresel gündem içinde yer almalı, ama diğer yandan da çok daha geri kalmış olan ülkesinin ve bölgesinin yerel sorunlarının oluşturduğu, yerel ve güncel gündem arasında bir denge kurmalıdır. Salt küresel gündeme odaklanmak ve ona eklemlenmek ne denli hatalıysa, yerel gündem içine hapsolup, saplanıp kalmak da o denli hatalıdır. Kabul edilmesi gerekir ki, iş güvenliği, gelişmiş olan ülkelerin gündemi olmaktan, yıllar önce çıkmış, küresel gündem konusu olamayacak ölçüde çözülmüş bir konudur. Deyim yerindeyse, uygar dünyanın iş güvenliğinin nasıl sağlanacağı konusunda bir arayışı, tartışması yoktur; onların sorunu, sağlanmış ve işleyen güvenli iş ortamının sürdürülmesidir. Oysa ülkemizde konu, daha ne olduğu, nasıl bir temel üzerine oturtulacağı ve nasıl kurulacağı düzeyindedir. Bu durumu anlayabilmek için, FIDIC yıllık kongrelerinin ana konularına (temalarına) bakmak yeterlidir. Son 15 yılda FIDIC kongreleri çevre sorunlarını, küresel mevsim değişikliğini, sürdürülebilirliği sorunsal olarak almaktadır, ama güvenli bir iş ve çalışma ortamının sağlanmasını, kendine sorunsal olarak almamıştır, almayacaktır. Bu durum, onların bu sorunları hiç yaşamadığı anlamına gelmemektedir. Tersine, insanlık tarihinin en büyük kayıplı kazaları, en güvensiz iş ve çalışma koşullarını, bugünün gelişmiş olan ülkeleri yaşamıştır. Endüstri devriminin, sanayiye dayalı kalkınmanın tarihi, acılarla, felaketlerle doludur. Ancak bu olayların üstüne bilgi temelli bir kararlılıkla gitmeyi ve bugünkü olumlu düzeyi yakalayabilmişlerdir. Türk Teknik Müşavirlik camiası, elindeki olanaklar, teknik kamuoyunu belirleyici ve yönlendirici gücüyle, ülkemizin güvenli bir iş ve çalışma ortamına kavuşması için gerekli bilgi temelli dönüşümün sağlanmasını, yerel gündeminin ilk sıralarına almalıdır ve almıştır. Konuya tm Dergisi nin bir dosya konusu olarak yer vermesi, bu girişimin ve kararlılığın önemli bir adımıdır. EKİM2014 5

8 TEMA Aydın ÖZKAYA Teknik Müşavir Yönünden İş Güvenliği Öncelikle bilinmelidir ki, Teknik Müşavir; konusu, eğitimi, birikimi, görevi yönünden İş Güvenliği Mühendisi de değildir, temel amacı İş Güvenliği de değildir. Ancak, doğal ve yapılı çevreyle ilgili olarak çalışan Teknik Müşavir çalışmasının etkilerini ve içinde bulunacağı ortam ve koşulları düşünmeli, önden kurgulamalıdır. Bunu da, ana konusu yanındaki konulara karşı geliştirdiği bir duyarlılıkla yapar. Tek boyutlu, ana hedefinin veya çözeceği sorunun dışına taşmayan sınırlı bir çalışma bir çalışma yaparsa, bu eksik ve hatalı bir Teknik Müşavirlik hizmetidir. İşte duyarlı olması, hizmeti sırasında sağlaması gereken boyutlardan biri de risk yönetimidir. Yani, tasarım, yapım, kullanım ve işletme aşamalarında, gerek kendinin, toplumun, mal sahibinin, gerekse tesisin risklerinin belirlenmesini v yönetilmesini sağlayıcı bir duyarlılık içinde olmalıdır. Maruz kalınacak tehlikeler hakkında bilgi sahibi olması, bu tehlikelerin gerçekleşmesi durumunda etkilerinin azaltılması için, gerekli olanakları sağlaması gerekir. Kısaca iş güvenliği olarak belirtilen, iş kazaları, işçi hastalıkları, dikkate alınması gereken tehlikelerden biri olup, doğal afetler (deprem, sel, fırtına, vb.), çevre kazaları, idari-yasal-parasal, vb. Risk Yönetimi yapılması gereken unsurlardan biridir. Bu tehlikeler, sağlık, enerji tutumluluğu, sürdürülebilirlik, mevsim değişikliği, vb. duyarlılık alanlarından biridir. 6 SAYI33

9 Bir bina tasarlarken, bunun yapım ve kullanım süreçlerinde güvenli olmasını kaygı edinmemek, ya da bunu başkasının sağlamasını beklemek, yetersiz ve eksik bir hizmettir. Çünkü, Teknik Müşavir, doğal ve yapılı çevrenin güvenli olmasını sağlayabilecek araç ve olanaklara sahiptir. İş güvenliğinin sağlanması için gerekli olan kaynakların (para, zaman, iş gücü) belirlenmesinde etkilidir. Bu, iş güvenliği mühendisinin, saha denetçisinin işini yapmak değildir, işini yaparken kullandığı, teknik müşavirlik araç ve yöntemlerini, güvenli bir iş ve çalışma ortamının oluşmasını sağlayacak biçimde kullanmaktır. Bir örnekle yaklaşırsak konu daha iyi anlaşılacaktır; bugün, iş güvenliğiyle maliyet ve yapım süresinin zorunlu bir ilişki içinde olduğu bilinmektedir. İş güvenliği görünür maliyetleri artıran, ancak dolaylı ve riskin gerçekleşmesi durumunda ortaya çıkacak hasar ve kayıpları kaldırması veya azaltması nedeniyle toplam maliyetleri düşürecek bir yapıya sahiptir. Söz gelimi bir binanın, alt yapı tesisinin maliyetini elbetteki pazar koşullarını da dikkate alarak Teknik Müşavir hesaplamaktadır. Yaptıkları keşif, bütçe, fizibilite, vb. maliyet çalışmalarında yüksek bir iş güvenliğinin sağlandığı çalışma ve iş yapım maliyetlerini kullanması, işverenini, mal sahibini, bu maliyeti karşılaması, yani kaynakları ayırması için yönlendirmiş olacaktır. Çıplak mal ve hizmet bedelleri temel alınarak yapılan maliyet hesaplarına, güvensiz bir ortamın neden olacağı iş kazaları ve işçi hastalıklarının kısa - orta - uzun erim maliyetini de ekleyerek, işverenin iki yaklaşım arasındaki maliyeti, kayıp ve kazançları karşılaştırmalı olarak görmesini sağlayacaktır. Bu yaklaşım, aynı zamanda işverenin de doğru yönlendirilmesi, risklerini yönetmek için gerekli parasal kaynağın (finansmanın) ayrılmasını EKİM2014 7

10 TEMA Aydın ÖZKAYA sağlayacaktır ki, bu aynı zamanda iyi ve nitelikli bir teknik müşavir hizmeti de olacaktır. Daha önce de belirttiğimiz gibi, Teknik Müşavir i sadece tasarım yapandan ayıran en önemli unsur, tasarlanan doğal veya yapılı çevre unsurunun yapılabilirlik raporunu, maliyetini, yapım şartnamesini, iş programını, sözleşmesini, deneme ve kabul süreçlerini, yapılan iş, ödeme, sigorta, vb. teknik-idari-yasal-parasal yönleriyle birlikte kurguluyor ve yönetiyor olmasıdır. Bunun için kullandığı çizim, hesap, maliyet keşfi, iş programı, şartname, sözleşme, vb. aynı zamanda işin güvenli biçimde yapılmasını sağlayacak, risklerin yönetilmesini sağlayacak araçlardır. İstenen, Teknik Müşavir in elindeki bu araçları iş güvenliğini de dikkate alacak, sağlayacak biçimde kullanmasıdır. Aşağıdaki sorular, eğer Teknik Müşavir seniz, iş güvenliğini sağlayıcı bir teknik müşavirlik hizmet sağlayıp sağlamadığınızı, eğer teknik müşavirlik hizmeti alan kesimseniz, iş güvenliğine ilişkin risk yönetimini içeren bir hizmet alıp almadığınızı anlamak için yol gösterici olacaktır: Yaptığınız maliyet çalışması, kullanılacak bireysel koruyucu donanım maliyetini, kurulacak bir iskelenin, asansörün, vincin denetimi için gereken maliyetleri, yüklenicinin-alt yüklenicilerin güvenli çalışma için alması gereken çalışma izinlerinin, ön eğitimlerin sürelerini, saha iş güvenliği denetçilerinin maliyetlerini, olası kaza ve kayıpların işverene olan doğrudan ve dolaylı maliyetlerini, çevre ve hava koşullarının güvenli olmaması durumunda işin durdurulması nedeniyle oluşacak ek maliyetleri, vb. güvenlikle ilişkili maliyetleri ayrıntılı biçimde içeriyor mu? Yaptığınız iş programı, yüklenicinin saha güvenliğini sağlamak için yapacağı işlerin sürelerini, işçilerin, alt yüklenicilerin, ziyaretçilerin çalışmaya başlamadan önce örneğin 1 saatlik- güvenlik uyumlandırma eğitimi alacağını, güvensiz bir 8 SAYI33

11 durumda işin durdurulması gerekeceğini içeriyor mu? Hazırladığınız teklif istemi veya teklif değerlendirmesi adayların iş güvenliği planlarını, geçmiş iş güvenliği kayıtlarını, kazasız çalışma geçmişlerini ödüllendirecek bir değerlendirmeyi ve puanlamayı içeriyor mu? Yapılan mimarlık-mühendislik tasarımı, sadece resmi mevzuatın gerektirdiği değil, ama binaya ve işletmeye özgü riskleri de dikkate alarak, güvenli çalışma ve kullanım için gerekli olan ve sadece yapım sırasında değil, ama kullanım sırasında da kalacak olan, güvenli malzeme, düşme koruması-yüksekte çalışma, kapalı ortam havalandırması, acil aydınlatma, kayma-düşme engelleyici düzenlemeler, güvenli dolaşım ve erişim, yangın önleme ve korunma, bedensel engelli güvenliği, acil müdahale ekipleri erişimi, topraklama, vb. güvenlik unsurlarını içeriyor mu? İstediğiniz işe başlama öncesi hazırlıklar, işe özgü hazırlanmış iş güvenliği planı, iş güvenliği el kitabı, çevre düzenleme, onaylı malzeme bildirimi, işaretleme, eğitim, denetim, cezai yaptırım, vb. ön hazırlıkları ve özellikle kaza önleme yönetimini, acil durum eylem planını içeriyor mu? Hazırladığınız sözleşme, sadece geçerli iş güvenliği yasalarını anmakla kalmayıp, işe özgü risklerin ortaya konulduğu ve yönetilmesini talep eden, bunun için gerekli örgütlenme, sigorta, cezai yaptırım, fesih, vb. koşulları içeriyor mu? Yapılan koşulları da malzeme ve kurulum uygunluğuyla kısıtlı kalmayıp, güvenli çevre ve çalışma gereklerinin, süreçlerinin sağlandığının denetimini de içeriyor mu? Yapılan iş bitimi yüklenici, altyüklenici performans değerlendirmesi, kazasızlık, hasarsızlık, vb. iş güvenliği başarım ölçütlerini içeriyor mu? Yukarıda görüleceği gibi, sadece verilen birkaç örnek bile, Teknik Müşavir in kendi hizmet konuları nedeniyle sahip olduğu etki alanının ve elindeki araçların, iş güvenliği anlayışının ve yönetim yapısının oluşturulması için ne denli etkili olduğunu göstermektedir. İş güvenliği unsurları iyi hazırlanmış çalışmaları istemek işverenlerin, eksiksiz sağlamak da Teknik Müşavir in, ülkemizin karanlık iş güvenliği tablosunu aydınlığa kavuşturmasına katkıda bulunacak ve üstüne düşeni yapmış olmanın güveniyle, başta yüklenicilerden ve işçilerden olmak üzere, daha güçlü taleplerde bulunulmasını haklı kılacaktır. Aydın ÖZKAYA 1961 Ankara doğumlu olup, Ankara Koleji nden sonra 1984 yılında ODTÜ Elektrik-Elektronik Mühendisliği bölümü Lisans programını, 1990 yılında da ODTÜ Felsefe Bölümü Yüksek Lisans programını bitirmiştir yılından bu yana, Yangın Güvenliği ve Yangından Korunma konusunda çalışmakta olup, 1994 ten beridir ortağı bulunduğu KARİNA Tasarım, Danışmanlık ve Eğitim Hiz.Ltd.Şti. olarak, sadece yangın güvenliği ve yangından korunma üzerine, tasarım, proje, danışmanlık ve eğitim konularını içeren, bağımsız teknik müşavirlik hizmetleri vermektedir. Merkezi ABD de bulunan Yangından Korunma Mühendisleri Birliği nin yanı sıra, çeşitli yerli ve yabancı mesleki kuruluşların üyesi olup, Türk Müşavir Mühendisler ve Mimarlar Birliği Yönetim Kurulu üyeliği ( ) ve Genel Sekreter liği ( ) görevlerinde bulunmuştur. EKİM2014 9

12 TEMA Haluk DOĞANÇAY Sistem Sorunu Olarak Gündemdeki İş Kazaları Soma faciasından sonra, bu kez de İstanbul Mecidiyeköy de Türkiye nin en gözde inşaatlarından birindeki asansör faciası da medyada geniş yer buldu. Buna bağlı haberler ve tartışmalar, büyük ölçüde iş güvenliği başlığı altında yapıldı. Her zaman olduğu gibi bireysel hatalar daha ilgi çekti, öne çıkarıldı. Bu kazaların aslında bir sistem sorunundan kaynaklandığı yine göz ardı edildi. İş kazaları bireysel hatalardan kaynaklansa da, özünde bir sistem sorunudur Bir olayda onlarca, yüzlerce kişinin ölmesine neden olan bu tür faciaların, pek çok hatanın aynı anda bir araya gelmesinden kaynaklandığı bilinen bir gerçektir. Bir olay sonrasında inceleme yapan bilirkişilerin esas görevi, bu hataların kök nedenlerine inerek, bir yandan o olayın neden olduğuna odaklanarak olayı ve payı olan kişileri belirlemek, diğer yandan da benzer olayların bir daha hiç olmaması için yapılması gerekenleri ortaya koymak olmalıdır. Ancak ülkemizde bilinen bir gerçekse, ne yazık ki, bilir kişilerin sadece günah keçisi ni bulmaya yönelmeleri, sistemi ve düzeni sorgulayamamalarıdır. Kamu yönetimi de, konuya sistemin bütününü gözeterek ve tüm paydaşların analizini yaparak bakmak yerine bilir kişilerin raporları ile yetindiğinde, bu kazalar ve faciaların tekrarlanması kaçınılmazdır. Örneğin asansör kazasında bir şantiye mühendisiyle, asansör firmasının teknisyeni kusurlu bulunmuş olacaktır; ama ne yazık ki, sistemin temel sorununa ve payı olanların cezalandırılmasına inilemeyecektir. İş Kazalarında Kamu Yönetimi nin Konumu ve Sorumluluğu Kamu yönetimi ve sorumlu paydaşlar, bu olaylardan gerekli dersi çıkarmak, sistemin zayıf noktalarını araştırmak yerine, bilir kişileri görevlendirerek bireysel hatalara odaklanmayı tercih ettiler. Sonuç olarak, bataklıkta birkaç sivrisineğin ölmesiyle bataklığın kurutulamayacağını görmezden geldiler. Soma dan sonra tepkisel bir refleksle yapılan yasal düzenleme, torba yasa içinde geldi. Madenlere ilişkin yapılan düzenlemelerin, konuya hala bütünsel bakmayan, filin kuyruğu ve kulaklarıyla ilgilenen, parçalı yaklaşımlar olduğu, yeni sorunlar doğurduğu Ermenek olayıyla ortaya saçıldı. İlginçtir ki, Mecidiyeköy de yaşanan asansör faciası, Başbakan Yardımcısı nın, inşaat sektöründe kolay ve hızlı para kazanma hırsının ekonomiye zarar verdiğini ve frenlenmesi gerektiğini söylemesinden tam 2 gün sonra meydana geldi. Ardından, kamu yönetimini temsilen Çevre ve Şehircilik Bakanı mız, bu bataklıkta sayıları 300 bini bulan önemli bir sivrisinek grubunu, yani müteahhitleri iş kazalarında esas kusurlu gördüğünü belirterek, günah çıkardı. Eski Çevre ve Şehircilik Bakanı mız, müteahhitlerin yaklaşık 3 te 2 sinin niteliksiz olduğunu ve kamudan rahatça iş almalarının büyük sıkıntılara yol açtığını belirtti. Tek başına, inşaat sektörünün kamu yönetimindeki bu en yetkili makamının, şimdiki ve bir önceki temsilcilerinin söyledikleri bile, durumun hiç iç açıcı olmadığının delili. Özünde kamu yönetiminin söylediği şu: Ben bu bataklıkta 300 bin sivrisineğin kontrolsüz üremesinin ve çoğunun hak ettiklerinden fazla kan emerek gelişmelerinin ve çevrelerine zarar vermelerinin farkındayım. Şimdi bunların 3 te ikisini yok etmeye karar verdim. Ama bilin ki, bataklıkla uğraşacak değilim, kurutmaya kalkışmaya da niyetim yok! Bu ifadeler, müteahhitleri hedef tahtasına koymuş görünüyor. Ama şaşırtıcı bir durum da yok aslında: Ülkemizde kamu bürokrasinin herhangi bir olay karşısında sorumluluk ve ders aldığı hiç görülmemiştir. O kamu yönetimi, bugüne kadar doğru bir müteahhit tanımı yaparak sektöre girişi düzenlememiş, sektöre başı bozuk girenlere en düşük fiyat ambalajı içinde iş verip beslemiş, yapılan işin niteliğini hiçe saymış ve tüm sektörü bizzat kendi karar ve eylemleriyle, teşvik etmiştir. İş Kazalarında Tasarımcının Sorumluluğu İstanbul Torun Center daki asansör faciasının ardından sosyal medyada başlayan iş kazalarında mimarın sorumluluğu tartışması, yapılan anketler, yorumlar ve projenin mimarı Emre Arolat ın bunlara verdiği yanıtlarla bir süre devam etti. Bu tartışma doğal olarak, birkaç ay önce Katar da 2020 Dünya Kupası stadyum tasarımında imzası olan ünlü mimar Zaha Hadid üzerinden The Guardian ın başlattığı tartışmayı akla getirdi. Mimar Emre Arolat röportajında, Zaha Hadid in söylemine benzer şekilde, mimarın, iş kazalarında maddi ve manevi hiçbir bir sorumluluğu olmadığı görüşüne yer verdi. Ancak, her iki olayın ardından basında ve sosyal medyada yapılan yorumlar, bu konuda toplumsal bir uzlaşı olmadığını gösterdi. Bazı yorumcular, yasal bir sorumluluk olmasa dahi mimarın manevi sorumluluğundan dem vurdu. Ama hiç bir yorumda mesleki sorumluluk yer almadı. Son dönemlerde, inşaat sektöründe iş güvenliğinin çokça gündeme gelmesine bağlı sorumlu arayışları, acaba hedef şaşırtma amacını mı taşıyor? Yoksa başarılı bir mimarın bireysel markasının çok ön 10 SAYI33