Kimya Elbistan. youtube kanalı. Video Defter

Transkript

1 Kimya Elbistan youtube kanalı Video Defter

2 Alkinler

3 Alkinler 1. Genel Özellikleri Genel formülleri C n H 2n-2 dir. Doymamış hidrokarbondur. C atomları en az bir tane üçlü bağ içerirler. Polimerleşme tepkimesi verirler. Homolog seri oluştururlar. Molekülleri apolardır. Apolar yapıdan dolayı moleküller arasında London kuvvetleri etkindir. C atomu sayısı arttıkça kaynama noktaları da artar. Dallanma arttıkça kaynama noktaları azalır. Aseliten grubu olarak bilinirler. Geometrik izomer (cis-trans) görünmez. Uç ve iç alkin olmak üzere iki türdür. Yapısındaki üçlü bağ 1 ve 2 numaralı karbonlar arasında olan alkinlere uç alkin, ana zincirdeki diğer karbonlar arasında olan alkinlere ise iç alkin denir. C CH Uç alkin C C Not: Uç alkinler asidik karaktere sahip H atomu içerir. Alkinlerin yapısında bulunan üçlü bağdan dolayı en az iki tane pi bağı vardır. Alkinlerin ilk üyesi önemli bir organik bileşik olan ve iki karbonlu etin (asetilen) olarak bilinen C 2 H 2 bileşiğidir. Bu nedenle alkinlere asetilen sınıfı bileşikler de denir. Asetilen doğrusal bir geometriye sahiptir ve bağ açısı 180 o dir. Asetilenin VSEPR gösterimi AX 2 dir. Karbon atomlarının hibritleşme türü sp dir. Asetilenin bir hidrojen eksik hâline etinil denir. H C C H Etin (Asetilen) H C C Etinil Yakup Demir Bilgi Uygulama 1 Alkinler ile ilgili, I. Geometrik izomeri görünmez. II. En az iki sigma bağı içerir. III. Alifatik hidrokarbondurlar. ifadelerinden hangileri doğrudur? (I ve III) Bilgi Uygulama 2 Asetilen ile ilgili, I. 3 tane sigma, 2 tane pi bağı içerir. II. Polimerleşme tepkimesi verir. III. sp 3 hibritleşmesi yapmış karbon atomu içermez. ifadelerinden hangileri doğrudur? (I, II ve III) 3 Kimya Elbistan

4 Not: 2. Alkinlerin Adlandırılması Alkinlerin adlandırılması IUPAC kurallarına göre aşağıdaki şekilde yapılır. 1. Üçlü bağın içinde bulunduğu en uzun zincir seçilir. 2. Ana zincire numara verme işlemi üçlü bağa göre yapılır. Üçlü bağ hangi uca yakınsa numara verme işlemine o uçtan başlanır. 3. Üçlü bağ her iki uca eşit mesafede ise alkanlardaki kurallar sırası ile uygulanır. Önce dallanma önceliğine, sonra alfabetik önceliğe bakılır. Yakup Demir 4. Bileşikteki yan grupları adlandırma işlemi alkanlardaki kurallara göre yapılır. Yan gruplar yazıldıktan sonra üçlü bağın bulunduğu karbonlardan numarası küçük olanın numarası yazılır ve ana zincirin karşılığı olan alkanın sonundaki -an eki yerine -in eki getirilerek adlandırma yapılır ve 3 karbonlu alkinlerde üçlü bağın yerini belirtmeye gerek yoktur. 6. Birden fazla üçlü bağ varsa her bir üçlü bağın yeri ayrı ayrı belirtilir ve -in ekinden önce üçlü bağların sayısı iki ise -diin, üç ise -triin ekleriyle belirtilir. 7. Alkinlerin özel adlandırılması ilk üyesi olan asetilene göre yapılır. Aralarında üçlü bağ bulunan karbon atomları (asetilen) merkez kabul edilir. Bu merkeze bağlı gruplar alfabetik sıraya göre yazılır ve sonuna asetilen kelimesi getirilir. Kimya Elbistan 4

5 ALKİNLER Aşağıda formülleri verilen bileşiklerin IUPAC (sistematik) adlarını formülün altında bırakılan boşluğa yazınız. C C CH 2 CH CH 2 C CH CH CH 2 C C C 2 H CH C C CH C CH CH HC C CH 2 CH 2 CI CH 2 CH CH 2 C C CH 2 CH C CH Br C CH 2 C C C 2 H 5 C C C 2 H 5 C 2 H 5 HC C CH CH CI CH C C HC C C CH C C Bütin 6 1-Penten-4-in 11 5-Metil-2-heptin 2 4-Metil-2-pentin 7 3-Penten-1-in 12 2-Metil-3-heksin 3 4-Kloro-1-bütin 8 1-Heksen-4-in 13 3-Bromo-1-pentin 4 5,5-Dimetil-2-heksin 9 3-Heksin 14 3-Kloro-4-metil-1-heksin 5 1,3-Bütadiin 10 4-Siklopropil-2-pentin 15 1-Sikloheksilpropin 82 organik_1-(1-103).indd :25:17

6 ALKİNLER Aşağıda adları verilen bileşiklerin formüllerini yazınız. 1 Etin 6 2,5-Dikloro-3-heksin 11 3,4-Dimetil-1-pentin 2 Etil metil asetilen 7 3,3-Dibromo-1-bütin 12 Di-ter-bütil asetilen 3 Etil izopropil asetilen 8 5-Bromo-2,2-dimetil-3-heksin 13 1-Kloro-1-bütin 4 1-Penten-3-in 9 5-Metil-1,5-heptadien-3-in 14 Vinil asetilen 5 1,3-Pentadiin 10 5-Etil-3-heptin 15 2-Metil-1-penten-4-in 1 H C C H 6 CH C C CH CI CI 11 HC C CH CH 2 C 2 H 5 C C 7 Br HC C C Br 12 C C C C 3 C 2 H 5 C C CH 8 C C C CH Br 13 CI C C CH 2 4 CH 2 CH C C 9 CH 2 CH C C C CH 14 CH 2 CH C C H 5 HC C C C 10 CH 2 C C CH CH 2 C 2 H 5 15 CH 2 C CH 2 C CH 83 organik_1-(1-103).indd :25:18

7 Not: 3. Asetilenin Elde Edilme Yolları Asetilen birçok organik bileşiğin üretilmesinde kullanılan bir ham madde olduğundan sanayide önemli bir yere sahiptir ve üretimi çokça yapılmaktadır. Asetilen yaygın olarak karpitten (CaC 2 ) üretilir. Kok kömürü (C) ve sönmemiş kireç (CaO) fırınlarda çok yüksek sıcaklıklara kadar ısıtılır ve karpit (CaC 2 ) elde edilir. Elde edilen karpit su ile reaksiyona sokularak asetilen elde edilir. Asetilen ve diğer alkinler petrolün yüksek sıcaklık altında katalik kraking yöntemi sonucunda parçalanmasından da elde edilir. 4. Asetilenin Özellikleri ve Kullanım Alanları Yakup Demir Özellikleri: Kolayca alevlenen renksiz bir gazdır. Saf asetilen hoş kokulu, narkotik, zehirsiz, renksiz çözünmüş bir gazdır. Yanıcı ve boğucudur. Hava ile parlak, yoğun ve isli bir alevle yanar. Kullanım Alanları: Oksijen kaynağında. Metallerin kesilmesinde ve kaynaklanmasında yakıt olarak. Kimya sanayinde organik maddenin ve plastiklerin birlesim yoluyla üretilmesinde (Vinil). Spektrometre cihazı ve diğer sayaçlarında Yüksek alev sıcaklığı gereken yerlerde (3300 C). Şamandıra, deniz fenerleri, maden kuyuları, yol işaretleri gibi elektrik enerjisinden yararlanılamayan alanların aydınlatılmasında. Çeşitli böcek öldürücü ilaçlarda. Neopren kauçuğu yapımında. 5. Asetilenin Kimyasal Reaksiyonları 1. Katılma Reaksiyonları Asetilen, yapısında pi bağı bulundurduğundan katılma tepkimesi verir. a) H 2 Katılması: Asetilene palladyum (Pd) katalizörlüğünde 1 mol H 2 katılırsa alken, platin (Pt) katalizörlüğünde 2 mol H 2 katılırsa alkan elde edilir. Kimya Elbistan 6

8 b) Halojen Katılması: Asetilen, halojenlerle katılma tepkimesi verir ve bromlu suyun kırmızı rengini giderir. Asetilene 1 mol Br 2 katılırsa 1,2-dibromo eten, 2 mol Br 2 katılırsa 1,1,2,2-tetrabromo etan elde edilir. Not: c) Halojen Asidi Katılması: Asetilene 1 mol HCl katılırsa kloroeten (vinil klorür) elde edilir. Vinil klorüre 1 mol HCl katılırsa 1,1-dikloro etan elde edilir. Vinil klorüre HCl katılması Markovnikov Kuralı na göre yapılır. d) Su Katılması: Asetilen, su ile katılma tepkimesi vererek önce kararsız bir bileşik olan enol, sonra denge tepkimesiyle kararlı bir bileşik olan asetaldehit oluşturur. Yakup Demir 2. Polimerleşme Reaksiyonu Üç tane asetilen bileşiğinin 600 o C sıcaklıkta bir araya gelmesiyle (trimerleşme) benzen bileşiği elde edilir. Asetilene HCl katılması ile oluşan vinil klorür polimerleşerek günümüz inşaat sektöründe çok önemli bir yere sahip olan polivinil klorür (PVC) bileşiğini oluşturur. 3. Yer Değiştirme Reaksiyonları Asetilen, amonyaklı AgNO 3 çözeltisiyle tepkime vererek beyaz çökelek oluşturur. Amonyaklı AgNO 3 (Tollens ayıracı) önce [Ag(NH 3 ) 2 ] + kompleks iyonunu, sonra asetilenle tepkimeye girerek suda çözünmeyen beyaz renkli çökelek oluşturur. Asetilen, amonyaklı CuNO 3 çözeltisiyle tepkime vererek kırmızı çökelek oluşturur. Amonyaklı CuNO 3 (Fehling ayıracı) önce [Cu(NH 3 ) 2 ] + kompleks iyonunu oluşturur, sonra asetilenle tepkimeye girerek suda çözünmeyen kırmızı renkli çökelek oluşturur. Asetilen bileşiği Fehling ve Tollens ayıraçlarıyla yer değiştirme tepkimesi vererek metal asetilenür tuzlarını oluşturmuştur. Bu tuzlar darbelere karşı dayanıksızdır ve patlayıcı özellik gösterir. 7 Kimya Elbistan

9 TEST 38 Alkinlerin Fiziksel ve Kimyasal Özellikleri - 1 SORULAR SORU 1 SORU 4 Propin molekülü ile ilgili, I. Üç karbonlu bir alkindir. II. 2 numaralı karbon sp 3 hibritleşmesi yapmıştır. III. Karbon ve hidrojen atom sayıları eşittir. Yukarıda verilen ifadelerden hangileri doğrudur? A) Yalnız I B) Yalnız III C) I ve III D) I ve II E) I, II ve III H C C H Bileşiği ile ilgili; I. Yer değiştirme tepkimesi verir. II. Katılma tepkimesi verir. III. Doymamış hidrokarbondur. yargılarından hangileri doğrudur? A) Yalnız III B) I ve II C) I ve III D) II ve III E) I, II ve III SORU 2 SORU 5 H H C C H H ve H C C H Bileşiğiyle ilgili, C C H Bileşikleriyle ilgili, I. İzomerdirler. II. Aynı miktarda hidrojen gazı ile tam olarak doyurulurlar. III. Yandıklarında eşit molde CO 2 gazı oluştururlar. yargılarından hangileri doğrudur? A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III Orbital Yayınları I. 0,3 molü yandığında 0,9 mol CO 2 gazı oluşur. II. Bromlu suyun rengini giderir. III. Amonyaklı CuNO 3 ile çökelek oluşturur. yargılarından hangileri doğrudur? A) Yalnız I B) I ve II C) I ve III D) II ve III E) I, II ve III D) I ve II E) II ve III N O T Uç alkinler, amonyaklı AgNO 3 çözeltisi ile beyaz çökelek, benzer şekilde amonyaklı CuNO 3 (Cu 2 CI 2 ) çözeltisi ile kırmızı çökelek oluşturur. SORU 3 Bu tepkimeler indirgenme-yükseltgenme değil, birer yer değiştirme tepkimesidir. Alkan, alken ve iç alkinler bu tepkimeyi vermez. I. CH 2 CH 2 Br II. CH CH 2 III. CH CH 2 IV. H C C H Yukarıdaki bileşiklerden hangileri katılma tepkimesi vermeye yatkındır? A) Yalnız I B) I ve II C) II ve III D) I ve IV E) II, III ve IV N O T Alkinlerde, alkenler gibi π bağları içerdikleri için katılma tepkimesi verirler. SORU 6 Etilen ve asetilenden oluşan bir gaz karışımının 9 litresi katalizör yardımıyla H 2 gazı ile tamamen doyuruluyor. Aynı koşullarda 13 litre H 2 gazı kullanıldığına göre başlangıç karışımda kaç litre asetilen gazı vardır? A) 2 B) 4 C) 5 D) 6 E) 8 88 organik_1-(1-103).indd :25:19

10 Alkinlerin Fiziksel ve Kimyasal Özellikleri - 1 SORU 7 CaC 2 + 2H 2 O C 2 H 2 + Ca(OH) 2 Yukarıdaki tepkimeye göre 8 gram CaC 2 den elde edilen asetileni tam olarak doyurabilmek için gerekli olan H 2 gazının NK daki hacmi kaç litredir? (H : 1, C : 12, Ca : 40 g/mol) A) 5,6 B) 11,2 C) 22,4 D) 44,8 E) 67,2 SORU 10 Etan ve asetilenden oluşan 0,4 mollük gaz karışımını tamamen doyurabilmek için 1,0 g H 2 gazı gerekiyor. Buna göre karışımda kaç mol etan gazı bulunur? (H: 1 g/mol) A) 0,1 B) 0,15 C) 0,2 D) 0,25 E) 0,3 SORU 8 SORU 11 Hidrokarbon yapısındaki X bileşiğinin yeterli miktardaki Br 2 ile katılma tepkimesinden 1,1,2,2-tetrabromoetan bileşiği oluşuyor. Buna göre başlangıçta alınan X bileşiğinin kapalı formülü aşağıdakilerden hangisidir? A) C 2 H 6 B) C 2 H 4 Br 2 C) C 2 H 4 D) C 2 H 2 E) C 2 H 5 Br Orbital Yayınları H C C H + HCI X Asetilene uygun koşullarda 1 mol HCI katılıyor. Tepkime sonucunda oluşan bileşiğin özel adı aşağıdakilerden hangisidir? A) Vinil klorür B) Allil klorür C) Etil klorür D) Dikloroeten E) Metilklorür SORU 9 I. Etilen, bromlu suyun rengini giderir. II. Asetilen, amonyaklı AgNO 3 çözeltisi ile beyaz renkli çökelek oluşturur. III. Etan, Pt katalizörlüğünde H 2 gazı ile tepkime verir. Yukarıda etilen, asetilen ve etanla ilgili verilen bilgilerden hangileri yanlıştır? A) Yalnız I B) Yalnız III C) I ve II D) I ve III E) II ve III SORU 12 Bir alkinin 0,2 molü tam verimle yandığında 10,8 gram H 2 O oluşmaktadır. Buna göre alkinin kapalı formülü aşağıdakilerden hangisidir? (H : 1, O : 16 g/mol) A) C 3 H 6 B) C 4 H 6 C) C 4 H 8 D) C 3 H 4 E) C 6 H A C E E E B A D B B A B organik_1-(1-103).indd :25:19

11 TEST 39 Alkinlerin Fiziksel ve Kimyasal Özellikleri - 2 SORULAR SORU 1 SORU 4 I. CH 2 CH CH 2 II. CH 2 C CH III. C C Yukarıdaki bileşiklerden hangileri amonyaklı AgNO 3 çözeltisi ile çökelek oluşturur? A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III D) I ve II E) I, II ve III X, Y ve Z hidrokarbonları ile ilgili, X, bazik ortamda KMnO 4 ün menekşe rengini gideriyor, Y gidermiyor. Z, amonyaklı AgNO 3 çözeltisi ile beyaz renkli çökelek oluşturuyor. Buna göre X, Y ve Z'nin sınıflandırılması aşağıdakilerden hangisinde doğru olarak verilmiştir? X Y Z A) Alkan Alken Alkin B) Alken Alkan Alkin C) Alkin Alken Alkan D) Alken Alkin Alkan SORU 2 E) Alkin Alkan Alkan CaC 2 + 2H 2 O C 2 H 2 + Ca(OH) 2 Yukarıdaki tepkimeye göre 6,4 gram CaC 2 den % 50 verimle elde edilen asetileni tam olarak doyurabilmek için gerekli olan H 2 gazının NK da hacmi kaç litredir? (C: 12, Ca: 40 g/mol) A) 1,12 B) 2,24 C) 4,48 D) 11,2 E) 22,4 N O T Anorganik bir kaynak olan kireç taşı (CaCO 3 ) ısıtıldığında sönmemiş kirece (CaO) dönüşür. CaO'in kömürle (C) ısıtılmasıyla kalsiyum karbür (Karpit, CaC 2 ) oluşur. Son olarak CaC 2 nin su ile tepkimesinden organik bir bileşik olan asetilen (C 2 H 2 ) elde edilir. Orbital Yayınları SORU 5 Aşağıdaki bileşiklerden hangisi metal katalizörü varlığında hidrojenlendiğinde 2-metilpentan oluşamaz? A) 2-Metil-1-penten B) 2-Metil-2-penten C) 4-Metil-2-penten D) 4-Metil-1-pentin E) 3-Metil-1-penten-4-in SORU C 3HC CH X (Ana ürün) Yukarıdaki tepkime sonucunda oluşan X bileşiğinin adı aşağıdakilerden hangisidir? A) Sikloheksan B) Naftalin C) Sikloheksen D) 1,3-Sikloheksadien E) Benzen SORU 6 CaC 2 + 2H 2 O Ca(OH) 2 + C 2 H 2 Yukarıdaki tepkimeye göre % 80 saflıktaki 40 gram CaC 2 den NK da kaç litre asetilen gazı elde edilebilir? (H : 1, C : 12, O : 16, Ca : 40 g/mol) A) 5,6 B) 11,2 C) 22,4 D) 33,6 E) 44,8 90 organik_1-(1-103).indd :25:19

12 Alkinlerin Fiziksel ve Kimyasal Özellikleri - 2 SORU 7 CH CH 2 H C C I II Yukarıda verilen bileşikler için; I. Bromlu suyun rengini gidermek II. Amonyaklı AgNO 3 ile beyaz renkli çökelek vermek III. Soğuk seyreltik KMnO 4 ün menekşe rengini gidermek IV. H 2 gazı ile tepkime vermek SORU 10 Aşağıdaki alkinlerden hangisine HgSO 4 ve H 2 SO 4 katalizörlüğünde su katıldığında aldehit oluşur? A) HC CH B) HC C C) C C D) C C H E) C C özelliklerinden hangileri ortaktır? A) I, II, III ve IV B) I ve III C) II ve III D) I ve IV E) II ve IV SORU 8 SORU 11 C C Bileşiği için aşağıdakilerden hangisi yanlıştır? A) İç alkindir. B) 1 molü, 2 mol H 2 gazı ile tepkime verir. C) 1,3-Bütadien ile izomerdir. D) Amonyaklı CuNO 3 ile kırmızı renkli çökelek verir. E) Bromlu suyun rengini giderir. Orbital Yayınları Asetilen ile ilgili; I. Trimerleşmesi sonucunda benzen oluşur. II. Su katıldığında aldehit oluşur. III. 1 molü, 1 mol amonyaklı AgNO 3 ile tepkime verir. yargılarından hangileri doğrudur? A) I, II ve III B) I ve II C) II ve III D) Yalnız I E) Yalnız II SORU 9 Aşağıdaki organik bileşiklerden, hangisi polimerleşme tepkimesi veremez? A) CH 2 CH 2 B) HC CH C) CH 2 CH CH CH 2 D) CH 2 C CH E) CH 2 CH 2 N O T Etilen, asetilen gibi π bağı içeren hidrokarbonlar ve bunların türevleri uygun koşullarda polimerleşme tepkimesi verir ve polimerleşirler. SORU 12 Etilen ve asetilen gazlarından oluşan karışımın 1 molü amonyaklı gümüş nitrat çözeltisinden geçirildiğinde 96 gram beyaz çökelek oluşuyor. Buna göre karışımın molce % kaçı etilendir? (H : 1, C : 12, Ag : 108 g/mol) A) 30 B) 40 C) 50 D) 60 E) B B E B E B D D E A B D organik_1-(1-103).indd :25:20