YAPI MAKİNELERİNİN VERİM HESAPLARI SEÇİMİ VE KULLANIMLARI İLE İLGİLİ ABAK VE TABLOLAR

Transkript

1 YAPI MAKİNELERİNİN VERİM HESAPLARI SEÇİMİ VE KULLANIMLARI İLE İLGİLİ ABAK VE TABLOLAR Eskişehir Osmangazi Üniversitesi Mühendislik Mimarlık Fakültesi İnşaat Mühendisliği Bölümü ESKİŞEHİR

2 TABLO 1.1 ZEMİNLERİN KARAKTERİSTİK ÖZELLİKLERİ ZEMİN CİNSİ YERİNDE BİRİM H.A. (Kg/m3) KABARMIŞ BİRİM H.A. (Kg/m3) KABARMA YÜZDESİ KABARMA FAKTÖRÜ İSTİF EĞİMİ Alçı Çakıl (Kuru) /1 Çakıl (Nemli) /1 Çamur(Kuru) /1 Granit /1 Kalker /1 Kaya (İyi Patlatılmış) Kırmataş /1 Kil(Kuru) /1 Kil (Nemli) /1 Killi şist /1 Kum (Kuru) /1 Kum (Islak) /1 Lem /1 Toprak (Kuru) /1 Toprak (Nemli) /1 Toprak (Islak) /1 Toprak (Çakıllı) Toprak (Kum ve çakıllı) /1 Sw={B/L-1)*100 Sh=(1-B/C)*100 Sw = Kabarma Yüzdesi Sh = Sıkıştırma Yüzdesi İ B = Yerinde cinsinden zemin ağırlığı L =Kabarmış cinsinden zemin ağırlığı C = Sıkışmış cinsinden zemin ağırlığı TABLO 1.2 LODER KOVA KAPASİTESİ FAKTÖRLERİ MALZEME FAKTÖR İnce,uniform Orta,kaba 0.90 İyi patlatılmış 0.85 Orta patlatılmış 0.80 Kötü patlatılmış 0.65 TABLO 1.3 SKREYPERLERDE YÜKLEME ZAMANLARI (dak.) YÜKLEME KOŞULLARI ELAVATÖRSÜZ TEK MOTORLU ELAVATÖRSÜZ İKİ MOTORLU ELAVATÖRSÜZ İKİ SANDIKLI ELAVATÖRLÜ TEK MOTORLU ELAVATÖRLÜ İKİ MOTORLU Uygun Orta Uygun Değil

3 TABLO 1.4 İTİCÎ TRAKTÖRLERİN DEVRE ZAMANLARI (dak.) İTME KOŞULLARI (*) Mekanik yükleme denilir. İTME YÖNTEMİ İTME YÖNTEMİ İTME YÖNTEMİ Geri gelip itme Zincirleme itme Karşılıklı itme (*) Uygun Orta Uygun değil TABLO 1.5 LODER VE KAŞIKLl EKSKAVATÖRLERDE YÜKLEME SÜRESİ (dak.) (Yaklaşık) YÜKLEME LASTİK TEKERLEKLİ LASTİK TEKERLEKLİ PALETLİ KOŞULLARI 0 5 yd 3 ARASI 5 yd 3 VE YUKARISI TAMAMINDA Uygun Orta Uygun değil TABLO 1.6 DEĞİŞİK YÜZEYLERDE ÇEKME SÜRTÜNMESİ KATSAYILARI YÜZEY CİNSİ TEKERLEKLİ ALT KISIM TEKERLEKLİ ALT KISIM PALETLİ ALT KISIM PALETLİ ALT KISIM Kuru yüzey Nemli yüzey Kuru yüzey Nemli yüzey Düzgün Asfalt Pürüzlü Beton Sert ve Düzgün Kil Sert Killi Lem Sağlam Kumlu Lem Gözenekli Killi Lem Tekerlek İzli Killi Lem Tekerlek İzli Kumlu Lem Sağlam Çakıllı Yol Sıkıştırılmamış Çakıl Kabarmış Çakıl Kabarmış Kum Sıkışmış Kar Pürüzlenmiş Buz Düzgün Buz TABLO 1.7 % EĞİME BAĞLI EĞİM DİRENCİ (Kg/Ton)

4 TABLO 1.8 YÜZEY CİNSİNE GÖRE YUVARLANMA DİRENÇLERİ (Kg/Ton) YÜZEY TİPİ Adi Yataklı Çelik Bandajlı Paletli Alt Kısım Rulmanlı Lastik Tekerlek Yüksek Basınç Rulmanlı Lastik Tekerlek Alçak Basınç Düzgün Beton İyi Asfalt Bakımlı, Sıkıştırılmış Toprak Bakımsız, İz Oluşmuş Toprak Bakımsız, İz Oluşmuş Çamurlu Toprak Gevşek Kum ve Çakıl Çok Çamurlu, İz Oluşmuş, Gevşek Toprak TABLO 1.9 LASTİK TEKERLEKLİ MAKİNELERDE YUVARLANMA DİRENCİ Batma Miktarı (mm) Yuvarlanma Direnci kg/ton TABLO 1.10 SÜRTÜNME KATSAYILARI Kuru kum,kil,karışık,toprak Nemli kil 1.0 Islak kil 0.31 Çakıl TABLO 1.11 YÜKSEKLİK VE SICAKLIĞIN GÜCE ETKİSİ β Sayıları P o h (m) -15 C O

5 TABLO 1.12 HIZ FAKTÖRLERİ TAŞIMA YOLU UZUNLUĞU (mt) KALKIŞ YADA VARIŞ BÖLÜMÜ TAŞIMA YOLU BÖLÜMÜ SONRASI TABLO 1.13 HIZ DÖNÜŞÜM DEĞERLERİ (Km/h m/dak) TABLO 1.14 DÖNME VE BOŞALTMA SÜRELERİ KOŞULLAR TAŞIYICILAR TAŞIYICILAR SKREYPERLER SKREYPERLER Alttan Boşaltmalı Arkadan Boşaltmalı Elavatörsüz Elavatörlü Uygun Orta Uygun Değil TABLO 1.15 YARARLI SÜRE (Dak/Saat) KOŞULLAR PALETLİLER YÜKLEYİCİLER ELAVATÖRLÜ TAŞIYICI VE HİDROLİK SKREYPER SKREYPER EKSKAVATÖR Uygun Orta Uygun Değil

6 TABLO 1.16 İŞİN DURUMU VE YÖNETİM FAKTÖRÜ İŞİN DURUMU YÖNETİM DURUMU Çok iyi İyi Orta Fena Çok iyi İyi Orta Fena TABLO 1.17 KAŞIKLI EKSKAVATÖRLERİN BOYUT VE GABARİLERİ * Kasık Kapasitesi yd3 Ulaşım Kolu Uzunluğu m Kaşık Sapı Uzunluğu m Max.Kazı Yüksekliği m Max. Kazı Yarıçapı m Max. Yükleme Yüksekliği m Max. Yükleme Yarıçapı m 3/ / / / / / / *Ulaşım kolunun yatayla yaptığı açı 45 dir. 5

7 TABLO 1.18 DEĞİŞİK DÖNME AÇILARINDA YAKLAŞIK DEVRE ZAMANLARI (SANİYE)** KARIŞIK KAPASİTE yd3 KOLAY KAZI ORTA KAZI ZOR KAZI YAŞ LEM, HAFİF KUMLU KİL İYİ NORMAL ZEMİN SERT KİL / / / / / / / ** Optimum kazı cephesi yüksekliğinde ve devre zamanında gecikme yoksa TABLO 1.19 KAŞIKLI EKSKAVATÖRLERDE YERİNDE CİNSİNDE SAATLİK VERİM (M 3 ) =90 ZEMİN CİNSİ yaş lem yada hafif kumlu kil kum ve çakıl normal zemin sert kil yaş, yapışkan kil H op (m) / KAŞIK KAPASİTESİ (m 3 ) 3/8 1/2 3/ /4 1 1/2 1 3/ / * , İyi patlamamış kaya fena patlamamış kaya ( * m 3 kaşık kapasitesi + m Hop m 3 saatlik verim ) 6

8 TABLO 1.20 KAZI CEPHESİ YÛKSEKLİĞİ VE DÖNÜŞ AÇISINA GÖRE DÖNÜŞÜM KATSAYILARI (F 1 : Kaşıklı Ekskavatörlerde) H / H op DÖNME AÇISI , TABLO 1.21 KAŞIKLI EKSKAVATÖRLERDE KAŞIK FAKTÖRÜ (*) ZEMİN CİNSİ KAŞIK FAKTÖRÜ Kolay kazı (Çok yumuşak,yumuşak zemin) Orta kazı (Normal zemin) Orta sert kazı (Sert,çok sert zemin) Zor kazı (*) Bu faktör zemin cinsine bağlı olarak kaşığın tam dolmaması nedeni ile kullanılır. TABLO 1.22 KISA ULAŞIM KOLLU DRAGLİN KOVALI EKSKAVATÖRLERDE YERİNDE CİNSİNDEN SAATLİK VERİM (m 3 ) ZEMİN CİNSİ yaş lem yada hafif kumlu kil kum ve çakıl normal zemin sert kil yaş, yapışkan kil H op (m) / KAŞIK FAKTÖRÜ (m 3 ) yd 3 3/8 1/2 3/ /4 1 1/2 1 3/ /2 m * H op Q H op Q H op Q H op Q H op Q

9 TABLO 1.23 H/H op VE DÖNÜŞ AÇISINA GÖRE DÖNÜŞÜM KATSAYILARI (F 1 : Draglin Eks.) H/Hop DÖNME AÇISI TABLO 1.24 MAX. DENGE AĞIRLIĞI OLAN DRAGLİN KOVALI EKSKAVATÖRDE TİPİK ÇALIŞMA UZAKLIKLARI U L A Ş I M K O L U U Z U N L U Ğ U (E) 15 m 18 m 21 m 24 m Q A B C Q A B C Q A B C Q A B C Q = kg kapasite (kova ve malzeme ağırlığıdır, aşılmamalıdır) = ulaşım kolunun yatayla yaptığı açıdır A = m boşaltma yarıçapı B = m boşaltma yüksekliği C = m max kazı derinliği D = Kazma uzaklığı (iş koşulları ile operatörün becerisine bağlıdır) 8

10 TABLO 1.25 DRAGLÎN KOVALARININ KARAKTERİSTİK KAPASİTELERİ, AĞIRLIKLARI VE BOYUTLARI KOVA KAPASİTESİ* SİLME KAPASİTESİ* KOVA AĞIRLIĞI (kg) BOYUTLAR (cm) Hafif iş Normal iş Ağır iş Uzunluk Genişlik Yükseklik 3/ / / / / / / / / * Silme kapasitesi m 3, kaşık (kova) kapasitesi yd 3 tür TABLO 1.26 DEĞİŞİK DÖNÜŞ AÇILARINDA YAKLAŞIK DEVRE ZAMANLARI (sn) * KOVA KAPASİTESİ HAFİF NEMLİ KİL YA DA LEM KUM YA DA ÇAKIL NORMAL ZEMİN / / / / / / / * Optimum kazı cephesi derinliğinde ve devre zamanında gecikme yoksa 9

11 TABLO 1.27 ORTA AĞIRLIKLI GENEL AMAÇLI ÇENELERİN KARAKTERİSTİK ÖZELLİKLERİ KAPA SİTE (m) AĞIR LIKLAR (Kg) BOYUT LAR ÇENE BOYUTU (yd 3 ) 3/8 1/2 3/ /4 1 1/2 1 3/ /2 Su seviyesinde , Silme , T e p e l e m e Kova (Boş) Denge Ağırlığı Dişler Toplam Kavrama Alanı m Genişlik m Açık uzunluk m Kapalı uzunluk m Açık yükseklik m Kapalı yükseklik m TABLO 1.28 PALETLİ TRAKTÖRLERDE VERİLER Ağırlık (Kg) Çekme Gücü (HP) Vites Hız(Km/H) Kuvvet(Kg) [1] Hız(Km/H) Kuvvet(Kg) Hız(Km/H) Kuvvet(Kg) İ L E R İ G E R İ [1] Kancadaki çekme kuvveti 10

12 TABLO 1.29 İKİ TEKERLEKLİ TRAKTÖRLERDE VERİLER AĞIRLIK (Kg) MOTOR GÜCÜ (HP) VİTES Hız(Km/H) Kuvvet(Kg) [2] Hız(Km/H) Kuvvet(Kg) GERİ [2] Janttaki çekme kuvveti TABLO 1.30 YÜKLEME SÜRELERİ TAŞIMA UZALIKLARINA BAĞLI SAATLİK VERİMLER (50 dak/h) (m3/h) T YÜKLEME FAYDALI Uzaklık (m) / Devre Süresi (dak.) SÜRESİ YÜK (dak.) (m 3 ) ,137* , , (*) Q = 60*13.96*(50/60) / ( ) = (+) Q = 60*14.42*(50/60) / ( ) =

13 TABLO 1.31 SIKIŞTIRILACAK ZEMİNLERE UYGUN MAKİNELER SIKIŞTIRICI TİPİ KEÇİAYAĞI S. İKİ AKSLI TANDEM S. UYGUN ZEMİN Kil, Siltli kil Kil Bağlayıcılı çakıllar Kumlu Silt, Kil Bağlayıcılı İyi Granüler Malzemeler MAX. TABAKA DERİNLİĞİ cm SIKIŞMIŞ ZEMİNİN DURUMU Üniform a yakın Orta * 16 MAX. AĞIRLIK ton ÜÇ AKSLI TANDEM S. Üstteki gibi Orta 20 ÜÇ TEKERLEKLİ SİLİNDİR KÜÇÜK LASTİK TEKERLEKLİ S. Granüler veya plastik Granüler malzemeler Kumlu silt, Kumlu kil az küçük daneli çakıllı kum ve kil Orta Üniform Orta Üniform 12 GENİŞ LASTİK TEKERLEKLİ S. Tüm zeminlerde?-11 Üniform 50 VİBRATÖRLER Kum, Siltli kum, Siltli çakıllar 8-15 Üniform 30 BİRLEŞİK Tüm zeminlerde 8-15 Üniform 20 (*) Yoğunluk derinlikle azalmakta TABLO 1.32 ZEMİN DÖNÜŞÜM KATSAYILARI DÖNÜŞÜMÜ YERİNDE KABARMIŞ SIKIŞMIŞ YERİNDE KUM Z E M İ N D U R U M U TOPRAK KİL KAYA KABARMIŞ KUM TOPRAK KİL KAYA SIKIŞMIŞ KUM TOPRAK KİL

14 TABLO 2.1 TAŞ KIRMA MAKİNELERİNİN ELVERİŞLİ OLDUĞU TAŞ ÖZELLİKLERİ MAKİNENİN TİPİ ELVERİŞLİ OLDUĞU MALZENENİN SERTLİĞİ AŞINDIRICILIĞI NEM DURUMU YAPIŞKANLIĞI ÇENELİ Orta sert-çok sert Aşındırıcı Kuru-Az nemli Yapışkan değil KONİK Orta sert-çok sert Aşındırıcı Kuru-Az nemli Yapışkan değil ÇEKİÇLİ Az sert-orta sert Aşındırıcı değil Kuru-Nemli Az yapışkan SİLİNDİRLİ Orta sert Az aşındırıcı Kuru-Nemli Çok yapışkan TABLO 2.2 TAŞ KIRMA MAKİNELERİNE UYGUN KAŞIKLI EKSKAVATÖRLER UYGUN KAŞIK ÇENELİ TAŞ KIRMA MAKİNESİNİ GİRİŞ AĞZI KONİK TAŞ KIRMA MAKİNESİNİN GİRİŞ AĞZI KAPASİTESİ GENİŞLİĞİ AÇIKLIĞI ÇAPI AÇIKLIĞI (yd 3 ) (cm) (cm) (cm) (cm) 3/ / / /

15 TABLO 2.3 BESLEME MAKİNELERİNİN KARAKTERİSTİK ÖZELLİKLERİ KULLANILDIĞI YER İŞ VERİMİ t/h GÜCÜ HP ÖNEMLİ BOYUTU Kaba Kırma *( ) BANTLI BESLEYİCİ (Plaka bantlı) *( ) BANDININ ENİ BOYU (CM) 180*( ) İnce Kırma (+) 7 (*) (Kauçuk bantlı) ÇEKMECELİ BESLEYİCİ İnce Kırma *(100/125) ÇEKMECE ENİ 63*(160/250) BOYU (cm) 80*(160/250) *(250/300) Kaba Kırma ZİNCİRLİ BESLEYİCİ ZİNCİR AĞIRLIĞI (kg) Kaba Kırma Konkasör 60*35 IZGARALI BESLEYİCİ 30 6 AĞRILIĞI 4000 Ağzı 75* (kg) 5000 (cm) 100*65 SÜRÜCÜLÜ BESLEYİCİ *110 İnce Kırma *(7.5-15) 60 3 ÇIKIŞ DELİĞİ 60*(10-20) 45 4 ENİ BOYU (cm) 80*( ) *(15-30) (+) Bandın eni (cm) (*) Max. Dane boyutu (cm) 14

16 TABLO 2.4 TAŞ KIRMA MAKİNELERİNİN ÖZELLİKLERİ VE KULLANILDIĞI YERLER MAKİNENİN ÜRETİM ZORLAMA GEREKLİ SERT ADI BİÇİMİ ŞEKLİ TEMEL MALZEME PROBLEMİ ÇENELİ MAFSALLI KESİNTİLİ BASINÇ SAĞLAM EKSANTİRİK KESİNTİLİ BASINÇ SAĞLAM BASMA KESME LEVHASIYLA KONİK MAFSALLI SÜREKLİ EĞİLME NORMAL AKSLI BASINÇ SERBEST SÜREKLİ EĞÎLME,BASIÇ SAĞLAM DIŞ KONİNİN AKSLI DARBE YAYLARIYLA ÇEKİÇLİ MAFSALLI ÇEKİÇ GERİ ÇEKİÇLİ SÜREKLİ DARBE NORMAL YATAR SABİT MAFSALLI LEVHA ÇEKİÇLİ SÜREKLİ DARBE NORMAL GERİ YATAR SİLİNDİRLİ SÜREKLİ BASINÇ NORMAL OYNAK YATAKLI KESME SİLİNDİR GERİ GİDER TAMBURLU SÜREKLİ DARBE NORMAL YOK SÜRTÜNME 15

17 TABLO 2.4 DEVAMI MALZEME ÇIKIŞ KÜÇÜLTME KULLANIM ELDE EDİLEN DANENİN ÇIKIŞI AYARI ORANI YERİ BİÇİM VE DAĞILIMI GRUBU Yer Çekimi Keskin Kenarlı Küp İri Çakıl Ayar kaması 1/5 7 Primer Farklı İri Kum Yer çekimi Geri Çekme Primer İnce Dane Fazla Çakıl Çubuğu Sekonder Üniform İri Kum Yer Çekimi İç konin Düş- 1/8 Primer Yassı, Uzun İri Çakıl ey Hareketiyle Sekonder Çakıl Yer Çekimi Dış konin Düş- 1/25 Sekonder Parça Az Çakıl ey Hareketiyle Üniform Kum Izgara ile İri Kum Yer Çekimi Rotorun Devir 1/30 Sekonder Küp Şeklinde Kum Sayısıyla Yer çekimi Oynak Yataklı 1/6 Sekonder Çakıl İtme Silindir Yardım Farklı Kum Çıkıştan 1/40 Tersiyer İnce Kum Çevreden Üniform Hava İle TABLO 2.5 ÇENELİ KIRICILARIN SAATLİK VERİMLERİ (t/h) KIRICI (*) BOYUTU (INC) HIZ MAX ALT AÇIKLIĞIN KAPALI ARALIK AYARI (INC) d/dak GÜÇ (BB) 1 1/ / * * * * * * * * * * * (*) İlk rakam giriş ağzı genişliği, ikincisi çene plakları genişliğidir 16

18 TABLO 2.6 DÜZ SİLİNDİRLİ KIRICILARIN SAATLİK VERİMLERİ (t/h) KIRICI (+) HIZ GÜÇ SİLİNDİRLER ARASINDAKİ AÇIKLIK (INC) BOYUTU (INC) (d/dak) (BB) 1/4 1/2 3/ / /2 16* * * * * * * (+) İlk. Rakam Silindir Çapı, İkincisi Silindir Uzunluğudur. ELEME MAKİNELERİ TABLOLARI C: ELEK KAPASİTELERİ (t/h/m 2 ) Delik Boyutu (Inc) 1/4 1/2 3/ /4 1 1/2 1 3/ /4 2 1/2 2 3/ /4 3 1/2 3 3/ /4 4 1/2 4 3/4 5 Kırmataş (t/h/m 2 ) Kum ve çakıl (t/h/m 2 ) * Burada taşın yoğunluğu 1600 kg/m3 kabul edilmiştir. Birim alana gelen yük değişmemelidir. Bu değerler sarsıntılı eleme makineleri içindir. * Eğer saatte belirli miktar malzemenin elenmesi isteniyorsa, seçîlecek eleğin kapasitesinin hesap sonucu bulunan saatlik verimden % fazla alınması uygundur. E: VERİM KATSAYILARI Kabul edilebilen elek verimi % Verim Faktörü D: KAT FAKTÖRÜ Kat No Kat Faktörleri G: AGREGA BOYUT FAKTÖRLERİ ** Agrega % si G Faktörü ** Elek delik boyutunun yarısından küçük boyutlu agreganın yüzde miktarıdır. 17

19 TABLO 2.7 ÇENELİ VE SİLİNDİRLİ KIRICILARDAN ELDE EDİLEN AGREGANIN DAĞILIMI (YÜZDE CETVELİ) ELEK ÇAPI (INC) 4 1/ / /4 2 1/2 2 1/ /4 1 1/2 1 1/4 1 3/4 5/8 1/2 3/8 5/16 1/4 3/16 1/8 1/ K I R I C I A Y A R I (I N C ) 3 1/ / / / / / / / / /

20 TABLO 3.1 ŞAHMERDANLARIN KULLANILDIĞI YERLER VE ÖZELLİKLERİ KULLANILDIĞI YER OLUMLU YÖNLERİ OLUMSUZ YÖNLERİ 1. MEKANİK VİNÇLİ (SERBEST DÜŞMELİ) ŞAHMERDANLAR Büyük yük taşıyacak kazıkların çakılmasında El şahmerdanına göre daha ağır kazık ve palplanşları daha çabuk çakabilirler Kazığın kırılmasına ve zararlı sarsıntıya neden olur Gürültülü çalışır Direkt etkilerden fazla enerji harcar, çakma süresi uzundur. 2. DİREKT ETKİLİ ŞAHMERDANLAR 2.1. YARI OTOMATİK (TEK ETKİLİ ŞAHMERDANLAR) Büyük yük taşıyacak kazıkların çakılmasında Enerji sarfiyatı mekanik şahmerdanlardan az ve çakma süresi kısadır Buhar kazanı veya kompresör yer tutar Gürültülü çalışır 2.2 OTOMATİK (ÇİFT ETKİLİ ŞAHMERDANLAR) Granüler zeminlerde Kazık sökmede Zararlı sarsıntı doğurmaz Sert zeminlerde kazık çakmak (Kinetik enerji küçük) Buhar kazanı-kompresör yer tutar Gürültülü çalışır 3. DİZEL ŞAHMERDANLAR Koheziv zeminlerde Buhar kazanı kompresör olmadığından az yer kaplar Ekzost gazı (Kapalı yer) Çakmada kullanılan enerji belli değildir 4. VİBRASYONLU ŞAHMERDANLAR Koheziv olmayan daneli zeminlerde Gürültüsüz çalışır

21 TABLO 3.2 KAZIKLARDA YAKLAŞIK YÜZEYSEL SÜRTÜNME DEĞERLERİ (*) ZEMİN TÜRÜ YÜZEYSEL SÜRTÜNME (kg/m 2 ) YAKLAŞIK DERİNLİK 6.1 m 18.3 m 30.5 m Yumuşak silt veya yoğun çamur Islak ve sıkışmış silt Yumuşak kil Sert kil Kil-kum karışımı Islak ve sıkışmış ince kum Kum (Orta) ve küçük çakıl (*) Bazı kabuller küçük guruplarda kullanılan kazıkların etkisinde yapılmıştır. Bu değerler fikir vermek amaçlanmaktadır. TABLO 3.3 DEĞİŞİK TÜRDEKİ KAZIKLARIN ÇAKILMASI İÇİN ÖNERİLEN ŞAHMERDAN BOYUTLARI(*) (VURUŞ BAŞINA kgm OLARAK GEREKLİ ENERJİ) KAZIK BATMA DEĞİŞİK TÜR KAZIKLARIN BİRİM AĞIRLIKLARI (kg/m) + UZUNLUĞU DERİNLİĞİ ÇELİK LEVHA (*) AHŞAP BETON (M) N O R M A L S Ü R T Ü N M E D İ R E N Ç L İ A D İ T O P R A K N E M L İ K İ L V E G E V Ş E K Ç A K I L A Ç A K I L I R K E N / Tam / Tam / Tam Y Ü K S E K S Ü R T Ü N M E D İ R E N Ç Lİ S E R T K İL, SIKIŞ M I Ş K U M V E Ç AK IL A Ç AK IL I R K E N / Tam / Tam / Tam (*) Belirtilen enerjilerde aynı zamanda iki çelik levha çakılmaktadır. (+) Tablodaki değerler min. Değerler olarak alınmalıdır. Bazı durumlarda %50 oranında büyük şahmerdan kullanılması daha avantajlı olabilir. 20

22 TABLO 3.4 ÇARPMA TİPİ ŞAHMERDANLARIN KARAKTERİSTİK DEĞERLERİ Yapım ve Modeli Tipi Enerji Miktarı Darbe Sayısı Tokmak Ağırlığı Max. Strok Kazan Gücü Hava- Buhar Basıncı Net Ağırlık kgm 1/dak kg cm HP kg/cm 2 kg BOLT Hava yataklı Tek Etkili BSP B15 Çift Etkili Dizel d 4081 B25 Çift Etkili Dizel d 6892 B35 Çift Etkili Dizel d 9612 B45 Çift Etkili Dizel d N Çift Etkili H N Çift Etkili H N Çift Etkili H Çift Etkili H/B Çift Etkili H/B Çift Etkili H/B CONMACO 300 Tek Etkili H/B Tek Etkili H/B Tek Etkili H/B Tek Etkili H/B D Diferansiyel H/B Tek Etkili H/B Tek Etkili H/B D Diferansiyel H/B Tek Etkili H/B

23 TABLO 3.4 DEVAMI Yapım ve Modeli Tipi Enerji Miktarı Darbe Sayısı Tokmak Ağırlığı Max. Strok Kazan Gücü Hava- Buhar Basıncı Net Ağırlık kgm 1/dak kg cm HP kg/cm 2 kg Tek Etkili H/B Tek Etkili H/B Tek Etkili H/B FOSTER-KOBE K150 Tek Etkili Dizel K60 Tek Etkili Dizel K45 Tek Etkili Dizel K42 Tek Etkili Dizel K35 Tek Etkili Dizel K32 Tek Etkili Dizel K25 Tek Etkili Dizel K22 Tek Etkili Dizel K13 Tek Etkili Dizel LINK-BELT 660 Çift Etkili Dizel d Çift Etkili Dizel d Çift Etkili Dizel d Çift Etkili Dizel d 2061 MENK MR Tek Etkili H/B MR Tek Etkili H/B MR Tek Etkili H/B

24 TABLO 3.4 DEVAMI Yapım ve Modeli Tipi Enerji Miktarı Darbe Sayısı Tokmak Ağırlığı Max. Strok Kazan Gücü Hava- Buhar Basıncı Net Ağırlık kgm 1/dak kg cm HP kg/cm 2 kg MENK MR Tek Etkili H/B MR Tek Etkili H/B MITSUBISHI MB70 Tek Etkili Dizel MH-45 Tek Etkili Dizel M-43 Tek Etkili Dizel MH-35 Tek Etkili Dizel M-33 Tek Etkili Dizel MH-25 Tek Etkili Dizel M-23 Tek Etkili Dizel MH-15 Tek Etkili Dizel M145 Tek Etkili Dizel MKT b DE 708 Tek Etkili Dizel U Tek Etkili H/B MR83-50 Tek Etkili H/B DE-508 Tek Etkili Dizel DA558 Tek Etkili Dizel DA558 Çift Etkili Dizel S14-B U Tek Etkili H/B S10 U Tek Etkili H/B DA35(c) Tek Etkili Dizel DE308 Tek Etkili Dizel

25 TABLO 3.4 DEVAMI Yapım ve Modeli Tipi Enerji Miktarı Darbe Sayısı Tokmak Ağırlığı Max. Strok Kazan Gücü Hava- Buhar Basıncı Net Ağırlık kgm 1/dak kg cm HP kg/cm 2 kg MKT d DA35 (c) Çift Etkili Dizel U Çift Etkili H/B DE20 Tek Etkili Dizel U Tek Etkili H/B U Çift Etkili H/B E Çift Etkili H/B E Çift Etkili H/B E Çift Etkili H/B VULCAN b 3100 Tek Etkili H/B Tek Etkili H/B Tek Etkili H/B Tek Etkili H/B Tek Etkili H/B C Tek Etkili H/B Tek Etkili H/B Tek Etkili H/B C Çift Etkili H/B Tek Etkili H/B Tek Etkili H/B C Çift Etkili H/B Tek Etkili H/B R Tek Etkili H/B

26 TABLO 3.4 DEVAMI Yapım ve Modeli Tipi Enerji Miktarı Darbe Sayısı Tokmak Ağırlığı Max. Strok Kazan Gücü Hava- Buhar Basncı Net Ağırlık kgm 1/dak kg cm HP kg/cm 2 kg VULCAN b Tek Etkili H/B C Çift Etkili H/B Tek Etkili H/B (106) Tek Etkili H/B C Çift Etkili H/B C Çift Etkili H/B I (106) Tek Etkili H/B C Çift Etkili H/B Tek Etkili H/B DGH-900 Çift Etkili H/B C Çift Etkili H/B DGH-100 D Çift Etkili H/B Tek Etkili H/B Tek Etkili H/B a) U Tipi şahmerdanın su altında kazık çakılmasına uygun olduğunu gösterir. E tipi şahmerdanın kazık sökmek için değiştirilebileceğini gösterir. b) MKT H/B şahmerdanlar cetvelde düz başlıklarla gösterilmiştir. Vulcan şahmerdanlar standart uçlarla gösterilmişlerdir. Kılavuz uçlar alınmamıştır. Bütün dizeller kılavuz uçlar alınmadan gösterilmişlerdir. c) MKT DA35 Dizel şahmerdanın tek etkiliden çift etkili hale çevrilebilir. İtibari enerji çift etkilide 2900 kg.cm, tek etkilide 4840 kg.cm dir. d) Eşdeğer şahmerdan stroku. Açıklama: (H= Havalı B=Buharlı) TABLO 3.5 ŞAHMERDAN VERİMİ (c) * Bir tetik yardımı ile serbest olarak düşürülen şahmerdanlar 1.0 Bir vinç ve halat yardımı ile düşürülen şahmerdanlar için Tek etkili buharlı şahmerdanların Çift etkili buharlı şahmerdanlarda Diferansiyel buharlı şahmerdanlarda Dizel şahmerdanlarda * Gerçek enerji darbe başına rastlayan enerjiye bölünmesiyle elde edilir. 25

27 TABLO 3.6 ESKİ HALİNE GELME KATSAYSI (k) Yastıksız çelik kazıklar için 0.55 Yastıklı boru kazıklar için 0.50 Hazır betonarme veya çelik kazıklarda Çelik başlıklı ve çift etkili şahmerdanlarda Ahşap kazıkların çakılışında çelik bir başlığa vuran çift etkili buharlı şahmerdanlarda Ahşap yastıklı (çelik veya boru tipi) kazıklarda 0.40 Hazır betonarme kazığın serbest düşmeli veya tek etkili bir şahmerdanla çakılmasında Ahşap kazık veya ahşap başlıklı hazır betonarme kazıkların serbest düşmeli veya tek etkili şahmerdanla çakılmasında Kötü nitelikleri olan ahşap kazıkları için 0.00 TABLO 3.7. GEÇİCİ KISALMALAR (cm) ÇAKMA DİRENCİ (kg/cm 2 ) C1 C2 C3 Alçak Orta Yüksek Çok Yüksek KAZIK BAŞI VE BAŞLIK TİPİ 35 (1) Ahşap kazık başında Hazır betonarme kazıklarda (2). Adi Başlık cm takviyeli başlık Hazır beton kazık başında cm hazır yastık varsa Çelik veya boru kazıklarda çelik Muhafazalı ahşap başlık Başlıksız çelik veya boru tipi kazıklarda KAZIK TİPİ 35 (3) (4) Ahşap 0.033L (5) 0.067L 0.100L 0.133L Hazır betonarme 0.017L 0.033L 0.050L 0.067L Çelik perde, boru ve hazır kazık 0.025L 0.050L 0.075L 0.100L KAZIK TİPİ 35 (6) Sabit kesitli kazıklarda (1) Çakma yastığında veya yastık yoksa kazığın başında oluşan gerilme P1=U/Kazık başlığı alanı (2) Başlığın içi ahşapla kaplı ise bu değer toplanmalıdır (3) Ahşap veya beton için, (4) Çelik için kazığın ortalama en kesitindeki gerilme P2=U/Kazık alanı (Varsa göbek mili kesiti de dahil edilir.) (5) Kazığın başından çakma direnci merkezine kadar olan uzaklık (m) (6) Sabit kesitli incelen sürtünmeli kazıkta zemine basan alan göre gerilme P3=U/Zemindeki toplam alan 26

28 TABLO 4.1 BEKLENEN TEKERLEK ÖMRÜ FAKTÖRÜ Bakım Çok iyi 1.0 Eğimler Düz yol 1.0 Orta 0.9 (muharrikler) Ortalama %6 0.9 Yetersiz 0.7 En Çok% Virajlar Yok 1.0 En büyük hız 16 km/h 1.0 Orta km/h 0.8 Sert virajlar km/h 0.6 Yükler Fazla yük yok 1.0 Tekerleğin Çekilen 1.0 % 20 Fazla yüklü 0.8 Durumu Ön 0.9 % 40 Fazla yüklü 0.5 Yüzey Kayasız yumuşak toprak 1.0 Kullanıldığı Arkadan boşaltan damper 0.8 Koşulları Az kayalı yumuşak topr. 0.9 Makine Alttan boşaltan damper 0.7 İyi bakımlı çakıllı yol 0.9 Skreyper 0.6 Kötü bakımlı çakıllı yol 0.7 Yükleyici 0.5 Sivri patlamamış kaya 0.6 Dozer

29 TABLO 4.2 KAŞIKLI, TERS KAŞIKLI, DRAGLİN KOVALI, ÇENELİ EKSKAVATÖRLERİN VE KRENLERİN KULLANIM SÜRELERİ ( * ) Makine KULLANIM SÜRESİ Ölçüleri Paletli Alt Kısım Tekerlekli Alt Kısım Yd 3 Yıl İş Saati Yıl İş Saati Kaşıklı ve ters 0 5/ Kaşıklı Ekskavatörler 5/ / /4 2 1/ /2-3 1/ / Draglin kovalı ve 0 5/ Çeneli Ekskavatörler 5/ / /4 2 1/ /2-3 1/ / TON Krenler Üstü * Yılda toplam 1800 iş saati olduğu kabul edilmiştir. 28

30 TABLO 4.3 VERGİ USUL YASASI MD.314 UYARINCA BELİRLENEN AMORTİSMAN ORANLARİ ( * ) MAKİNENİN ADI ORAN Dozerler, konkasörler 0.25 Greyderler 0.20 Kompresör ve eklentileri 0.20 Ekskavatörler ve benzeri krenler ve eklentileri 0.20 Silindirler 0.20 Skreyper ve loderler 0.20 Betoniyerler, Elavatörler ve saç kalıpları 0.20 Kamyonlar 0.20 Oto vinç, asansör ve taşıyıcı bantlar 0.15 Sondaj makineleri, kanal pulluğu, tesviye küreği (Land Rover) derin kuyu tulumbaları, treyler 0.10 Kazıcı ve kırıcı makineler 0.10 Öğütücü makineler ve briket makineleri 0.10 Ray ve tel üzerinde yürüyen makineli ve makinesiz vasıtalar 0.10 Maden, toprak v.s. taşıyan lokomotif ve vagonetler 0.10 Lastik tekerlekli krenler 0.10 Ray üzerinde hareket eden açık hava krenleri 0.08 Tel çekme, çivi, tel kesme, profil, matkap makineleri 0.08 Yüzer krenler 0.07 Atölye krenleri 0.06 Enerji üretim ve dağıtımına yarayan motor, makine ve tesisler 0.06 (*) Bu oranlar Şükrü Kızılot un İnşaat Muhasebesi Vergilendirilmesi ve Ölçümleme, 1979 baskılı kitabından alınmış olup daha sonraki değişiklikleri içermez. Amortismanla ilgili yargı kararları da aynı kaynaktan alınmıştır. 29