KADASTRAL WEB SERVĐSLERĐ ÖRNEĞĐNDE SERVĐS YÖNELĐMLĐ TASARIM METODOLOJĐSĐ GELĐŞTĐRĐLMESĐ

Transkript

1 TMMOB COĞRAFĐ BĐLGĐ SĐSTEMLERĐ KONGRESĐ Kasım 2009, Đzmir KADASTRAL WEB SERVĐSLERĐ ÖRNEĞĐNDE SERVĐS YÖNELĐMLĐ TASARIM METODOLOJĐSĐ GELĐŞTĐRĐLMESĐ ÖZET H.T. Bostancı 1, Ç.Cömert 2 1 Gümüşhane Üniversitesi, Gümüşhane Mühendislik Fakültesi, Harita Mühendisliği Bölümü, bostanci@ktu.edu.tr 2 Karadeniz Teknik Üniversitesi, Mühendislik Fakültesi, Harita Mühendisliği Bölümü, Trabzon ccomert@ktu.edu.tr Ulusal Konumsal Veri Altyapısının (UKVA) kurulması ilgili kamu kurumları için bir dönüşüm gerektirmektedir. Bu, kurumsal ve teknolojik boyutları olan bir dönüşümdür. Türkiye de henüz bu tarz bir dönüşümü başlatmış bir kurum yoktur. UKVA için temel veri sağlayıcı konumunda olan kurumlardan birinin bu dönüşümü gerçekleştirmesi diğer kurumlar açısından model teşkil edecektir. Bunun için en uygun kurum Tapu ve Kadastrodur. Bu çalışmada Tapu ve Kadastro kurumunun teknolojik dönüşümünün bir boyutu ele alınmıştır. Bu boyut, Tapu ve Kadastro veri sunumu hizmetlerinin, UKVA için öngörülen teknolojik altyapı olan Servis Yönelimli Mimari(SYM) nin gerektirdiği yapıya dönüştürülmesidir. Bunun için öncelikle bir Servis Yönelimli Analiz (SYA) yapılarak, TK nin kurum içi ve kurum dışı kullanıcılar için sunacağı Web Servislerinin belirlenmesi gerekir. Servislerin belirlenmesinde en büyük zorluk servislerin genellik düzeyine karar vermekte yaşanmaktadır. Yazarların servis genellik düzeyini belirlemeye yönelik çalışmalarının devamı olarak gerçekleştirilen bu çalışmada, performans konusu ayrıntılı olarak alınmıştır. Geliştirilen simülasyon modelleri yardımıyla örnek servisler üzerinden performans testleri yapılarak özel ve genel servisler performans bakımından karşılaştırılmıştır.. Anahtar Sözcükler: Servis Yönelimli Mimari, Tapu Kadastro Web Servisleri, Servis Yönelimli Analiz, Ulusal Konumsal Veri Altyapısı, Web servisleri genelliği, Web servisleri performansı. ABSTRACT DEVELOPING A DESIGN METHODOLOGY CONCERNING LAND TITLE AND CADASTRAL WEB SERVICES National Spatial Data Infrastructures (SDI) requires a transformation for State agencies. The required is both a technological and institutional transformation. In Turkey, there is no agency who had started such a transformation at the moment,. Achievement of this transformation by a major NSDI provider would introduce a model for others. One such provider for the NSDI of Turkey is General Directorate of Land Title and Cadastre (LTC). This work deals with a dimension of the technological transformation of LTC. This is the dimension of transforming LTC data services to a structure required by Service Oriented Architecture (SOA), a technological infrastructure alternative for NSDI. This task requires a Services Oriented Design (SOD) to determine the Web Services that would be served by LTC for both internal and external use. A literature search was first performed for this task concerning SOD. The critical issue in SOD is the granularity of services. It has been found that the literature does not provide the necessary guidelines for directing a SOD required by this work. Moving this point on, a methodology for SOD was proposed in an earlier work of the authors. As a continuation of that work, this study concentrates on the performance issue for determining the granularity of services. Some simulation models were developed for this purpose. And the granularity of services were tested using these simulation models Thus, the performances for fine- and coarse-grained services were compared. Keywords: Service Oriented Architecture, Land Title and Cadastre Web Services, Service Oriented Analysis, National Spatial Data Infrastrructure, Granularity of Web Services, Web services performance. 1. GĐRĐŞ Türkiye de konumsal veri ile iş yapan bütün kesimler arasında birlikte işlerliği sağlayacak olan yerel ve ulusal düzeydeki Konumsal Veri Altyapılarının (KVA) henüz mevcut olmayışı bu alandaki en önemli sorundur. Bu hizmetlerin kalitesini düşürürken maliyetlerini önemli ölçüde artırmaktadır. Bununla birlikte Ulusal düzeydeki bir Konumsal Veri Altyapısı (UKVA) nın kurulması oldukça zor bir iştir. Bunun için UKVA da yer olacak bütün kurum ve tarafların, UKVA nın gerektirdiği işleyişe yönelik bir dönüşüme tabi tutulması gerekir. Bu, kurumsal ve teknolojik boyutları olan bir dönüşüm olacaktır. Ancak halihazırda, Türkiye de bu dönüşümü gerçekleştirmiş bir kurum bulunmamaktadır. Dolayısıyla bu dönüşümün nasıl gerçekleştirileceğine yönelik bir modelin olmayışı süreci daha da geciktirmektedir. Buradan hareketle bu çalışmada, Türkiye de UKVA nın en temel veri sağlayıcı kurumlarından biri olan Tapu ve Kadastro nun teknolojik dönüşümünün bir boyutu ele alınmıştır. Söz konusu boyut, Tapu ve Kadastro veri sunumu hizmetlerinin, UKVA için öngörülen teknolojik altyapı olan Servis Yönelimli Mimari(SYM) nin gerektirdiği yapıya dönüştürülmesidir. Web servisleri, SYM yi gerçekleştirmenin en iyi ve şu anki en popüler yollarından biri olarak kabul edilmektedir (Akıncı, 2006). Bu bağlamda Tapu ve Kadastro birlikte işlerlik altyapısının Web servislere dayalı olarak gerçekleştirilebileceği öngörülmektedir. Dolayısıyla buradaki nihai hedef, kurumun sunduğu hizmetlere karşılık

2 Kadastral Web Servisleri Örneğinde Servis Yönelimli Tasarim Metodolojisi Geliştirilmesi gelecek olan web servislerinin belirlenmesi ve bunların tasarlanarak gerçekleştirilmesidir. Bu durumda servislerin hangi kriterlere göre nasıl tasarlanması gerektiği sorusu ortaya çıkmaktadır. Bunun için öncelikle kuruma yönelik bir Servis Yönelimli Analiz (SYA) yapılmalı ve kurumsal iş mimarisi ayrıntılı bir şekilde ortaya konulmalıdır. Bu analiz kurum içi ve kurum dışı kullanıcıların tespitini ve bunların mevcut işleyişteki çalışma şekilleri ve kurumdan olan beklentilerini de içermelidir. Web servilerin belirlenmesinde bu analiz sonuçları temel dayanağı oluşturacaktır. Ancak tüm bu işlerin başarılması iyi tanımlanmış bir metodolojiyi gerektirmektedir. Konuyla ilgili literatürde böyle bir metodolojinin gerekliliği hemfikir olunan bir nokta olmakla birlikte bu düzeyde uygulanabilir bir metodolojiyi ortaya koyan bir çalışma bulunmamaktadır. Literatürde yer alan yaklaşımlar ve önerilen servis tasarım prensipleri servislerin nasıl belirleneceği temel sorununu çözmede yetersiz kalmaktadır. Sonuç itibari ile, literatürde servis tasarımına yönelik kabul görmüş bir yaklaşım yada metodoloji bulunmamaktadır. Bostancı ve Cömert (2009) da, böyle bir metodolojinin geliştirilmesine yönelik ayrıntılı bir çalışma yapılmıştır. Çalışmada servis genelliliği (Servis Granularity), web servislerin belirlenmesindeki en önemli sorun olarak ele alınmış ve bu sorunun çözümüne yönelik özgün tasarım ilkeleri sunulmuştur. Servis genelliğinin belirlenmesinde, yeniden kullanılabilirlik, kullanım kolaylığı ve performans temel kriterler olarak benimsenmiş ve bunlar ana hatlarıyla açıklanmıştır. Gerek her bir uygulamaların gerçekleştirilebilirliği gerekse servis havuzunun, bir başka ifadeyle web servislere dayalı işleyişin başarımı ve sürdürülebilirliği noktasında asıl belirleyici öğe performanstır. Öte yandan bilgisayara dayalı tüm işlerde olduğu gibi web servislere dayalı uygulamalarda da bir işin gerçekleştirilebilirliği kadar bunun ne kadar sürede ve hangi kolaylıkta yapıldığı ile maliyetinin ne olduğu da önemlidir. Dolayısıyla bu çalışma yukarıda anılan çalışmanın devamı niteliğinde olup öncelikle kadastro kurumuna yönelik SYA sonuçlarına yer verilecek sonra önerilen tasarım ilkeleri ele alınarak kadastral web servislerin bu ilkelere göre nasıl belirlendiği örneklendirilerek açıklanacaktır. Bununla birlikte bu çalışmada asıl üzerinde durulan konu performans olacaktır. Performans, servis genelliği temelinde ele alınmış ve geliştirilen simülasyon modelleriyle bir uygulamanın özel servislerle ve genel bir servisle gerçekleştirilmesi halinde ortaya çıkan performans farklılıkları belirlenmeye çalışılmıştır. Benzer şekilde geliştirilen farklı simülasyon modellerinden elde edilen sonuçlara bağlı olarak servis genellilik düzeyinin uygulamalar ve istemciler bazındaki etkisinin yanında sistem bütünü üzerindeki etkisinin de belirlenmesi hedeflenmiştir. 2. KURUM ĐŞ MĐMARĐSĐNĐN TANIMLANMASI Mevcut kadastral sistemde sayısal ortamda kayıt ve arşivleme yapılmadığı için gerçekleştirilen işlemler ve bunların detayları hakkında güncel, doğru ve ayrıntılı istatistiksel veri bulunmamaktadır. Dolayısıyla kadastro müdürlüklerinin günlük, aylık ve yıllık iş yoğunluklarını tam doğrulukta ve kısa sürede belirlemek mümkün değildir. Çünkü bunun için tüm kadastro müdürlüklerinin Tapu Fen Kayıt Defterlerinin günlük işlemler bazında incelenmesi gerekmektedir ki bu çalışmada da öyle yapılmıştır. Ancak tüm kadastro müdürlüklerinin inceleme kapsamına alınması zaman ve maliyet açısından olanaksız olmasının yanında çalışmanın temel amaçları itibari ile de buna gerek görülmemiştir. Bunun yerine ülke genelini yansıtabilecek şekilde, farklı bölgelerden farklı işlem yoğunluğundaki 26 kadastro müdürlüğüne bağlı 31 birime ait Tapu Fen Kayıt Defterleri işlem bazında incelenmiştir. Bu bağlamda toplam işlem incelenerek, kadastro müdürlüklerince sağlanan hizmetler, bunların gerçekleşme yoğunlukları, veri ve hizmet sunulan kesimler ile bunların her bir işleme yönelik talep yoğunlukları belirlenmiştir. Tablo 1. Đşlem Đstem Yoğunluk Tablosu TALEP TOPLAMDAK ĐSTEMCĐ ĐŞLEMLER SAYISI* Đ % LĐK PAYI SAYISI APLĐKASYON PLAN ÖRNEĞĐ KROKĐ CĐNS DEĞĐŞĐKLĐĞĐ Tablo 2. Đstemci Đstem Yoğunluk Tablosu ĐSTEM TOPLAMDAK ĐŞLEM ĐSTEMCĐ SAYISI* Đ % LĐK PAYI TÜRÜ ŞAHIS MAHKEME MĐLLĐ EMLAK BOTAŞ TEKNĐK BELGE BELEDĐYE * Burada verilen değerler örneklem kümesine ait olup Türkiye genelinin yaklaşık %8 ine karşılık gelmektedir. Yapılan çalışmadan elde edilen sonuçlara göre kadastro müdürlüklerinde hizmet sunumuna yönelik olarak 29 farklı işlem gerçekleşmektedir. Bunlardan en yoğun olarak talepte bulunulan ilk beşi Tablo1. de verilmiştir. Buradan da görüleceği üzere ilk beş işlem toplam iş yükünün %80 ini oluşturmaktadır. En az talep edilen işlem ise 2/B uygulamasıdır. Çalışmada ayrıca her bir işlemi hangi istemcilerin ne kadar yoğunlukla talep ettiği de belirlenmiştir. Tablo1. de verilen istemci sayısı ise bir işlem için talepte bulunan farklı istemci grubu sayısını göstermektedir. Kadastral işlemler 33 farklı istemci grubu tarafından talep edilmekle birlikte asıl yoğunluğu

3 Bostancı ve Cömert %68.8 lik oranla gerçek kişiler (malik yada ilgilisi, bürolar vb.) oluşturmaktadır. Tablo2. den görüleceği üzere en çok talepte bulunan ilk beş istemci grubunun talepleri toplamı, toplam iş talebinin yaklaşık %96 sını oluşturmaktadır. Ayrıca BOTAŞ hariç bu istemcilerin farklı türden birçok işlem talep ettikleri de görülmektedir. Web Servislerin belirlenmesinde performans belirleyici bir özellik olduğundan, günlük, aylık ve yıllık bazdaki minimum, ortalama ve maksimum işlem yoğunlukları büyük önem taşımaktadır. Çalışmaya esas alınan örneklem kümesi Türkiye genelinin yaklaşık %8 ini oluşturmaktadır. Buradan hareketle Türkiye geneli için yıllık işlem sayısının yaklaşık olduğunu söyleyebiliriz. Aylık ve günlük işlem yoğunlukları ise aşağıdaki tabloda verilmiştir. Tablo 3. Aylık ve Günlük Đşlem Yoğunlukları MĐN. ORT. MAK. AYLIK GÜNLÜK Bulguların bütünü değerlendirildiğinde kadastro müdürlüklerinin asıl iş yükünü bilgi ve belge sunumuna dayalı hizmetlerin oluşturduğu görülmektedir. Lisanslı Bürolara dayalı çalışma modelinin de tam olarak oturması halinde, bilgi ve belge sunumu, kadastro müdürlüklerin toplam iş yoğunluklarının %80 ninden fazlasını oluşturarak en temel görevi haline gelecektir. Bu durum web servislere dayalı bir modelin önemini ve gerekliliğini daha da artırmaktadır. 2.1 Kurum Đş Mimarisinin SYM ye Uygunluğu Bir kurumun SYM ye geçişinde en önemli ön koşullardan biriside kurum iş ve hizmet yapısının buna uygunluğudur. Burada Web servislere dayalı bir gerçekleştirim söz konusu olduğuna göre kurum iş mimarisinin Web servisleri yapısına uygun olması gerekmektedir. Aslında buradaki uygunluk ölçütü bilgisayara dayalı diğer iş süreçlerinden çokta farklı değildir. Eğer herhangi bir iş programlanabiliyorsa bu bilgisayar tarafından gerçekleştirilebileceği anlamına gelir. Dolayısıyla aynı iş web servileri tarafından da gerçekleştirilebilir. Çünkü web servisler de nihayetinde internet veya ağ üzerinde dağılmış programlardır. Burada bir kritik nokta performans olabilir. Diğer bir kritik nokta ise bazı aşamalarında insan müdahalesi gerektiren ya da aşamaları arasında kesikliklerin söz konusu olduğu işlerde ortaya çıkmaktadır. Web servileri açısından bu durum sadece servislerin genellik düzeyini etkileyecektir. Herhangi bir müdahale veya kesiklik içermeyen bir iş gerektiğinde tek bir genel servis olarak tasarlanabilecekken, müdahale veya kesiklik söz konusu olduğunda bu kez iş birkaç özel servisle gerçekleştirilecektir. Dolayısıyla tümüyle elle gerçekleştirilmeyi gerektirmeyen işler için Web servislerine dayalı çözümler mümkündür. Bu çerçevede kadastral iş mimarisi incelendiğinde işlemlerin temelde üç farklı tip çalışmaya bağlı olarak yürütüldüğü görülmektedir. Bunlar; bilgi ve belge temini, büro çalışması ve arazi çalışmasıdır. Bilgi ve belge teminine yönelik işlemlerin tamamı, büro çalışmalarının ise bir kısmı web servislere dayalı olarak gerçekleştirilebilir niteliktedir. Bu aşağıdaki üç farklı örnek üzerinden açıklanacaktır. Đlk örnek Plan Örneği Verilmesi işlemidir. Bu işlem ilgili parsel ya da parsellerin komşuları sınırları ile birlikte, paftasının bir kopyası olaraki, matbu bir form üzerine aktarılması/çizilmesini içermektedir. Uygulamada bu işlem elle çizim, fotokopi yada bilgisayar çıktısı alınarak yapılmaktadır. Sadece veri sunumuna yönelik olan bu işlem tamamen web servisler ile gerçekleştirilebilir. Đkinci örnek ise Aplikasyon işlemidir. Bunun ilk örnekten farkı arazi çalışmasını da içeriyor olmasıdır. Đşlem temel iki adımdan oluşmaktadır. Önce işlemin esas çıktısı olan aplikasyon krokisi hazırlanmakta sonra arazide bu kroki yardımıyla ilgili parselin sınırları ölçülerek işaretlenmektedir. Aplikasyon krokisi hazırlanması, alan hesabı, cephe hesabı gibi işlemlerin yanında veritabanından grafik ve öznitelik verilerinin getirilerek bunların bir form üzerinde düzenlenmesini içeren kompleks bir işlemdir. Bununla birlikte bu işlemlere ait özel servislerin bir kompozisyonu ile oluşturulabileceği gibi bir tek genel servisle de aplikasyon krokisini hazırlamak mümkündür. Son örnek olarak ifraz, birleştirme, parselasyon işlemi gibi proje işlemlerinden herhangi birisi ele alınabilir. Proje işlemleri, teknik belge talebi, büro çalışmaları, arazi çalışmaları ve kontrollük işlemleri gibi farklı süreçlerden oluşmaktadır. Bu yukarıda değinilen kesikli duruma uyan bir örnektir. Burada, TeknikBelge, KontrolFormuGönder, DosyaGönder gibi işlemin her bir aşamasına yönelik farklı servisler söz konusu olacaktır. Özetle kadastral işlemlerin tümü burada verilen örneklere benzer yapıda olup kısmen ya da tamamen web servislere gerçekleştirilebilirler.

4 Kadastral Web Servisleri Örneğinde Servis Yönelimli Tasarim Metodolojisi Geliştirilmesi 3. SERVĐS GENELLĐĞĐNĐN BELĐRLENMESĐ Burada yapılacak iş, kurumun servis havuzu nda yer alacak servislerin belirlenmesidir. Bu noktada en belirleyici karakteristik, servis genelliği (service granularity) dir. Bu kastedilen, yeteneksel genellik tir. Yeteneksel genellik, servisin fonksiyonel kapsamını ifade eder. Bir boyutuyla açıklama anlamında, özel bir servisin yetenekleri ya da gerçekleştireceği işlevler genel bir servise göre daha sınırlı ya da azdır denebilir. Bostancı ve Cömert (2009) da servis genelliğin belirlenmesine yönelik özgün ilkeler önermişlerdir. Bunlardan yeniden kullanılabilirlik, kullanım kolaylığı ve performans sırasıyla ele alınacaktır. Đlk iki ilke ve benimsenen prensipler genel hatlarıyla verilirken performans ayrıntılı olarak ele alınacaktır. 3.1 Yeniden kullanılabilirlik Meyer (2000) yeniden kullanılabilirliği, yazılım elemanlarının çok sayıda farklı uygulamada kullanılabilme yeteneği olarak tanımlamaktadır. SYM de bu, hazır servislerden servis kompozisyonu yoluyla yeni servisler üretilmesi ile ilgilidir. Servis kompozisyonu (service composition) SYM nin asıl katkı noktası olduğu için (Akıncı, 2006), yeniden kullanılabilirlik programlama için olduğu kadar, SYM için de son derece önemlidir. Burada yeniden kullanılabilirlik kavramı daha net bir ifadeyle şu şekilde tanımlanması önerilmektedir. SYM de yeniden kullanılabilirlik, kurum içi ve kurum dışı servis geliştiricisi durumundaki kullanıcıların yeni servisler geliştirmesinde kullandığı mevcut servis sayısıdır. Buna göre, bir kullanıcı yeni geliştireceği bir servisi tümüyle mevcut servisleri kullanarak, servis düzenleme yoluyla gerçekleştiriyorsa, YK düzeyi en üst düzeyde demektir. Yeniden kullanılabilirliğin servis genelliği ile ilişkisi ise şu şekilde ifade edilebilir. Bir SYA işleminde servis genelliği, istenen YK düzeyine bağlı olarak belirlenebilir. Bu bakımdan önerilen metodolojinin benimsediği ilke şudur: Servis genelliği, dış servis geliştiricisi durumundaki kullanıcılar açısından yüksek düzeyde bir yeniden kullanılabilirlik sağlayacak düzeyde olsun. Dış servis geliştiricisi kullanıcılara bir örnek belediyedeki imar durumu hazırla servisini geliştiren kullanıcı olabilir. Böyle bir kullanıcı doğrudan Tapu Kadastro servis havuzunda mevcut servisleri kullanarak kendi servisini geliştirebilmelidir (Şekil 2). Tapu Kadastro Servis Havuzu Dış geliştiriciler Aplikasyon Krokisi KöşeKoor. Parsel CepheHes Parsel Geometri ĐmarDurumu PlanÖrneği PlanTadilatı Yap TapuAlan Kroki ParselNo AdaNo EmlakVergisi Hesapla TeknikBelge PaftaNo YapıRuhsat Genel servisler Özel servisler Düzenlenmiş servisler Şekil 2: Tapu Kadastro servis havuzu, genel ve özel ve düzenlenmiş servisler. Tapu Kadastro içindeki servis geliştiriciler açısından ise dış kullanıcılara yönelik olan kadar yüksek düzeyde bir yeniden kullanılabilirlik düzeyi sunmak, aşağıda açıklanacağı üzere performans açısından uygun olmayabilir. Bu konu, çalışmanın ileriki aşamalarında, aşağıdaki yorumdan daha detaylı bir şekilde değerlendirilecek olmakla

5 Bostancı ve Cömert birlikte, şöyle bir ilkesel öneri her durumda geçerli olacaktır: Eğer bir servisin çok sayıda özel servisin kompozisyonu şeklinde tanımlanması ve gerçekleştirimi, performans açısından bir sorun teşkil edecekse o zaman o servisin kompozisyonsuz genel servis versiyonu da servis havuzunda yer almalıdır. Bu ilke, Şekil 2 de yer alan ve geleneksel işleyişte Tapu ve Kadastro dan en istenen belge durumundaki aplikasyon krokisi hazırla örneğinde düşünülebilir. Bu örnek aşağıda performans ölçütü bazında açıklanmaktadır. 3.2 Kullanım kolaylığı Meyer (2000), kullanım kolaylığını farklı kullanıcıların bir yazılımı kullanmalarındaki kolaylık düzeyi olarak tanımlamakta ve nihai olarak en önemli özelliklerden biri olarak göstermektedir. SYM ile paralellik kurulduğunda bu özellik, kullanıcılara SYM de uygulama geliştirmede sağlanan kolaylık düzeyi olarak ifade edilebilir. Bu çalışmada önerildiği gibi, servis havuzunda hem genel hem de özel servislerin bir arada bulunması bir kullanım kolaylığıdır. Bu durumu bir örnekle açıklamak üzere, kadastro müdürlüklerinin en çok gerçekleştirdikleri işlemlerden biri olan teknik belge talebini ele alınsın. Teknik belge, girdisi mevcut sistemde parsel anahtarı (örn. il ilçe mahalle pafta ada parsel), çıktısı da tapu kaydı, parsel köşe koordinatları, ölçü krokisi, poligon noktası koordinatları ve poligon röperlerinden biri ya da tümü olan bir hizmet sunumudur. Bu çıktı bileşenlerinin her biri için özel bir Web Servisi olması, teknik belge talebi olarak tüm çıktı bileşenlerini isteyen bir kullanıcının, birden çok servis çağrısı yapmasını gerektirecekti. Burada zorluk, kullanıcının hangi servisleri, nasıl kullanacağını belirlemesindedir. Madalyonun diğer yüzünde ise, anılan çıktı bileşenlerinden yalnızca birine ihtiyacı olan bir kullanıcı vardır; Bu kullanıcı için de, bütün bileşenleri tek bir servis içinde sunan genel bir servisi kullanmak zor olacaktır. Şöyle ki, yalnızca parsel köşe koordinatlarına ihtiyacı olan bir kullanıcı, bu veriyi diğer çıktı bileşenlerinden ayrıştırmak için ilave işlemler gerçekleştirmek durumunda kalacaktır. Bu konuya McGovern vd. (2003) te işaret etmektedir. Buradaki zorluk, servis kompozisyonu bağlamında daha da anlamlıdır. Çünkü servis havuzunda yalnızca genel servislerin bulunması servislerin keşfedilebilirliğini zorlaştıracaktır. 3.3 Performans W3C ye göre performans, üretim miktarı, yanıt süresi, gecikme, uygulama süresi ve işlem süresi kavramlarıyla tanımlanır (Lee vd. 2003). Song ve Lee (2005) ye göre performans için temel ölçüt yanıt süresidir. Yanıt süresi isteğin gönderilmesinden yanıtın alınmasına kadar geçen zamanı ifade eder ve üç ana bileşenden oluşur. Bunlar; Network Zamanı, Mesaj Zamanı ve Servis Zamanıdır. Bu üçünün toplamı yanıt süresini verir. Đstemci Taraftaki Mesaj Zamanı Yanıt Süresi T(s) = N(s) + M(s) + S(s) (s) = Servis sayısı Sunucu Taraftaki Mesaj Zamanı Network Zamanı Servis Zamanı Diğer önemli bir önemli performans ölçütü ise üretim miktarı(throughput) dır. Throughput, bağlantılardaki her saniyedeki istek yada paket sayısı ile ölçülür. Bir web servis sağlayıcısının aynı anda oluşan web servis isteklerini işleyebilme yeteneğiyle tanımlanır. Web servis performansı literatürde çok geniş bir perspektifte ele alınmaktadır. Literatürde yer alan şekliyle web servislerin performansına etki eden unsurlar, mesaj formatı, serileştirme(serialization/deserilization), mesajların işlenmesi(mesaj parsing), mesaj iletimi(protokol, bant genişliği vb.), mesaj boyutu ve karmaşıklığı, güvenlik, yazılım ve donanım bileşenleridir. Bu unsurların performansa etkisi üzerine birçok çalışma olmakla birlikte bunların çoğunda konu, daha çok teknik altyapı ve teknoloji tercihlerinin karşılaştırılması boyutuyla ele alınmıştır. Performansı servis tasarımı bağlamında ele alan çalışmalar (Andreolini vd., 2007; Saiedian ve Mulkey, 2008; Zilora ve Ketha, 2008; Tu vd. 2004) genelliğin performans üzerindeki en büyük etken olduğu konusunda hem fikirdirler. Bu etkinin temelde mesaj yükü ve istek (mesaj) sayısından kaynaklandığı belirtilmektedir. Mesaj yükü mesaj boyutundan çok karakteristik yapısı itibari ile performansı etkilemektedir. Ancak asıl performans etkeninin network trafiği olduğu bununda istek sayına bağlı olduğu vurgulanmaktadır. Ayrıca her mesajın paketlenmesi açılması ve tekrar paketlenmesinin de bir performans maliyeti oluşturduğu ve bununda istek sayısından etkilendiği dolayısıyla özel servislerin çok fazla istek oluşmasına neden olmalarından ötürü performansı daha olumsuz yönde etkiledikleri ifade edilmektedir Performansla ilgili olarak, çeşitli test ve simülasyon sonuçlarını da içeren, birçok deneysel çalışma olmasına rağmen bu çalışmalarda servis genelliğinin performans üzerindeki etkisi somut bir şekilde ortaya konulamamıştır. Bizce bu eksiklik servis genelliliğinin, servis belirlemedeki öneminin yeterince kavranamamış

6 Kadastral Web Servisleri Örneğinde Servis Yönelimli Tasarim Metodolojisi Geliştirilmesi olmasından kaynaklanmaktadır. Konu genellikle, rezervasyon, biletleme, kitap siparişi ve banka hesap işlemleri gibi basit uygulamalar üzerinden açıklanmaktadır. Özel ve genel servisler performans yönüyle ele alınırken özel ve genel servis versiyonlarının aynı uygulama üzerinden karşılaştırılması gerekirken bunun için ayrı uygulamaların seçildiği görülmektedir. Daha iyi anlaşılması adına örneklendirecek olursak, bilet alma ve checkin işlemlerini yapan genel bir servis ile sadece bilet alma işini yapan özel bir servis karşılaştırılmaktadır. Evet biri özel diğeri daha genel bir servistir ancak bunlar farklı servislerdir. Dolayısıyla böyle bir karşılaştırma, servis genelliliğini belirleme açısından bir anlam ifade etmemektedir. Oysaki kadastro gibi yüz binlerce kapsamlı işlemin gerçekleştirildiği büyük kurumsal yapılar söz konusu olduğunda performans, servislerin belirlenmesinde temel kriter rolündedir. Dolayısıyla servisler belirlenirken hem her bir servis bazında hem de servis havuzu bütününde, servis genelliği bağlamında iyi bir performans analizi yapılmalıdır. Buradan hareketle bu çalışmada, servis genellilik düzeyinin performans üzerine etkisi örnek bir uygulama üzerinden açıklanacaktır. Örnek olarak aplikasyon işleminin temel dayanağı olan aplikasyon krokisinin hazırlanması seçilmiştir. Çünkü aplikasyon işlemi kadastro müdürlüklerinden en yoğun talep edilen işlemdir. Ayrıca gerek içerdiği veriler gerekse hazırlanması için gerekli işlemler bakımından tek parça halindeki en kapsamlı belgedir. Aplikasyon krokisinin hazırlanması, veritabanından grafik ve öznitelik verilerinin getirilmesi, alan ve cephe hesapları gibi çeşitli işlemlerin yapılması ve tüm verilerin belirli bir formda sunulması işlerine yönelik bir çok özel servisin birleştirilmesi ile oluşturulacak genel bir servis ile başarılabilir. Her bir öznitelik ve işlem için bir özel servis tasarlanacak olursa, aplikasyon krokisi hazırlamaya yönelik genel servis 30 dan fazla özel servisi içerecektir. Bu noktada yanıtı aranan sorular, bu işlemin 30 dan fazla özel servisin bileşkesi bir servisle yapılması performansı ne ölçüde etkiler?. Sistemin bütünü de düşünüldüğünde performans handikabından dolayı özel servislerin bileşkesi bir servis yerine müstakil bir genel servisin tasarlanması zorunlulu hale gelir mi? Şeklindedir. Bu sorulara yanıt bulabilmek için aplikasyon krokisinin hazırlanmasına yönelik özel servislerin ve genel servisin gerçekleştirilerek performans testlerinin yapılması gerekmektedir. Bu noktadaki çalışmalar sürdürülmektedir. Ancak şu aşamada bir ön fikir vermesi ve servislerin gerçekleştirimleri tamamlandığında da buradan elde edilen sonuçlarla kadastral servis havuzunun tamamını yani sistemin bütününü simüle edebilmek için çeşitli simülasyon modelleri geliştirilmiştir. Gerçekleştirimi tamamlanan servislerden elde edilen zamanlar referans alınarak her iki servis versiyonu için aynı bağıl değerler kullanılmıştır. Oluşturulan simülasyon modelleri Network zamanını da kapsamakla birlikte buna yönelik sağlıklı test sonuçları henüz oluşturulmadığından simülasyonlarda network zamanları dikkate alınmamıştır. Bu çerçevede gerçekleştirilen bazı simülasyon durumlarına yönelik sonuçlar aşağıda verilmiştir. a-) Tek Server tek Đstek durumu Simülasyonu Sunucu tarafta tek server olduğu durumda özel servis için yanıt süresi saniye genel servis için ise saniye olmuştur. Genel servisin yanıt süresi 1.32 saniye daha hızlıdır ve network zamanı da söz konusu olduğu zaman bu fark daha büyüyecektir. b-) Tek Server periyodik Đstek durumu Simülasyonu Burada her 1sn de istekte bulunularak 100sn lik simülasyon süresindeki üretim miktarı ölçülmüştür. Yine sunucu tarafta tek server vardır. Genel servisle 22 adet belge üretilirken özel servislerle bu 14 adet olmuştur.

7 Bostancı ve Cömert c-) Çoklu Server periyodik Đstek durumu Simülasyonu Sunucu tarafta 5 tane server olduğu kabul edilerek 1sn lik periyotlarla istekte bulunulmuştur. Simülasyon süresi 10sn dir. Özel servislerin yanıt süresi bir miktar düşmüş ve simülasyon boyunca 2 adet belge üretilmiştir. Genel servis ise 10 belge üretimi ile çok daha iyi sonuç vermiştir. d-) Tek Server uzun süreli periyodik Đstek durumu Simülasyonu Simülasyon süresi 1000sn istek periyodu 1sn alınarak üretim miktarları ölçülmüştür. Burada genel servisin performansında değişme olmazken özel servislerin üretim miktarında %10 luk bir azalma olmuştur. e-) Yük(stress) altındaki Server da uzun süreli periyodik Đstek durumu Simülasyonu Đstek periyodu 1sn alınmış ve simülasyon zamanı ilerledikçe(istek sayısı arttıkça) server a yük uygulanarak üretim miktarındaki değişim ölçülmüştür. Her iki servis içinde önemli miktarda performans düşüşü olmuştur. Elde edilen sonuçlar, genel servisin her durumda daha iyi performans sergilediğini göstermektedir. Network etkisi de genel servisten çok özel servislerden elde edilen bileşke servisi etkileyecektir. Bu noktada Aplikasyon krokisin özel servisler hazırlanması durumunda bunun network trafiği açısından nasıl bir yük getireceğinin anlatılması faydalı olacaktır. Kadastro müdürlüklerinde gerçekleştirilen işlemlerin yaklaşık %29 unu aplikasyon işlemi oluşturmaktadır. Yani ülke genelinde bir yıl içinde yaklaşık aplikasyon işlemi gerçekleştirilmektedir. Eğer aplikasyon işlemi 30 adet özel servisin, bir servis düzenleme kapsamında, ayrı ayrı çağırılması yoluyla gerçekleştirilecek olunursa, bu salt aplikasyon işlemi için TK sunucu sistemi üzerinde yıllık isteğin oluşacağı anlamına gelmektedir. Yanıt mesajları da düşünüldüğünde network üzerindeki mesaj sayısı olacaktır. Yılın her günü çalışacak bir sistem için bu, günlük yaklaşık istem demektir. Bu istemler ağırlıklı olarak günün mesai saatlerini (08-18) kapsayan 10 saatlik bölümünde yoğunlaşacağından, yaklaşık her 3 saniyede bir istem gerçekleşecek demektir. Maksimum iş yoğunluklu günde ise gerçekleşecek olan 1410 aplikasyon işlemine bağlı olarak yaklaşık istek oluşacaktır ki bu saniyede 1 den fazla istek anlamına gelmektedir. Bu performans açısından daha büyük bir darboğaz oluşturacaktır. Web servisleri ile sunumu gerçekleşecek olan tüm TK işlemleri dikkate alındığında, her saniyede bir ya da daha çok istemin oluşacağı anlamına gelmektedir. Her bir istek için oluşturulacak yanıt mesajları da düşünüldüğünde network üzerindeki trafiğin çok daha yoğun olacağı ortadadır. Bu, performans üzerinde gereksiz bir yük oluşturacaktır. Önerilen metodolojinin bu konudaki çözümü, servislerin dış servis geliştiricilerin isteklerinin gerektirdiği genellikte, genel bir servis olarak sunulmalarıdır. Örnek üzerinden açıklanırsa, aplikasyon krokisi hazırlama işinin ilgili özel servislerin birleştirilmesi ile oluşturulacak yeni bir servis yerine, ayrıca tek bir genel servis ile gerçekleştirilmesidir. Bu yaklaşımın tek sakıncası kurum içi servis havuzu için servis geliştirme bazında yeniden kullanılabilirlik düzeyini düşürecek olmasıdır. Ancak kurum dışı servis geliştiricisi kullanıcıların servis geliştirmeleri açısından da yeniden kullanılabilirliği düzeyini artıracak ve yeniden kullanılabilirliği bir yandan kalaylaştırıp düzeyini artırırken, diğer yandan da performans üzerinde çok olumlu bir etki yaratacaktır. O nedenle önerilen yaklaşım, bir miktar yük getirmekle birlikte sağladığı faydanın daha fazla olması nedeniyle buna değerdir.

8 Kadastral Web Servisleri Örneğinde Servis Yönelimli Tasarim Metodolojisi Geliştirilmesi 4. SONUÇ Bu çalışma, servis genelliliğini belirlemeye yönelik olarak aynı yazarlar tarafından geliştirilen özgün bir Servis Yönelimli Analiz metodolojisinin önerildiği daha önceki bir çalışmanın davamı niteliğinde yapılmıştır. Bu nedenle konuyla ilgili teorik temellere ve literatüre çok fazla yer verilmemiştir. Kurum iş mimarisi tanımlanarak SYM ye uygunluğu irdelenmiş daha sonra doğrudan servis genellik düzeyi belirleme ilkeleri açıklanmıştır. Kadastro gibi büyük kurumsal yapılar söz konusu olduğunda performans ilkesi daha da ön plana çıkmaktadır. Yeniden kullanılabilirlik ve kullanım kolaylığı da temel ilkeler olmakla birlikte bunlar daha çok uygulamaların kalitelerine yada en fazla bir yada iki uygulamanın başarımına etki ederken, performans hem her bir uygulama açısından temel göstergedir hem de sistemin bütününün sürdürülebilirliği açısından çok önemli bir etkendir. Dolayısıyla çalışmada performans konusu ön plana çıkarılmıştır. Servis genellilik düzeyinin performans üzerine etki örneklendirilerek ayrıntılı bir şekilde ortaya konmuştur. Literatürdeki deneysel çalışmalardan, servis genelliliğinin performansı nasıl etkilediğine yönelik somut bir katkı sağlanamamıştır. Bu eksikliği gidermek için gerekli tüm performans testlerin yapılabileceği simülasyon modelleri geliştirilmiştir. Servislerin yazılması ve test ağının kurulmasına yönelik çalışmalar sürdürülmektedir. Ancak bir ön bilgi vermesi açısında gerçekleştirimi tamamlanan servislerden elde edilen test sonuçları referans alınarak örnek simülasyonlar gerçekleştirilmiştir. Bu aşamada henüz network yükü dikkate alınmadığı halde, aplikasyon krokisinin hazırlanmasına yönelik olarak elde edilen simülasyon sonuçları, uygulamanın özel servisler yerine tek bir genel servisle yapılmasın performans açısından önemli bir katkı sağlayacağını göstermiştir. Servislerin tümü için zamanlar elde edildiğinde ise simülasyon modellerini kullanarak servisler bazında ve sistem bütününde daha hassas sonuçlar elde edile bilinecektir. Bu durumda önerilen diğer ilkeler de dikkate alınarak servis genellilik düzeyine çok daha kolay karar verilebilecektir. Bu bir anlamada, kadastral servis havuzunun oluşturulması anlamına da gelmektedir. KAYNAKLAR Akıncı, H., Konumsal Veri Altyapıları Web Servisleri Đle Gerçekleştirilebilir Mi? Mevcut Durum Analizi Ve Gelecek Yönelimlerinin Belirlenmesi, Doktora Tezi, K.T.Ü Fen Bilimleri Enstitüsü, Eylül 2006, Trabzon Andreolini, M., Canali, C., Lancellotti, R., Impact of request dispatching g anularity in geographically distributed Web systems, Sixth IEEE International SyMposium on Network Computing and Applications, 2007 Bostancı, H.T., Cömert Ç., 2009 Tapu Kadastro Web Servisleri Đçin Tasarım Metodolojisi Geliştirilmesi, TMMOB Harita ve Kadastro Mühendisleri Odası 12. Harita Bilimsel ve Teknik Kurultayı Mayıs 2008, Ankara Legner, C., Vogel T., Design Principles for B2B Services An Evaluation of Two Alternative Service Designs 2007 IEEE International Conference on Services Computing, (SCC 2007) Lee, K.C., Jeon, J.H., Lee, W.S., Jeong, S.H., Park, S.W., 2003 Qos for web services: Requirements and possible approaches ( accessed:2006/07/03) McGovern, J., Tyagi, S., Mathew, S., Java Web Services Architecture, Elsevier Science, July 2003 Meyer, B., 2000, Object Oriented Software Construction, Second Edition, Prentice Hall, 1296p. Rosen, M., Lublinsky, B., Smith, T., Balcer, J., Applied SOA Service-Oriented Architecture and Design Strategies, Published by Wiley Publishing, Inc., 699p Saiedian, H., Mulkey, S., 2008, Performance Evaluation of Eventing Web Services in Real-Time Applications, IEEE Communications Magazine, IEEE March Song, G.H., Lee, K., 2005 spac (Web Services Performance Analysis Center):Performance Analysis and Estimation Tool of Web Services, Springer-Verlag Berlin Heidelberg 2005 Tu, S., vd. 2004, Design Strategies to Improve Performance of GIS Web Services, Proceedings of the International Conference on Information Technology: Coding and Computing (ITCC 04), 2004 IEEE Zilora, S,J., Ketha, S, S., 2008, Think Inside the Box! Optimizing Web Services Performance Today, IEEE Communications Magazine, March 2008