ULUSLARARASI ENERJİ AJANSI GÜNEYDOĞU ASYA ENERJİ GÖRÜNÜMÜ 2017 ÖZEL RAPORUNDA ÖN PLANA ÇIKAN BİLGİLER (Yönetici Özeti)

Transkript

1 ULUSLARARASI ENERJİ AJANSI GÜNEYDOĞU ASYA ENERJİ GÖRÜNÜMÜ 2017 ÖZEL RAPORUNDA ÖN PLANA ÇIKAN BİLGİLER (Yönetici Özeti) Güneydoğu Asya Ülkeleri Birliği nin (ASEAN) on ülkesi küresel enerji sisteminin en dinamik parçalarından birini temsil etmiş ve bu ülkelerin enerji talebi geçen 15 yılda %60 artmıştır. ASEAN ülkeleri ekonomik gelişimin farklı aşamalarında bulunmaktadır ve farklı enerji kaynakları ile farklı tüketim kalıplarına sahiplerdir. Ancak bu ülkeler artan talebi karşılamak için güvenli, satın alınabilir ve sürdürülebilir şekilde ortak bir mücadeleyi de paylaşmaktadır. Enerji arzında ve enerji verimliliğinde yeterli yatırımı sağlamak, söz konusu mücadelenin merkezinde yer almaktadır. Bu ülkeler son yıllarda politika yapılarını geliştirmek, fosil yakıt tüketim sübvansiyonlarını yeniden düzenlemek, bölgesel işbirliğini artırmak ve bölgenin önemli yenilenebilir enerji potansiyeline yönelik yatırımcıları daha fazla yatırım yapmaya teşvik etmek için büyük çaba göstermektedirler. Bölgede birçok teşvik edici işaretler olmasına rağmen, yapılması gereken daha çok şey olduğu görünmektedir. Örneğin modern enerjiye (temiz enerji) erişimde bazı sıkıntılar görülmektedir. Yaklaşık 640 milyon nüfusa sahip bölgede, 65 milyon insan elektrik erişiminden yoksun, 250 milyon insan ise yemek yakıtı olarak katı biyoyakıtları kullanmaktadır yılından beri, upstream petrol ve doğal gaz yatırımları daha düşük petrol ve doğal gaz fiyatları nedeniyle kötü etkilenmektedir. Bölge, gaz ihracatçısı olarak pozisyonunu kaybetmekte ve petrol ithalatında artan bağımlılıkla yüzleşmektedir. Aynı zamanda, artan karbondioksit (CO2) emisyonları, bölgede tüm ülkeler tarafından onaylanan Paris İklim Değişikliği Anlaşması na aykırılık gösterirken, hem iç hem de dış konumda enerji kaynaklı hava kirliliği, halk sağlığı için büyük riskler oluşturmaktadır. Baz senaryoda, Güneydoğu Asya'nın enerji talebi, 2040'a kadar üçte iki oranında büyümektedir. Bu değer küresel enerji talebinin onda birini temsil etmektedir. Çünkü tek başına kentsel nüfusun 150 milyon kadar büyümesinden kaynaklı toplam nüfus beşte bir oranında büyümekte, bölgenin ekonomisi 3 katına çıkmaktadır. Bu senaryo Paris Anlaşmasının bir parçası olarak yapılan ülke vaatleri gibi duyurulan politik niyetlerin uygulanmasından kaynaklı muhtemel sonuçların bir değerlendirmesinin yanı sıra Güneydoğu Asya da var olan enerji politikalarının etkisini yansıtmaktadır.

2 Bölgede düşük karbonlu enerji kullanımında güçlü bir artış görülmekte ancak artan enerji ihtiyacı tüm yakıtların tüketimlerinin artmasına neden olmaktadır. Kömür tek başına artışın yaklaşık %40 ını oluşturmakta ve elektrik karmasında gazı geçmektedir. Petrol talebi bugün günlük kullanımda 4.7 milyon varilden 2040 da yaklaşık 6.6 milyon varile yükselmektedir. Çünkü artan taşınma talebi trafik araçlarının üçte iki oranında artmasıyla 62 milyona ulaştığı anlamına gelmektedir. Doğal gaz talebi de elektrik üretim santrallerinde ve sanayide tüketimin artması nedeniyle 2040 a kadar yaklaşık %60 oranında güçlü bir şekilde artmaktadır. Katı biyokütle hariç, hidro, güneş (PV) ve rüzgar enerjisi dahil, Yenilenebilir enerji kaynaklarının payı, artan enerji talebini karşılamaya ve enerji erişimini genişletmeye katkı sağlamak için yaklaşık 2 kat artmaktadır. Bölgede artan gelir, daha çok elektrikli aletlerin sahiplenilmesine ve soğutma için talebin artmasına neden olduğu için, elektrik nihai tüketimde en yüksek artış oranını oluşturmaktadır. Güneydoğu Asya'nın elektrik talebindeki artışın üçte ikisi, artan orta düzey kentsel sınıf dolayısıyla konut ve hizmet sektörlerinden kaynaklanmaktadır. Endüstriyel elektrik talebi bölgenin ekonomik faaliyetlerinin dayanak noktası olan daha hafif sanayi sektörü ile daha fazla yükselerek 2 katına çıkmaktadır. Elektrifikasyonun daha az ilerleme gösterdiği sektörlerden biri ulaşım sektörüdür. Şu aşamada destekleyici politikaların yokluğunda, elektrik hareketliliği projeksiyonlarda çok da yer edinmemektedir. Bunun yerine ulaştırma sektöründe enerji kullanımı, biyoyakıtlara odaklanan karışımı çeşitlendirmek için politik çabalar ile petrol ürünleri yüzünden baskın kalmaktadır. Biyoyakıtlar, enerji güvenliği ve çevresel faydalar getirebilir, ancak bu durum palmiye yağı üretiminin Endonezya ve Malezya gibi ana üreticiler için önemli bir konu olan sürdürülebilir şekilde yönetilmesini gerektirmektedir. Artan elektrik talebini karşılamak için kömür ve yenilenebilir enerjinin yeni kapasitenin yaklaşık %70 ini oluşturması ile bölgenin enerji sisteminde büyük bir genişleme gerekmektedir. Baz senaryoda elektrik kurulu güç kapasitesi bugün 240 GW den 2040 yılında 565 GW den daha fazlaya artması beklenmektedir. Yakıtların ve teknolojilerin karışımı ülkeden ülkeye değişmekle beraber, genel olarak yüksek verimli kömür santralleri ile artan yenilenebilir enerji kaynaklarının yaygınlaştırılmasının kombinasyonu ortaya çıkan bir tercihi yansıtmaktadır. 2

3 2040 yılında elektrik kurulu gücünde en yüksek payı yenilenebilir enerji kaynaklarının (%40) alması beklenmekte ancak elektrik üretiminde kömürün en önemli kaynak olması (%40) ve yeni kömür kaynaklı elektrik santrallerinin %70 inde yüksek verimli süperkritik ve ultrasüperkritik teknolojilerin kullanılması öngörülmektedir. Doğal gaz kaynaklı elektrik üretiminin %60 oranında artması beklenmekte ancak elektrik üretimi karmasında doğal gazın payının mevcut %43 den 2040 yılında %28 e düşmesi öngörülmektedir. Yenilenebilir enerji kaynaklarının büyük atağı ve daha verimli kömür kaynaklı elektrik santrallerinin yaygınlaştırılması, elektrik santrallerinde karbon yoğunluğunun yaklaşık olarak beşte bir oranında azalmasına neden olması beklenmekte ancak beklenen değerin dünya ortalamalarından önemli ölçüde yüksek olmaya devam edeceği öngörülmektedir. Elektriğe erişemeyenler için bağlantıları genişletmek, Güneydoğu Asya'daki politika yapıcılar için öncelikli konuların başında gelmektedir. Ada toplumlarında ve uzak bölgelerde yaşayan insanların büyüklüğü söz konusu mücadeleyi daha da zorlaştırmaktadır. Bölgedeki ülkeler, konuya odaklanmada önemli gelişmeler göstermektedir ki, 2000 yılından bu yana elektrik erişim oranı %28 artarak % 90 seviyesine ulaşmıştır. Yenilenebilir enerji yatırımlarının azalan maliyeti, erişim sağlamak ve izole edilmiş bölgelerdeki maliyetli dizel jeneratörlere olan bağımlılığı azaltmak için yeni fırsatlar yaratmaktadır. Ancak çok çeşitli bölgeler boyunca tam bir elektrik erişimini gerçekleştirmek farklı toplumların özel durumları üzerinde dikkat gerektirmektedir. Baz senaryoya göre Güneydoğu Asya'daki tüm ülkeler, 2030'lu yılların başında hem merkezi hem de dağıtık çözümlerin yanı sıra çeşitli yakıtlar ve teknolojiler kullanarak elektriğe erişim oranını %100 e çıkaracakları öngörülmektedir. Çeşitlenen kaynak dağılımı, mevcut talep merkezlerine olan uzaklık ve nüfus yoğunluğu, tek boyutlu yaklaşımların olmayacağı anlamına gelmektedir. Endonezya'da, erişim elde edenlerin yaklaşık % 40'ı mevcut şebekelerin genişletilmesiyle erişim elde etmekte; daha seyrek nüfuslu olan Papua dahil olmak üzere ülke alanlarında küçük şebekeli ve off-grid yaklaşımları erişim için önemli bir rol oynamaktadır dan önce tam bir erişim hedefini gerçekleştiren Filipinler, yeni bağlantılarının yaklaşık %90 ını oluşturan şebeke bağlantılarına daha fazla güvenirken, yenilenebilir 3

4 enerji tabanlı küçük şebeke ve kapalı şebekeler de elektrik erişiminde önemli bir rol oynamakta ve yaklaşık 1.6 milyon insana erişim sağlamaktadır. Kamboçya'da, tam erişim anlamında şebeke bağlantıları, tam elektrifikasyon yolunda 7.6 milyon yeni bağlantının % 3'ü hariç tamamı için en düşük maliyetli çözümdür. Myanmar, elektrifikasyon stratejisinde yenilenebilir kaynaklara güvenmek için geniş bir kapsam oluşturmaktadır. Solar PV, 2030 yılına kadar yeni bağlantıların yarısı kadar, yaklaşık 11,8 milyon insana en düşük maliyetli bağlantıyı sağlayacağı öngörülmektedir. Güneydoğu Asya önemli bir petrol, doğal gaz ve kömür üreticisi olmaya devam etmektedir ama özellikle kısa vadede pek çok zorlukla yüzleşmektedir. Baz senaryoya göre petrol arz görünümü düşme eğilimini devam ettirerek bugünkü 2,5 milyon varil/gün den 2040 yılında 1,7 milyon varil/gün e düşmesi öngörülmektedir. Darusselam ve Filipinler deki az bir üretim artışı Endonezya, Malezya ve Vietnam daki düşüşü dengeleyememektedir. Doğal gaz nispeten daha iyi durumdadır. Bölge toplam üretimini günümüzdeki gibi 2040 yılında da başarılı bir şekilde devam ettireceği öngörülmektedir. Azalan yerli arz ve artan talep Güneydoğu Asya nın yıllık net ithalat faturasının 2040 yılında bölgenin toplam yurt içi üretiminin yaklaşık %4 üne denk gelen 300 milyar dolardan fazla olması öngörülmektedir. Petrol, öngörülen ithalatın açık ara en büyük dilimini oluşturacaktır. Bölge bir bütün olarak net kömür ithalatçısı olsa da Endonezya önemli bir üretici ve komşu Güneydoğu Asya ülkeleri ile Hindistan a ihracat yapan bir ihracatçı olmaya devam edeceği öngörülmektedir. Güneydoğu Asya kısa vadede güçlü küresel arz çıkışından ötürü durgunlaşan fiyatlardan yararlanarak sıvılaştırılmış doğal gaz piyasası (LNG) için giderek öne çıkan bir rol oynamaktadır. LNG kullanımı Endonezya ve Filipinler e küçük ölçekli projeler ile yayılmakta ve bazı ada topluluklarında dizel bazlı üretimlerle yer değiştirerek önemli rol oynamaktadır. Artan ithalat faturasının haricinde bölgenin ithal edilen enerjiye olan artan bağımlılığı ciddi enerji güvenliği endişeleri doğurmaktadır. Yapılan projeksiyonlar göstermektedir ki Güneydoğu Asya zor bir görev olan evrensel elektrik erişimi ile daha büyük çeşitlilikte enerji karışımı getirme de dahil bazı önemli enerji politika amaçlarını gerçekleştirmenin peşindedir. Fakat bu projeksiyonlar aynı zamanda büyük potansiyel risklerin de olduğunu göstermektedir. Petrol ithalat faturalarında düşük petrol fiyatlarının olumlu etkisine rağmen enerji güvenliği gündemdeki yerini korumaktadır. 4

5 Bölgenin en büyük şehirlerinden bazılarında hava kirliliği endişeleri kentsel nüfus ve hareketlilik talebi arttığı için artmaktadır. Fosil yakıt tüketimindeki güçlü büyüme %75 oranında enerji ile ilişkili karbondioksit emisyonuna neden olmaktadır. Politik seçimler bu riskleri azaltmakta yardımcı olabilmekte ve ayrıca yeni Sürdürülebilir Kalkınma Senaryosu küresel sürdürülebilir kalkınma hedeflerine erişmede alternatif bir yol çizmekle birlikte Paris Anlaşması ile uyumlu bir dünya oluşturmada da alternatif yollar göstermektedir. Bu yeni senaryoda, Güneydoğu Asya nın enerji talebi orta senaryoya göre 2040 yılında %16 daha düşük olacağı öngörülmektedir. Azalan talep ve artan yenilenebilir kullanımı, petrol ve doğal gaz ticaretine bel bağlamayı azaltmakta ve 2040 yılına kadar ithalat giderlerini yaklaşık 180 milyar dolar daha düşük olmasını sağlamaktadır. Sürdürülebilir Kalkınma Senaryosundaki geçiş baz senaryodaki enerjiyle ilişkili karbondioksit emisyonundan %50 daha düşük seviyeler ile sera gazı ve kirli gaz emisyonlarına derin etkilere sahiptir. Artan enerji ihtiyaçları ve değişen arz-talep dinamikleri Güneydoğu Asya politika yapıcıları için sıkıntılar oluşturmaktadır ama enerji değişimi de yeni gerçekleştirilebilir politika ve teknoloji opsiyonlarına yol açmaktadır. Enerji tasarruflu ve düşük karbonlu teknolojiler enerji güvenliği, ödenebilirlik ve çevresel hedeflere ilişkin çoğu amacı gerçekleştirebilmek için yol sunmaktadır. Rüzgar ve güneş fotovoltaiklerin hızlı bir şekilde azalan maliyetleri yerel üretim endüstrisini teşvik ederken artan elektrik talebini maliyet etkin ve sürdürülebilir bir şekilde gerçekleştirebilmede yardımcı olmaktadır. Malezya zaten dünyanın üçüncü en büyük PV panel üreticisidir ve ayrıca Tayland güneş fotovoltaik endüstrisi yatırımları küresel piyasalar için PV çıkışını arttırmaktadır. Rapordaki senaryolarda politika yapıcıları tarafından özellikle dikkat edilmesi gereken üç konu belirtilmektedir; yatırım, verimlilik ve bölgesel işbirliği ve uyum. o Yeterli Enerji Yatırımı: Güneydoğu Asya nın 2040 yılına kadar kümülatif enerji yatırım ihtiyacı (enerji arzı ve verimliliğinde) baz senaryoda 2,7 trilyon dolar olarak tahmin edilmektedir. Sürdürülebilir Kalkınma Senaryosunda enerji verimliliğine atfedilen büyük önemin yeni arz altyapıları ihtiyacını azaltmasına rağmen bu senaryodaki yatırım ihtiyacı 2,9 trilyon ile ana senaryodan biraz fazladır. İki durumda da bu ölçekte yatırımı gerçekleştirmek özel sektör ve uluslararası finans kurumlarının katılımını gerektirmektedir. Yatırımı cazip hale getirmek, yatırımcılara sunulan teşviklerle muhtemel hale gelecektir ki bunlar elektrik fiyat kontrollerinin varlığı veya 5

6 o o fosil yakıt tüketim sübvansiyonları veya dünya genelindeki diğer yatırım imkanlarına göre daha makus koşullar ile azaltılabilir. Ayrıca yatırımın akış yönüne göre stratejik bir seçim yapmakta mümkündür. Sürdürülebilir Kalkınma Senaryosunun gerçekleştirilmesi artan yatırımları dengelemekten çok enerji tüketiminden ve düşük fosil yakıt ithalat faturasından sağlanan tasarruflar ile düşük karbonlu opsiyonlar ve verimliliğe doğru büyük bir kayma ihtiyacı oluşturmaktadır. Daha Verimli Enerji Kullanımı: Var olan veya gerçekleştirilmesi düşünülen verimlilik politikaları 2040 yılına kadar Güneydoğu Asya da son tüketici sektörlerindeki enerji talebini %10 oranında azaltabilir; fakat örneğin yolcu taşıtlarının yakıt ekonomisi standartlarının sınırlı şekilde benimsenmesi sonucu bölgedeki ortalama yakıt ekonomisi ana senaryoda 2040 yılına kadar küresel ortalamadan %20 daha kötü olacaktır. Büyüyen ekonomiler ve genişletilmiş yol altyapısı ile 2040 yılına kadar nakliyeler iki katından fazla artış gösterecek ve kamyonların yakıt tüketimleri (günümüzde taşımadaki yakıt kullanımından %15 daha az) 2040 yılında nakliyedeki enerji talep büyümesinin yaklaşık %40 ını teşkil edecektir. Artan elektrik talebi nedeniyle Güneydoğu Asya nın bazı ülkelerinde oldukça yaygın olan elektrik sübvansiyonları reformu ile boşa tüketimi önlemek, verimlilikteki yatırımları teşvik etmek ve mali kaynakların azalmasını önlemek için zorunlu hale gelmektedir. Eğer ana senaryoda belirtilen destekleme reformlarını gerçekleştirmede başarısız olunursa, ulusal bütçe 2040 yılına kadarki süreçte 350 milyar dolardan fazla kümülatif destekleme faturaları ile yüz yüze gelecektir. Daha Entegre Gaz ve Elektrik Piyasaları: Esnek ve şeffaf piyasalara doğru ve uyumlu düzenlemeler ile desteklenmiş doğal gaz tedarik ağlarının daha iyi birbiri ile bağlantısı bölgedeki gaz güvenliğini geliştirebilir. Enerji sektöründe uzun vadeli planlanan bölgesel şebekeleri gerçekleştirmek büyük ölçekli yenilenebilir bazlı projeleri daha geçerli kılacaktır. Ayrıca bu, artan rüzgar ve güneş enerjisi oranlarının entegrasyonuna yardım ederek enerji sisteminden bir bütün olarak yararlanmayı da sağlayacaktır. 6

7 ÖNEMLİ NOKTALAR Güneydoğu Asya küresel enerji arenasında artan bir etkiye sahiptir. Güneydoğu Asya Milletler Birliği nin (ASEAN) on üye ülkesi toplu olarak 2016 yılında dünyanın en büyük 7. ekonomisi ve yabancı yatırımın yapıldığı 5. en büyük noktası olmuştur. Güçlü ekonomik büyüme 2000 yılından bu yana enerji talebinde %70 artış sağlarken şimdilerde de bölge toplam küresel talebin %5 ini oluşturmaktadır. Güneydoğu Asya da enerji kullanım yöntemlerinde önemli farklılıklar mevcuttur. Endonezya, bölgenin toplam enerji talebinin %35 inden fazlasını oluşturmaktadır. Genel olarak fosil yakıtlar bölgenin enerji karışımının dörtte üçünü karşılamaktadır. Petrol %34 ile bu karışımın en büyük oranına sahipken doğal gaz %22 ile ikinci ve kömür %12 ile üçüncü sırada gelmektedir. Pişirme için katı biyoyakıt kullanımı oldukça yaygınken birincil enerji kullanımında azalan bir orana sahiptir. Hidroelektrik hızlı bir şekilde büyümüş ve fotovoltaik paneller ile rüzgar da düşük seviyelere rağmen yayılmaya başlamıştır. Yenilenebilir enerji potansiyeli yüksek ve geniş ölçektedir ama fosil yakıtlar Endonezya, Malezya ve Vietnam gibi pek az ülkede bulunmaktadır. Güneydoğu Asya petrol üretimi yıllardır azalmaktadır ve 2016 yılında günlük 2,5 milyon varilde durmuştur. Bölge aynı zamanda küresel gaz çıkışının %6 sından ve dünya geneli kömür üretiminin de %7 sinden sorumludur. Güneydoğu Asya, net bir enerji ihracatçısıdır öyle ki kömür, doğal gaz ve biyoenerji (özellikle biyoyakıtlar) ihracatları enerji eşdeğerliği yönünden gerçekleştirilen net petrol ithalatı ile eşdeğerdir. Pek çok ASEAN ülkesi enerji güvenliği ve çevresel endişelerin çözümü için uyumlu adımlar atmaktadır. Reform çabaları ve düşen uluslararası yakıt fiyatları fosil yakıt tüketiminin maliyetini son beş yılda yarı yarıya azaltmıştır. Hükümet politikaları 2000 yılından bu yana elektrik erişimi bulunmayan kişi sayısını üçte iki oranında azalmasına neden olarak 65 milyona geriletmiştir. Çoğu ülkedeki politikalar enerji verimliliğini arttırmayı, yenilenebilir enerjiyi yaymayı ve yerel hava kirliliğine ve emisyonlara çözüm bulmayı hedeflemektedir. Güneydoğu Asya nın gelecekteki enerji eğilimleri büyük oranda hükümet politikaları ile önemli enerji, ekonomik, çevresel ve demografik göstergelerin karşılıklı etkileşimleri ile belirlenecektir. Bölge nüfusunun 2040 yılına kadar %20 artış göstererek 760 milyondan fazla olacağı beklenirken, bölge ekonomisinin bugünkü Çin ekonomisi ile rekabet eder dereceye gelerek 2040 yılına kadar üç katına çıkması tahmin edilmektedir yılından bu yana petrol fiyatlarının düşüşüyle ülkelere tanınan sürenin, ılımlı bir doğal gaz ve kömür fiyatları artışı ile birlikte kademeli bir şekilde artması beklenen petrol fiyatları sonucu azalması beklenmektedir. 7