UNDERSTANDING THE IMPORTANCE OF WORK SAMPLING AT PERSONAL PRODUCTIVITY AND AN APPLICATION

Transkript

1 İŞ ÖRNEKLEMESİNİN, PERSONEL VERİMLİLİĞİNDE ÖNEMİNİN ANLAŞILMASI VE BİR UYGULAMA ÖZET Ferhat Güngör Marmara Üniversitesi, Teknik Eğitim Fakültesi, Cihangir Batmaz Özel Sektör İmalat Müdürü İşletmeler daha iyi rekabet edebilmek ve teslimleri zamanında gerçekleştirmek için personele ait üretim kapasitelerinin iş etüdüyle iyileştirilmesi, standart zamanların hesaplanması önemlidir. Günümüzde metot etüdü desteğiyle süreçleri minimize ederek imalatta kullanılan MRPII veya ERP yazılımları, süreçlere ne zaman başlanıp bittiğini, işin süresini belirlemek, iş emirlerindeki barkodlar okutularak takibe alınmaktadır. Ancak, siparişe göre iş yapan ve her siparişte farklı süreçler içeren işleri yapan işletmeler, tahmini süreler girerek süreçleri takip etmeye çalışmaktadırlar. Bazen on dakika sürmesi gereken işler elli dakika, bazen de, elli dakika verilmiş bir iş, on dakika sürebilmektedir. Bunların dışında bazı çalışanların keyfi davranışlarından kaynaklanan gecikmeler, müşteri kayıplarına kadar giden sorunlara neden olduğu izlenmiştir. Bu çalışmada, talaşlı üretimle siparişe göre iş yapan bir firmada, ERP programında görülmeyen zaman kayıplarını incelemek, çalışanların performanslarını ölçmek ve makinenin boşta, bakımda, resim okumada, tezgâh ayarı, malzeme arama, telefonla konuşma, kişisel ihtiyaçlar vb üretim dışında geçen süreleri belirlemek için iş örneklemesi uygulanmıştır. Zamanın nasıl kullanıldığı ve üretim miktarına etkileri incelenmiş ve teslim gecikmelerinin sebepleri giderilmek için ele alınarak performans yönetimi çalışmalarına katkı sağlanmıştır. Anahtar Kelimeler: İş örneklemesi, performans yönetimi, verimlilik, UNDERSTANDING THE IMPORTANCE OF WORK SAMPLING AT PERSONAL PRODUCTIVITY AND AN APPLICATION ABSTRACT Enhancement of production capacities of personal with work study and calculation of standart timing are important for companies to compete with their rivals and making deliveries on time. Nowadays, MRPII and ERP programs that is used at production which is supported with method study should be followed via barcodes on work orders for minimizing processes times with determining the processes such as when does work started and ended. However, companies that work and change process on demand or order try to follow the process with an estimated time. Sometimes, 10 minutes work can last 50 minutes and 50 minutes work can last 10 minutes. Except for these circumstances, some delays can be caused some problem as losing the customer by workers arbitrarily behaviors. In this application, work sampling is used for determining the time lost that cannot be seen on ERP programs, times that elapsed on non-production time like when machines are not working, on maintenance, on drawing reading, when adjusting machine, searching for material, phone calling, personal needs and etc. and performance evaluation of employees at a company that works on order by making machining. Time management and its effects on production amount are examined and performance management work is contributed for eliminating the reasons of delivery time delays. Keywords: work sampling, performance management, productivity,

2 1. GİRİŞ İşletmeler üretim esnasında, gecikmelere neden olan kayıp zamanları, verimliliğin arttırılması için dikkate almak ve sınırlarını belirlemek için ölçmek durumundadır. Siparişe göre iş yapan üretim firmaları, standart olmayan ve her siparişte farklı operasyon ve sürelerine sahip bulunan ürüne ait süreçleri ölçmek, aralarındaki etkilerini belirlemek ve kayıt altına almak durumundadır. Zira ilk defa yapılacak süreçler, gerek hazırlık zamanları, gerekse imalat problemleri bakımından bazen beklenenin üzerinde gecikmelere neden olur. Gecikmeler veya plan dışı zamansal kayıplar, imalat maliyetlerinin artmasına neden olur. İmalat maliyetlerinin artması, karlılığı düşürerek sürdürülebilirlik bakımından şirketin geleceğini tehdit eder. Aksi durumda birim fiyatların arttırılması söz konusu ise rekabetin olduğu pazarda, satışların düşmesine ve pazar kaybı ile yine şirketin geleceğini olumsuz etkiler. Şirketler sahip olduğu kaynakları (personel, makine, malzeme) etkin kullanmak durumundadır. Bunun için her geçen gün otomasyonun artarak üretim araçlarında kullanılması, insan kaynakları istihdamının azaltılması, çoğu firma için kaçınılmaz hale gelmiştir. İnsan kaynakları ve makineler bakımından, MRPII, ERP yazılımları zaman kayıplarını bilgisayar ortamında kontrol altına alırken, çalışanların performansı da ölçülebilir hale getirmiştir. Buralarda çalışan operatörün, yorgunluktan yavaşlaması veya temposunun düşmesi, yorgun düştüğünde çabuk karar veremeyip oyalanması vb. sorunlar pahalı tezgâhların bu yazılım programlarıyla, kayıp zaman olarak değerlendirilecek bu süreleri ortaya çıkarması nedeniyle önemi artmıştır. Talaşlı imalatla uğraşan firmalar, teknik resimleri artık elde çizmemekte, CAD programlarını kullanmakta, gelişen bu parametrik programlar sayesinde CAM e aktarmak ve CNC tezgâhlarında sıralanmış takımlarla parçalar seri şekilde işlenmektedir. Manuel tezgâhlarda örneğin maksimum devir sayısı 2400 devir/dakika olan talaşlı imalat tezgâhlarında, bu hıza uygun malzeme ve kesiciler (HSS, Sinterlenmiş karbür uç vb) kullanılmaktadır. Bu kesicilerle 20 m/dakika kesme hızında çalışırken, günümüzde 500 m/dakika kesme hızında kesiciler (PCD, CBN vb) kullanılmaktadır. Bu da üretimde 25 kat artış demektir. Eskiden 25 yılda yapılan işler, yeni nesil kesicilerle 1 yılda yapılabilmektedir. Bu ise 25 yılda emekli olan bir iş görenin, çalışma ömrüne denktir. Artan nüfusun ihtiyaçlarını karşılayacak ürünlerin üretimini arttıran önemli bir gelişmedir. Ancak; az sayıda olan ve eski sistem alışkanlıkları bulunan operatörlerin kullandığı yeni nesil CNC gibi tezgâhlarda çalışan operatörlerde, zaman kayıplarına çokça rastlanmaktadır. Bu konvansiyonel tezgâhlardan yeni nesil tezgâhlara geçiş aşamasındaki firmaların bazı önlemleri alması maliyetleri açısından önemlidir. Bu yazımızda, yeni nesil tezgâhlara geçiş aşamasındaki talaşlı imalat yapan bir firmada, iş örneklemesi yapılarak personelin boş beklemeleri ve kayıp zamanları dikkate alınarak, etkin süreler ve çalışan performansı analiz edilmiş ve maliyetler bakımından işletmeye olan yükleri hesaplanmıştır. 2. İŞ ÖRNEKLEMESİ 2.1 İş örneklemesi tanım ve açıklaması Sanayide bu yöntem, iki bölümün verimini karşılaştırmak, grup içinde işin adil olarak dağılımını sağlamak ve yöneticilerin plansız kayıp zamanları ve nedenleri konusunda bilgilenmelerine yardımcı olmak amacı ile yaygın olarak kullanılır. Tanım olarak; İşgören ve makinelerin rassal aralıklarla gözlenmesine dayanan, personelin tezgâh başındaki mesai zamanını hangi faaliyetlere ayırdığı ve etkin süreyi hangi oranda kullandığı iş örneklemesi ile belirlenir. Etkinlik örneklemesi, gecikme oranı metodu, ani okuma yöntemi gibi isimlerle de anılan iş örneklemesi, adından da anlaşılacağı gibi bir örnekleme tekniğidir. İş örneklemesi, belli bir etkinliğin oluş yüzdesini istatistikî örnekleme ya da rastgele gözlemler yolu ile saptama yöntemidir. Masraflı ve pek pratik olmayan sürekli gözlem yönteminden farklı olarak, örnekleme, temelde olasılık kuramına dayanmaktadır. ( Kanawaty, G., 2004)

3 2.2. İş örneklemesi uygulama aşamaları ( MPM-REFA, 1988) İş örneklemesinin aşamaları aşağıdaki akış şemasında Şekil 1. gösterilmektedir. 1 Amacın Belirlenmesi 2 Faaliyet Türlerinin Belirlenmesi ve Tanımlanması 3 Tur planının hazırlanması 4 n Gerekli Gözlem Sayısının Belirlenmesi 5 Tur Zamanlarının Belirlenmesi 6 Gözlemlerin Yapılması 7 Ara Değerlendirme Ulaşılan f Güven Aralığı f Gerekli Güven Aralığından Küçük Müdür? n Gerekli Gözlem Sayısının Hesaplanması ve Yeni Gözlemlerin Yapılması 8 Son Değerlendirme ve raporlama Şekil 1. İş örneklemesi aşamalarının akış şemasında gösterilişi (Güngör. F, 2008) İş örneklemesi, sekiz basamaklı bir iş sırası esas alınarak gerçekleştirilmektedir (Timur, H., 1984)

4 Hedef Belirleme: Öncelikle iş örneklemesi ile ulaşılmak istenen amaç tanımlanmalıdır. Amacın belirlenmesi ile bağlantılı iş veya iş sistemlerinin seçilmesi ve gözlemlenecek insan ve üretim araçlarının saptanmasıdır. Bu çalışmamızda amaç; Konvansiyonel tezgâhlarda çalışma alışkanlığı olanlarla, CNC tezgâhlarında çalışanların birbirlerini etkileyip, rahat davranarak çalışma mesaisinde, pahalı dediğimiz CNC türü makineleri ne kadar boş beklettikleri konusunda tespitte bulunma ve bu konuda hangi personeli gözlemlememiz konusunda karar vererek hedefteki makine ve personeli belirledik. Bunun için ön gözlemler yaptık öncelikle ortalama %30 civarında bir boş beklemeye neden olan 10 personel ve makine belirledik. Hepsi talaşlı imalat konusunda iş yapan makine ve personel olmaları nedeniyle, iş alanında birbirine yakın ve hatta ortak faaliyet türleri olması nedeniyle rahat ve kolay bir hedef belirleme oldu Faaliyet Türlerinin Tanımı ve Belirlenmesi: Bu aşamada etüdün kullanım amacına uygun olarak iş akışındaki faaliyet türleri tespit edildi. Yapılacak gözlemin daha sağlıklı gerçekleşmesine çalışıldı. Bunun yanında ayırt edilecek faaliyet türlerinin adı ile yetinmeyip, ek olarak ayrıca basit ve yanlış algılanmayacak tanıtıcı özellikler de aşağıdaki Tablo 1.de açıkladık. TÜRLER P l a n l ı E t k i n F a a l i y e tl e r P l a n l ı Y a rd ı m cı F a a l i y e tl e r P l a n d ı ş ı v e ri m s i z f a a l i y e t l e r Tablo 1.İş akış faaliyetleri, tanım ve tanıtıcı özellikleri İŞ AKIŞ FAALİYETLERİ A1-Parça bağlama/sökme A2-Takım bağlama/sökme A3-Talaş kaldırma A4-Parça sökme B1-Makine bakımı B2-Resim okuma B3-Ölçme/kontrol B4-Tezgah ayarı B5-Malzeme seçme B6-Çay/ihtiyaç molası B7-Malzeme taşıma C1-Boşta C2-Cep telefonuyla görüşme C3-Kişisel ihtiyaçlar C4-Takım kırılması C5-Yağmur/Su basması C6-Hastalık C7-Geç gelme C8-Devamsızlık C9-Hata düzeltme C10-Enerji kesintisi C11-Resim ölçü eksikliği TANIM İşin tezgaha/mengeneye ayarlanarak bağlanması, Kesici uç ve takımın ayarlanarak bağlanması ve sökülmesi İstenilen yüzeylerden talaş boşaltma Parçanın özenle sökülmesi Makinanın çalışma şartlarını sağlaması için gerekli bakım Doğru işlem yapmak için resmi okumak Parça üzerinden ölçerek kontrol yapmak Tezgahı talaş kaldırmak için uygun ayarı yapmak Resime uygun ebatlarda depodan malzeme seçme Çay ve ihtiyaç saatlerine uygun ara verme Çalışılacak malzemeyi taşıyarak hazırlamak İş olmaması Özel görüşme Sık lavaboya gitme yada sigara içmek Kırılan takımı yenisiyle değiştirmek Doğal afet nedeniyle ara vermek Hastalıktan dolayı işe gelmemek Geç geldiği sürece tezgahın çalışmaması Mazeretsiz işe gelmeme Yaptığı hatayı düzeltmede kayıp zamanlar Plan dışı elektrik yada arızi nedenlerle ara vermeler İşi yaparken ortaya çıkan eksik ölçü için ara vermek C12-Acil başka işin araya girmesi Mevcut işi söküp yeni iş hazırlığı yapmak TANITICI ÖZELLİKLER Mengene ve pabuçlarla iş parçasını kesicilere/cam'e göre konumlandırma Magazin yada başlığa takım tutucuyu yada uçları bağlama/sökme Makinenin çalışarak talaş kaldırma durumu Operasyonları biten parçanın sökülmesi diğer parça için tezgahı hazırlama Mengene ve tablanın temizlenmesi, gresleme, yağlama vb. Parçanın doğru konumlanması için resim üzerinden ölçü okuma ve hesaplama Yapılan talaş kaldırma işlemlerinin doğruluğunu ölçü aletiyle kontrol etmek Devir sayısı, ilerleme hızı, talaş derinliği kol ayarları yada program yükleme ve proplama Resim antetinde ki malzemeye uygun depodan seçim yapmak, aramak Molalara zamanında başlamak ve bitirmek Malzemeyi getirmek, kontrol için kalite kontrol onayına götürüp, getirmek Tezgahın İşinin olmaması, iş yükleyememek ve boşta bekletilmesi Tezgahı durdurup, cep telefonu ile konuşma sayısı ve süresi Sigara kullanmak için dışarı çıkma, konuşmak, sıkça lavaboya gitmek Matkap, uç kırılması, kesici körelmesi nedeniyle kesici değiştirme süreleri Doğal afet durumunda, su basması, kar yağışı vb nedenlerle çalışmaya ara vermek Çalışanın hastalanması ve işe gelememesi Sabah dakika geç gelip, işe geç başlama, akşam aynı süreler kadar erken çıkmak Mazeret beyan etmeden işe gelmemesi ve tezgahı gelecek umuduyla bekletmek Sık yaptığı hataları düzeltmede gereksiz tekrarlanan operasyonlar yada yeni parça işlemek Elektrik kesintileri, arıza durumlarından dolayı boş beklemeler İşlerken ölçünün resim üzerinde eksik verilmesi yada ölçü farklarıyla hesaplama Setup time (Hazırlık)sürelerinin, acil işler için tekrarlanmasındaki kayıp süreler Tur Planının Belirlenmesi: Yapılacak gözlem için üçüncü adımda atölyenin durumuna ve makinelerin konumuna göre, gözlemlenecek personeli sırayla dolaşma planı oluşturuldu. Bu dolaşma planına uygun olarak, görevlendirilen bir personel tarafından gözlemler yapıldı Gözlem Sayısının Tespiti: Bir örnekleme çalışması ile belli bir hata düzeyine razı olmak durumunda kalınmaktadır. İş ölçümü amacıyla örnekleme çalışması yapılabilmesi için yöneticilerden arzuladıkları güven düzeyini ve kabul edebilecekleri hata derecesini belirlemeleri istenmektedir. Güvenlik düzeyinin saptanmasında normal dağılım eğrisinden yararlanırız. Bu eğrilerin tanımlanmasında iki değer kullanılır. X ; dağılımın ortalama değerini veren ölçüdür. σ ise; ortalamadan sapmadır, standart sapma olarak tanımlanır. İş örneklemesinde oranla ifade edilen uygulamalar incelendiğinden, uygulamanın standart hatasını göstermek için σp sembolü kullanılacaktır. Normal dağılım eğrisi içinde kalan alan hesaplanabilmektedir. Normal dağılım eğrisinde X nın iki tarafındaki ± 1 σp lik her iki alan, toplam alanın %68.26 sıdır. Aynı şekilde X nın iki tarafındaki ± 2 σp lik her iki alan, toplam alanın %95,46 sıdır. X nın iki tarafındaki ± 3 σp lik her iki alan, toplam alanın %99,74 üdür. Bunu şu şekilde açıklayabiliriz; Rastgele örneklemede (gözlemde) yanılmadığımızı varsayarsak, gözlemlerin %95.45 i X ± 2 σp lik, %99.74 ü ise X ± 3 σp lik alan içinde yer alacaktır.

5 Bu ise gerçekte gözlemlerin güvenilirlik derecesini göstermektedir. Hesaplama kolaylığı bakımından küsuratlar atılarak % güvenlik düzeyi yerine %95 güvenlik düzeyi denmesi daha doğru olur. Bunun için hesaplamalar aşağıda olduğu gibi değiştirilmiştir. %95 güvenlik düzeyi yada eğri içindeki alanın %95 i =1,96 σp %99 güvenlik düzeyi yada eğri içindeki alanın %99 u =2,58 σp %99,9 güvenlik düzeyi yada eğri içindeki alanın %99,9 u =3,3 σp (± 4 σp için) Bu duruma göre güvenlik düzeyini seçmek bize kalır. İş örneklemesinde kullanacağımız en genel düzey %95 güvenlik düzeyidir. Bu çalışmada biz de %95 i kullandık. a) Örnek büyüklüğünün saptanması: Gözlemler için saptanan güvenlik düzeyinin yanında kabul edilebilecek hata payının da belirlenmesi gerekir. Teorik olarak bir gözlemin ± %10 hata payına göre %95 doğru çıkacağına eminiz diyebilmemiz gerekir. Örnek büyüklüğünün saptanmasında klasik iki yöntem kullanılır. İstatistiki yöntem ve nomogram yöntemi. b) İstatistiki yönteme göre hesaplama: (MPM 1991) Bu yöntemde kullanılan formül; σp = pq n... Formül (1) Burada: σp = Dağılımın standart hatasını verir. (yüzde olarak; %10 ise 10 alınır) p = Olumsuzluk yüzdesini (Boş bekleme, hatalar vb gibi ön inceleme de %30 alındı) q = Olumluluk yüzdesini ( Çalışma süreleri, kabul sayıları vb gibi, %70 alındı) n = Saptanmak istenen örnek (gözlem) sayısını verir. pq n =... Formül (2) 2 p Daha sonra örnek büyüklüğü formül (1) ve (2) ile hesaplanır. Atölyede 11 no.lu CNC tezgâhının bir haftalık süre içindeki doluluk oranını hesaplamak için ön etüt olarak rastgele ve uygun aralıklarla 50 gözlem yaptık ve %30 unda makinenin boş durduğunu (p=30), %70 inde ise makinenin çalıştığını (q=70) tespit ettik. Bu duruma göre %95 güvenlik düzeyi ve f = ± %10 hata payına göre gözlem sayısını hesapladık. %95 güvenlik düzeyinde; 1,96 σp = 10 olduğuna göre; σp = n yi bulmak için Formül 2 yi kullanırız. 10 = 5,1020 σp = 5 dir. (yaklaşık) 1,96 n = 30x = n = 84 gözlem yapılmalıdır Tur Zamanlarının Belirlenmesi: Bu aşamada her turun, başlangıç zamanı saptanmaktadır. Burada önemli olan bu anların rassal bir biçimde elde edilmesidir. Yukarıdaki örnekte bulduğumuz 84 gözlem sayısı ancak istenen güvenlik düzeyi ve hata toleransları için geçerlidir. Yapılacak bu gözlemler rastgele bir düzende yapılmalıdır. Bunun için 1 hafta içinde ve pazartesiden başlamak üzere Cuma dahil 5 günde bitirilmesi planlanmıştır. Günlük gözlem sayısını 84 gözlem / 5 gün = 16,8 17 gözlem/gün olarak hesaplayabiliriz. Günlük çalışma süresi 8 saat x 60 dak. = 480 dakika olduğuna göre gözlem mesafeleri dikkate alındığında her 10 dakikada bir gözlem yapma aralığımız mümkündür. 480/10= 48 gözlem süresi belirleyebiliriz. 84 gözlem iki günde de bitebilirdi. Bu rastgele süreleri belirlemek için rastgele sayılar çizelgesini de kullanabiliriz. Bu çalışmada ilk defa farklı bir plan uyguladık. Ayın tekli günlerinde ilk 5 personel, Çiftli günlerinde ise son 5 personel gözlendi. Günde 24~30 (2 saat fazla mesai olduğunda) gözlem yapıldı Rastgele sayılarla düzensizlik ve sıkışıklık hatta yakın sürelerde yorgunluk, unutma vb nedenlerden gözlem atlamaları yaşanırken, saatte üç gözlem olacak şekilde, 15.nci, 20.nci ve 25.nci dakikalarda turlar tekrarlandı, 5 personel gözlenerek, gözlemci görevini her turda tamamladı. Örneğin; 08:30 da mesai

6 sabah başladığında ölçümler, 08:45, 09:05, 09:30 da yapıldı, ikinci tur 09:35, 09:55, 10:20 gibi, fakat karışık personel ve süre başlangıçlarıyla rassal gözlemleri yaparak sonuçları hazırlanan formlara kaydettik. Böylece hem istatistiksel koşullar yerine getirilmekte hem de gözlem yapanın yorulmadan, gözlenenlerin ise sonuçları bilinçsiz de olsa etkileyebilme olasılığına karşı tedbir aldık Etüdün Uygulanması: Gözlemler planlanan şekilde yapıldı. Ancak gözlem sonunda iki personeli değerlendirmeden çıkarmak zorunda kaldık, çünkü yönetimce gözlem süresinde başka görevler vermek durumunda kalındığından, yerlerine başka personel geldiği için eksik gözlem nedeniyle çalışma 8 kişinin değerlendirilmesi olarak sonuçlandırıldı. Tablo 2. Gözlem sonuçları PERSONEL KODU A B C Toplam 17 63,7 26,5 9,8 100, ,7 31,4 3,9 100,0 9 43,1 37,3 19,6 100, ,8 28,4 11,8 100, ,8 38,2 2,0 100, ,4 18,2 1,1 66,7 Değerlendirme dışı 42 50,2 33,4 16,4 100, ,9 36,3 6,9 100, ,5 2,9 3,9 33,3 Değerlendirme dışı 47 81,4 9,8 8,8 100,0 A B C Planlı Etkin Faaliyetler Planlı yardımcı faaliyetler Plan dışı verimsiz faaliyetler Ara Değerlendirme: (MPM-REFA, 1988), Yapılan gözlemler sonucunda bir ara değerlendirme yapılarak sistem kontrol edilmektedir. İstenen güvenlik seviyesine ulaşılamamış ise yeni p değeri (p) ile formül (1) kullanılarak yeni gözlem sayısı (n) belirlenir. Bu çalışmada, f =%10 hata payına veya güven seviyesine n= 84 gözlem sonunda ulaşılmış ve Tablo 3.deki değerler bunu ortaya koymaktadır. p=%30 ve f =%10 için n=84 gözlemin yettiği görülmüştür. Bunun için aşağıdaki f formülü (Formül 3) kullanılarak f ile mukayese edilir. Özellikle binlerin üzerindeki gözlemlerde gereksiz zaman harcamamak için bu değerlendirmenin arada yapılması önemlidir. Yine de bütün gözlemler bittikten sonra doğrulama amacıyla bu mukayese yapılmalıdır. f = 1,96x.( )..Formül (3) 17 kodlu personel için f hesaplanacak olursa; f = 1,96x.( ) 10,282 ~10 alınır. Diğer sonuçlar Tablo 3 te gösterilmiştir. = f = 1,96x,.(, ) Son Değerlendirme: (Güner, M., vd.2007) Son değerlendirme, şu aşamalardan oluşmaktadır; Her akış türü ile ilgili toplam gözlem sayısının ve % delerinin hesaplanması, Her akış türünün toplam gözlem içerisindeki p payının hesaplanması, Ulaşılan hata toleransının f her akış türü için hesaplanması, Sonuçların, sonuç formunda üzerinde akış türleri profili biçiminde bir araya getirilmesi, Her akış türünün pay değerine ait güven aralığının iş örneklemesi sırasında daralmasını belgeleyebilmek amacıyla kontrol kartlarının hazırlanması, İş örneklemesi verilerinin kullanılabilirliği konusunda karar verilmesidir. =

7 Tablo 3. Ara değerlendirme ve sonuç doğrulama PERSONEL A (p) % B % C % Toplam % f KODU 17 63,7 26,5 9,8 100,0 10, ,7 31,4 3,9 100,0 10, ,1 37,3 19,6 100,0 10,591 %0,591 sapma var 13 59,8 28,4 11,8 100,0 10, ,8 38,2 2,0 100,0 10, ,4 18,2 1,1 66,7 10, ,2 33,4 16,4 100,0 10,693 %0,693 sapma var 35 56,9 36,3 6,9 100,0 10,591 %0,591 sapma var 28 26,5 2,9 3,9 33,3 9, ,4 9,8 8,8 100,0 8,326 Uygun %0,6 sapma olan gözlemlerde gözlem sayılarının arttırılmasında fayda vardır, ancak bakıldığında, gözlemlerden değil f değerlerinin ortalamanın altında olan personelin değerleri olduğu görülmektedir. %10 luk hata payına göre yapılan gözlemlerin analizinde %10,69 luk bir hata payı analizde olduğu görülmektedir. 47 kodlu personelin etkin faaliyeti p=%81,4 olduğundan, hata payı %10 nun altında, %8,3 seviyesinde gerçekleşip, gözlem sayısının yeterliliği sonuç olarak kabul edilmiştir. 3. İŞ ÖRNEKLEMESİNİN AVANTAJLARI VE DEZAVANTAJLARI İş örneklemesi ile yapılan uygulamaların bazı avantajları ve dezavantajları iyi bilinmeli, uygulama safhasında ne ile karşılaşılacağı konusunda önlemler alınıp, gerekli hazırlıklar yapılmalıdır Tablo 4. İş Örneklemesinin, avantaj ve dezavantajları (Güngör. F.2008) Avantajları Dezavantajları Eşzamanlı düzensiz faaliyetler gözlemlenir Bir operatörün gözlemi için pahalı bir yöntemdir Gözlemler, günleri, haftaları kapsar mahiyettedir Kısa süreli turlar ve iyi detaylar için zor bir yöntemdir. Gözlemlerde kolay karar verilir Metot sonuçlarında tesadüfi durumlar vardır Daha kısa eğitimle uygulanabilir Metodun kayıt formu sisteme göre yeni hazırlanır Analiz yapmak kolaydır Rassal gözlemlerde, gerçek etkinlikler gözden kaçabilmektedir Gözlemlenen operatörler daha az gergindir Çok sayıda gözlem gerekebilir, gözlem zamanı uzar. Gözlem için fazla araç-gerece ihtiyaç yoktur 4 SONUÇ VE DEĞERLENDİRME Tablo 5. Ortalama faaliyet değerleri Bu gözlemleri değerlendirilecek personele önce bilgi PERSONEL KODU A B C 17 63,7 26,5 9, ,7 31,4 3,9 9 43,1 37,3 19, ,8 28,4 11, ,8 38,2 2, ,2 33,4 16, ,9 36,3 6, ,4 9,8 8,8 Ortalama 59,9 30,2 9,9 vermeden gözlem yaparak, gerçek çalışma tempolarını izledik. Ancak 2.nci ve 3.ncü günlerde farkına vardıklarında biraz toparlanma olduğu kayıtlar değerlendirildiğinde görülmüştür. Planlanan etkin faaliyetler yönünden değerlendirildiğinde, 47 kodlu personel %81,4 ile yüksek bir performans göstermiş olmasına rağmen, 9 kodlu personel %43,1 ile dip yapmıştır. Bu personelin ilk gün ve diğer günler gözlem değerleri sırasıyla %23,5, %47,1, %58,8 civarında olup, farkına vardığında, makinenin çalışma etkinliğini arttırma gayreti içine girmiştir. Ortalama plan dışı verimsiz süreler %19,6 ile en yüksektir. Planlı yardımcı faaliyetleri dahi 5 dakika yerine 10 dakika gibi uzun sürede yapacak bir tempoda

8 çalışmaktadır. Daha sonraki görüşmelerde, bazı kişisel problemleri olduğunu beyan etmiştir. Bu personel, aylık ortalama %23,5 etkinlikte çalışmayı sürdürürse, aylık TL maaş almaktadır. Bu tempoda makineyi kullanmaya devam etmiş olsaydı işletmeye aylık maaş tutarı 1400/0,235= TL lik bir değere ulaştırmış olacaktı. Etkin olmayan süresi %19,6 dır. Günlük 8 saatlik mesaisinin 1,5 saatinin boş geçmesi demektir. Şekil 2.deki çizelgede diğer personelin değerlerini mukayese etmek daha kolaydır. Şekil 2. İş örneklemesinde planlı etkin (A) ve plansız-verimsiz (C) % süreler Ayrıca 8 personele ait süreler incelendiğinde planlı etkin sürelerin ortalaması %59,9 ile düşük olarak değerlendirilir. (Tablo 5.) 5 kişinin etkin süreleri ortalamanın altındadır. Etkin olmayan süre ortalaması %9,9 olan bu 8 kişinin boşta geçen süreleri ortalama 47 dakika olarak hesaplanır. Bu ise %40 lık düşük bir tempo karşılığında, fazladan %10 ödeme anlamına gelmektedir. Firma bu şartlarda kârlarını düşürerek, sürdürülebilir geleceği kaybedebilir. İşletmeler yeni teknolojilere Yüksek devirli CNC ler gibi yatırım yaparak, rekabette geri kalmamak için büyük gayret göstermektedir. Ancak teslim ettiği tezgâh operatörlerinin temposu düşükse, istenilen başarılı rekabetin gerçekleşmesi mümkün değildir. Bu tezgâhlarda çalışanlar motive edilip, kontrol altında tutularak, tezgâh verimliliğinin mutlaka arttırılmasına dikkat edilmelidir. Bu tür tempo düşüklüğünün nedenleri konusunda daha detaylı araştırmalar yapılmalı, yaşı gereği hareketleri yavaşlayan, yavaş karar verebilen, görme melekeleri azalan, depresyon dâhil kişisel tempo düşürücü psikolojik sorunlar ve çözümleri, önem sırasına göre belirlenmeli, üretim artışına katkı sağlanmalıdır. 5. KAYNAKÇA 5.1. Güner, M., Yaşatan, İ., İlleez, A.A.,(2007) Bir Konfeksiyon İşletmesinde Ofis Çalışanlarının Kayıp Zamanlarının, İş Örneklemesi Yöntemiyle Belirlenmesi itmmob Tekstil Mühendisleri Odası, Tekstil ve Mühendis Yıl 14 Sayı Güngör. F. (2008), İş Etüdü- Yayımlanmamış Ders notları M.Ü. Teknik Bilimler Meslek Yüksek Okulu, Makine Bölümü. İstanbul 5.3. Kanawaty, G., (2004), İş Etüdü, Çev. Zuhal AKAL, MPM Yayınları, No:29, Ankara 5.4. MPM (1991), İş Etüdü MPM 29 No.lu yayın, "Genişletilmiş ve Düzeltilmiş İş Etüdü" kitabı, 5.5. MPM-REFA, (1988), İş Etüdü Yöntem Bilgisi, Kitap 2 Veri Saptama, MPM Yayınları, Ankara. s Timur, H., (1984), İş Ölçümü, İş Planlaması, Verimlilik, Türkiye ve Orta Doğu Amme İdaresi Enstitüsü Yayınları, No: 207, Ankara.