Anahtar Sözcükler: Fikri Mülki Sınai Hakları, Konsorsiyum Anlaşması, Sözleşme, Uyuşmazlık.

Transkript

1 Ortaklı Ar-Ge Projelerinde Fikri Mülki Sınai Haklar Üzerine Bir İnceleme Arzu Erol 1 1 FMV Işık Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, İşletme Anabilim Dalı, İstanbul arzu.erol@isik.edu.tr, Özet: Birden fazla şirket ya da kurumun müşterek olarak yürüttükleri, ortaklı Ar-Ge Projelerinde Fikri Mülki Sınai Hakları üzerine olabilecek sorunların çözümü teknik, finansal ve hukuki olarak önemli bir konudur. Bu hakların paylaşımları bu tarz projelerde çeşitli sözleşmelerle çözülmektedir. Çalışmamızda, yerel ve uluslararası Ar-Ge Projeleri açısından bu konu irdelenmiştir. Model olarak, TÜBİTAK Teknolojik Yenilik Daire Başkanlığı (TEYDEB) tarafından fonlanan 1501 ve 1509 programı projeleri ve Avrupa Komisyonu tarafından fonlanan Ufuk 2020 (Horizon 2020) programı projeleri incelenmiştir. Olası Fikri Mülki Sınai Haklarla ilgili sorunlar üzerine bir analiz yapılmıştır. Anahtar Sözcükler: Fikri Mülki Sınai Hakları, Konsorsiyum Anlaşması, Sözleşme, Uyuşmazlık. A Comparative Study on Intellectıal Property Rights Problem Solutions of Research & Development Projects Abstract: Birden fazla şirket ya da kurumun müşterek olarak yürüttükleri, ortaklı Ar-Ge Projelerinde Fikri Mülki Sınai Hakları üzerine olabilecek sorunların çözümü teknik, finansal ve hukuki olarak önemli bir konudur. Bu hakların paylaşımları bu tarz projelerde çeşitli sözleşmelerle çözülmektedir. Çalışmamızda, karşılaştırmalı olarak yerel ve uluslararası Ar-Ge Projeleri açısından bu konu irdelenmiştir. Model olarak, TÜBİTAK Teknolojik Yenilik Daire Başkanlığı (TEYDEB) tarafından fonlanan 1501 ve 1509 programı projeleri ve Avrupa Komisyonu tarafından fonlanan Ufuk 2020 (Horizon 2020) programı projeleri incelenmiştir. Olası Fikri Mülki Sınai Haklarla ilgili sorunlar üzerine karşılaştırmalı bir analiz yapılmıştır. Keywords: Fikri Mülki Sınai Hakları, Konsorsiyum Anlaşması, Sözleşme, Uyuşmazlık.

2 1. Giriş Çok Ortaklı Ar-Ge Projesi nedir? Fikri Mülki Haklar nedir? İngilizcesi Intellectual Property Rights (IPR) Türkiye deki IRP Helpdesk sorumlusu Ege Üniversitesi Teknoloji Transfer Ofisi (EBiltem) ve İstanbul Sanayi Odası Avrupa Komisyonunun adresli bir web portalı mevcut bu portal üzerinden anlaşmaları yükleyerek 3 gün içerisinde yorumlarını isteyebiliyoruz. Bu çalışma neden yapılmıştır. Üniversiteler, Ar-Ge Merkezleri, Teknoloji Transfer Ofisleri, Araştırmacılar, Proje Yürütücüleri için bir bilgi kaynağı. 2. Avrupa Komisyonu Horizon 2020 programının Fikri Mülki Haklar konusuna bakışı Hazırladığımız çeviri buraya formatlanacak. DESCA Çerçeve Sözleşmesi 8. Bölüm: Proje Çıktılarının Sahipliği ile ilgilenir. 8.0: Temel Kural Şudur. Bir çıktının sahibi o çıktıyı üretendir. 8.1 Müşterek Mülkiyet 1. Seçenek: Eğer tarafların aralarında başka bir sözleşme yoksa: - Tarafların her biri ticari olmayan araştırma aktivitelerinde projeye ait sonuçları, karşı tarafa haber vermeden ve herhangi bir ücret ödemeden kullanabilirler. - Tarafların her biri proje çıktılarını sahipliği olan diğer tarafa 45 takvim günü önceden yazılı bildirim yapacak ve adil ve makul bir bedel karşılığında üçüncü bir tarafa ona özel olmayan (non-exclusive) bir şekilde (lisans hakkı yalnızca 3. Tarafın olmayacak şekilde) kullandırılabilir. 2. Seçenek: Müşterek sahiplik olması durumunda taraflardan her biri ortak sonuçları 3. Bir tarafa ona özel olmayacak bir şekilde lisanslarken karşı taraftan yazılı onay almadan veya herhangi bir bedel ödemeden veya mahsuplaşmadan kullanabilirler. Bu durum ancak bütün haklarla alakalı maliyetlerin önceden tarafların bedel karşılığında birbirleri ile mutabakata varması durumunda geçerlidir. 8.2 Sonuçların Devri (Transfer of Results) Horizon 2020 Ana Sözleşmesinin (Grant Agreement) 30. Maddesinde tanımlanmaktadır Eğer 3. Bir tarafa basitleştirilmiş bir devir hakkı (simplified transfer) tanınması öngörülüyorsa 3. Tarafın bilgileri konsorsiyum sözleşmesinin Ek 3. Maddesinde tanımlanır. Diğer bütün 3. Taraflar Horizon 2020 Ana Sözleşmesinin maddesinde tanımlanan koşullarla yükümlüdür Devralan taraf devir anında diğer taraflar bu devirden ve onların kendi haklarını etkilemeyeceğinden haberdar eder. Ek 3. Maddeye sözleşmenin imza tarihinden sonra herhangi bir 3. Tarafın eklenmek istenmesi durumunda konsorsiyum anlaşmasında tanımlanan Genel Kurul ın kararı gereklidir Taraflardan herhangi biri kısmen ya da tamamen başka bir firmaya stılırsa 45 takvim günü önceden bu devirden diğer tarafların yazılı olarak bilgilendirilmesi gerekmektedir Taraflardan herhangi birisi proje çıktılarına erişim hakkı istediği sürece yukarıda tanımlanmış olan zorunluluklar devam eder. 8.3 Bilginin Yayımı Tarafların Kendi Elde Ettiği Sonuçlardan Bilginin Yayımı Proje süresince ya da proje bitiminden sonraki bir yıl içerisinde ilgili tarafların elde

3 ettiği sonuçların yayımı (sadece bilimsel yayın ve sunumlar değil ilgili bütün yayınlar) ana sözleşmenin maddesine göre düzenlenir. Buna göre 45 takvim günü öncesinden yayını yapacak olan taraf diğer taraflara yazılı olarak bildirmek zorundadır. Planlanan yayına herhangi bir itiraz olması durumunda bu itiraz ana sözleşmeye istinaden proje koordinatörüne veya yayın yapacak tarafa ilk bildirim tarihinden itibaren 30 takvim günü içinde yapılır. Bu süre içerisinde herhangi bir itiraz yapılmaz ise kabul edilmiş sayılır Bir itiraz ancak şu durumlarda haklı görülür: a) İtiraz eden tarafın sonuçları ya da proje öncesi aktyapısı (background) olumsuz yönde etkileniyorsa b) İtiraz eden tarafın proje sonuçlarıyla veya proje önerisi altyapısı ile ilişkili olan akademik ya da ticari çıkarları mantıklı ve önemli bir şekilde zarar görüyorsa İtiraz başvurusu gerekli değişiklikler ile ilgili kesin talepler içermelidir İtiraz edilmesi durumunda ilgili taraf kanıtlanan itiraz taleplerini uygun bir süre içerisinde cevaplamalıdır ve eğer gerekli değişiklik tedbirleri alınmışsa, itiraz eden taraf mantıksız bir şekilde itirazına devam edemez. İtiraz eden taraf itiraz süresinden itibaren 90 günden çok olmamak kaydıyla yayın ertelemesi talep edebilir. İtiraz eden tarafın gizli kabul ettiği bilgi istediği şekilde yayından çıkarılması durumunda 90 günlük süre sonunda yayına izin verildiği varsayılır Herhangi bir diğer tarafın henüz basılmamış sonuçları veya altyapısı ile ilgili bilginin yayımı Eğer bir taraf diğer tarafın sonuçları ya da altyapısı ile ilgili yayım çalışması henüz basılmamışsa çalışmanın sahibi tarafın yazılı onayı olmadan böyle bir aktivitede bulunamaz İşbirliği Zorunlulukları Taraflar herhangi bir ön çalışma, yayın, tez ya da tez savunması için yapılacak çalışmalarda kendi sonuçları veya altyapıları ile alakalı gizlilik ve yayın gözden geçirmelerini makul sürelerde yapmak ve bu anlaşmada tanımlandığı şekilde işbirliği yapmak ile yükümlüdür İsimlerin, Logoların ve Ticari Markaların Kullanımı Reklam, İlan veya herhangi bir şekilde bir tarafın logosu veya ticari markası yazılı onay olmadan diğer bir taraf için kullanılamaz. (Seçenek 8.4) Özel Lisanslama (Exclusive Licencing Herhangi bir taraf kendi sonuçlarını özel bir lisans modeli ile lisanslamak isterse ana sözleşmenin maddesine göre projenin diğer taraflarına 45 gün içerisinde yazılı olarak bildirir. Burada tanımlanan 45 günlük süre içerisinde ilgili taraflardan olumlu ya da olumsuz bir yanıt gelmemesi durumunda karşı tarafın talebi kabul ettiği varsayılır. 3. Tübitak-TEYDEB 1509 Programının (Eureka projeleri) Fikri Mülki Haklar konusuna bakışı 3.1 Eureka Projelerinin Etiketlenmesi Daha kısa bir bölüm Eureka Ağı (Network) Uluslararası Projelerin fonlandığı bir diğer fon mekanizmasıdır. Buna göre önce projeler uluslararası kuruluşlara sunulur. Bu kuruluşlar tarafından fonlanmaya layık görülürse projeye Eureka etiketi verilmiş olur (labelled Project). Etiketlenmiş Proje Tübitak TEYDEB 1509 programına başvurarak Ar-Ge hibesini alır. Eureka Ağının kümelerinden Yazılım Tabanlı Sistemler (Software Intensive Systems) için olan küme olan ITEA3 kümesi Fikri Mülki Haklar konusunu Proje İşbirliği Sözleşmesinde (Project Cooperation

4 Agreement-PCA) 7. Maddede tanımlanan hükümlerle bu konuyu çözmeye çalışır. Bu madde ITEA3 Çerçeve Sözleşmesi 9. Maddesine referans vermektedir. Çerçeve Sözleşmede bu konular şu şekilde çözülmektedir: Proje öncesindeki bilgi birikimi temel olarak ilgili tarafın kendisine aittir. Proje İşbirliği Sözleşmesi kapsamında ayrıca karara bağlanmadıysa; proje kapsamında ortak olarak elde edilen herhangi bir çıktı tarafların sahipliğindeki parçalara ayrılamıyorsa ITEA3 açısından ilgili tüm taraflar için eşit müşterek sahiplik söz konusudur. ITEA3 proje ortakları, müşterek sahiplik durumu olan buluşların patentlenmesi konularını her durum için ayrı değerlendirmek üzere bu konuyu kendi aralarında önceden anlaşarak çözmeye çalışırlar. Taraflar arasında başka bir anlaşma olmaması durumunda müşterek sahiplik söz konusu olan proje çıktıları için herhangi bir finansal yükümlüğe girmeden bu müşterek sahiplik haklarını sürdürebilirler. Projelerde yeni çıktı olması durumunda buradaki haklar ilgili çıktıyı üreten taraflara aittir. 3.2 Etiketlenen Projelerin Yerel Olarak Desteklenmesi Tübitak yasası ve TEYDEB in yönetmeliği hakların proje ortaklarına devrolduğunu ve buradaki düzenlemeleri ilgili tarafların kendi arasındaki yapacakları bir ek sözleşme ile çözmesi gerektiğini belirtiyor. Ek bir sözleşme yapılmaması durumunda Eureka kümesinin Project Cooperation Agreement ında yapılan düzenleme geçerli oluyor. 4. Tübitak-TEYDEB 1501 Programının Fikri Mülki Haklar konusuna bakışı Tübitak yasası ve TEYDEB in yönetmeliği hakların proje ortaklarını devrolduğunu ve buradaki düzenlemeleri ilgili tarafların kendi arasındaki yapacakları bir ek sözleşme ile çözmesi gerektiğini belirtiyor. 5. Üç Proje tipi için karşılaştırma 6. Sonuç 7. Kaynaklar [1] Akao,Y., "Quality Function Deployment- Integrating Customer Requirement In to Product Design", Productivity Press, Massachusetts, (1990). [2] Bergquist, K. and Abeysekera, J., "Quality function deployment (QFD)-A means for developing usable products", International Journal of Industrial Ergonomics, 18: (1996). [3] Bevan,N., "Quality in use: meeting user needs for quality", The Journal of Systems and Software, 49(1): (1999). [4] Bossert, J., "Quality Function Deployment", ASQC Press, Mc Graw Hill,New York, 38 (1991). [5] Cengiz, Y.B., Yayla, Y., "Rekabet Üstünlüğü için Modern Yaklaşımlar", Tüsiad- Kalder 6. Ulusal Kalite Kongresi- Tebliğlerve Özgeçmişler, , İstanbul, [6] Cohen, L., "Quality function deployment: How to make QFD work for you", Addison- Wesley, MA. 11, 32-33, 210 (1995). [7] Cole, G.,F., "Market-driven customer manuals using QFD", Proceeding of the AUTO-FACT' 90 Conference, USA, 31-35,(1990)

5 [8] Cristiano, J.J., Liker, J.K. and White, C.C., "Customer-driven product development through quality function deployment in the US and Japan", Journal of Product Innovation Management, 17(4): (2000). [9] Güllü,E., Ulcay,Y.,"Kalite fonksiyon yayı-lımı ve bir uygulama", Uludağ Üniversitesi Mühendislik-Mimarlık Fakültesi Dergisi, 1: 71 (2002). [10] Kağnıcıoğlu, "Ürün Tasarımında Kalite Fonksiyon Yayılımı",İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, Uludağ Üniversitesi, 1: (2002). [11] Kahraman, C., Ertay, T., Büyüközkan, G., "A fuzzy optimization model for QFD planning process using analytic network approach", European Journal of Operation Research, 171: (2006). [12] Khoo, L. P., & Ho, N. C., "Framework of a fuzzy quality function deployment system", International Journal of Production Research, 34(2), (1996). [13] Kwong, C.K., Chen. Y, Bai, H., Chan, D.S.K., "A methodology of determinating aggregated improtance of engineering charistics in QFD", Computers&Industrial Enginnering,Article pres,(2007) [14] Maddux, G.A., Amos R.W. ve Wys-kıd A.R., "Organisations Can Apply Quality Function Deployment as Strategic Planning Tool", Industrial Engineering, September, (1991). [15] Morris, L.J., Morris, J.S., "Introducing Quality Function Deployment in the Marketing Classroom", Journal of Marketing Education, Vol.21, no.2: (1999).