Mali İzleme Ön Değerlendirme Raporu Ekim 2005 Eylül Bütçe Sonuçları ve 2006 Yılı Bütçesi

Transkript

1 economicpolicyresearchinstitute ekonomipolitikalarıaraştırmaenstitüsü Mali İzleme Ön Değerlendirme Raporu Ekim 2005 Eylül Bütçe Sonuçları ve 2006 Yılı Bütçesi Yönetişim Etütleri Programı uğur mumcu caddesi 80/3 g.o.p ankara türkiye tel: fks: e-posta:

2 2005 TEPAV EPRI Bu rapordaki tüm bilgiler kaynak gösterilmesi kaydıyla kullanılabilir. 2/18

3 I Eylül Ayı Sonuçları A. Bütçe Dengesi ve Faiz Dışı Fazla Performansı: Eylül ayı bütçe sonuçlarına göre Konsolide Bütçe dengesi kümülatif 8,2 milyon YTL tutarında gerçekleşmiştir. Bu açık düzeyi bir önceki yılın aynı dönemine göre %61,1 oranında bir iyileşmeye karşılık gelmektedir. Bütçe dengesinde ortaya çıkan bu gelişmenin temel nedeni önceki raporlarda da vurguladığımız üzere faiz oranlarındaki düşme ile kurdaki değişmeden kaynaklı olarak faiz giderlerinde bir önceki yıla göre ortaya çıkan %22 oranındaki düşmedir. Hazine nakit dengesi ise nakit dengesinin hesaplanmasında kullanılan tablolar henüz açıklanmadığı için belli değildir. 1 Tablo 1. Eylül 2005 Konsolide Bütçe Gerçekleşmeleri (milyon YTL) Ocak-Eylül 2004 Ocak-Eylül Bütçesi Artış Oranı (%) Bütçeye Göre Gerçekleşme Oranları Ocak-Ağustos Ocak-Ağustos Bütçe Harcamaları ,8 67,3 66,6 1. Faiz Dışı Harcamalar ,0 66,4 69,0 Personel Giderleri ,4 76,9 76,0 Sosyal Güv.Kur. Devlet Primi ,5 78,0 74,1 Mal ve Hizmet Alımları ,0 43,5 51,2 Cari Transferler ,7 76,4 81,2 Sermaye Giderleri ,7 50,5 49,7 Sermaye Transferleri ,2 42,5 97,7 Borç Verme ,6 36,7 42,5 Yedek Ödenekler ,8 2. Faiz Giderleri ,0 68,4 62,4 Bütçe Gelirleri ,7 76,6 75,5 1. Genel Bütçe Gelirleri ,7 75,9 75,5 Vergi Gelirleri ,0 73,0 73,0 Vergi Dışı Gelirler ,8 92,3 87,0 Sermaye Gelirleri ,5 21,7 50,8 Alınan Bağış ve Yardımlar ,1 2. Katma Bütçe Öz Geliri ,5 166,3 74,2 Bütçe Dengesi ,1 46,0 28,1 Faiz Dışı Denge ,2 119,2 99,0 IMF Tanımlı Faiz Dışı Denge ,9 99,7 87,8 Kaynak: Maliye Bakanlığı ve Hazine Müsteşarlığı Ocak-Ağustos Bütçe Gerçekleşmeleri Not: Alınan bağış ve yardımlarla ilgili rasyolar başlangıç bütçesine göre çok yüksek oranda değişim gösterdiği için tabloya bu oranlar yanstılmamıştır. Faiz dışı harcamalardaki artış oranının başta vergi gelirleri olmak üzere bütçe gelirlerindeki artış oranının üzerinde gerçekleşmesi Eylül ayında da devam etmiştir. 1 Hazine nin düzenli olarak açıkladığı web sayfasındaki Konsolide Bütçe nakit dengesi rakamları ile Kamu Hesapları Bülteni kitap olarak çıktığında avanslardaki değişime ilişkin değerlendirmeler daha ayrıntılı yapılacaktır. 3/18

4 Toplam bütçe giderleri %2,8 oranında artarken faiz dışı giderlerdeki artış oranı ortalama yıllık enflasyonun çok üstünde %23 oranında gerçekleşmiştir. Harcamalardaki artış program tanımlı gelir ile program tanımlı harcamalardaki artış oranları arasındaki farklılığa baktığımızda kendisini daha iyi göstermektedir. Program tanımlı harcamalardaki artış oranı program tanımlı gelirlerdeki artış oranının 6,2 puan üzerinde gerçekleşmiştir. Bir önceki raporda vurguladığımız şekilde gelecek aylarda aradaki farkın, mevsimsel olarak harcamaların gelirlere oranla daha hızlı artması nedeniyle artma riski gerçekleşmeye başlamıştır. Tablo 2. Eylül Konsolide Bütçe Program Tanımlı Harcama ve Gelir Gerçekleşmeleri (milyon YTL) Artış Oranı (%) Program Tanımlı Harcama ,5 Program Tanımlı Gelir ,3 Program Tanımlı Denge ,9 Geçen yıl 3,2 milyon YTL olan program tanımlı faiz dışı fazla ile bütçenin Maliye tanımlı faiz dışı fazla büyüklükleri arasındaki fark bu yılın aynı döneminde %87 oranında artarak 5,9 milyon YTL ye çıkmıştır. B. Bütçe Giderleri Konsolide bütçe harcamalarının %66,6 sı ilk dokuz ay sonunda kullanılmıştır. Faiz dışı harcamalar açısından bakıldığında bu oran %69 oranında çıkmaktadır. Geçen yılın aynı dönemine göre faiz dışı harcamalarının ödeneklere göre kullanımı özellikle cari transferler ile mal ve hizmet alımlarındaki artışların etkisiyle bu sene yaklaşık 3 puan artmıştır. Ödeneklerin yüksek kullanımı kendisini 2004 Eylül Eylül döneminde yaşanan harcama artışının programlanan harcama artışından daha yüksek olmasında göstermektedir. Gerçekleşen artış faiz dışı harcamalarda %23 oranında olurken bu 2005 programında %18,5 oranında öngörülmüştü (bakınız ek 3). Cari transferler kalemi özellikle sosyal güvenlik kurumlarına yapılan transferlerden dolayı ortalamanın üzerinde %25,7 oranında çıkmıştır. Cari transferlerin toplam faiz hariç harcamalar içindeki ağırlığının toplam ödenekler içinde %35 e yaklaştığı düşünüldüğünde buradaki 4/18

5 sapmanın mali etkisi daha iyi anlaşılacaktır. İlk dokuz ayın sonunda ek 3 den de görüleceği üzere faiz dışı harcamalar, cari transferler ve sermaye giderleri başta olmak üzere programlananın üzerinde gerçekleşmektedir. Faiz dışı harcamalara katkı yapan temel harcama kalemleri açısından bakıldığında, en büyük payın personel harcamaları ile sosyal güvenlik kurumlarına yapılan transfer harcamalarına ait olduğu izleyen tablodan açıkça görülmektedir. Tablo 3. Konsolide Bütçe Faiz Dışı Harcamaların Yüzde Dağılımı ve Faiz Dışı Harcamalardaki Artışa Katkı FDH'ın Yüzde Artış Oranına Faiz Dışı Harcamalar (FDH) Personel Mal ve Hizmet Alımları Sağlık Cari Transferler Sosyal Güvenlik Kurumları Tarımsal Destekleme Sermaye Giderleri Diğer Dağılımı Katkı 100,0 23,0 40,1 9,2 10,8 2,5 3,7 0,9 38,5 8,9 25,8 5,9 4,4 1,0 7,3 1,7 3,3 0,8 İlk dokuz aylık uygulamalar sonucunda bütçe giderleri içinde esnekliğin olmadığı harcamaların payı % 79,2, esnekliğin olduğu harcamaların payı ise % 20,8 oranında gerçekleşmiştir. Maliye politikasının kontrol edilebilir etkinliğini gösteren esnekliğin olduğu harcamaların bütçe içindeki payının %20 ler düzeyinde olması bütçenin zaman içinde politika uygulama yeteneğinin azaldığını ve bu durumu Eylül ayı içinde de değiştirecek bir gelişmenin olmadığını göstermektedir. 5/18

6 Grafik 1. Bütçe İçinde Esnekliği Olmayan Harcamaların Payı (%) 82,0 80,0 78,0 76,0 74,0 72,0 70, (Ocak- Eylül) C. Bütçe Gelirleri Konsolide bütçe gelirleri bir önceki yılın aynı dönemine göre Eylül ayında kümülatif olarak %19,7 oranında bir artış göstermiştir. Vergi gelirlerinde yaşanan artış oranı %20 olmuştur. Kurumlar vergisinde geçici vergi tahsilatında bir önceki yılın aynı dönemine göre yaşanan ortalamanın üstünde artış gelir üzerinden alınan vergilerin ortalamanın çok daha altına düşmesine engel olmuştur. Motorlu taşıt araçları ile petrol ve doğalgaz ürünleri üzerinden alınan ÖTV tahsilatındaki artış Ağustos ayında olduğu gibi Eylül ayında da ÖTV de yaşanan artış oranının ortalamanın üstünde çıkmasına neden olmuştur. Dolaylı vergilerin payındaki artış eğilimi Eylül ayı sonunda da devam etmiş, toplam vergi gelirleri içinde dolaylı vergilerin payı %70 oranını aşmıştır. Böylece bir önceki yılın aynı dönemine göre 1 puanın üzerinde dolaylı vergiler lehine vergi gelirleri dengesinde bozulma yönündeki gelişme devam etmiş görünmektedir. 6/18

7 Grafik 2. Konsolide Bütçe Vergi Gelirlerinin Dolaylı Dolaysız Gelişimi (Ocak-Eylül) Dolaylı Dolaysız Sonuç olarak; Mali İzleme Raporlarında baştan beri tekrarladığımız gibi yılın ilk dokuz ayı sonunda, gelecek aylarda artmaya başlayacak olan faiz dışı harcamalarda görülecek olası artışın dolaysız vergi tahsilatındaki artış oranının üstünde gerçekleşecek olması nedeniyle harcamaların finansmanının dolaylı vergilere ağırlık veren bir vergi politikası ile 2005 sonuna kadar devam edeceğini bu öngörmek yanlış olmayacaktır. 7/18

8 II Yılı Bütçe Tahminlerinin Mevcut Veriler Çerçevesinde İlk Değerlendirilmesi Bütçenin Kapsamı Farkı Üzerine Bazı Önbulgular 2006 yılı bütçesi Anayasanın 161inci maddesi gereğince 17 Ekim 2005 tarihinde Parlamentoya sunulmuştur sayılı Kamu Mali Yönetimi ve Kontrol Kanununun 16, 17 ve 18 inci maddeleri çerçevesinde, bütçe tasarısı geçmiş yıllardan farklı olarak merkezi yönetim bütçe tasarısı olarak hazırlanmıştır. Bütçe tasarısı ile birlikte Parlamentoya bütçenin sunulması ve parlamentoda genel kurulda görüşülmesi sürecine ilişkin Anayasa değişikliğini öngören tasarı da Meclise sunulmuştur. Yine 5018 sayılı kanunun bütçenin kapsamı, uygulaması ve kontrolü dahil bazı maddelerinin değiştirilmesine yönelik bir tasarı da bütçe tasarısının sunulmasından sonra Meclise verilmiştir. Bu tasarılara ilişkin kapsamlı değerlendirmeler Kasım ayının ilk haftası içinde yayınlanacak Ekim ayı ana değerlendirme raporunda ayrıca yapılacaktır. Sunulan bütçe tasarısının makro ekonomik çerçevesi, orta vadeli mali program ve mali planla ilişkisi, bütçenin kapsamı ve 5018 sayılı kanunun ilgili maddelerine uygunluğu konusunda değerlendirmeler yine Ekim ayı raporunda gelir, harcama ve bütçe dengesine yönelik değerlendirmelerle birlikte verilecektir. Ancak bu aşamada kamuoyunu ve kamu maliyesi ile ilgilenen ekonomi yazarlarını meşgul eden bazı konularda eldeki mevcut bilgiler ve veriler çerçevesinde bütçenin bir ön değerlendirmesini izleyen paragraflarda yapmak istiyoruz yılı merkezi yönetim bütçesi 174,34 milyar YTL tutarında toplam ödenek ve 156,85 YTL tutarında toplam bütçe geliri hedefi ile parlamentoya sunulmuştur. Bütçe açığı ise 17,49 milyar YTL düzeyinde öngörülmüştür. Söz konusu bütçe büyüklükleri ile ilgili en göze çarpan ve analiz eksikliğine yol açtığı ifade edilen husus bütçe içine alınan bazı kurum ve kuruluşlar nedeni ile bütçenin kalemlerinin geçmiş yıllarla karşılaştırma olanağının kalmadığı yönündedir. Gerçekten de merkez yönetim bütçe büyüklükleri kapsam ve uygulama farklılığı nedeniyle önceki yıllar konsolide bütçe büyüklüğünden oldukça farklı bir yapı 8/18

9 taşımaktadır. Açıklanan bütçe büyüklüklerinin önceki yıllarla karşılaştırmalı değerlendirmesini yapabilmek için öncelikle 2006 bütçe büyüklüklerinin önceki yıllar verilerinin sunulduğu baza çekilmesi gerekmektedir. Ancak bu şekilde öngörülen mali büyüklüklerin makro mali çerçevede içinde değerlendirilmesi ve hedeflerin uygulanan istikrar programına olan katkısının anlaşılması mümkün olabilecektir. Özellikle Yüksek Planlama Kurulu tarafından kamu kesimi mali büyüklüklerine ilişkin tabloların şimdiye kadar sürdürülen bütçe geleneğimizin aksine açıklanmamış olması bu ihtiyacı daha da kaçınılmaz kılmaktadır. 2 Böyle bir durumda aslında ekonomi yönetiminden sorumlu birimlerin bütçe verilerinin kapsamının değiştiği bir ortamda bu verileri karşılaştırabilir kılabilecek şekilde kamuoyuna ve analistlere bu çerçeveyi sunmaları beklenirken bu konuda henüz bir açıklama yapılmamış olması karşısında TEPAV olarak bu verilerin karşılaştırmasını yapacak ve kamuoyuna bu konuda bir fikir vermeyi amaçlayan bir çabayı üstlenmeyi amaçlamış bulunmaktayız. Bu çerçevede, öncelikle Bakanlar Kurulunun Parlamentoya sunduğu bütçe dokümanları çerçevesinde merkezi yönetim bütçe tasarısı önceki yıllar bazına (konsolide bütçe) getirilmiş ve iki ayrı bazda bütçe büyüklüklerine ve programın temel maliye politikası hedefi olan faiz dışı fazlaya (maliye tanımlı ve IMF tanımlı) bakılmıştır. Bütçe verilerinin hesaplamayı yapmak için istenen detayda bazı bilgileri vermemesi nedeniyle yapılan düzeltmelerde aşağıda sıralanan temel varsayımlarda bulunulmuştur: 3 - Geniş tanımlı merkezi yönetim bütçesi içinde yer alan ancak geçen yıllarda kapsamda yer almayan özel bütçeli kuruluşlar ile düzenleyici ve denetleyici kuruluşların gelir ve harcamaları Meclise sunulan bütçe büyüklüklerinden düşülmüştür. - Geçen yıllardan farklı olarak önümüzdeki sene GFS uygulamaları kapsamında mahalli idarelere merkezi yönetim bütçesi vergi gelirlerinden ayrılan payların Meclise sunulan bütçede hem vergi gelirleri içinde yer alması (vergi gelirlerinin gayrisafi gösterilmesi) hem de cari transferler kaleminden 2 Bu konuya ilişkin bir değerlendirme yine Ekim ayı raporunda yapılacaktır. 3 Yapılan düzeltmede, SSK Hastanelerinin Sağlık Bakanlığına devredilmesi, Köy Hizmetlerinin kapatılması nedeniyle bu hizmetlerin bir kısmının il özel idarelerine aktarılması gibi politika değişiklikleri bu aşamada dikkate alınmamıştr. 9/18

10 belediyelere ödeme olarak gösterilmesi uygulamasına geçileceği anlaşılmaktadır. Bu tutarlar (tahmini olarak 14,1 milyar YTL) önceki yıl bazına göre yapılan hesaplamada dikkate alınmamıştır. - Bu hesaplamalarda sisteme yeni ilave edilen özel bütçeli kuruluşların gelir ve giderlerinin ayıklanmasında önceki yıllardaki trendler dikkate alınmıştır. Maliye Bakanlığının parlamentoya ve kamuoyuna daha sonraki aşamalarda ayrıntılı olarak sunacağı bilgilerle hesaplama daha doğru bir baza çekilecektir. Dolayısı ile aşağıda sunduğumuz açıklamalar olabildiğince eldeki verilerle kamuoyunu aydınlatma amacına güden endikatif açıklamalar olarak değerlendirilmelidir. Yapılan düzeltmeler sonucunda izleyen tabloda gösterildiği şekilde önce önceki yıl bazlı konsolide bütçe büyüklükleri 2006 yılı için hesaplanmış, ardından da bu büyüklüğe yeni eklenen kurumların mali büyüklüklerinin ilavesi ile birlikte 2006 yılında yeni tanım kapsamındaki merkezi yönetim bütçesi bulunmuştur. Bütçe büyüklüklerinin bu şekilde iki farklı kapsama ayrıştırılması sonrasında ise faiz dışı fazla hedefi hem IMF tanımlı hem de Maliye Bakanlığı tanımlı olmak üzere eldeki bilgilerin ışığında hesaplanmıştır. Buna göre, konsolide bütçe bazında bütçe gideri 156,7, bütçe geliri ise 140 milyar YTL tutarında tahmin edilmiştir. Toplam bütçe giderleri 2005 yılına göre %0,7, faiz dışı ödenekler ise hem ortalama enflasyonun hem de bütçe gelirlerindeki artış oranının üzerinde %11,3 oranında artmış gözükmektedir. GSMH ya oran olarak faiz giderlerindeki düşüşün etkisiyle toplam giderler üç puan azalırken, faiz dışı ödenekler ise 2005 yılında çıktığı artış düzeyini korumuş gözükmektedir. 10/18

11 Tablo Merkezi Yönetim Bütçe Büyüklükleri: Merkezi Yönetim Bütçesi ve Önceki Yıl Bazlı Düzeltilmiş Bütçe milyar YTL GSMH'ya Oran Olarak (%) 2006 (BT) 2006 (BT) (B) Önceki Yıllar İlave Merkezi (B) Önceki Yıllar İlave Merkezi 2005 Bazında Kurumlar Yönetim Bazında Kurumlar Yönetim Yüzde Artış 2006 (BT) Önceki Yıllar Bazında Merkezi Yönetim Toplam Bütçe Giderleri 140,2 155,6 156,7 17,6 174,3 32,7 32,1 29,1 3,3 32,3 11,0 0,7 12,0 Faiz Dışı Harcamalar 83,7 99,2 110,4 17,6 128,1 19,5 20,4 20,5 3,3 23,8 18,5 11,3 29,1 Personel Giderleri 28,9 31,9 35,2 0,8 36,0 6,7 6,6 6,5 0,1 6,7 10,2 10,4 12,9 Sosyal Güvenlik Prim Ödemeleri 4,0 4,3 4,9 0,1 5,0 0,9 0,9 0,9 0,0 0,9 7,7 12,6 14,8 Mal ve Hizmet Alımları 12,6 14,4 16,8 0,9 17,7 2,9 3,0 3,1 0,2 3,3 14,9 16,6 22,7 Faiz Gideri 56,5 56,4 46,3 0,0 46,3 13,2 11,6 8,6 0,0 8,6-0,1-18,0-18,0 Cari Transferler 27,7 32,5 34,9 14,3 49,1 6,4 6,7 6,5 2,6 9,1 17,5 7,3 51,2 SSK + Bağ-Kur 11,1 12,6 13,5 13,5 2,6 2,6 2,5 2,5 13,4 7,0 7,0 Emekli Sandığı 7,8 8,9 9,8 9,8 1,8 1,8 1,8 1,8 14,0 10,6 10,6 Tarımsal Destekleme 3,1 3,5 4,0 4,0 0,7 0,7 0,7 0,7 12,3 16,3 16,3 Diğer 5,7 7,6 7,6 14,3 21,8 1,3 1,6 1,4 2,6 4,0 33,1 0,0 188,3 Sermaye Giderleri 8,0 10,1 11,3 1,2 12,5 1,9 2,1 2,1 0,2 2,3 26,3 12,1 23,6 Sermaye Transferleri 0,4 1,1 1,4 0,4 1,8 0,1 0,2 0,3 0,1 0,3 148,8 29,3 68,5 Borç Verme 2,1 2,8 4,2 0,1 4,3 0,5 0,6 0,8 0,0 0,8 35,2 49,7 51,6 Yedek 0,0 2,1 1,7 1,7 0,0 0,4 0,3 0,3 5407,2-17,1-17,1 Bütçe Gelirleri 109,9 126,5 140,0 16,9 156,9 25,6 26,1 26,0 3,1 29,1 15,1 10,7 24,0 Vergi Gelirleri 90,1 106,6 118,3 13,9 132,2 21,0 22,0 22,0 2,6 24,5 18,3 11,0 24,0 Vergi Dışı Gelirler 18,9 19,4 19,0 3,0 22,0 4,4 4,0 3,5 0,6 4,1 2,8-2,1 13,5 Diğerleri 0,9 0,5 2,6 0,0 2,6 0,2 0,1 0,5 0,0 0,5-48,2 456,8 456,8 Bütçe Dengesi -30,3-29,1-16,7-0,8-17,5-7,1-6,0-3,1-0,1-3,2-3,9-42,6-40,0 Faiz Dışı Denge (Maliye Tanımlı) 26,2 27,3 29,5-0,8 28,8 6,1 5,6 5,5-0,1 5,3 4,3 8,1 5,4 Faiz Dışı Denge (IMF Tanımlı) 21,9 24,0 22,7-0,8 21,9 5,1 5,0 4,2-0,1 4,1 9,6-5,7-8,8 B: Bütçe, BT: Bütçe Tasarısı 11/18

12 Tablodan görüleceği üzere bütçe rakamlarının önceki yıllar sunumları bazına çekilmesi ile eski ve yeni tanımlar arasında bütçe büyüklükleri açısından çok fazla büyük sapmalar göze çarpmamaktadır. Bu çok şaşırtıcı değildir. Zira eskiden katma bütçe tanımı içinde olan Karayolları gibi bir kısım Katma Bütçeli kuruluşlar şimdi genel bütçe içindedirler. Eskiden konsolide bütçe içinde yer almayan ama yeni kapsamda özel bütçe adı ile kapsam içine giren bir takım kuruluşların bir bölümü de ise eskiden zaten konsolide bütçe transfer talebinden yardım almakta oldukları ve harcamaları da büyük ölçüde bu transferlerden karşılandığı için, bu tür ilave kuruluşların getirmesi beklenen ek yükün önemli bir kısmı esasen daha önceden konsolide bütçe kapsamı içinde yer almaktaydı. Ancak iki veri setinin karşılaştırılmasında özellikle sermaye transferlerinde (Köy Hizmetlerinin kapatılması sonucu il özel idarelerine ve birliklere yapılacak transferlerin burada gösterilmesi sonucu), sermaye giderlerinde (yatırımlar) ve borç verme kaleminde artışlar görülmektedir. Bütçe gelirleri ise 2004 yılına göre daha yüksek, 2005 yılı ile hemen hemen aynı düzeydedir. Vergi gelirlerindeki artış oranı 2005 bütçe tahminine göre %11 oranında programlanmıştır. Bu oran faiz dışı harcamalardaki artış oranının altında bir düzeye karşılık gelmektedir. Burada genel anlamda sisteme yeni eklenen kurumların bütçe açığını arttırıcı yönde katkısı hesaplamalarımıza göre GSMH'nın %0.1'i oranındadır. Yani eski tanıma göre bütçe açığı GSMH ya oran olarak (konsolide bütçe bazlı) %3,1 e düşmektedir yılına göre bu düşme %43 oranında bir iyileşmeye karşılık gelmektedir. Faiz dışı denge nasıl görünüyor? IMF performans kriterleri karşılanabiliyor mu? Bu hesaplamalarda asıl önem taşıdığını düşündüğümüz alan faiz dışı denge ile ilgili büyüklüklerdir. Eldeki mevcut veri setinden hareketle faiz dışı denge kavramını da hesaplamaya çalıştık. Bunu yaptığımızda Maliye tanımlı merkezi

13 yönetim faiz dışı fazla hedefi GSMH nın eski kapsama göre % 5,5 yeni kapsama göre % 5,3 ü civarında gözükmektedir. Asıl önemli olan IMF tanımlı faiz dışı dengeyi ise bütçe tasarısının B cetvelinde yer alan gelirlerden - faiz gelirlerini ( 1,870 milyon YTL) - özelleştirme gelirlerini (Telekom hisse satış gelirleri 2,010 milyon YTL, evrensel hizmet gelirleri 250 milyon YTL) - kamu bankaları temettü gelirlerini ( 1,460 milyon YTL) - Tahmini TELSİM satış gelirini (1,250 milyon YTL-GSMH nin % 0,2 si- Bkz. Kutu 1) düşerek bulmaya çalıştık. Bunu yaparken varsa TCMB karları ve Darphane gelirlerini B cetvelinde saptayamadığımız için düşemedik. Bu şekilde yaptığımız faiz dışı fazla hesabı tahminine göre öngörülen faiz dışı fazla eski kapsama göre GSMH ya oran olarak %4,2 ye (yeni kapsama göre % 4,1 e) düşmektedir. 13/18

14 .:Kutu 1:. Bütçe tasarısının 11.Maddesi, tahmini Telsim gelirleri - Yine mali saydamlık üzerine birkaç söz Yukarıdaki faiz dışı fazla hedefinden düştüğümüz Telsim gelirleri ile ilgili olarak yaptığımız hesaplama gelir tahminlerinin yer aldığı Bütçenin B cetvelindeki Kamu İktisadi Teşebbüslerinden elde edilen gelirler kaleminden tahmin edilmiştir. Burada bir noktaya dikkat çekmekte özellikle yarar olduğunu düşünüyoruz. Bütçe kanunun 11. maddesi TMSF nin elindeki kuruluşların varlıklarının satışı suretiyle elde edeceği gelirin, bu kuruluşların hazineye olan vergi, gecikme zammı, faiz vb ve ödenmemiş GSM (özellikle TELSİM satışı ile ilgili ) hazine payları düşüldükten sonra kalan kısmının bazı harcamalarda (Yusufeli barajı, temel eğitim II aşama gibi) kullanılmak üzere ödenek kaydedilebileceğini ifade etmektedir 4. TELSİM satışından ne kadar gelir geleceği ve bunun ne kadarının Telsim in geçmiş borçları nedeniyle mahsup edileceği açık değildir. Dolayısıyla Satış gelirlerinden yatırımlara aktarılacak miktar da bilinmemektedir. İlke olarak Telsim in hazineye geçmiş borçlarına tekabül eden kısım bütçe geliri, bunu aşan kısım ise özelleştirme geliri (ya da TMSF satış geliri) olarak değerlendirilmelidir. Burada sorun özelleştirme geliri olarak kabul edilen kısımın bazı yatırımlara kanunen tahsisidir. Bunun geçen sayıda değindiğimiz TELECOM gelirlerinin TCDD nin finansmanına tahsis edilmesinden nitelik olarak farkı yoktur. Buradaki uygulama faiz dışı fazla hesaplamalarını doğrudan etkileyecektir. Diyelim ki TMSF Telsim satış geliri olarak 3 Milyar YTL elde etti ve Telsim in de Hazineye 1 Milyar YTL borcu var. Bu 3 Milyar YTL nin TMSF tarafından hazineye devredilip bütçe geliri yazılması durumunda, 1 Milyar YTL nin faiz dışı fazla hesaplamasında normal gelir olarak dikkate alınması ve 2 Milyar YTL nin de gelirden düşülmesi gerekmektedir.(tmsf den Hazineye aktarılan tutarlarda olduğu gibi.) Öte yandan bu 2 Milyar YTL karşılığında gider yapılacağından faiz dışı fazla bu kadar olumsuz etkilenecektir. Yukarıda yaptığımız tahmini hesaplamada, Telsim satışından elde edilen gelirlerden 1250 Milyar YTL'nin Telsim in hazineye olan borçlarını aşan ve yatırıma tahsis edilen kısmı olarak değerlendirerek FDF hesaplamasında gelirden düştük. Ancak yukarıda değinildiği gibi bu uygulamada netlik olmadığı için hesaplamalarımız yanlış olabilir. Bu halde 1250YTLnin FDF hesaplamasına ilave edilmesi gerekecektir. (GSMH nın %0.2si kadar farklılık oluşmaktadır.) Mali saydamlık açısından bu uygulamaya ilişkin bilgilerin kamuoyuna açıklanması, faiz dışı fazla rakamına ilişkin tereddütlerin ortadan kaldırılması gerekmektedir. 4 Geçtiğimiz Mali yıl da benzer bir hüküm 5234 sayılı yasa nın 13.ncü maddesi ile öngörülmüştür. 14/18

15 Hükümetten kamuoyuna yansıyan açıklamalara göre toplam kamu sektörü faiz dışı fazla hedefi önümüzdeki sene içinde de GSMH nın % 6,8 i oranındadır. 5 Bu hesap IMF tanımlı (bir diğer ifade ile program tanımlı) faiz dışı fazla hedefidir. Şimdiye kadar bu hedefinin % 5-%5,3 civarındaki kısmı konsolide bütçe ( 2006 için Merkezi Yönetim Bütçesi) tarafından verilmekte kalan %1-1,5'lik kısmı da ağırlıklı olarak KİT lerden sağlanmaktadır. Gelecek yıl TÜPRAŞ ve Telekom özelleştirmelerinin tamamlanmasını müteakip, bu kuruluşların FDF hedefine katkıları ortadan kalkacaktır. Bu husus son stand-by düzenlemesine ilişkin 26 Nisan 2005 tarihli Niyet Mektubu nda yer almış ve söz konusu mektubun F ekinde; Konsolide kamu sektörü faiz dışı fazlasına ilişkin alt sınır, özelleştirme sonucu yönetim değişimi olması durumunda, özelleştirilen (performans kriteri kapsamında izlenen) KİT in, programın onaylanması sırasında belirlenen faiz dışı dengesi kadar ayarlanacaktır. Ayarlama kalemi şirket tarafından yaratılan ve yıllık tahmin ile şirketin kamu yönetiminde kaldığı süreye tekabül eden faiz dışı fazlası arasındaki fark alınarak hesaplanacaktır. Bu ayarlama kalemi KİT ler dışında kalan konsolide kamu sektörü faiz dışı fazlası için uygulanmaz. hükmü yer almıştır. Bu zorunluluğun farkında olan ekonomi yönetimi, 2006 yılı için IMF tanımlı kamu sektörü FDF hedefini % 6,8 olarak saptamış, Tüpraş ve Telekom özelleştirmelerinin etkisini zımnen % 0,3 olarak hedeflemiştir. Ancak, kanımızca FDF gelişmelerini takip etmek ve doğru bir şekilde değerlendirmek açısından ve şeffaflık gereği özelleştirme kapsamında olan KİT lerin FDF na yaptıkları katkıların kamuoyuna açıklanmasında büyük fayda mülahaza edilmektedir. Bunun yanı sıra yaptığımız hesaplama sadece bir tahmin olmakla beraber merkezi yönetim bütçesinin de faiz dışı fazla hedefini gerçekleştirmede yetersiz kalacak bir şekilde hazırlandığı izlenimini güçlendirmektedir. Böyle bir durumda IMF ile görüşmelerin sürdüğü bu ortamda Meclise sunulan bütçenin ve genelde kamu sektörünün % 6,5'luk faiz dışı fazla hedefinin uzağında kaldığı ( iyimser bir tahminle GSMH nın %1-1,5 u kadar ) öngörüsünü yapmak mümkündür. Bu ise IMF ile yeni stand by düzenlemesi yapılacak ise; bütçe ya parlamentoda görüşülürken ya da uygulamaya geçtikten sonra gelir arttırıcı ve/veya harcama azaltıcı bir kısım tedbirlere başvurulması olasılığının yakın gündemde yer alacağı anlamına gelmektedir. 5 Genellikle bütçenin meclise sunulduğu bugünlerde kamu sektörü dengesinin ayrıntıları da bir şekilde kamuoyuna açıklandığı halde bu yıl şu ana kadar kamu sektörü faiz dışı fazla hedefine hangi kamu kuruluşlarının ne kadar katkı yapacakları konusunda detaylı bir açıklama yapılmamış bulunmaktadır. 15/18

16 Ekler Ek Tablo Konsolide Bütçe Harcamaları (Ocak-Eylül) Ocak-Eylül Artış Bütçeye Göre Oranı (%) Gerç. (%) Harcamalar ,8 66,6 Faiz Hariç Harcamalar ,0 69,0 I. Personel ,4 76,0 Memur ,7 78,5 İşçi ,2 59,9 Diğer ,0 74,4 II. Sosyal Güvenlik Kurum. Devlet Primi ,5 74,1 Memur ,4 76,6 İşçi ,4 59,3 Diğer ,6 80,4 III. Mal ve Hizmet Alımları ,0 51,2 Sağlık Harcamaları ,6 73,1 Yeşil Kart ,5 103,5 İlaç ,9 53,4 MSB (Sağlık Hariç) ,0 35,3 Jandarma (Sağlık Hariç) ,6 41,5 Emniyet (Sağlık Hariç) ,4 48,9 Diğer Kuruluşlar ,6 59,3 IV. Faiz Harcamaları ,0 62,4 İç Borç Faizi ,1 62,8 Kamu Kurumlarına Ödenen İç Borç Faizi ,9 69,8 Diğer İç Borç Faizi ,4 60,9 Dış Borç Faizi ,9 64,6 İskonto ve Kısa Vadeli İşlemlere Ait Faiz ,5 22,6 V. Cari Transferler ,7 81,2 KİT Görev Zararları ,6 58,9 Emekli Sandığı'na Transfer ,7 79,5 BAĞ-KUR'a Transfer ,6 81,9 SSK'ya Transfer ,3 86,7 İşsizlik Sigortası Fonu'na Transfer ,7 68,1 SYDTF'na Transfer ,0 0,0 Özerk Kurumlara Transferler ,0 63,3 Kredi ve Yurtlar Kurumuna Transfer ,4 67,6 Tarımsal Destekleme Ödemeleri ,4 86,3 Emeklilere Vergi İadeleri ,9 97,2 Yurtdışına Yapılan Transferler ,5 51,2 Diğer Cari Transferler ,8 86,8 VI. Sermaye Giderleri ,7 49,7 VII. Sermaye Transferleri ,2 97,7 VIII. Borç Verme ,6 42,5 Yurtiçi Borç Verme ,4 46,6 KİT ,6 83,8 Risk Hesabı ,8 17,9 Yurtdışı Borç Verme ,7 11,6 IX. Yedek Ödenekler /18

17 Ek Tablo Konsolide Bütçe Gelirleri (Ocak-Eylül) Ocak-Eylül Artış Bütçeye Göre Bin YTL Oranı (%) Gerç.(%) Gelirler ,7 75,5 Genel Bütçe Gelirleri ,7 75,5 Vergi Gelirleri ,0 73,0 Gelir, Kar ve Sermaye Kazanç. Üz. Al. Ver ,1 81,8 Gelir Vergisi ,6 79,2 Gelir Vergisi Tevkifatı ,0 Kurumlar Vergisi ,3 87,9 Beyana Dayanan Kurumlar Vergisi ,9 Kurumlar Geçici Vergisi ,0 Gelir,Kar ve Ser. Kaz.Al.Ay.Yapılama.D.V ,3 Mülkiyet Üzerinden Alınan Vergiler ,0 105,8 Banka ve Sigorta Muameleleri Vergisi ,2 108,9 Dahilde Alınan Mal ve Hizmet Vergileri ,6 69,9 Dahilde Alınan Katma Değer Vergisi ,0 67,8 Özel Tüketim Vergisi ,2 68,3 Petrol ve Doğalgaz Ürünlerine İlişkin ÖTV ,6 Motorlu Taşıt Araçlarına İlişkin ÖTV ,8 Kolalı Gazoz Alkollü İç. ve Tüt. Mam. İlişkin ÖTV ,7 Dayanıklı Tüketim ve Diğer Mallara İlişkin ÖTV ,2 Mal Kull.Kull. İz. veya Faal.Bul. İz.A.V ,4 98,4 Mal ve Hizmetlerden Alınan Diğer V ,5 77,4 Uluslararası Ticaret ve Muame. Al. Ver ,7 67,8 İthalat Vergileri ,7 68,2 Diğer Vergiler ,9 65,7 Damga Vergisi ,4 66,5 Başka Yerde Sınıflandırılmayan Diğer V ,7 10,7 İdari Harçlar ve Üc. Sanayi Dışı Arizi S ,7 77,6 Vergi Dışı Gelirler ,8 87,0 Teşebbüs ve Mülkiyet Geliri ,2 92,9 Mali Olmayan Teşekkül ve Kamu Mali Kur. Gel ,6 64,1 Devlet Payları ,2 70,9 Hazine Portföyü ve İştirak Gelirleri ,7 63,7 KİT ve İDT'lerden Sağlanan Gelirler ,1 63,6 Diğer Mülkiyet Gelirleri ,5 136,0 Gayrimenkul Kiraları ,1 76,1 Faizler, İkraz ve Tavizlerden Geri Al ,6 144,2 Menkul Kiraları ,9 Para Cezaları ve Cezalar ,9 76,3 Çeşitli Vergi Dışı Gelirler ,0 48,9 Kişi ve Kurumlardan Alınan Paylar ,7 151,3 Değerli Kağıtların Satışı ,1 61,2 Sermaye Gelirleri ,5 72,2 Sabit Sermaye Varlıklarının Satışı ,4 50,8 Diğerleri ,7 13,1 Alınan Bağışlar ve Yardımlar ,1 79,8 Katma Bütçe Gelirleri ,5 74,2 Vergi Gelirleri ,6 70,7 Vergi Dışı Gelirler ,1 73,3 Sermaye Gelirleri ,0 5,8 Alınan Bağışlar ve Yardımlar ,7 77,8 17/18

18 Ek Tablo Konsolide Bütçe Programlanan Harcamalar ve Gerçekleşen Harcamalar (Ocak-Eylül) (bin YTL.) Artış Öng. Artış Eyl Grç. Eyl Pr. Eyl-Eyl Grç-Pr Eyl/Grç Eyl/Pr Harcamalar ,8% 11,0% 71,9% 66,6% Faiz Hariç Harcamalar ,0% 18,5% 66,5% 69,0% I. Personel ,4% 10,2% 75,8% 76,0% II. Sosyal Güvenlik Kurum. Devlet Primi ,5% 7,7% 70,3% 74,1% III. Mal ve Hizmet Alımları ,0% 14,9% 41,7% 51,2% IV. Faiz Harcamaları ,0% -0,1% 80,0% 62,4% İç Borç Faizi ,1% -3,7% 80,7% 62,8% Dış Borç Faizi ,9% 22,2% 74,5% 64,6% İskonto ve Kısa Vadeli İşlemlere Ait Faiz ,5% 116,4% 70,4% 22,6% V. Cari Transferler ,7% 17,5% 75,9% 81,2% KİT Görev Zararları ,6% 22,2% 76,3% 58,9% Sosyal Güvenlik Kurumlarına ,0% 13,8% 76,6% 82,1% Emekli Sandığı'na Transfer ,7% 14,0% 83,3% 79,5% BAĞ-KUR'a Transfer ,6% 12,3% 73,2% 81,9% SSK'ya Transfer ,3% 14,5% 70,8% 86,7% İşsizlik Sigortası Fonu'na Transfer ,7% 19,1% 72,6% 68,1% SYDTF'na Transfer ,4% Özerk Kurumlara Transferler ,0% 20,5% 68,1% 63,3% Kredi ve Yurtlar Kurumuna Transfer ,4% 40,9% 77,8% 67,6% Tarımsal Destekleme Ödemeleri ,4% 12,3% 87,8% 86,3% Emeklilere Vergi İadeleri ,9% 29,3% 56,1% 97,2% Yurtdışına Yapılan Transferler ,5% 45,5% 57,9% 51,2% Diğer Cari Transferler ,8% 52,0% 58,2% 86,8% VI. Sermaye Giderleri ,7% 26,3% 40,6% 49,7% VII. Sermaye Transferleri ,2% 148,8% 39,3% 97,7% VIII. Borç Verme ,6% 35,2% 59,0% 42,5% IX. Yedek Ödenekler /18