MART 2019-BÜLTEN 14 MARMARA ÜNİVERSİTESİ İKTİSAT FAKÜLTESİ AYLIK EKONOMİ BÜLTENİ

Transkript

1 MART 2019-BÜLTEN 14 MARMARA ÜNİVERSİTESİ İKTİSAT FAKÜLTESİ AYLIK EKONOMİ BÜLTENİ

2 1 Bu Ay 1. Cari İşlemler Hesabında Açık Dış Borç Stokunda Artış Dış Ticaret Açığı Azalmaya Devam Ediyor Sanayi Üretiminde Düşüş İşsizlik ve Genç İşsizlik Oranlarında Artış Enflasyon Oranlarında Düşüş Ekonomik Güven Endeksi nde Artış... 7

3 1. Cari İşlemler Hesabında Açık Aralık 2018 döneminde cari işlemler hesabı, dört ay üst üste fazla verdikten sonra Aralık ayında 1 milyar 437 milyon dolar açık verdi. Bu dönemde dış ticaret açığı, bir önceki yılın aynı dönemine göre 5 milyar 861 bin dolar azalarak 1 milyar 683 milyon dolara geriledi. Portföy yatırımlarında ise 1 milyar 840 milyon dolarlık net çıkış meydana geldi yılı ödemeler dengesi alt kalemlerine bakıldığında on iki aylık cari işlemler açığı 27 milyar 633 milyon dolar oldu. Oluşan bu açığın bir kısmı Net Hata ve Noksan kaleminden kaynağı belirsiz 21 milyar 173 milyon dolarlık giriş ile karşılandı yılı cari işlemler finansmanında kısa vadeli portföy yatırımları etkili olmazken, finansmanın önemli bir kısmı TCMB rezervleri ile Net Hata ve Noksan kaleminden gelen kaynağı belirsiz para ile sağlandı. Şekil 1 Ödemeler Dengesi Ödemeler Dengesi Rezervler Toplam Dış Borçlanma Portföy Yatırımı Doğrudan Yatırım NHN Cari İşlemler Kaynak: TCMB istatistiklerinden derlenmiştir yılında yapılan doğrudan yatırımlar bir önceki yıla göre daha az gerçekleşirken portföy yatırımlarında çıkış yaşanmaya devam etti yılı doğrudan yatırımlardaki net giriş 8 milyar 845 milyon dolar iken bu değer 2018 yılında 9 milyar 526 milyon dolara yükseldi yılında portföy yatırımlarında 24 milyar dolarlık net giriş sağlanırken 2018 yılında 3 milyar dolarlık net çıkış yaşandı yılı ödemeler dengesi verilerine göre resmi rezervler, 10.3 milyar dolar azaldı.

4 Ç3 2. Dış Borç Stokunda Artış 2018 yılının üçüncü çeyreğiyle beraber, kamu ve özel sektör ile TCMB nin dış borçlarından oluşan Türkiye dış borç stoku 448 miyar 500 milyon dolar olurken dış borç stokunun milli gelire oranı %53,8 olarak gerçekleşti. Uzun ve kısa vadeli dış borçların dağılımına bakıldığında özel sektörün dış borç stokunun GSYH ye oranı %37; kamu sektörünün dış borç stokunun GSYH ye oranı %17 olduğu görülüyor. Türkiye ekonomisinin yurt dışındaki gelişmelere Kamu sektörünün dış borç stoku oranı nispeten düşük kalsa da özel sektör borçlarının sürekli artması, ekonominin dış finansmana ve ithalata bağımlı yapısı riski ve kırılganlıkları arttırıyor. karşı kırılgan yapısı nedeniyle özel sektörün böylesi yüksek borçluluk oranına sahip olması önümüzdeki dönemler için önemli bir risk oluşturuyor. 3 Şekil 2 Yıllar İtibariyle Dış Borç Stoku % 35% 30% 25% 20% 15% 10% 5% 0% Kamu-TOPLAM DIŞ BORÇ STOKU (I) Özel-TOPLAM DIŞ BORÇ STOKU (III) Özel/Dış Borç Tcmb-TOPLAM DIŞ BORÇ STOKU (II) Kamu/Dış Borç Kaynak: TCMB ve Hazine Bakanlığı verilerinden derlenmiştir. 3. Dış Ticaret Açığı Azalmaya Devam Ediyor Ocak 2019 döneminde ihracat, bir önceki yılın aynı ayına göre %5,9 artarak 13 milyar 170 milyon dolar oldu. İthalat, bir önceki yılın aynı ayına göre %27,2 azalarak 15 milyar 673 milyon dolara gerileyerek son beş ayın en düşük seviyesine geriledi. Bunun sonucunda Ocak 2019 dönemi dış ticaret açığı, bir önceki yılın aynı ayına göre %72,5 azalarak 2 milyar 503 milyon dolar oldu. Dış ticaret açığındaki büyük düşüş, üretim yapısının ithalata bağımlılığı dikkate alındığında ekonomide bir yavaşlamanın olduğuna işarettir. Ocak 2019 döneminde ihracatın ithalatı karşılama oranı ise 2018 Ocak Ocak 2019 da ihracat artmasına rağmen, üretimdeki daralmadan kaynaklı ithalat düşüşü dış ticaret açığındaki azalmanın ekonomideki yapısal sorunlardan kaynaklandığına işaret etmektedir. dönemindeki %57,8 seviyesinden %84 seviyesine ulaştı. Ülke bazında ticaret verilerine bakıldığında, Ocak 2019 döneminde Türkiye nin en çok ihracat yaptığı ülkeler sırasıyla 1

5 milyar 289 milyon dolar ile Almanya, 937 milyon dolar ile İngiltere ve 783 milyon dolar ile İtalya ilk sıralarda yer aldı. En çok ithalat yapılan ülkeler arasında ise 1 milyar 709 milyon dolar ile Rusya ilk sırada yer alırken Rusya yı 1 milyar 462 milyon dolar ile Çin ve 1 Milyar 199 milyon dolar ile Almanya takip etti. Ocak 2019 dönemi imalat sanayi ürünlerinin toplam ihracat içindeki payı %93,4 olurken yüksek teknoloji ürünlerinin imalat sanayi içindeki payı %3; orta teknolojili ürünlerin payı %63,8 ve düşük teknolojili ürünlerin payı %33,3 oldu. Aynı yıl imalat sanayi ürünlerinin toplam ithalat içindeki payı ise %72,7 oldu. İthal edilen toplam imalat sanayi ürünlerinin %15,2 sini yüksek teknolojili ürünler oluştururken %71,4 ünü orta teknolojili ürünler, %13,3 ünü düşük teknolojili ürünler oluşturdu. Şekil 3 İhracat, İthalat ve Dış Ticaret Açığı (12 Aylık Ortalamalara Göre Yüzde Değişim) 60,00 50,00 40,00 30,00 20,00 10,00 0,00-10, ,00-30,00-40,00 İthalat % Değişim İhracat % Değişim Dış Ticaret Açığı % Değişim Kaynak: TÜİK verilerinden derlenmiştir. 4. Sanayi Üretiminde Düşüş Aralık 2018 döneminde sanayi üretimi, bir önceki yılın aynı dönemine göre (yıllık bazda) %9,8 oranında; bir önceki aya göre (aylık bazda) %1,4 oranında azaldı. Bu dönemde hem aylık bazda hem de yıllık bazda en çok azalma imalat sanayinde yaşandı. İmalat sanayi üretimi Aralık 2018 döneminde, yıllık bazda %10,8, aylık bazda %1,6 oranında azaldı. İmalat Sanayi Kapasite Kullanım Oranı (KKO) ise Ocak 2019 döneminde, bir önceki aya göre %0,3 oranında artarak 74,4 düzeyinde oldu. KKO, 2019 yılına yükselişle başlamasına rağmen Türkiye ekonomisi için hala istenilen düzeye ulaşamamıştır. KKO da devam eden bu gerileme sanayi üretiminde yaşanan sert düşüşün devam edeceğine işaret etmektedir. KKO nun da içerisinde yer aldığı, Türkiye nin mevcut duruma göre ekonomik performansının gelecekte nasıl bir seyir sunacağına imkan veren öncü göstergelerden bir diğeri olan bileşik öncü göstergeye (Computing Leading Indıcators-CLI) göre ise 2017 yılı

6 Oca.17 Şub.17 Mar.17 Nis.17 May.17 Haz.17 Tem.17 Ağu.17 Eyl.17 Eki.17 Kas.17 Ara.17 Oca.18 Şub.18 Mar.18 Nis.18 May.18 Haz.18 Tem.18 Ağu.18 Eyl.18 Eki.18 Kas.18 Ara.18 Oca.19 son çeyreğinden itibaren başlayan ekonomik yavaşlama, hızı düşmesine rağmen devam etmektedir. Şekil 4 Sanayi Üretim Endeksi Yıllık Değişim Oranları ve İmalat Sanayi Kapasite Kullanım Oranı 15,0 10,0 5,0 0,0-5,0-10,0-15,0 Oca.19 74,4 Ara.18-9, Sanayi Üretim Endeksi Yıllık Değişim % Kapasite Kullanım Oranları (sağ eksen) Kaynak: TÜİK ve TCMB verilerinden derlenmiştir İşsizlik ve Genç İşsizlik Oranlarında Artış Kasım 2018 dönemi iş gücü istatistiklerine göre, işsizlik oranı bir önceki aya göre iki puan artarak %12,3; işsiz sayısı ise 706 bin kişi artarak 3 milyon 981 bin kişi oldu. Aynı dönemde genç nüfustaki işsizlik oranı 4,3 puan artarak %23,6 düzeyine yükseldi. Kasım 2018 de istihdam edilenlerin sayısı ise 201 bin kişi azalarak 28 milyon 215 bin kişi olurken istihdam oranı ise 0,8 puan azalarak %47,5 oldu. Genç işsizlik oranı Kasım 2018 döneminde de artmaya devam etti. Bu durum iktisadi kalkınma yönünden geleceğe yönelik, kapsayıcı bir istihdam politikasının gerekli kılmaktadır.

7 Kas.16 Ara.16 Oca.17 Şub.17 Mar.17 Nis.17 May.17 Haz.17 Tem.17 Ağu.17 Eyl.17 Eki.17 Kas.17 Ara.17 Oca.18 Şub.18 Mar.18 Nis.18 May.18 Haz.18 Tem.18 Ağu.18 Eyl.18 Eki.18 Kas.18 Şekil 5 İşsizlik, İstihdam ve Genç İşsizlik Oranları 26,0 21,0 23,6 49,0 48,0 16,0 11,0 12,3 47,0 46,5 46,0 6,0 45,0 1,0 44,0-4,0 43, Yaş Arası Genç İşsizler Oranı İşsizlik oranı İstihdam oranı % (sağ eksen) 6 Kaynak: TÜİK verilerinden derlenmiştir. Şekil 6 Nedenlerine Göre İş Gücüne Dahil Olmama Çalışamaz Halde Eğitim Öğretim Diğer Emekli Ev işiyle meşgul İş Aramayıp çalışmaya hazır olanlar Nedenlerine göre iş gücüne dahil olmayanlara bakıldığında, Kasım 2018 döneminde iş aramayıp çalışmaya hazır olanların sayısı 2 milyon 136 bin kişi, ev işiyle meşgul olanların sayısı 11 milyon 188 bin kişi, eğitim ve öğretim nedeniyle iş gücüne dahil olmayanların sayısı ise 4 milyon 580 bin kişi oldu. Kaynak: TÜİK verilerinden derlenmiştir. 6. Enflasyon Oranlarında Düşüş Şubat 2019 dönemi Tüketici Fiyat Endeksi (TÜFE) artışı %19,67 oldu. TÜFE yi oluşturan ana harcama grupları itibariyle aylık en artış 2,8 ile sağlık grubunda meydana geldi. Sağlık grubunu sırasıyla %1,64 artış ile eğitim grubu ve %0,9 artış ile gıda ve alkolsüz içecekler grubu izledi. Şubat 2018 döneminde aylık en fazla düşüş ise %0,39 oranıyla çeşitli mal ve hizmetler grubunda oldu. Çeşitli mal ve hizmetler grubunu %0,7 azalış ile eğlence ve kültür grubu ve %0,34 azalış ile haberleşme grubu izledi. TÜFE de ana harcama grupları itibariyle yıllık en fazla artış ise sırasıyla %28,08 ile çeşitli mal ve hizmetler grubun, %27,59 ile ev eşyası grubu ve %20,43 ile eğlence ve kültür grubu ile %19,79 ile lokanta ve oteller grubunda oldu.

8 Şubat 15 Mart 15 Nisan 15 Mayıs 15 Haziran 15 Temmuz 15 Ağustos 15 Eylül 15 Ekim 15 Kasım 15 Aralık 15 Ocak 16 Şubat 16 Mart 16 Nisan 16 Mayıs 16 Haziran 16 Temmuz 16 Ağustos 16 Eylül 16 Ekim 16 Kasım 16 Aralık 16 Ocak 17 Şubat 17 Mart 17 Nisan 17 Mayıs 17 Haziran 17 Temmuz 17 Ağustos 17 Eylül 17 Ekim 17 Kasım 17 Aralık 17 Ocak 18 Şubat 18 Mart 18 Nisan 18 Mayıs 18 Haziran 18 Temmuz 18 Ağustos 18 Eylül 18 Ekim 18 Kasım 18 Aralık 18 Ocak 19 Şubat 19 Şekil 7 TÜFE ve Yİ-ÜFE Oranları ,04 46,15 25,24 Ocak 19 35,35 29,59 19,67 TÜFE Yİ-ÜFİ YD-ÜFE Kaynak: TÜİK verilerinden derlenmiştir. Şubat 2019 dönemi Yurt İçi Üretici Fiyat Endeksi (Yİ-ÜFE) aylık bazda %0,09; yıllık bazda ise %29,59 arttı. Yİ-ÜFE yi oluşturan ana sanayi gruplarına göre yıllık bazda en fazla artış %38,06 ile dayanıklı tüketim malları grubunda oldu. Dayanıklı tüketim malları grubunu sırasıyla %36,69 ile sermaye malı grubu, %36,52 ile ara malı grubu izledi, %33,03 ile dayanıksız tüketim malları grubu izledi. Sanayinin en önemli girdilerinden biri olan enerji kaleminde ise fiyat artışı % 16,84 oldu. 7 Şekil 8 Tarım Sektörü-ÜFE (Yıllık Yüzde Değişim) 25,00 20,00 15,00 10,00 5,00 0, Tarım Ürünleri Üretici Fiyat Endeksi (Tarım-ÜFE) Ocak 2019 döneminde, bir önceki aya göre %8,29 oranında arttı. Bu dönemde, aylık bazda en fazla artış %16,77 ile ormancılık ürünleri grubunda meydana geldi. Endeks, yıllık bazda ise %23,50 oranında artarken en fazla artış %23,65 ile tarım ve avcılık ürünleri grubunda oldu. Endeksi oluşturan alt kalemlerden sebzeler grubunda ise yıllık artış %31,83 oldu. Kaynak: TÜİK istatistiklerinden derlenmiştir. 7. Ekonomik Güven Endeksi nde Artış Şubat 2019 dönemi ekonomik güven endeksi, bir önceki aya göre %1,2 artarak 79,4 düzeyine ulaştı. Endeksteki artışta, endeks bileşenleri arasında yer alan reel kesim ve hizmet sektörlerinin güven endekslerinde meydana gelen artışlar etkili oldu. Reel kesim güven endeksi Aralık 2018 de 95,4 iken Ocak 2019 da 96,9 a; hizmet sektörü güven endeksi ise 78,3 ten 79,5 e yükseldi. Endeksi oluşturan diğer bileşenlerde ise önceki aya göre düşüş meydana geldi. Aralık 2018 de 58,2 olan tüketici güven endeksi Ocak 2019 da 57,8 e;

9 perakende ticaret sektörü güven endeksi 92,5 ten 90,8 e ve son olarak inşaat sektörü güven endeksi 56,7 den 51,8 e geriledi. Şekil 9 Ekonomik Güven Endeksi ve Bileşenleri 500,0 450,0 400,0 350,0 300,0 250,0 200,0 150,0 100,0 50,0 0,0 104,0 101,9 99,9 83,8 78,9 78,8 96,3 93,8 95,1 77,2 75,3 77,1 104,7 102,6 100,3 97,1 94,4 97,3 100,7 99,1 97,1 92,0 91,2 91,9 68,8 93,4 88,0 110,8 109,5 106,8 106,7 102,5 101,5 96,3 57,3 58,7 88,5 87,0 79,4 75,7 56,6 55,4 56,7 51,8 90,7 96,4 92,5 90,8 79,8 81,5 78,3 79,5 90,4 91,1 96,8 97,7 95,4 96,9 72,2 71,3 71,4 69,5 70,1 72,7 68,2 59,9 57,6 60,0 58,7 58,2 57,8 Şubat 18 Mart 18 Nisan 18 Mayıs 18 Haziran 18 Tüketici güven endeksi Hizmet sektörü güven endeksi İnşaat sektörü güven endeksi Temmuz 18 Ağustos 18 88,3 78,1 75,2 80,6 81,9 78,5 79,4 Eylül 18 Ekim 18 Kasım 18 Aralık 18 Ocak 19 Şubat 19 Reel kesim güven endeksi Perakende ticaret sektörü güven endeksi Ekonomik güven endeksi (Sağ Eksen) 110,0 90,0 70,0 50,0 30,0 10,0-10,0-30,0-50,0 8 Kaynak: TÜİK

10 Yasal Uyarı Bu bültende yer alan bilgiler güvenilir olduğuna inanılan ve kamuya açık olan kaynaklardan derlenmiştir. Bülten sadece bilgilendirme amacıyla hazırlanmıştır, Marmara Üniversitesi İktisat Fakültesi nin kurumsal yaklaşımını yansıtmamaktadır. Bülteni hazırlayan akademisyenlerin kişisel görüşleri ve değerlendirmelerini içerebilir. Marmara Üniversitesi İktisat Fakültesi bültende yer alan bilgi ve değerlendirmelerin kesin doğruluğu ya da değişmezliği ile ilgili bir garanti vermemektedir. Marmara Üniversitesi İktisat Fakültesi bültende yer alan bilgileri herhangi bir bildirimde bulunmaksızın değişiklik yapma hakkına sahiptir. Bu bültende yer alan bilgilerin kullanılması nedeniyle doğrudan veya dolaysız oluşabilecek zararlardan Marmara Üniversitesi İktisat Fakültesi hiçbir şekilde sorumluluk üstlenmemektedir. Bu bültende yer alan bilgilere kişisel kullanımlar için izin verilmiştir, bunun dışında ticari ya da kamusal olsun herhangi bir kullanımda Marmara Üniversitesi İktisat Fakültesi nin izni olmadan kısmen ya da tamamen çoğaltılamaz, dağıtılamaz ve yayımlanamaz. Tüm haklarımız saklıdır. verilerinden derlenmiştir. 9 Marmara Üniversitesi İktisat Fakültesi İktisat Bölümü Öğretim Elemanları Prof. Dr. Cengiz Bahçekapılı cbahcekapili@marmara.edu.tr Araş. Gör. Suat Aksoy suat.aksoy@marmara.edu.tr Araş. Gör. Buket Çetin buket.cetin@marmara.edu.tr