Prof. Dr. S. Songül YALÇIN. Hacettepe Üniversitesi Tıp Fakültesi Çocuk Sağlığı ve Hastalıkları Anabilim Dalı Sosyal Pediatri Ünitesi

Transkript

1 Prof. Dr. S. Songül YALÇIN Hacettepe Üniversitesi Tıp Fakültesi Çocuk Sağlığı ve Hastalıkları Anabilim Dalı Sosyal Pediatri Ünitesi

2 Akış şeması Vitamin desteği kullanım durumu Vitamin eksikliği sıklığı Vitamin desteklerinin kanıt düzeyleri Doğru yaklaşımlar

3 Vitamin desteği kullanma durumu Amerika da toplumun yarısından fazlasının diyet desteği, %40 ının MVM desteği aldığı saptanmış. Bayanlar çoğunluğu oluşturuyor. Çocukların %30 undan fazlasına destek veriliyor. Destek alanların çoğu daha sağlıklı besinleri tüketiyor, daha eğitimli, gelir düzeyleri daha fazla. Amerika da vitamin desteği vitamin A, D, B12, niasin, pantotenik asit ve folat için 1-2 kat, vitamin E,C,B12, tiamin ve riboflavin için >2 kat Küresel vitamin satışlarının 2015 yılında 3,3 milyar dolara ulaşacak

4 MVM desteği<18 yaş Dwyer et al, 2013 ABD, %37 diyet desteği %31 MVMs %4 tek vit ya da mineral, %2 vit-min dışı destek Kullananlar: beyaz ırk, Asya kökenli, yüksek eğitimli ve gelirli ebeveyn, Iyi-çok iyi sağlık durumu, sağlık güvencesi var,

5 Besin tüketimi Biesalski et al Çocuk ve adolesanlarda demir, iyot, folat, vit D ve vit B12 alımları kısıtlı; öğün atlama, atıştırma, sebze ve meyve tüketmeme Diethelm et al, 2013 HELENA (Healthy Lifestyle in Europe by Nutrition in Adolescence) kesitsel çalışma; 12,5-17,5y 3528 ergen, 8 ülke Doymuş yağ asiti ve tuz tüketimi yüksek vitamin D, folat, iyot önerilenin <%55

6 1-5 yaş grubu çocuğa anneleri tarafından verilen destekler, Hacettepe Üniv. % Vitamin 20,3 Balık yağı 13,7 Demir şurubu 7,5 Çinko 6,6 Flor 3,5 Vermiyor 59,9

7 Morbidite ve mortalite Dünyada 2011 yılında 5 yaş altı _6,9 M ölüm; 1/3 malnutrisyon ile ilişkili 178 M kısa boylu, 55M zayıf (19 M erken ölüm riskinde) Sahra-altı Afrika ve Güney-Orta Asya Vit A, iyot ve Fe eks. riski; 2 milyar Zn, folat ve B-kompleks vit eksikliği oran?

8 Vitamin yetersizliği durumu Folat eksikliği sıklığı yılları arasında %30, yılları arasında %2,8 Vitamin B12 eksikliği yılları çocuklarda <%1-3 erişkinlerde %3-6 Marjinal eksiklikler %20 Eksiklik yaşla ve vegan diyeti ile artmaktadır. Vitamin C eksikliği yılları %7,7 sigara içen ve düşük sosyoekonomik düzeyde daha fazla. Vitamin B6 eksikliği sıklığı yılları arasında %19 27 Oral kontraseptif kullanan ve sigara içenlerde daha fazla McDowell, et al. (2008). NCHS Data Brief No. 6. Allen, L. H. (2009). J. Nutr. 89(Suppl.), 693S. Elmadfa, I. and Singer, I. (2009). Am. J. Clin. Nutr. 89(Suppl.), 1693S. Schleicher, et al. (2009). Am. J. Clin. Nutr. 90, 1252.

9 Bazı vitaminleri alım miktarları ve DRI karşılama yüzdesinin yetersiz olma durumu (n:1771) Alım miktarı DRI alım x Ortalama Standart hata Ortanca Yetersiz alım % A vitamini (mcg) B 1 vitamini (mg) B 2 vitamini (mg) Niasin (mg) C vitamini (mg) Yalcin SS, et al aylık çocuklarda demir kullanım araştırması raporu. Ana Çocuk Sağlığı Aile Planlaması Genel Müdürlüğü Matbaası. Ankara

10 Bölgelere göre bazı vitaminlerin günlük önerilen alım miktarında yetersizlik durumları (DRI<%33), % 41,7 32,8 29,9 Bölge 1 Bölge 2 Bölge 3 18,7 9,4 10,7 8,9 6,6 10,5 8,9 9,6 9,6 7,7 13,1 13,2 A vitamini B1 vitamini B2 vitamini Niasin C vitamini Yalcin SS, et al aylık çocuklarda demir kullanım araştırması raporu. Ana Çocuk Sağlığı Aile Planlaması Genel Müdürlüğü Matbaası. Ankara

11

12 T.C. Sağlık Bakanlığı AÇSAP GM. Türkiye de 6-17 Aylık Çocuklarda ve Annelerinde Hemoglobin Ferritin D - Vitamini Düzeyi ve Demir Eksikliği Anemisi Durum Belirleme Yürütülen Programların Değerlendirilmesi Araştırması. Gazi Üniversitesi Tıp Fakültesi 2011 Vitamin D düzeyi Çocuk, % (n=2.504) Anne, % (n=2.524) Eksik 14,9 ng/ml 26,8 Hafif eksik 15,0-19,9 ng/ml 14,7 81,7 Yetersiz 20,0-29,9 ng/ml 26,2 11,6 Yeterli 30,0 ng/ml 32,3 6,8

13 Annelerin D vitamini vüzeylerine göre 6-17 aylık bebeklerinin D vitamini vüzeylerinin dağılımı, Türkiye, 2011 (n=2.078) Annelerin D Vitamini Düzeyi, ng/ml Çocukların D Vitamini Düzeyi, ng/ml Eksik 14,9 Hafif eksik 15,0-19,9 Yetersiz 20,0-29,9 Yeterli 30,0 Eksik 19,9 25,6 14,7 28,3 31,4 Yetersiz 20,0-29,99 25,6 18,3 19,6 36,5 Yeterli 30,0 37,3 12,7 19,4 30,6

14 NUTS-1 e göre çocuklarda vitamin D düzeylerinin dağılımı Orta Doğu Anadolu (n=217) Orta Anadolu (n=118) Kuzey Doğu Anadolu (n=110) İstanbul (n=281) Güney Doğu Anadolu (n=346) Ege Bölgesi (n=217) Doğu Marmara (n=183) Doğu Karadeniz (n=73) Batı Marmara (n=57) Batı Karadeniz(n=118) Batı Anadolu (n=195) Akdeniz (n=325) Eksik Hafif eksik Yetersiz Yeterli

15 Anne beyanlarına göre 6-17 aylık bebeklerine D vitamini verilme durumu, Türkiye, % Destek/tedavi amaçlı D vitamini verilen (n=2.855) 67,0 Kullanılan D vitamini miktarı (n=1.736) 2 damla/gün 6,5 3 damla/gün 58,0 4-6 damla/gün 23,9 7 damla/gün 11,6 Çocuğun başka D vitamini alma durumu (n=3.076) 4,5 Başka ilaç şeklinde 50,35 D vitamini ampul içirme 15,82 D vitamini ampul yaptırma 6,47 D vitamini içeren ürünler kullanma 27,33

16

17 Vit B12 Annelerin %81,6 sında bebeklerin %42 sinde B12 yetersizliği Önal ve ark. Anne ve bebekte B12 vitamini. Turk Arch Ped 2010; 45: Çocukların %10,8 inde B12 vitamini eksikliği. Şanlıurfa 203 çocuk bulunurken, folik asit eksikliği görülmedi. Koç A, ve ark. Çocuk Sağlığı ve Hastalıkları Dergisi 2005; 48: Gebelerde Vit B12 eksikliği %47,6. folat eksikliği %17,3 Ağırlık. Boy. BÇ ilişkili değil Halicioglu O, et al. Vitamin B12 and folate statuses are associated with diet in pregnant women, but not with anthropometric measurements in term newborns. J Matern Fetal Neonatal Med Sep;25(9):

18 Çocuklarda çoklu mikronütrient desteğinin (MVM) büyüme üzerine etkisi Az sayıda çalışma Çoklu micronutrient desteği ile hemoglobin, serum çinko ve retinol düzeyinde artma Demir ya da vitamin A desteğinin tek başına boy uzamasına etkisi yok. Ramakrishnan U, et al. Multimicronutrient interventions but not vitamin a or iron interventions alone improve child growth: results of 3 meta-analyses. J Nutr. 2004;134: Vitamin A, demir, Zn, B vitaminleri, ve folik asit desteği içeren dört merkezli parallel çalışmada aylık kilo alımının kontrol grubuna göre daha fazla ama boy artışının benzer. Smuts CM,, et al. Efficacy of a foodletbased multiple micronutrient supplement for preventing growth faltering, anemia, and micronutrient deficiency of infants: the four country IRIS trial pooled data analysis. J Nutr. 2005;135:S631 8.

19 Çocuklarda MVM desteği ve büyüme üzerine etkisi-ii Çoklu micronutrient preparatlar ile tekli ya da ikili micronutrient içeren preparatların büyüme üzerinde etki farkı çok küçüktür Boy/uzunluk etki büyüklüğü: 0.13 (95% CI: 0.06, 0.21), ve ağırlık etki büyüklüğü 0.14 (95% CI: 0.03, 0.25 )]. Allen LH, Peerson JM, Olney DK. Provision of multiple rather than two or fewer micronutrients more effectively improves growth and other outcomes in micronutrient-deficient children and adults. J Nutr. 2009;139: HIV+ anne, Tanzanya, 32gebelik hf öncesi, B-kompleks, C, E vit 2341 bebek, 6wk randomize; 104 hf MV/pl LAZ, WLZ, or WAZ benzer Büyüme geriliği oranı fark yok Kupka et al, 2013

20 Çocuklarda MVM desteği ve gelişim üzerine etkisi-i Eilander A, et al. Multiple micronutrient supplementation for improving cognitive performance in children: systematic review of randomized controlled trials. Am J Clin Nutr. 2010;91: yaşları arasındaki çocuklarda çoklu ( 3) micronutrient desteğinin çalışıldığı 17 çalışmanın metaanalizinde zeka katsayısı üzerine etki yok. Dört çalışmanın analizinde akademik performansın arttığını, bilişsel puanların farklı değil.

21 Çocuklarda MVM desteği ve gelişim üzerine etkisi-ii yılları arasında 20 RKT MVM Daha yüksek akıcı zeka Kristaloid zeka katsayısında fark yok Akıcı zeka: neden ilişkisi kurmada daha hızlılar, işlem hızını artırıyor, sözel olmayan bilişsel testler. kristaloid zeka: kelime hazinesi, sözel bilişsel testler Eilander et al., 2010, Benton, 2012

22 Folat ile vit B12 ve bilişsel gelişim-l NHANESIII Folik asit zenginleştirilmesi başlamadan önce; yılı 6-16 Y, 5365 çocuk, kesitsel Wechsler Intelligence Scale for Children-Revised Wide Range Achievement Test-Revised Serum folat düzeyi üst çeyrekte bulunan çocuklar, alt çeyrektekilere göre Okuma puanında > 3,28 puan Block design skoru daha fazla Serum Vit B12 düzeyi ile farketmiyor Nguyen CT, Gracely EJ, Lee BK. Serum folate but not vitamin B- 12 concentrations are positively associated with cognitive test scores in children aged 6-16 years. J Nutr. 2013;143:500-4.

23 Folat ile vit B12 ve bilişsel gelişim-ll Kuzey Hindistan, aylık çocuklar Serum folat, kobalamin, toplam homosistein, metilmalonik asit Bilişsel fonksiyonlar 4 ay ara ile 2 kez; Bayley Serum folat düzeyi; kobalamin düzeyi<25p olan çocuklar analiz dışı bırakılınca anlamlı Psikomotor skora etki yok her iki kat artış Serum kobalamin düzeyinde mental gelişim indeks skoru artışı 1.3 puan (0.2, 2.4) Homosistein 2.0 (0.5, 3.4) Metilmalonik asit 1.1 (0.3, 1.8) p Strand TA, et al. Cobalamin and folate status predicts mental development scores in North Indian children mo of age. Am J Clin Nutr Feb;97(2):310-7.

24 Folik asit _ mental performans Skórka A, et al. Effects of prenatal and/or postnatal (maternal and/or child) folic acid supplementation on the mental performance of children. Crit Rev Food Sci Nutr. 2012;52(11): RCT 2 FA içeren multivit 11 aylık mental gelişim 2 yaş gelişim skoru 6 yaş zeka katsayısı, Goodenough adam çizme testi skoru

25 Vitamin D _ diş sağlığı Hujoel PP. Vitamin D and dental caries in controlled clinical trials: systematic review and meta-analysis. Nutr Rev. 2013;71: RCT; 2827 vitamin D; 0,53 (95% CI, 0,43-0,65). kullanılan prep farklılık yaratmıyor: vitamin D(2), vitamin D(3)

26 Vit C soğuk algınlığı Hemilä H, Chalker E. Vitamin C for preventing and treating the common cold. Cochrane Database Syst Rev. 2013;1:CD yıllık çelişki Vit C ve soğuk algınlığı 29 RCT, katılımcı Soğuk algınlığı riski; genel toplum; 0.97 (%95 GA ). 5 RCT; 598 maraton koşucusu, asker; antreman dönemi; 0.48 (%95 GA ). 21RCT; 9745 atak; Erişkin %8 (%3-12); Çocuklar %14 (%7-21). Hst süresi; Vitamin C; 1-2 g/gün %18 azalma Hastalık şiddeti 7 RCT, 3249 atak; azalma

27 MVM enfeksiyon Stephen AI, Avenell A. A systematic review of multivitamin and multimineral supplementation for infection. J Hum Nutr Diet Jun;19(3): yaş üstü 12 RCT WMD/ RR %95 GA Enfeksiyon atağı sayısı , 0.16 En az bir atak , 1.11 Enfeksiyon atağı sayısı, malnutrisyonlu vaka; , >6 ay destek 65 yaş altı Enfeksiyon atağı sayısı , En az bir atak , 1.00

28 Vit C_ürik asit Juraschek SP, et al. Effect of oral vitamin C supplementation on serum uric acid: a meta-analysis of randomized controlled trials. Arthritis Care Res (Hoboken) Sep;63(9): RCT, 556 katılımcı Serum ürik asit düzeyi mg/dl (-0.66, -0.03). Gut????

29 Otizm Surén P, et al. Association between maternal use of folic acid supplements and risk of autism spectrum disorders in children. JAMA. 2013;309(6): Anne-çocuk kohort çalışması, Norveç. Toplum tabanlı, prospektif, çocuk 4 hafta önce-8 hf sonra folat desteği 270 ASDs; 114 otizm, 56 Asperger, 100 PDD-NOS Otistik boz; FA (+) %0,10 (-) %0,21; OR: 0.61 (%95GA, ). Prenatal balık yağı kullanımı: Otistik boz etki yok

30 MVM_gebelik Haider BA, Bhutta ZA. Multiple-micronutrient supplementation for women during pregnancy. Cochrane Database Syst Rev Nov 14;11:CD RCT, kadın MVMs ile Fe, FA Çalışmada EMR, konjenital anomali, gelişme geriliği, maliyet, yan etki, anne refahı, bebeğin beslenme durumunun analizi için yeterli veri bulunamamış RR %95GA DDA SGA Erken doğum Düşük Maternal mortalite Perinatal mortalite Yenidoğan mortalitesi

31 MVM_mortalite Macpherson H, Pipingas A, Pase MP. Multivitamin-multimineral supplementation and mortality: a meta-analysis of randomized controlled trials. Am J Clin Nutr Feb;97(2): MVMs >1yıl katılımcı, 8794 mortalite vakası Tüm nedenlere bağlı mortalite RR: 0.98; [0.94, 1.02] Birincil koruma amaçlı verilen; tüm nedenlere bağlı mortalite RR: 0.94 [0.89, 1.00] Damar hst RR: 1.01 [ 0.93, 1.09] Kanser RR: 0.96 [0.88, 1.04]

32 MVM _ kalp damar hst Myung SK, Ju W, Cho B, Oh SW, Park SM, Koo BK, Park BJ; Korean Meta-Analysis Study Group. Efficacy of vitamin and antioxidant supplements in prevention of cardiovascular disease: systematic review and meta-analysis of randomised controlled trials. BMJ. 2013;346:f RCT 294,478 katılımcı (156,663 destek alan, 137,815 kontrol) Tüm kalp-damar hst riski 1.00 ( ) Anjina pectoris riski hafif artıyor. Vit B6; kalp-damar hst riskinde hafif azalma

33 Kalp damar hst _antioksidan kullanımı Ye Y, et al. Effect of antioxidant vitamin supplementation on cardiovascular outcomes: a meta-analysis of randomized controlled trials. PLoS One. 2013;8(2):e makale, 15 RCT Antioksidan vitamin desteği ile major kardiyovasküler olay, MI, SVO (Stroke), ölüm, kardiak ölüm riski değişmiyor Çalışma yılı (2000 öncesi ve sonrası), Vaka yaşı (60 yaş öncesi ve sonrası), Cinsiyet, altta yatan kalp hastalığının olması, tedavi süresi Sonucu etkilemiyor

34 Kronik böbrek hst _ Antioksidan kullanımı Jun M, et al. Antioxidants for chronic kidney disease. Cochrane Database Syst Rev Oct 17;10:CD studies, 1979 participants, vitamin E (2); çoklu antioksidan tdv (3); koenzim Q (1); asetilsistein (1) kalp damar hst bağlı ölüm tüm nedenlere bağlı ölüm kalp damar hst Son evre böbrek hst koroner arter hst değişmiyor gelişimi serebrovasküler hst periferik damar hst Kreatinin kleransı, değişim, ml/min sonuçlarda cinsiyet ve diabet varlığı farklılık oluşturmamış RR/WMD % 95 GA Kalp damar hst gelişimi Dializ hst Kronik böbrek hst 1.06,

35 Antioksidan _ Alzheimer riski Li FJ, et al. Dietary intakes of vitamin E, vitamin C, and β- carotene and risk of Alzheimer's disease: a meta-analysis. J Alzheimers Dis. 2012;31(2): RCT OR %95 GA vitamin E vitamin C β-karoten

36 Antioksidan kullanımı _ mortalite Bjelakovic G, et al.antioxidant supplements for prevention of mortality in healthy participants and patients with various diseases. Cochrane Database Syst Rev. 2012;3:CD beta-karoten, vitamin A, vitamin C, vitamin E, ve selenium / placebo_destek yok 78 RCT katılımcı; 26 RCT sağlıklı ; 52RCT farklı hst Mortalite artmış Destek verilen Verilmeyen RR %95 GA Antioksidan beta-karoten vitamin E to 1.05 vitamin A to 1.18 vitamin C to 1.07 selenium to 1.03 Vit A doz to 1.001

37 Antioksidanlar nasıl çalışır?

38 Antioksidan kullanımı _ mortalite Bjelakovic G, et al. Mortality in randomized trials of antioxidant supplements for primary and secondary prevention: systematic review and meta-analysis. JAMA Feb 28;297(8):

39 Vit D _ mortalite Bjelakovic G, et al. Vitamin D supplementation for prevention of mortality in adults. Cochrane Database Syst Rev Jul 6;(7):CD ölümü engellemek için 161 destek katılımcı RR %95 GA mortalite vitamin D 50 RCT 94, >70 yaş vitamin D3 32 RCT 74, vitamin D(2), alfacalcidol, calcitriol etki yok Nefrolitiazis vitamin D3+Ca Hiperkalsemi Alfacalcidol, calcitriol

40 Vit D _ mortalite Rejnmark L, et al. Vitamin D with calcium reduces mortality: patient level pooled analysis of 70,528 patients from eight major vitamin D trials. J Clin Endocrinol Metab Aug;97(8): RCT mortalite HR % 95 GA vitamin D+/-Ca Vit D + Ca Vit D tek başına

41 Ek olarak, Malnutrisyonlu toplumlarda multivitamin destekleri ile ilgili girişimlerin faydalı olduğu gösterilmiştir. Antenatal dönemde çoklu mikronutrient desteğinin Hindistan da özellikle malnutrisyonlu ve/veya anemik annelerde fetüs kaybını ve yenidoğan ölümünü %11 azalttığı, doğum ağırlığını %14 arttırdığı ve Nepal de doğum ağırlığını artırdığı görülmüştür. Çoklu vitamin desteği gelişmiş ülkelerde beslenme durumlarını düzeltmesine rağmen maliyetin yüksek olması nedeni ile besin temelli yaklaşımlar önerilmektedir. Yeterli vitamin alımında kronik hastalık riskinin azalacağı kesin değil Postmenopozal bayanlarda kemik kırığının azalması, Marjinal düzeyde çocuklarda bilişsel performansın arttığı bildirilmiştir. Arch Pediatr Adolesc Med 2007;161:978 Lancet 2008;371;492 Lancet 2008;371:215

42 Vitamin ihtiyacının arttığı durumlar Fizyolojik ihtiyaç Herediter durumlar Emilim bozuklukları Hipermetabolik hastalıklar Besin kullanımını azaltan durumlar Hücre döngüsünü artıran durumlar Besin kaybını artıran durumlar

43 Vitamin ihtiyacını etkileyen durumlar Fizyolojik ihtiyaç Büyüme atağı, Gebelik, Laktasyon, Yaşlılık, Bireysel farklılıklar, Fizik aktivitenin düzeyi, Şişmanlık Herediter durumlar Doğumsal vitamin bağımlı hastalıklar Vitamin taşıyıcı, reseptör polimorfizm, vitamin bağımlı enzimler Hipermetabolik hastalıklar Ateşli hastalıklar Enfeksiyonlar Tirotoksikoz

44 Vitamin ihtiyacını etkileyen durumlar-ii Emilim bozuklukları Pankreatit, Gastrointestinal bozukluklar, Diabet, hiperparatiroidizm, konjenital, akiz hemolitik anemiler, addison hastalığı, Hepatobiliyer hastalıklar, Bağırsak rezeksiyonu, Pernisiyoz anemi, Rejinal ileit, Radyasyon tedavisi, Kwashiorkor Pellegra Besin kullanımını azaltan durumlar Kronik karaciğer hastalığı Kronik renal hastalıklar

45 Vitamin ihtiyacını etkileyen durumlar-lll Hücre döngüsünü artıran durumlar Konjenital, akiz hemolitik hastalıklar Orak hücreli anemi Besin kaybını artıran durumlar Yanık, Büllöz dermatitler, Enteropati, Nefrozis, Cerahi, Hemodializ, Sigara içimi

46

47 Besin piramidi

48 Özel durumlar Çoklu micronutrient-vitamin eksiklikleri Dünyada bazı gruplarda çoklu vitamin eksiklikleri fazladır. Hayvansal kaynaklı besinlerden fakir beslenme: Fe, Zn, Ca, retinol, vit B2, vit B6, vit B12 Taze meyve ve sebze tüketmeme: vit C, karoten, folat Tahılların rafine edilmesi: Fe, Zn, vit B (B1, B2, B3) vefolat Malnutrisyonlu anne: vit A, B vit, I, Se Bir micronutrient-vi eksikliği diğerinin kullanımını bozar. Fe eks vita nın KC tutulması; tdv ile serum retinol düzeyi artar. Vit B12, folat, vit B2, anemi yapar Vit C non-hem demirin emilimini arttırır.

49

50

51 12-23 aylık çocukların süt ve ürünleri almaya başlama durumları (n = 1723) Yaş, ay Almayan < Ortanca yaş İnek sütü 23,7 14,4 29,6 22,3 10,0 8 Peynir 30,4 3,9 41,6 19,1 5,1 8 Ayran 29,8 4,9 34,9 23,3 7,2 9 Sade Yoğurt 11,7 16,8 57,4 10,9 3,1 6 Meyvalı yoğurt 40,7 6,9 37,1 12,2 3,2 7 Ticari mama 66,5 18,2 13,2 1,6 0,6 5 Kaşık maması 81,2 5,4 10,8 2,4 0,1 6 Dondurma 76,1 0,5 3,7 11,7 8,1 12

52 12-23 aylık çocukların et, yumurta, kurubaklagil almaya başlama durumları (n = 1723) Yaş, ay Almayan < Ortanca yaş Kırmızı et 17,8 1,3 34,1 39,6 7,2 10 Sakatat 83,2 0,1 5,2 9,1 2,3 12 Tavuk 13,2 1,3 34,9 42,8 7,8 10 Balık 32,7 0,5 19,3 37,0 10,6 12 Yumurta sarısı 47,3 3,0 34,2 13,0 2,5 8 Tam yumurta 28,3 1,4 27,5 34,4 8,4 9,5 Kuru baklagil 18,0 0,9 31,3 41,9 7,8 10 Yağlı tohum 59,8 0,0 5,7 21,6 12,8 12

53 12-23 aylık çocukların meyva, sebze almaya başlama durumları (n = 1723) Yaş, ay Almayan < Ortanca yaş Yeşil yapraklı sebze 27,1 1,1 27,6 37,4 6,8 10 Diğer sebze 42,6 1,0 21,0 29,1 6,2 10 Patates 7,6 2,6 48,4 36,1 5,3 9 Domates 14,9 2,1 45,7 32,2 5,0 9 Turunçgiller 20,5 2,7 33,3 32,3 11,2 10 Diğer meyveler 11,4 3,8 43,7 36,0 5,1 9 Taze meyve suyu 47,0 5,4 30,5 14,3 2,8 7

54 1-5 yaş grubu çocuklarda besinlerin yenmek istenilmeme yüzdeleri (n=227) Yemeyen % çocuk Baklagiller (fasülye, nohut, vs) 51 22,5 Diğer sebze çeşitleri 41 18,1 Yağ (sıvı yağ, tereyağ) 37 16,3 Yumurta sarısı ya da beyazı 33 14,5 Et (kırmızı et, tavuk, balık) 16 7,0 Meyve çeşitleri 16 7,0 Süt ve süt ürünleri (süt, yoğurt, peynir) 7 3,1 Tahıllar ve yumrugiller (ekmek, pirinç, bulgur, patates vs) 7 3,1

55 Çocuğun sevmediği yiyecekler, ilk üç Şenlik İOO Teğmen K. İOO Zeytinyağlı sebze yemekleri Sebze kızartmaları Etli sebze yemekleri Salatalar ve çiğ sebzeler Zeytinyağlı kurubaklagil yemekleri Etli kurubaklagil yemekleri Hamur tatlıları Et, köfte, kebap, tavuk, balık Çorba Sütlü tatlılar Hamburger, döner, sandviç, pide vb Ekmek, gözleme Süt, yoğurt, peynir Meyveler Pilav, makarna, mantı, börek

56 Beslenmenin çocuk nörobilişsel gelişimi üzerine etkisi Emzirmek, Kahvaltı yapmak Malnutrisyon Nyaradi A, Li J, Hickling S, Foster J, Oddy WH. The role of nutrition in children's neurocognitive development, from pregnancy through childhood. Front Hum Neurosci. 2013;7:97.

57 Girişimlerin yaygınlaştırılması ile 2000 yılı beş yaş altı ölümlerinin tahmini önlenebilme yüzdesi Önleme girişimleri % Emzirme 13 İnsektisitli çadır 7 Tamamlayıcı gıdalar 6 Çinko* 5 Hijyenik doğum 4 Hib aşısı 4 Su, sanitasyon, hijyen 3 Antenatal steroid 3 Yenidoğan ısı korunması* 2 Vitamin A* 2 Tetanoz toksoidi 2 Nevirapine ve yerine koyma beslenmesi 2 Erken membran yırtılmasında antibiyotik* 1 Kızamık aşılaması 1

58 Sorun: DDA, emzirme sorunları, tamamlayıcı beslenme hataları, tekrarlayan enfeksiyonlar Çözüm: Emzirmenin desteklenmesi, tamamlayıcı beslenme, uygun micronutrient-vitamin desteği, hijyen

59 Teşekkürler

60 Vitamin nedir? Yağ, karbohidrat ve protein dışı organik bileşiklerdir. Küçük miktarda besinlerde bulunan doğal bir bileşendir. Normal fizyolojik fonksiyonlar (büyüme, gelişme, çoğalma) için esansiyeldir. Konakta normal fizyolojik ihtiyacı karşılayacak kadar sentezlenmez, özgül eksiklik sendromları Vit E, C ve K; direk metabolik olarak aktif. Diğer vitaminler metabolik aktivasyon gerektirir.

61 Birçok vitamin (vit A, K, and C, thiamin, niacin, riboflavin, vit B6, biotin, pantothenic acid, folate, and vit B12) enzim kofaktörü olarak çalışır. Tüm enzim kofaktörleri vitamin değildir. Vitamin E, K, and C, niacin, riboflavin, pantothenic acid metabolik oksidasyon-reduksiyon reaksiyonlarında kofaktör olarak rol alır. Vit E ve C biyolojik antioksidandır. Vit A ve D hormon olarak rol oynar Vit A görme fonksiyonunun gerçekleşmesinde fotoreseptif kofaktör.

62 Çözünme özelliklerine göre vitaminler yağda çözünen: aromatik ya da alifatik gruplar içerir enterohepatik dolaşıma girer ve dışkı ile atılır. *vitamin A ve E nin suda çözünebilen metabolitleri idrarla atılır. suda çözünen: bir ya da daha fazla polar ya da iyonize (karboksil, keto, hidroksil ya da fosfat) gruplar içerir. hem intakt formda (riboflavin, pantothenic acid) hem de metabolit (vitamin C, thiamin, niacin, riboflavin, pyridoxine, biotin, folate, vitamin B12) olarak idrarla atılır. The Vitamins Elsevier Inc. DOI: /B