AZERBAYCAN CEZA HUKUKUNDA MEŞRU MÜDAFAA

Transkript

1 T.C. ANKARA ÜNİVERSİTESİ SOSYAL BİLİMLER ENSTİTÜSÜ KAMU HUKUKU (CEZA VE CEZA USUL HUKUKU) ANABİLİM DALI AZERBAYCAN CEZA HUKUKUNDA MEŞRU MÜDAFAA Yüksek Lisans Tezi Tufan Mammadov Ankara-2004

2 T.C. ANKARA ÜNİVERSİTESİ SOSYAL BİLİMLER ENSTİTÜSÜ KAMU HUKUKU (CEZA VE CEZA USUL HUKUKU) ANABİLİM DALI AZERBAYCAN CEZA HUKUKUNDA MEŞRU MÜDAFAA Yüksek Lisans Tezi Tufan Mammadov Tez Danışmanı Prof.Dr.Zeki Hafızoğulları Ankara-2004

3 İÇİNDEKİLER İÇİNDEKİLER...I KISALTMALAR. VII GİRİŞ...1 BİRİNCİ BÖLÜM TARİHÇE, HUKUKİ ESASINI AÇIKLAYAN DÜŞÜNCELER VE SUÇA ETKİSİ I.TARİHÇE..4 A. Eski Hukuk Düzenlerinde...4 B. Bugünkü Hukuk Düzenlerinde 5 1.İtalyan Hukukunda 5 2.Alman Hukukunda Fransız Hukukunda...7

4 4. Türk Hukukunda Rus Hukukunda Diğer Hukuklarda...12 C. Azerbaycan Hukukunda II. HUKUKİ ESASINI AÇIKLAYAN DÜŞÜNCELER...17 A. Tasnif Meselesi.17 B. Sübjektif Düşünceler.17 1.Tabii Hak Düşüncesi Manevi Cebir Düşüncesi Saikte Meşruluk Düşüncesi Kusurlu ve Fakat Cezalandırılmayan Hareket Düşüncesi Kendini Koruma İçgüdüsü Düşüncesi C.Objektif Düşünceler Hakkın Doğrulanması Düşüncesi Hakların Çatışması Düşüncesi Tali Kamu Savunması Düşüncesi...24

5 4.Kötülüğün Kötülükle Karşılanması Düşüncesi Yetki Devri Düşüncesi Hukuk İçin Mücadele Düşüncesi Toplumsal Zararın Yokluğu Düşüncesi..29 III. SUÇA ETKİSİ.30 A.Genel Olarak.. 30 B. Suçun Niteliği ve Yapısal Unsurları Anlayışı Suçun Niteliği Suçun Yapısal Unsurları...36 C. Fiilin Sosyal Tehlikeliğinin Ortadan Kalkması Nedeniyle Hukuka Uygun Hale Gelmesi ve Bu Bağlamda Meşru Müdafaanın Kapsamı Sorunu İKİNCİ BÖLÜM MEŞRU MÜDAFAANIN ŞARTLARI I. TASNİF MESELESİ..40

6 II. SALDIRIYA İLİŞKİN ŞARTLARI.41 A. Halen Mevcut Bir Saldırı Olmalıdır Mevcut Bir Saldırı Geçmişteki Saldırı Gelecekteki Saldırı.45 B. Saldırı Sosyal Tehlikeli Olmalıdır Sosyal Tehlikeliliğin Anlamı Cezai Sorumsuzluğa Sahip Olanların ve İsnat Yeteneğine Sahip Olmayanların Fiilleri Hakkın Kötüye Kullanılması Saldırıya Sebebiyet Verme Karşılıklı Saldırılar.62 C. Saldırı Hayata Vücut Bütünlüğüne ve Haklara Yönelik Olmalıdır....63

7 III. SAVUNMAYA İLİŞKİN ŞARTLAR.64 A. Savunmada Zorunluluk Bulunmalıdır Zorunluluğun Anlamı Kaçmak İmkanı..66 B. Savunma ile Saldırı Arasında Bir Oran Bulunmalıdır Oranın Varlığı.70 2.Savunmada Kullanılan Araçlarla Saldırıda Kullanılan Araçlar Arasında Oran Bulunmalıdır Saldırıya Uğrayan Hak ile Zarar Verilen Hak Arasında Oran Bulunmalıdır.75 IV.ÜÇÜNCÜ KİŞİ LEHİNE MEŞRU MÜDAFAA.78 V.DEVLET VE TOPLUM LEHİNE MEŞRU MÜDAFAA.81

8 ÜÇÜNCÜ BÖLÜM MEŞRU MÜDAFAADA HATA, SINIRIN AŞILMASI, MEŞRU MÜDAFAA VE DİĞER HUKUKA UYGUNLUK SEBEPLERİ I. MEŞRU MÜDAFAADA HATA...84 A. Genel Olarak.84 B. Meşru Müdafaada Hata Hukuki Hata Fiili Hata 88 C. Meşru Müdafaada Şahısta Hata ve Sapma 92 II.MEŞRU MÜDAFAADA SINIRIN AŞILMASI...93 A. Genel Olarak Kanundaki Düzenleme...93 B. Sınırın Mücbir Sebeple Aşılması..95 C. Sınırın Taksirle Aşılması...96 D. Sınırın Kasden Aşılması Meşru Müdafaa Sınırının Kasden Aşılması Suretiyle Adam

9 SOYASLAN, Doğan :Ceza Hukuku, Genel Hükümler, Ankara 1998 TAN, Hadi :Alman Hukukunda Meşru Müdafaa, 1939, S.2, s.289 vd. TANER, Tahir :Ceza Hukuku, Umumi Kısım, B.3, İstanbul 1953 TİŞKEVİÇ, İ. :Usloviya i Predelı Neobhodimoy Oboronı/Meşru Müdafaanın Şartları ve Sınırı, Moskva 1969 TKAÇENKO, V.İ. :Neobhodimaya Oborona Po Ugolovnomu Pravu/Ceza Hukukunda Meşru Müdafaa, Moskva 1979

10 TEREBİLOVA, V.İ. :Sbornik Postanovlennıy Plenuma Verhovnogo Suda SSSR/SSCB Yüksek Mahkemesi Genel Kurulunun Kararlar Toplusu( ), 1039 s., Moskva 1987 TOROSLU, Nevzat :Ceza Hukukunda Zaruret Hali, Ankara 1968 TOROSLU, Nevzat :Nasıl Bir Ceza Kanunu, Ankara 1987 TOROSLU, Nevzat :Ceza Hukuku, B.4, Ankara 1998 VİDAL, Georges- MAGNOL, Josephe (Çev: DEVRİN, Şinasi) :Ceza Hukuku, C.I, Ankara 1946

11 YAKUBOVİÇ, M.İ. :Voprosı Teorii i Praktiki Neobhodimoy Oboronı/Teoride ve Ugulamada Meşru Müdafaa Sorunları, Moskva 1961 YALKUT, Necdet :Türk, İtalyan ve Fransız Ceza Hukuku Açısından Meşru Müdafaa, AD., 1978, S.1-2, s.105 vd. : Kommentariy k Ugolovnomu Kodeksu Rossiyskoy Federaçii/Rusya Federasyonu Ceza Kanunun Şerhi, 01/06/ :Postateynıy Kommentariy k Ugolovnomu Kodeksu Rossiyskoy Federaçii 1996 goda/ Rusya Federasyonu 1966 tarihli Ceza Kanunu Hükümlerinin Şerhi, 31/03/2004

12 ÖZET Çok eski bir tarihe sahip meşru müdafaa kurumu evrensel niteliğinin gereği bugün bütün hukuk düzenlerinde yer almaktadır. Azerbaycan Cumhuriyeti Ceza Kanunu 36. maddesinde de düzenlenmiş bu kurumun hukuki esasını açıklayan düşünceler farklılık arz etmektedir. Bu düşüncelerin her birinde doğruluk payı olmakla birlikte meşru müdafaa halinde işlenen savunma fiilinin niçin cezalandırılmadığını açıklayan en doğru düşünce toplumsal zararın yokluğu düşüncesidir. Azerbaycan doktrininde, meşru müdafaanın sosyal tehlikeliliği ortadan kaldırmak suretiyle fiili hukuka uygun hale getirdiği görüşü hakimdir. Ancak hukuka uygunluk nedenlerinden biri olan meşru müdafaa, doktrindeki genel kanaatin aksine sosyal tehlikeliliği değil, hukuka aykırılık unsurunu ortadan kaldırmakta ve böylece fiili tüm hukuk düzenine uygun hale getirmektedir. Meşru müdafaanın şartları saldırıya ve savunmaya ilişkin olmak üzere ikiye ayrılmaktadır. Saldırıya ilişkin şartlar, halen mevcut bir saldırının bulunması, bu saldırının suç niteliğinde olması ve bu saldırının hayata, vücut bütünlüğüne ve haklara yönelik olmasıdır. Savunmada zorunluluk bulunması ve saldırı ile savunma arasında bir oranın bulunması ise meşru müdafaanın savunmaya ilişkin şartlarıdır. Kanun ayrıca üçüncü kişinin haklarına, devlet ve toplum menfaatine yönelik saldırılara karşı savunmayı da meşru kabul etmiştir.

13 Meşru müdafaada hata kanunda açıkça düzenlenmemesine karşılık, doktrin ve uygulamada sadece fiili hatanın kusursuz olması halinde savunmada bulunanın cezalandırılmayacağı kabul edilmiştir. Meşru müdafaa sınırının aşılması hususu ise kanun hükmünde açıkça düzenlenmiş ve bu sınırı sadece kasden aşan failin cezalandırılacağı öngörülmüştür. ACCK da hukuka uygunluk nedenleri arasında yazılı, Zaruret Hali (m.38), İzin Verilen Risk (m.39), Suç Failinin Yakalanması Sırasında Ona Zarar Verilmesi (m.37), Yetkili Merciin Emrini İfa (m.40), kanunda soyut suç tipine uygun olan fiilin hukuka aykırılık unsurunu ortadan kaldırmakla birlikte, gerçekleşme şartları bakımından meşru müdafaa ile farklılık arz etmektedirler. SUMMARY In accordance with his universal attribute, the necessary defense institution has a very old history, and held his place in all jurisprudence system today. This institution which has arranged in the 36 th article of the Criminal Code of the Azerbaijan Republic and explaining the main legal structure has presenting different thoughts. However, each of all these thoughts even they have a uprightness share, the most suitable explanatory idea is, why the act of defense is not sentenced in case of necessary defense is the idea of absence of public detriment. In the doctrine of Azerbaijan dominating vision is, by eliminating social danger of the necessary defense is appropriated to the acts of jurisprudence. However, the

14 necessary defense which is one of the reasons for the legal appropriation, contrary to the general conviction is eliminating legal incongruity but the not social danger. These ways bring the act appropriated to the all legal system. The provisions for necessary defense, is dividing in two; offence and defense. Provisions for the offence; an attack must be exist and this attack must be in form of crime and this attack must be towered to the life, body integrity and to rights. For the defense; is to be found necessity of defense, and a proportion must have between the offence and the defense, these are the related conditions for the defense in necessary defense act. Beside, law is legitimated defending the rights of the third party, against the offence towered to the state and to the public interests. However, in response mistake in necessary defense is not clearly described in the law, in the doctrine and in the application it has been accepted that the person in the position of defense will not be sentenced, only in the case of de facto mistake must be flawless. To go beyond the limits of the necessary defense issue, is arranged and foresighted in the force of law clearly and only the perpetrator exceeding this limit purposely will be sentenced. In the Criminal Code of Azerbaijan Republic appropriation reasons to law is written; absolute necessity (article 38), risk permitted (article 39), to cause harm to the perpetrator during the course of catching (article 37), carrying out of the orders of the authority (article 40), In the legislation, however, elimination of disagreement

15 issue appropriated to the abstract sort of crime in the legislation, is differentiating, according to the realization provisions with the necessary defense.