E ve C Vitaminlerinin Cisplatin Hepatotoksisitesini Önlemedeki Etkilerinin Histolojik Olarak ncelenmesi

Transkript

1 TRAKYA ÜN V TIP FAK DERG 2005;22(3): DENEYSEL ÇALIfiMA E ve C Vitaminlerinin Cisplatin Hepatotoksisitesini Önlemedeki Etkilerinin Histolojik Olarak ncelenmesi Histologic Examination of the Protective Effect of Vitamin E and C in Cisplatin-Induced Hepatotoxicity Yeter TOPÇU TARLADAÇALIfiIR, Müberra UYGUN, Meryem AKPOLAT, Yeflim Hülya UZ Amaç: Bu çal flmada, bir antineoplastik ajan olan cisplatinin kronik uyguland nda yol açt karaci er hasar ve bu hasara karfl E ve C vitaminlerinin ne ölçüde koruma sa layaca histolojik olarak incelendi. Çal flma Plan : Çal flmada, 24 adet Wistar albino cinsi erkek s çan alt flarl dört gruba ayr ld. Kontrol grubu d fl ndaki (grup 1) deneklere üç ay boyunca, ayda bir kez 5 mg/kg cisplatin intravenöz yolla verildi. Grup 3 ve 4 teki deneklere ise ayr ca, her gün intramusküler yolla s ras yla 5 mg/kg E vitamini ve 8 mg/kg C vitamini verildi. Deney süresinin sonunda, tüm deneklerin karaci er materyalleri al narak fl k ve elektron mikroskobisi ile incelendi. Bulgular: Kontrol grubu deneklerde normal yap da karaci er dokusu gözlendi. kinci grupta Remak kordonlar nda düzensizleflme, V. centrolobularis e yak n sinüzoidlerde geniflleme ile birlikte bazal membranlarda kal nlaflma, portal sahalarda ise lenfosit infiltrasyonu görüldü. Üçüncü grupta morfolojik hasar n büyük oranda azald, ço u portal sahada lenfosit infiltrasyonunun ortadan kalkt ; dördüncü grupta ise düzelmenin daha da belirginleflerek portal saha infiltrasyon bölge say s n n hem seyreldi i hem de infiltrasyon hücre say s n n çok azald görüldü. Sonuç: Farkl özelliklere sahip antioksidanlar n cisplatinin hepatotoksisitesinin azalmas na yard mc olarak klinik uygulamaya katk da bulunaca sonucuna var ld. Anahtar Sözcükler: Antineoplastik ajan; cisplatin/toksisite/yan etki; karaci er/ilaç etkisi; s çan; vitamin C/terapötik kullan m; vitamin E/terapötik kullan m. Objectives: We investigated the morphologic changes showing hepatocellular damage caused by the chronic use of cisplatin, an antineoplastic agent, and the protective effect of vitamins E and C. Study Design: Twenty-four Wistar albino male rats were randomly assigned to four groups, equal in number, to receive intravenous 5 mg/kg of cisplatin once a month for three months except for the control rats (group 1). The rats in group 3 and 4 also received daily intramuscular injections of 5 mg/kg of vitamin E and 8 mg/kg of vitamin C, respectively. At the end of three months, the livers were removed for light and electron microscopic examinations. Results: Control rats showed a normal liver tissue structure. Group 2 rats exhibited disorganization of the Remak s fibers, thickening of the basement membrane together with dilatation of the sinusoids near the centrolobular vein, and lymphocyte infiltration in the portal areas. In vitamin E-treated rats, there was a significant decrease in morphological damage, with disappearance of lymphocyte infiltration in the portal areas. Vitamin C-treated rats manifested the least morphological damage, with a rare infiltration to portal areas and decreased number of infiltration cells. Conclusion: Our findings suggest that the use of antioxidants of different properties may help reduce cisplatin hepatotoxicity, thus contributing to clinical applications. Key Words: Antineoplastic agents; cisplatin/toxicity/adverse effects; liver/drug effects; rats; vitamin C/therapeutic use; vitamin E/therapeutic use. Trakya Üniv T p Fak Derg 2005;22(3): *VII. Ulusal Histoloji ve Embriyoloji Kongresi nde poster olarak sunulmufltur (18-21 May s 2004, Mersin). Trakya Üniversitesi T p Fakültesi Histoloji ve Embriyoloji Anabilim Dal, (Tarladaçal fl r, Akpolat, Arafl. Gör.; Uygun, Prof. Dr.; Uz, Yrd. Doç. Dr.). letiflim adresi: Araflt rma Gör. Yeter Topçu Tarladaçal fl r. Trakya Üniversitesi T p Fakültesi Histoloji ve Embriyoloji Anabilim Dal, Edirne. Tel: / 1406 Faks: e-posta: yeter_topcu@yahoo.com 124

2 Cisplatin (cis-diamminedichloroplatinum (II), cis-platinum (II) veya cis-ddp); üretilmeye baflland 70 li y llardan beri, klinikte en yayg n flekilde kullan lan antineoplastik ilaçlardan biridir. Yüksek antitümöral etkisinin yan s ra, klinik kullan m n s n rlayan önemli yan etkileri de bulunmaktad r, bunlar; renal disfonksiyon, bulant -kusma, miyelosüpresyon, ototoksisite ve nörotoksisitedir. [1-3] Ayr ca metabolizmas esnas nda karaci erde birikim yapmas nedeniyle, doza ba l hepatotoksisite gelifltirdi i de bildirilmifltir. [4-6] Hepatotoksisite, cisplatin için doz s - n rlay c bir faktör olarak kabul edilmedi inden, fazla dikkate al nmam fl ve bu yönde çok az çal flma yay nlanm flt r. Hepatotoksisite, ilac n yüksek dozlarda uygulanmas ndan sonra gözlenir ve hastan n klinik durumunda önemli de ifliklikler meydana getirebilir. [7] Cisplatinin antineoplastik etki mekanizmas, ilac n Deoksiribo nükleik asit (DNA) adduktlar - n oluflturarak hücre siklusunu G 2 faz nda durdurmas ve apoptozisi tetiklemesi fleklinde aç klanm flt r. [8] Cisplatinin hepatotoksisite mekanizmas hakk nda fazla bilgi bulunmamaktad r. Bununla birlikte cisplatin sitotoksisitesinden, bu DNA adduktlar n n sorumlu oldu una inan l r. [9] Ayr ca, cisplatin hepatotoksisitesinin patofizyolojisinde, oksidatif stresin önemli rol oynad bildirilmifltir. [1,10,11] Cisplatin süperoksit iyonu, hidroksil radikali gibi aktif oksijen türlerini üretebilir ve normal dokuda aktif antioksidan enzimlerini inhibe edebilir. [1,2,12] Bu nedenle cisplatin hepatotoksisitesinin önlenmesine yönelik çal flmalarda çeflitli antioksidanlar denenmifltir. [11-13] E vitamini, plazma ve hücresel membranlarda yer alan, ya da eriyen bir vitamindir. Bu membranlarda süperoksit ve hidroksil radikalini, singlet oksijeni ve lipid peroksitlerini daha az aktif formlara dönüfltürerek, membranlar lipid peroksidasyonuna karfl korur. Bu esnada aç a ç kan oksidasyon ürünü, karaci erde glukuronik asit ile konjugasyona u rayarak glukuronidasyon yoluyla metabolize olur ve büyük oranda safra ile at l r. [14,15] nsan ve kobaylar n vücutlar nda sentez edilmedi i için diyetle al nmas gereken C vitamini suda çözünen vitaminlerdendir. Organizmada 125 hidroksilasyon reaksiyonlar nda indirgeyici ajan olarak görev yapar. Sitosöl, plazma ve ekstrasellüler s v gibi suda eriyebilir bölümlerde süperoksit anyonunu, hidrojen peroksiti, hidroksil ve peroksil radikallerini, reaktif nitrojen türlerini ve singlet oksijeni ba layarak inaktive eder, lipid peroksidasyonunu bafllat c radikalleri temizler ve protein karbonil oluflumunu azalt r. Bu suretle DNA, lipidler ve proteinler gibi önemli molekülleri oksidan hasara karfl korur. [16,17] Bu çal flmada, günümüzde kemoterapide kullan m na devam edilen cisplatinin, kronik uygulanarak aç a ç kard karaci er hasar n n ve bu hasara karfl E ve C vitaminlerinin morfolojik aç dan ne ölçüde koruma sa layaca n n histolojik olarak incelenmesi amaçland. GEREÇ VE YÖNTEM Çal flmada, optimum laboratuvar koflullar ( s ; 21 C, ba l nem oran ; %40-60, fl k periyodu; 12/12 saat ayd nl k/karanl k, uygun havaland rma sistemi) alt nda, günlük içme suyu ve %21 ham protein içeren pelet yemlerle (Purina) beslenen, a rl klar gr aras nda de iflen üç ayl k, 24 adet Wistar albino cinsi erkek s çan kullan ld. Her grupta alt adet denek olacak flekilde dört deney grubu oluflturuldu. Birinci grup denekler kontrol grubunu oluflturdu. kinci, üçüncü ve dördüncü grup deneklere ayda bir kez olmak üzere üç ay süre ile 5 mg/kg cisplatin (Cisplatin DBL, Orna) 24 numara katater yard - m yla kuyruk veninden girilerek intravenöz (iv) yoldan verildi. lk cisplatin enjeksiyonunu takiben her gün intramusküler (im) olarak III. grup deneklere 5 mg/kg E vitamini (Evigen, Aksu) 0.16 mg/kg olacak flekilde saf zeytin ya ile dilüe edilerek, IV. grup deneklere ise 8 mg/kg C vitamini (Redoxon, Roche) 0.32 mg/kg olacak flekilde distile su ile dilüe edilerek verildi. Kontrol grubu d fl ndaki tüm deneklere cisplatin enjeksiyonundan 24 saat önce, kemoterapiye ba l olarak ortaya ç kabilecek çeflitli alerjik reaksiyonlara karfl alt saat ara ile iki kez, im 0.13 mg/kg deksametazon (Dekort, Deva) uyguland. Üç ayl k deney süresinin sonunda, tüm deneklerden 10 mg/kg, im Ketalar (Ketamin hid-

3 rochlorür 50 mg/kg Eczac bafl ) anestezisi alt nda al nan karaci er materyallerinin bir k sm fl k mikroskobik incelemeler için Bouin fiksatöründe fikse edilip parafin inklüzyonu yap ld ktan sonra bloklama ifllemi gerçeklefltirildi. Elde edilen bloklardan 5 µm kal nl nda al nan kesitlere Hematoksilen+Eozin (H+E), Periodic Acid Schiff+Hemalen (PAS+HL) ve Masson boyalar uyguland. [18,19] Elektron mikroskobik incelemeler için al nan di er karaci er örnekleri ise, fosfat tamponuyla haz rlanm fl ph si 7.3 olan %2.5 lik glutaraldehit (Merck) solüsyonunda 1.5 saatlik prefiksasyona ve ayn fosfat tamponunda 24 saat y kand ktan sonra, yine bu tamponla haz rlanm fl %1 lik OsO 4 (Merck) solüsyonunda bir saatlik postfiksasyona tabi tutuldu. Bu aflamadan sonra doku örneklerine rutin elektron mikroskobik takip yöntemleri uyguland ve araldit inklüzyonu yap larak, kapsüllere gömüldü. Aralditin polimerizasyonu için iki gün 45 C, üç gün de 60 C lik etüvde bekletildi. Al nan nm kal nl - ndaki yar ince kesitler toluidin mavisi ile boyanarak, kesim bölgeleri belirlenen bloklardan nm kal nl nda ince kesitler al nd. Bunlara uranil asetat ve Reynold un kurflun sitrat boyalar uyguland. [20] Jeol Jem-1010 elektron mikroskobunda incelenerek, foto raflar çekildi. BULGULAR Kontrol grubu Ifl k mikroskobik incelemede; kontrol grubuna ait kesitlerde karaci er parankim hücreleri, V. centrolobularis çevresinde fl nsal olarak düzenli bir flekilde yerleflerek Remak kordonlar n oluflturdu ve sinüzoidlere paralel bir yerleflim gösterdi. Hepatositler tek veya çift, merkezi yerleflimli, yuvarlak nükleuslar ile hücreye granüler görünüm veren da lm fl glikojen tanecikleri içermekte idi. Portal sahalarda rastlanan V. porta ile A. hepatica n n dallar ve safra kanallar normal görünümde idi (fiekil 1a). Hepatositlerin ultrastrüktürel incelemesinde; gevflek kromatin materyalinin nükleolemma üzerinde yer yer kümelendi i yuvarlak nükleus sitoplazmas nda homojen da lm fl, oval flekilli ve lamellar kristal mitokondriyonlar, çok say da glikojen tanecikleri ile iyi geliflmifl granüllü (GER) ve düz endoplazmik retikulum (DER) görüldü (fiekil 2a). Cisplatin grubu Cisplatin grubuna ait s çanlar n karaci er dokular n n fl k mikroskobik incelenmesinde; genel yap da önemli ölçüde bozukluklar gözlendi. Hepatositlerin oluflturdu u Remak kordonlar - n n düzensizleflti i, V. centrolobularis e yak n bazal membranlar kal nlaflm fl sinüzoidlerde genifllemelerin oldu u görüldü. Ayr ca gerek V. centrolobularis, gerekse portal saha çevresindeki hepatositlerin poligonal flekillerini kaybettikleri, hücreler aras nda boyut farkl l klar n n oldu u ve interselüler mesafede yer yer genifllemelerin ortaya ç kt gözlendi. Yine bu sahalardaki hepatositlerin sitoplazma yo unlu unda azalma ve baz lar n n farkl çaplarda nükleuslara sahip oldu u saptand (fiekil 1b, c). Baz portal sahalarda lenfosit infiltrasyonu gözlendi (fiekil 1c). Ultrastrüktürel incelemede; baz hepatositlerde heterokromatin yap daki nükleuslar n çaplar n n küçüldü ü, ço u hepatosit sitoplazma matriksinde yo unluk azalmas n n yan s - ra, glikojen miktar nda azalma, mitokondriyonlar n matriks yo unlu unda ve kristalar nda kay p oldu u saptand (fiekil 2b, c). Vasküler yüzdeki Dissé aral klar n n geniflledi i, bu sahada yer alan hepatosit sitoplazmik ç - k nt lar n n yap s nda kal nlaflmalar n, yer yer de silinmelerin ortaya ç kt gözlendi (fiekil 2b, c). Cisplatin + E vitamini grubu Üçüncü grup deneklerin fl k mikroskobik incelemesinde; Remak kordon düzeninin büyük oranda korundu u, sinüzoidlerdeki geniflleme ve bazal membran kal nlaflmalar n n gerilemesiyle birlikte baz bölgelerde devam etti i saptand. Ço u portal sahada lenfosit infiltrasyon odaklar n n ortadan kalkt, baz bölgelerde de azald gözlendi. Bu bölgelerde yer alan V. porta ile A. hepatica n n dallar ve safra kanallar n n normal görünümlü oldu u saptand (fiekil 1d). Ultrastrüktürel incelemede; hepatositlerde nükleus çaplar n n birbirine yak n oldu u, hücre organelleri ve sitoplazma yo unlu u bak - m ndan k smi bir iyileflmenin görüldü ü ve

4 cisplatin grubuna k yasla, bu grup hücrelerin glikojen granüllerinden daha zengin bir yap ya sahip oldu u gözlendi. Hepatositlerin interselüler mesafe ve Dissé aral klar nda belirgin bir düzelmenin oldu u saptand (fiekil 2d). Cisplatin + C vitamini grubu Dördüncü grup deneklerin gerek fl k, gerekse elektron mikroskobik bulgular n n kontrol grubuyla paralellik gösterdi i saptand. Hepatosit kordonlar ve sinüzoid yap s n n normal oldu u, dokuda infiltrasyonlu sahalar n belirgin derecede azald gözlendi (fiekil 1e). Hepatosit ultrastrüktürünün ve Dissé aral klar n n normal görünüme sahip oldu u saptand (fiekil 2e). TARTIfiMA 127 Genifl kullan m alan ve yüksek antitümöral etkinli e sahip olan cisplatinin nefrotoksik etkisi, kanser kemoterapisinde doz s n rlay c bir faktördür. Ancak, ilac n standart dozlarda hepatotoksisite oluflturmas nadirdir. Bu nedenle, ilafiekil 1. (a) Kontrol grubu (Masson), (b) cisplatin grubunda sinüzoidlerde geniflleme (H+E) ile (c) portal saha infiltrasyonu gözlenmektedir (PAS+HL). (d) Cisplatin+E vitamini grubunda hasar n azalmakla birlikte devam etti- i (Masson), (e) cisplatin+c vitamini grubunda ise normale yak n bir karaci er dokusu gözlenmektedir (H+E). (VC)-V. centrolobülaris, (Si)-Sinüzoid, (SK)-Safra kanal, (V)-V. porta, ( )- nfiltrasyon sahas. Scale bar: 50µm.

5 c n karaci er üzerine olan toksik etkisi çok dikkate al nmaz. [4,7] Karaci er; toksik kimyasal maddelerin ve di- er materyallerin at l m ve detoksifikasyonunda önemli rolü olan bir organd r ve ayn zamanda toksinlerin ilk hedefidir. [21-23] Cisplatin ve metabolitlerinin vücuttan at l m nda, hepatobilier sistem ile böbrekler birlikte çal fl r. [24,25] Cisplatin böbreklerden sonra en fazla karaci erde birikti- inden, yüksek doz uygulanmas yla hepatotoksisite geliflir. [4,26,27] Cisplatinin neden oldu u karaci er hasar ve hepatotoksisite mekanizmas hakk nda çok fazla bilgi bulunmamaktad r. Hücrelere basit difüzyon yoluyla giren cisplatinin klorid atomlar hidrolize olur ve bilefli- in reaktif formlar n oluflturmak üzere klorid iyonlar yer de ifltirir. Klorid iyonunun konsantrasyonu cisplatinin reaktivitesini etkiler. 128 fiekil 2. (a) Kontrol grubu, (b) cisplatin grubunda interselüler aral kta geniflleme ( ), Dissé aral nda yer alan hepatosit sitoplazmik ç k nt lar nda kal nlaflma ve yer yer silinmeler ile (c) farkl çapta nükleusa sahip hücreler ve hücre sitoplazma yo unlu unda azalma (*) gözlenmektedir. (d) Cisplatin+E vitamini grubunda interselüler aral n ve burada yer alan ba lant komplekslerinin ( ), Dissé aral ve hücre sitoplazmas n n hemen hemen normal yap da oldu u izlenmektedir. (e) Cisplatin+C vitamini grubunda ise Dissé aral klar n n ve hepatosit sitoplazmas nda yer alan hücre organellerinin normal yap da oldu u gözlenmektedir. (N)-Nükleus, (M)-Mitokondri, (GER)- Granüllü Endoplazmik Retikulum, (G)-Glikojen, ( )-Safra kanalikülü, (D)-Dissé aral, (S)-Sitoplazmik ç k nt, (Si)- Sinüzoid, (E)-Endotel. Uranil asetat+kurflun sitrat. Scale bar: 1µm.

6 ntravenöz uygulamadan sonra cisplatin, az reaktif oldu u ve klorid konsantrasyonunun yaklafl k 100 mm oldu u ekstraselüler alandan, konsantrasyonun aniden yaklafl k 3 mm ye düfltü ü intraselüler sahaya geçince aktive olur. Aktive olmufl cisplatinin platin molekülü, protein, nükleik asit, glutatyon (GSH) ve metallothioninin tiyol ( SH) gruplar gibi, sülfür içeren gruplara yüksek afinite gösterir. Cisplatin, yap - s ndaki platin molekülünün, nükleik asitlerin SH gruplar na ba lanmas nedeniyle DNA ya da ba lan r, bu durum ise hücre siklusunun G 2 faz nda durmas na yol açan DNA adduktlar n oluflturarak sitotoksik etki yapar. [8,9,26,28] Cisplatinin organ spesifik etkisi üzerinde çal flmalar yap larak, ilac n etki mekanizmas anlafl lmaya çal fl lm flt r. Tamura ve ark. [28] farkl antineoplastik ilaçlar n karaci er rejenerasyonu üzerindeki etkilerini araflt rmak üzere yapt klar çal flmalar nda, parsiyel hepatotektomiden sonra karaci er rejenerasyonu üzerinde en fazla cisplatinin inhibitör etkisinin oldu unu prolifere olan hepatositlerde ve hücre siklusu üzerinde cisplatinin etkisinin polifazik oldu unu bildirmifllerdir. Baz araflt rmac lar, cisplatin hepatotoksisitesinin mitokondriyonlarda meydana gelen hasarlardan kaynakland n bildirmifllerdir. Zicca ve ark. [7] cisplatin nefrotoksisitesinde ilk aflamada mitokondriyal hasar n ortaya ç kt n, hepatositlerin de renal tübül hücreleri gibi yüksek say da mitokondriyon içerdi ini vurgulam fllard r. Maniccia-Bozzo ve ark. [26] ise hepatositte mitokondriyon ile nükleer bölgedeki platin konsantrasyonu karfl laflt r ld nda mitokondriyonda daha yüksek bulundu unu bildirmifllerdir. Böbrekler üzerindeki toksisitenin karaci erden yüksek olmas n, mitokondriyal DNA hasar n n böbreklerde daha ileri seviyede olmas na ve böbreklerin hasarl DNA y kompanse etmede karaci erden daha baflar s z olmas na ba lam fllard r. Çal flmam zda cisplatine ba l olarak hepatosit mitokondriyonlar nda gözledi imiz bulgular, yukar daki araflt rmac lar n bulgular ile benzerlik göstermektedir. Sitokrom oksidaz ve ATPaz gibi baz kritik mitokondriyal iç membran proteinleri için kod 129 oluflturan mitokondriyal DNA n n, cisplatin ile hasarlanmas dolay s yla mitokondriyal protein sentezi yap lamaz, bu ise organelin degredasyonuna neden oldu u gibi, mitokondriyal enzim aktivitelerini de bozarak, oksidatif fosforilasyonu inhibe eder. Bunun sonucu ATP üretimi azal r. [29,30] Cisplatin hepatotoksisitesinde oksidatif stresin rolü yap lan birçok çal flma ile tart fl lm flt r. [12,31-33] Naz ro lu ve ark. [1] cisplatin toksisitesinde gözlenen reaktif oksijen türlerindeki art fla, gerek koruyucu enzim kapasitesindeki gerekse nötral antioksidan vitamin seviyesindeki azalman n neden olabilece ini öne sürmüfllerdir. Yap lan bu çal flmada cisplatine ba l karaci- erde oluflan hasar n d flar dan antioksidan olarak verilen E ve C vitaminleri taraf ndan önlendi ini gösteren bulgular m z, Naz ro lu ve ark.n n [1] bulgular yla paralellik göstermektedir. Yine bizim bulgular m za benzer olarak el- Shazly ve ark. [34] ile Guinee ve ark. [35] cisplatin kemoterapisinde ortaya ç kan hücre infiltrasyon sahalar n n ço unlukla lenfositler taraf ndan oluflturuldu unu bildirmifllerdir. Safra asitleri, enterohepatik sirkülasyon esnas nda biyolojik olarak de iflim geçiren asidik sterollerdir. Gerek hepatositin sinüzoidal gerekse ileal enterositlerin f rçams kenar membranlar nda Na + safra asit transport sistemlerinin varl, safra asitlerinin, hem ilaçlar n karaci ere yönlendirilmesinde hem de ince ba rsak ve karaci- er aras ndaki enterohepatik siklusta rol oynad - n gösterir. [36,37] Bengochea ve ark. [38] safra ak - m n n hücre içi Ca +2 denge de iflikliklerinden, ATP eksikli inden ve mitokondriyal hasardan etkilenebilece ini bildirmifllerdir. Blasiak ve Kowalik [39] C vitamininin antioksidan etkisinin yan s ra, direkt DNA adduktlar n n oluflumunu inhibe etme özelli inin oldu unu vurgulam fllard r. Bu çal flmada cisplatine ba l oluflan karaci er hasar n önlemede C vitamininin, ince ba rsaklardan emilimi için safraya gereksinim duyan ve safra ak m nda meydana gelen bozukluklar nedeniyle emiliminde azalma olan E vitaminine göre daha etkili oldu u kanaatine var ld. Sonuç olarak; bu çal flmada farkl özelliklere sahip antioksidan kullan m ile elde edilen sonuçlar n, cisplatinin hepatotoksisite mekanizmas n n anlafl lmas na fl k tutaca ve hepato-

7 toksisitenin azalmas na yard mc olarak, klinik uygulamaya katk da bulunaca düflünüldü. KAYNAKLAR 1. Naziroglu M, Karaoglu A, Aksoy AO. Selenium and high dose vitamin E administration protects cisplatin-induced oxidative damage to renal, liver and lens tissues in rats. Toxicology 2004;195: Antunes LM, Darin JD, Bianchi Nde L. Effects of the antioxidants curcumin or selenium on cisplatininduced nephrotoxicity and lipid peroxidation in rats. Pharmacol Res 2001;43: Cersosimo RJ. Hepatotoxicity associated with cisplatin chemotherapy. Ann Pharmacother 1993;27: Liu J, Liu Y, Habeebu SS, Klaassen CD. Metallothionein (MT)-null mice are sensitive to cisplatin-induced hepatotoxicity. Toxicol Appl Pharmacol 1998;149: Imamura Y, Hirata M, Takada H, Otagiri M. Acetohexamide reductase activities in liver microsomes and cytosol of cisplatin-treated male rats: cisplatin indirectly modulates the microsomal enzyme activity. Res Commun Mol Pathol Pharmacol 1996;94: Stewart DJ, Mikhael NZ, Nanji AA, Nair RC, Kacew S, Howard K, et al. Renal and hepatic concentrations of platinum: relationship to cisplatin time, dose, and nephrotoxicity. J Clin Oncol 1985;3: Zicca A, Cafaggi S, Mariggio MA, Vannozzi MO, Ottone M, Bocchini V, et al. Reduction of cisplatin hepatotoxicity by procainamide hydrochloride in rats. Eur J Pharmacol 2002;442: Welters MJ, Fichtinger-Schepman AM, Baan RA, Jacobs-Bergmans AJ, Kegel A, van der Vijgh WJ, et al. Pharmacodynamics of cisplatin in human head and neck cancer: correlation between platinum content, DNA adduct levels and drug sensitivity in vitro and in vivo. Br J Cancer 1999;79: Chu G. Cellular responses to cisplatin. The roles of DNA-binding proteins and DNA repair. J Biol Chem 1994;269: Capel ID, Leach D, Dorrell HM. Vitamin E retards the lipoperoxidation resulting from anticancer drug administration. Anticancer Res 1983;3: el Daly ES. Protective effect of cysteine and vitamin E, Crocus sativus and Nigella sativa extracts on cisplatin-induced toxicity in rats. J Pharm Belg 1998;53:87-93; discussion Sadzuka Y, Shoji T, Takino Y. Effect of cisplatin on the activities of enzymes which protect against lipid peroxidation. Biochem Pharmacol 1992;43: Ramanathan K, Shila S, Kumaran S, Panneerselvam C. Ascorbic acid and alpha-tocopherol as potent modulators on arsenic induced toxicity in mitochondria. J Nutr Biochem 2003;14: Senyelli B. ntraperitoneal mitomisin C ile gelifltirilen deneysel kolitte antioksidanlar n etkisi. [Uzmanl k Tezi]. Edirne: Trakya Üniversitesi T p Fakültesi ç Hastal klar Anabilim Dal ; Murray RK, Granner DK, Mayes PA, Rodwell VW, editors. Ya da çözünen vitaminlerin yap ve fonksiyonu. In: Harper in biyokimyas (Harper's biochemistry. 22nd ed. Norwalk, CT: Appleton and Lange; 1990.) Çeviri editörü: Mentefl G, Ersöz B. stanbul: Bar fl Kitabevi; s Padh H. Vitamin C: newer insights into its biochemical functions. Nutr Rev 1991;49: Carr A, Frei B. Does vitamin C act as a pro-oxidant under physiological conditions? FASEB J 1999;13: Demir R, editör. Histolojik boyama teknikleri baflvuru kitab. Ankara: Palme yay nc l k; Gabe M. Les principes généraux de la technique histologique. Paris: Masson et Cie; p Hayat MA. Principles and techniques of electron microscopy: biological applications. 1st ed. USA: Van Nostrand Reinhold Company; Wang K, Shindoh H, Inoue T, Horii I. Advantages of in vitro cytotoxicity testing by using primary rat hepatocytes in comparison with established cell lines. J Toxicol Sci 2002;27: Poklis A. Toxic responses of the liver. In: Klaassen CD, editor. Casarett & doull s toxicology. Fifth ed: New York: The McGraw Hill Co; p Briz O, Serrano MA, Rebollo N, Hagenbuch B, Meier PJ, Koepsell H, et al. Carriers involved in targeting the cytostatic bile acid-cisplatin derivatives cisdiammine-chloro-cholylglycinate-platinum(ii) and cis-diammine-bisursodeoxycholate-platinum(ii) toward liver cells. Mol Pharmacol 2002;61: Villanueva GR, Mendoza ME, el-mir MY, Monte MJ, Herrera MC, Marin JJ. Effect of bile acids on hepatobiliary transport of cisplatin by perfused rat liver. Pharmacol Toxicol 1997;80: van Montfoort JE, Hagenbuch B, Groothuis GM, Koepsell H, Meier PJ, Meijer DK. Drug uptake systems in liver and kidney. Curr Drug Metab 2003;4: Maniccia-Bozzo E, Espiritu MB, Singh G. Differential effects of cisplatin on mouse hepatic and renal mitochondrial DNA. Mol Cell Biochem 1990;94: Stewart DJ, Benjamin RS, Luna M, Feun L, Caprioli R, Seifert W, et al. Human tissue distribution of platinum after cis-diamminedichloroplatinum. Cancer Chemother Pharmacol 1982;10: Tamura J, Tanaka J, Fujita K, Yoshida M, Kasamatsu T, Arii S, et al. Effect of anticancer agents on cell cycle of regenerating hepatocytes in rats. J Surg Res 1992;53: Singh G. A possible cellular mechanism of cisplatininduced nephrotoxicity. Toxicology 1989;58: Brady HR, Zeidel ML, Kone BC, Giebisch G, Gullans SR. Differential actions of cisplatin on renal proximal tubule and inner medullary collecting duct cells. J Pharmacol Exp Ther 1993;265: Kharbangar A, Khynriam D, Prasad SB. Effect of cisplatin on mitochondrial protein, glutathione, and succinate dehydrogenase in Dalton lymphoma-bearing mice. Cell Biol Toxicol 2000;16: Khynriam D, Prasad SB. Changes in glutathione- 130

8 related enzymes in tumor-bearing mice after cisplatin treatment. Cell Biol Toxicol 2002;18: Farber JL, Gerson RJ. Mechanisms of cell injury with hepatotoxic chemicals. Pharmacol Rev 1984;36(2 Suppl):71S-75S. 34. el-shazly MO, Afify MM, el-dieb MK. Histopathological study into side-effect toxicity of some drugs used in treatment of cancer. Arch Exp Veterinarmed 1989;43: Guinee DG Jr, van Zee B, Houghton DC. Clinically silent progressive renal tubulointerstitial disease during cisplatin chemotherapy. Cancer 1993;71: Marin JJ, Herrera MC, Palomero MF, Macias RI, Monte MJ, El-Mir MY, et al. Rat liver transport and biotransformation of a cytostatic complex of bischolylglycinate and platinum (II). J Hepatol 1998;28: Kramer W, Wess G, Schubert G, Bickel M, Girbig F, Gutjahr U, et al. Liver-specific drug targeting by coupling to bile acids. J Biol Chem 1992;267: Bengochea L, Ghanem C, Perazzo JC, Ghisolfi C, Marabotto L, Acevedo C, et al. Drug glucuronidation and hepatic lipid microsomal membrane profile in cholestatic rats followed paracetamol intoxication. Pharmacol Res 1999;40: Blasiak J, Kowalik J. Protective action of vitamin C against DNA damage induced by selenium-cisplatin conjugate. Acta Biochim Pol 2001;48: