SÖZCÜK TÜRLERİ. İsimler sözcük türlerinin ilk bölümüdür. Rahatlıkla yapılabilecek kısımlara sahiptir. Özellikle

Transkript

1 SÖZCÜK TÜRLERİ İsimler sözcük türlerinin ilk bölümüdür. Rahatlıkla yapılabilecek kısımlara sahiptir. Özellikle isim tamlamalarına ve özelliklerine dikkat etmek gerekir soruların geleceği ilk önemli kısımdır çünkü. Biraz ayrıntı vardır o kadar. Dikkat edilmesi gereken yanlış yapılabilecek önemli bir diğer kısım ise birleşik sözcüklerin oluşum yolları ve biçimleridir. Yanlış yapma olasılığınız biraz yüksektir çünkü birçok konuyu bilmeniz gerekmektedir. Onları da şimdilik anlatıldığı oranında anlayıp bağlantılı konuları gördükten sonra konu iyice kafanıza oturacaktır. Şimdi gelelim sözcük türleriyle ile ilgili soru kalıbına: Aşağıdaki altı çizili sözcüklerden hangisi sözcük türü bakımından farklıdır diye bir soru sorulur. O zaman aklımıza isim, sıfat zarf, zamir, edat, bağlaç, ünlem, ve fiil gelmelidir ama sorularda daha çok isim, sıfat, zarf, zamir üzerinden soru sorulmaktadır. Yani sözcük türü bakımından farklıdır sorusuyla karşılaştığınızda öncelikle isim, sıfat, zarf ve zamir gelsin. Bu soru kalıbıyla kelimenin kökünün türü farklıdır soru kalıbı birbirine karıştırılabilmektedir. O soru kalıbında kelimenin kökünün türü sorulmaktadır. Yani kök isim mi fiil mi diye sorulmaktadır. Çünkü kökte isim fiil dışında başka sözcük türü bulunmaz. Sözcüğün türü farklıdır dendiği zaman akla yukarıda değindiğimiz sekiz sözcük türü gelmelidir. 1

2 A-)Ad ve Ad Soylu Sözcükler B-) Fiiller(Eylemler) 1-) Ad (İsim) 2-) Sıfat (Önad) 3-) Zamir (Adıl) 4-) Zarf (Belirteç) 5-) Edat (İlgeç) 6-) Bağlaç 7-) Ünlem İSİMLER(ADLAR) A-)VARLIKLARIN VERİLİŞLERİNE GÖRE İSİMLER 1-) Özel İsim 2-) Cins isim(tür ismi) B-) VARLIKLARIN OLUŞLARINA GÖRE ADLAR 1-) Somut İsim 2-) Soyut İsim C-) VARLIKLARIN SAYILARINA GÖRE ADLAR(NİCELİKLERİNE GÖRE) 1- Tekil Adlar 2- Çoğul Adlar 3- Topluluk Adları 2

3 Şimdi ayrıntılı olarak isim konusunu işlemeye başlayalım: İSİMLER(ADLAR) İsim: Canlı cansız bütün varlıkları ve kavramları karşılayan; onları anmaya, birbirinden ayırmaya yarayan, söylendiğinde insan zihninin o varlığı tanımasına yardımcı olan sözcüklere denir. Bir kelimeye mek-mak mastar ekini ya da ma-me olumsuzluk ekini getiremiyorsak o kelime addır. İsimler ilk başta üç gruba ayrılır. A-)VARLIKLARIN VERİLİŞLERİNE GÖRE İSİMLER 1-) Özel İsim: Dünyada bir benzeri daha olmayan kendine has özellikleriyle tek olan varlıklara verilen isimlerdir. Cins isimlerdeki gibi nesne ile kelime arasında tam bir ilişki yoktur. Özel isim olan sözcük birden fazla varlığa verilmiş olsa da o ismi alan varlıklar bütün özellikleriyle aynı değildir bu sebeple verilen isimler de özel isimdir. Örneğin Hilmi ismi bir sürü kişiye verilmiş olabilir, ama bütün Hilmi lerin kendine has, diğerlerinden ayrılan özellikleri olduğu için adları da özeldir. Not: Özel isimlerin cins isimlerden farkıözel isimlerin her zaman büyük harfle yazılması ve özel isimlere getirilen çekim eklerinin kesme işaretiyle ayrılmasıdır. Başlıca özel isimler: İnsan isimleri: Elif, Ahmet, Mehtap, Ali, Gülşen Kurum, Kuruluş, Makam, Üniversite İsimleri: Milli Eğitim Bakanlığı, Yeşilay Derneği, Türk Dil Kurumu, Dokuz Eylül Üniversitesi, Aksaray Valiliği, 3

4 Millet, kavim, din, mezhep isimleri: Türk, Türkler, İslâmiyet, İslâmiyet, Hanefî... Dil isimleri: Türkçe, Farsça, Fransızca, Macarca... İl, İlçe, Semt, mahalle, cadde, bulvar, sokak isimleri: Ankara, Bağcılar, Şirinevler, Atatürk Bulvarı, Kurtuluş Caddesi, Gönül Sokak... Ülke, bölge ve kıta isimleri: Türkiye, Doğu Anadolu Bölgesi, Avrupa Deniz, okyanus, göl, akarsu, boğaz, geçit isimleri: Akdeniz, Büyük Okyanus, Van Gölü, Hazar Denizi, Yeşilırmak, İstanbul Boğazı, Panama Geçidi, Dağ, tepe, ova, yayla isimleri: Ağrı Dağı, Everest Tepesi, Konya Ovası... Gök isimleri: Mars, Jüpiter, Venüs, Dünya, Güneş, Ay Kitap, dergi, gazete, isimleri: Çalıkuşu, Tercüman (gazete), Nokta (dergi), Hayvanlara takılan özel isimler: Tekir, Karabaş, Minnoş, Pamuk... 2-) Cins isim(tür ismi):eşi ve benzeri bulunan nesne ve kavramların tamamını veya bir bölümünü anlatan sözcüklerdir. Kitap eğirim için vazgeçilmez bir öğedir. (türün tamamı) Kenan ın kitabı kayboldu.(türün belirli bir kısmı) Ahmet in Okulu bugün tatilmiş(türün belirli bir kısmı) Okul, hayatımızın en önemli safhasını oluşturur. (türün tamamı) Not 1:Özel isim olmayan her isim tür ismidir. 4

5 Not 2: Bazı isimler hem özel hem tür ismi olarak kullanılabilir. Gül dünyaca tanınan bir sanatçı olmak istiyor.(özel isim) Sevgilisine aldığı gül çok güzel kokuyordu.(tür ismi) B-) VARLIKLARIN OLUŞLARINA GÖRE ADLAR 1-) Somut isim: Var olduğunu, duyu organlarımızla anlayabildiğimiz varlıklardır. ışık, su, koku, ağaç, böcek, insan, masa 2-)Soyut isim: Duyu organlarımız ile algılanamayan, ama varlığına inandığımız isimlerdir. Neşe, özlem, sevgi, korku, cesaret Not 1: Somut olan sözcükler kullanıldığı cümleye göre soyut da olabilir. Ondaki ışığı kimse fark edememişti(cesaret anlamında kullanıldığı için aslında somut olan sözcük soyut anlamda kullanılmıştır) Not 2: Bazı sözcükler aldıkları eklerle somut durumdan soyut duruma geçebilir. İnsan - İnsanlık Soyut C-) VARLIKLARIN SAYILARINA GÖRE ADLAR(NİCELİKLERİNE GÖRE) 1- Tekil Adlar: Çoğul ekini (ler, lar) almamış adlardır. Soba, kitap, ev 2- Çoğul Adlar: Çoğul takısı (ler, lar) almış adlardır. Sobalar, kitaplar, evler 5

6 3- Topluluk Adları: Biçimce tekil oldukları halde, anlamca çoğul olan adlardır: ordu, sürü, çete, alay, halk Not 1: Normalde tekil olan bazı isimler ad aktarması yoluyla topluluk adı olarak da kullanılabilir. Meclis, yeni dönem için yarın toplanacak.(topluluk ismi) Meclis, yarın boyanacak.(tekil ismi) Not 2: Topluluk isimleri de çokluk eki alabilir. Bu durumda aynı topluluktan birden fazla olduğu ifade edilmiş olur. Bu isimler hem topluluk hem de çoğul isim özelliği taşır. Ordular, ormanlar, sürüler. Şimdi isimlerle ilgili başka bilgilere göz atalım: İSİMLERDE KÜÇÜLTME İsimlere cık, cağız ekleri getirilerek isimlerde küçültme yapılır. Bu ekler eklendikleri isimlere küçültme anlamı dışında sevgi, acıma ve küçültme anlamları da katar. Kedicik soğuktan ölmüş. (Acıma) Anneciğim geldi. (Sevgi) Kadıncağız yapayalnız kaldı. (Acıma) Karşıda bir tepecik vardı. (Küçültme) Not: Küçültme eki ile türetilmiş bazı adlar küçültme anlamından tamamen sıyrılarak kalıcı isim olabilirler. Aşağıdaki sözcükler cık ekini almasına rağmen küçültülmüş isim değildir. Artık kalıcı isim olmuşlardır: bademcik, gelincik, arpacık 6

7 İSİMLERDE PEKİŞTİRME Sözcüğün ilk hecesi alınıp sonuna p, m, s, r ünsüzlerinden biri getirilmesi ile oluşan yeni hece, sözcüğün başına eklenir. Bu olaya pekiştirme denir. Çocuğun gözleri masmaviydi. Saçları sapsarıydı. Not: Pekiştirilmiş bu sözcükler farklı sözcük türü de olabilir. Masmavi gözleriyle herkesi büyülüyordu.(pekiştirilmiş sözcük ismi nitelediği için pekiştirilmiş sıfat olmuştur) Adamın yüzü bembeyaz olmuştu.(pekiştirilmiş sözcük fiili nitelediği için pekiştirilmiş zarf olmuştur) YAPI BAKIMINDAN İSİMLER 1-)Basit İsimler: Hiçbir yapım eki almamış isimlerdir. Çekim eki alması durumu değiştirmez. Araba, insanlar, evimiz, yoldan, tahtayı, çanta, kuşlarım, 2-) Türemiş İsimler: İsim ya da fiil kök ve gövdelerinden yapım ekiyle türeyen isimlerdir. Yolcu, meslektaş, silgi, ölü huysuz, sabırlı, küllük 3-)Birleşik İsimler: İki ya da daha çok sözcüğün birleşerek yeni bir isim meydana getirmiş şeklidir. Birleşik isimler değişik şekillerde oluşabilir. Birleşik isimler farklı şekilde oluşurlar. Bununla ilgili sorular farklı şekilde oluşmuş birleşik isim vardır diye sorulur. Bu tür sorularda önce oluşum yollarına bakılır. Eğer beş şık da aynı yolla oluşmuşsa o zaman oluşum biçimlerine bakılır. 7

8 A-)OLUŞUM YOLLARI: Buradaki mantık birleşik sözcükleri ayrı düşünerek önceki haliyle birleşmiş hali arasında kıyaslama yapmaktır. Örneğin birleşik yazılan yayınevi sözcüğünü ayrı düşündüğümüzde yayın evi şeklinde kendi içinde isim tamlaması oluşturduğunu görürüz. Başka örnek verecek olursak: birleşik yazılan Eskişehir ayrı iki kelime olarak düşünüldüğünde sıfat tamlaması oluşturduğu görülür bu yüzden de sıfat tamlaması yoluyla oluşmuştur denir. Şimdi ayrıntılı olarak bu birleşik sözcükleri ve oluşma yollarını görelim. İsim tamlaması yoluyla: Aslanağzı, Hanımeli, Vezirparmağı, buzdolabı Sıfat tamlaması biçiminde: Başbakan, Sivrisinek, Eskişehir, İlkbahar. Cümle biçiminde: Mirasyedi, imambayıldı, Gecekondu Bir isim bir fiilden oluşabilir: Yurtsever, Ateşkes, Roketatar Yansıma sözcüklerin tekrarıyla:civciv, Pırpır, Gırgır, Çıtçıt İki fiilin bir araya gelmesiyle: Çekyat, Okuryazar, Yapboz, Gelgit Bir isim ve bir fiilimsiden oluşabilir: Ağaçkakan, Karabasan, Günebakan İki ismin birleşmesiyle: Fenerbahçe, Galatasaray, Beşiktaş B-)OLUŞUM BİÇİMLERİ Anlam Yoluyla Olanlar: Birleşik adlarda sözcükler birleşirken anlam değişmeleri olabilir. Bu değişmeler birkaç şekilde olabilir. Birleşen sözcüklerden ilki anlamını yitirebilir: Çörekotu, anaokulu, başçavuş Birleşen sözcüklerden ikincisi anlamını yitirebilir: Kafatası, yılbaşı, gerçeküstü Her iki sözcük de anlamını yitirebilir: Aslanağzı, dilberdudağı, ezogelin 8

9 Her iki sözcük de anlamını koruyabilir: Vurkaç, yarımada, yurtsever Ses Yoluyla Olanlar: İki sözcüğün birleşme esnasında bir ses değişikliğine uğramasıyla oluşanlardır. Pazar-ertesi Pazartesi, kahve-altı Kahvaltı, sütlü-aş Sütlâç, ne-diye Niye Tür değişikliyle oluşanlar: Tek başlarına eylem bildiren sözcüklerin (fiillerin) birleşerek varlık adına dönüşmesiyle oluşmuş bileşik sözcüklerdir. En az bir tanesi fiil olsa dahi yeterlidir. Kaptıkaçtı (taşıt) biçerdöver (makine) Not 1: Bazı yabancı kökenli yer isimlerini bileşik sözcük zannetmemek gerekir. Örneğin Ankara kelimesini An + kara şeklinde parçalanamaz. Not 2: Bileşik sözcükler de yapım eki alarak türeyebilirler. Dedikoducu, yağlıboyacı özverili ayakkabıcı 9

10 Geldik bu konunun en önemli kısmına isim tamlamalarına: İSİM TAMLAMALARI TAMLAMA: İsmin veya sıfatın başka bir isim tarafından tamamlanmasıyla oluşan söz gruplardır. Türkçede iki tür tamlama vardır: İsim ve sıfat tamlaması. İki ya da daha fazla ismin belirli kurallar çerçevesinde birbirini tamamlayacak şekilde bir araya gelerek oluşturduğu sözcük gruplarına isim tamlaması denir. İsim tamlamalarında birinci isme tamlayan, ikinci isme ise tamlanan denir. İsim tamlamalarında tamlayan tamlananın bir özelliğini belirterek onu tamamlar. 1.sözcüğe tamlayan 2.sözcüğe tamlanan denir. Bunu akılda şu şekilde de tutabiliriz önce can sonra canan. Tamlayan(ilgi) eki -ın, -in, -un, -ün, ım, im, um, üm Tamlanan eki (aitlik, iyelik) m, n, (s)ı, mız, nız ları 1-) Belirtili Ad Tamlaması: Hem tamlayanın hem de tamlananın ek aldığı tamlamalara belirtili isim tamlaması denir. yolun sonu, denizin rengi, adamın biri, kitabın fiyatı, sorunun zorluğu, bizim şarkımız 2-)Belirtisiz İsim Tamlaması: Tamlayanın ek almayıp tamlananın iyelik eki aldığı tamlamalardır. Bu tür tamlamalarda bir ismin başka bir isme aitliğinden çok bir nesne ya da kavram ismi oluşturmak esastır. Sokak kapısı, Tarla kuşu, Çam ağacı, Okul müdürü, Çocukların anneleri 3-)Takısız Ad Tamlamaları: Tamlayan ve tamlananın tamlama ekleri almadan oluşturdukları ad tamlamasıdır. Bu tür tamlamalarda tamlayan, tamlananın ya neye benzediğini ya da neden yapıldığını anlatır. 10

11 Tamlananın neyden yapıldığını bildirenler: Altın bilezik, tahta masa, plastik top, cam vazo, yün çorap, taş duvar Tamlananın neye benzediğini bildirenler: örümcek adam, aslan askerler, elma yanak, ipek saç, taş kalp, çelik irade Not: Takısız isim tamlamasıyla sıfat tamlamalarını karıştırmamak gerekir. Takısız isim tamlamalarında: a-)tamlayan tamlananın neyden yapıldığını gösterir. Pratik yolu tamlayana den eki getirmektir. altın bilezik altından (yapılmış) bilezik, tahta köprü tahtadan (yapılmış) köprü, yün kazak yünden (yapılmış) kazak b-)tamlayan tamlananın neye benzediğini gösterir. Tamlayandan sonra gibi edatını getirdiğimizde anlam bozukluğu olmaz. İnci diş inci gibi diş Badem gözv badem gibi göz Kalem kaş kalem gibi kaş Aslan çocuk aslan gibi çocuk c-)takısız isim tamlamalarının karşıtı yoktur ama sıfat tamlamalarının karşıtı vardır. iyi çocuk kötü çocuk: sıfat tamlaması demir köprü (karşıtı yok): isim tamlaması 11

12 d-)takısız isim tamlamalarının tamlayanları doğada tek başına bulunurken sıfat tamlamalarındaki doğada tek başına bulunmaz. 4-) Zincirleme İsim Tamlaması: En az üç sözcükten oluşan tamlamalardır. Kır çiçeklerinin güzelliği, Gelin arabasının süsleri, Ahmet'in kardeşinin oyuncağı, Evin demir kapısı, Macera romanlarının tutkunları, Yalnızlığın perde arkası, Sahil boylarının sessizliği, şirket yöneticisinin maaşı, meyve fiyatlarının artışı Not: Zincirleme isim tamlamasında tamlayan, tamlanan ya da her ikisi de bir ad tamlaması olabilir. Akşam saatlerinin serinliği(tamlayan bir ad tamlaması) Çocuğun deri çantası(tamlanan bir ad tamlaması) Türkçe öğretmeninin not defteri(hem tamlayan hem de tamlanan ad tamlaması) İSİM TAMLAMALARININ ÖZELLİKLERİ 1-) Tamlayanla tamlanan yer değiştirebilir. Buz gibidir suları bu güzelim köyün.(köyün suları) Rengi hâlâ aklımdadır gözlerinin(gözlerinin rengi) Savruluyordu yeleleri rüzgârda bu güzel atın( Atın yeleleri) Not: Bu tür sorularda genelde tamlayan sözcük en sonda olur. Pratiklik olsun diye bu şekilde soru sorulduğunda şıkların en son kelimelerinde ın eki aramak işinizi kolaylaştırır. ın eki en sonda aranır bulunduktan sonra o kelimenin öncesindeki herhangi bir kelime ile tamlama kuruluyor mu diye bakılır. 12

13 2-) Bir tamlayan, birden çok tamlanan için; bir tamlanan da birden çok tamlayan için ortak kullanılabilir. Evinkapısı ve penceresi açık kalmıştı.(bir tamlayan birden çok tamlanana bağlanmıştır ya da birden fazla tamlanan bir tamlayana bağlanmıştır şeklinde sorulur.) Melih in ve Seda nınvelisi toplantıya katılmadı.(bir tamlanan birden çok tamlayana bağlanmıştır ya da birden fazla tamlayan bir tamlanana bağlanmıştır şeklinde sorulur.) 3-)Tamlayanı zamir olan belirtili ad tamlamalarında tamlayan genellikle düşer. Bunlara tamlayanı düşmüş ad tamlaması denir. Burada hangi tamlayanın düştüğünü tamlanan ekine bakarak anlarız. Olayı bize babasıanlatmıştı. (Onun babası) Evimizçok güzel oldu. (Bizim evimiz) Paran var mı?(senin paran) 4-)Ad tamlamalarında bazı durumlarda tamlanan düşebilir. Bunlara da tamlananı düşmüş ad tamlaması denir. Karşı binadaki daire bizimdi.(bizim dairemizdi) Bu kitap kimin?(kimin kitabı) 5-) İsim tamlamalarında tamlanan eki düşebilir. Burada da hangi tamlanan ekinin düştüğünü bize tamlayan söyler. Bizim çocuk yine hastalandı.(bizim çocuğumuz) Sizin okul bana çok uzak.(sizin okulunuz) 13

14 Ciğer sote yiyince kendine geldi.(ciğer sotesi) 6-) Ad tamlamalarında bazen den eki, tamlayan(ın) eki yerine kullanılabilir. Yaralılardan bazıları hastaneye götürüldü. (yaralıların bazıları) Gelenlerden birkaçı hastaymış.(gelenlerin birkaçı) 7-) İsim tamlamasında tamlayan cümle şeklinde olabilir. Ben başaramam sözünü bir tarafa bırak. Ortalık bir anda isteriz nidalarıyla inledi. 8-) Tamlayan da tamlanan da ikilemeden oluşabilir ama bu ikilemeler kelime grubu olduğu için tek kelime ifade eder iki kelime diye düşünülürse zincirleme tamlama diye yanlışa gidilebilir o yüzden dikkat etmek gerekir. Hısım akrabasının sözleri(tamlayan ikilemeden oluşmuştur) Mert in eşi dostu(tamlanan ikilemeden oluşmuştur) 9-) İsim tamlamasındaki tamlayan da tamlanan da zamirden oluşabilir. Onun kızı (Tamlayan zamir isim tamlaması vardır şeklinde sorulur) Öğrencilerin bazısı (Tamlananı zamir olan isim tamlaması vardır şeklinde sorulur) Onların çoğu (Tamlayanı da tamlananı da zamir olan isim tamlaması vardır şeklinde sorulur) 10-) Tamlayan da tamlanan da sıfat alabilir. Bunlar sorulurken tamlayanı sıfat almış isim tamlaması vardır veya tamlayanı sıfat olan isim tamlaması vardır şeklinde ve tamlananı sıfat almış isim tamlaması vardır veya tamlananı sıfat olan isim tamlaması vardır şeklinde sorulur. 14

15 Aslında iki farklı soru kalıbı ama farklı kelime oyunlarıyla da sorulabilmektedir. Yukarıda dediğimiz gibi yani. Adamın büyük hayalleri vardı.(tamlanan sıfat almıştır) Küçük adamın hayalleri vardı.(tamlayan sıfat almıştır) Küçük adamın büyük hayalleri vardı.(hem tamlayan hem de tamlanan sıfat almıştır) Dikkat: Bu tür sıfatın isim tamlamasının içine karıştığı durumlarda sanki zincirleme isim tamlaması varmış gibi izlenim oluşmaktadır. Bu durumun önüne geçmek için sıfatlar çıkarıldığında en az üç isim kalıp kalmadığına bakılır eğer üç isim kalırsa zincirleme isim tamlaması olur yani sıfatlar zincirleme isim tamlamasına dahil değildir. Yukarıdakilerde hep belirtili isim tamlaması kullanılmıştır. Zincirleme isim tamlaması yoktur yani. 11-) İsim ve sıfat tamlamalarının iç içe girmesiyle oluşan tamlamalara karma tamlama denir. Yeşil gömleğin düğmeleri.(gömleğin düğmeleri isim tamlaması; yeşil sözcüğü ise gömleği niteleyen sıfattır.) Çocuğun siyah saçları 12-) Ad eylemler (mastarlar) hem tamlayan hem de tamlanan olur. Okumanın yararları(tamlayan isim-fiil) Çocuğun yürüyüşü(tamlanan isim-fiil) 13-)İsim tamlaması bir başka adı niteleyecek şekilde kullanılırsa, bir sıfat tamlamasının tamlayanı olur. Daha farklı bir ifadeyle isim tamlaması sıfat olarak kullanılmış olur. Koyu tonda yazan sözcükler kendi içinde isim tamlamasıdır ama diğer kelime ile düşünülürse bu isim tamlaması bu defa sıfat tamlaması da olmaktadır. Diyelim ki aşağıdaki örneklere benzer 15

16 tamlama verdi zaman isim tamlaması mı sıfat tamlaması mı var diye kafanızda bir soru işareti oluşursa hem isim tamlaması hem de sıfat tamlaması vardır. el yazması eserler gül kurusu ceketi Anasının gözü adam Gözümün bebeği oğlum 14-) Ad tamlamaları bir sıfat tarafından nitelenebilir veya belirtilebilir ama isim tamlamasının belirtisiz ya da takısız olması gerekir. Aşağıda koyu tonda yazan sözcükler önündeki isim tamlamasını belirtmiş ya da nitelemiştir. Gösterişli prova odası Bu öykü kitabı Pahalı tahta kaşık 15-) İsim tamlaması zarf görevinde kullanılabilir. Koyu tonda yazan sözcükler kendi içinde isim tamlaması iken cümle içinde düşündüğümüzde zaman zarfı görevinde de kullanılmıştır. Sabahın köründe beni aradı. Yaz tatilinde bol bol dinlenecek. 16-) Ad tamlamalarında tamlayanla tamlananın arasına sıfat dışında değişik türde sözcükler de girebilir: Başakşehir, İstanbul un en güzel ilçelerinden biridir. 16

17 İstanbul un ilçeleri tamlamasında, tamlayanla (İstanbul un) tamlananın (ilçeleri) arasına hem belirteç (en) hem de sıfat (güzel) girmiştir. Okul gezisine Berna nın de kardeşi katıldı. Berna nın kardeşi tamlamasında, tamlayanla(berna nın) tamlanan(kardeşi) arasına bağlaç (de) girmiştir. 17-) Ad tamlamalarında kaynaştırma harfi olarak n ve s kullanılır. Sadece su sözcüğüyle yapılan tamlamalarda y kaynaştırıcısı kullanılır. Çorbanın kokusu, odanın sıcaklığı, Suyun tadı 18-) Karşılıklı konuşmalarda tamlayan da tamlanan da düşebilir: Şu gelen kimin kızı? Mahmut'un. (Tamlanan düşmüştür düşen kızı sözcüğüdür) 19-) İsim tamlamalarında tamlayanla tamlanan arasında çeşitlianlam ilgilerivardır: Tamlayan, tamlananın ne ile ilgili olduğunu gösterir: uçak bileti Tamlayan, tamlananın nedenini bildirir: sınav stresi, Sel felaketi Bir şeyin yapıldığını ya da bulunduğu yeri gösterir: Kıyı lokantası, uzay istasyonu Tamlayan tamlananın yapıldığı aracı belirtir: makine örgüsü Tamlayan, tamlananın ortaya çıktığı yeri belirtir: Amaysa elması, Maraş dondurması Tamlayan tamlanın neyden yapıldığını bildirir: Lahana turşusu, Bulgur pilâvı Tamlayan tamlananın neye benzediğini bildirir: Deve kuşu, Kılıç balığı 17

18 Tamlayan tamlananın neye özgü olduğu anlatır: öğrenci yurdu Tamlayan tamlananın ne işe yaradığının anlatır: dikiş makinesi Tamlayan tamlananın zamanını bildirir: yaz yağmuru, sabah kahvaltısı. Tamlayan tamlananın mesleğini ve görevini belirtir: kayıt memuru, temizlik işçisi Kişi adları tamlayan olduğunda o kişilere ilişkin yapıt, buluş gibi kavramları belirtir: Naima tarihi, Newton Kanunu Tamlayan, tamlananın niteliğini gösterir: malın iyisi, kan kırmızısı 18