Onur ve Adalet için: Türkiye de UPS İşçilerinin ve TÜMTİS in Mücadelesi

Transkript

1 1 Eylül 2010 tarihinde TÜMTİS ten, Türk-İş konfederasyonundan ve bağlı sendikalardan yöneticiler Zeytinburnu/İstanbul daki UPS Merkez Bürosu na bir yürüyüş düzenlediler. Onur ve Adalet için: Türkiye de UPS İşçilerinin ve TÜMTİS in Mücadelesi

2 TEŞEKKÜRLER Bu Raporda: Yönetici Özeti 4 UPS işçileri, henüz tamamlanmamış bir tarih yazıyorlar. Onlar bu rapora, araştırmacılara vermeyi kabul ettikleri röportajlardan fazlasını kattılar. UPS işçilerinin ve ailelerinin onur ve örgütlenme özgürlüğü uğruna mücadelesi, yazarlar için ilham kaynağı oldu. İşçilerin keskin gözlemleri, çevrelerini anlamaya ve değiştirmeye adanmış sözleri ve direnişe olan ateşli inançları; belirgin bir sendikal kültürü yeşertiyor. Bu raporun, Türkiye işçi hareketinin geleceği açısından böyle bir kültürü kurumsallaştıracak yasa ve düzenlemelerin yürürlüğe girmesi yönünde bir ivme vazifesi görmesini umuyoruz. İstanbul ve İzmir de bulunan 3 UPS transfer merkezindeki grev hattında direnişe güç ve bağlılıkla önderlik eden Çayan Dursun, Ali Rıza Atik ve Şükrü Günsili, bilgilere ve işçilere ulaşılmasına olanak sağlamışlardır. TÜMTİS avukatı Fevzi Saygılı UPS uyuşmazlığıyla ilgili yasalar ve davalar için kusursuz veri sağlamıştır. En son ama en az değil, destekleri için tüm TÜMTİS yöneticilerine; Seyfi Erez, Muharrem Yıldırım, Gürel Yılmaz a ve özellikle UPS işçilerinin hakkını alması için ulusal ve uluslararası alanda gece gündüz çalışan Genel Başkan Kenan Öztürk e teşekkür ederiz. Fotoğraflar UPS işçileri, bu raporun yazarları ve fotoğrafçı Faruk Hacıhafızoğlu tarafından çekilmiştir. Uluslararası İnsan Hakları ve Türkiye de UPS İşçileri 6 Uluslararası iṅsan hakları hukuku Türkiye de i şçi haklarını düzenleyen yasal çerçeve UPS ve insan hakları İşçilerin Sesi 11 UPS de çalışma koşulları TÜMTİS e üye oluş İşten atmalar ve tehditler İşçilere karşı suç duyuruları Bulgular 22 UPS İşçileri ve örgütlenme özgürlüğünün inkârı UPS de yasadışı taşeronlaşma TÜMTİS örgütlenmesini rayından çıkarmak için suç duyurularının kullanılması Recommendations 26

3 Yönetici Özeti Türkiye, anayasası, Uluslararası Çalışma Örgütü temel çalışma standartlarını, Avrupa Sosyal Şartı ve diğer uluslararası anlaşmaları kabulü ile örgütlenme özgürlüğünü ve toplu görüşme hakkını tanımaktadır. Bununla birlikte Türk İş Hukuku nun bazı hükümleri uluslararası normlarla açıkça çelişmekte ve sendikal örgütlenmenin ve toplu görüşme hakkının önünde engel oluşturmaktadır. İş hukuku yaptırımları, bilhassa özel sektör işverenlerini kanunsuz davranışlarından caydırmakta muntazaman başarısız olmaktadır. Yasa uygulandığında bile, zayıflatan gecikmeler ve etkisiz hukuki çözümler süre giden ihlalleri cesaretlendirmektedir. Neredeyse yasal dokunulmazlığa varan bir kültür Türk İş Hukuku pratiğini ve icrasını şekillendirmektedir. Türkiye Motorlu Taşıt İşçileri Sendikası (TÜM- TİS), Türkiye de United Parcel Services de (UPS) örgütlenmeye bir yıl önce başladı. UPS, örgütlenme özgürlüğü konusundaki kesin taahhüdüne rağmen Türkiye deki saldırgan, sendika karşıtı ortamdan yararlandı. Türkiye de şu sıralar UPS gibi işverenler, yasadışı olarak işten çıkarılmış işçilere geri ödeme yapmayı ya da idari cezalar gibi yaptırımları iş yapmanın rutin maliyeti olarak görmekteler. Sendika liderlerini bertaraf etmenin ve örgütlenme çabalarını baltalamanın bu maliyete katlanmaya değdiğine inanmaktalar. 6 Haziran 2010 da, ilk uluslararası delegasyon Mahmutbey direniş çadırını ziyaret etti. UPS, TÜMTİS in örgütlenme çabalarını Nisan 2010 da fark etti. O zamandan beri 162 işçi hiç şüphesiz sendikaya üye oldukları için işten çıkarıldı. Bu 162 işçi UPS işyerlerinde grev hatları kurdu ve işe iadelerini talep ettiler. UPS bu durumu henüz düzeltmedi ve atılan işçilerin aileleri üzerindeki etkinin yıkıcı olduğu açık. Bu rapor UPS işçilerinin tehditkâr bir ortamda kendilerini savunmakta ve hayatlarını iyileştirmekte gösterdikleri direncin ve gücün hikâyesini dile getirmektedir. TÜMTİS in işçilere toplu iş sözleşmeleri aracılığıyla ve üyelerine ve ailelerine gayrı resmi olarak sağladığı kazanımlar; sendikanın, Türkiye nin bugünkü sosyal karmaşalarına nasıl tepki verdiğini göstermektedir, bir sendikanın işçilerin hayatında ve kurtuluş mücadelesinde meydana getirebileceği anlamlı değişikliği göstermektedir. Bu rapor, Türkiye de sendikal hakların analizine, UPS nin insan hakları karşısında tutumuna, Türkiye deki UPS işçilerinin durumuna, onlar hakkında yürütülen soruşturma ve verilen hükümlere dayanarak aşağıdaki tavsiyelerde bulunmaktadır: UPS sendikaya üye olduğu için işten atılan 162 işçiyi derhal işe iade etmelidir. İzmir İş Mahkemeleri, doğrudan UPS tarafından istihdam edilen 2 işçinin iş akdinin feshinin geçersizliğine ve işe iadelerine karar vermiştir. UPS bu mahkeme kararlarına uymalıdır. UPS bu uyuşmazlığın mutabakata varmasında, taşeron işçilerin doğrudan UPS tarafından istihdam edilen işçilerle aynı haklara sahip olduğunu göz önünde bulundurmalıdır. UPS, Türk İş Hukuku na riayet etmek üzere taşeron firmalarla ilişkilerini düzene sokmalıdır. UPS işçilerin örgütlenme hakkını tanımalı ve TÜMTİS in, UPS nin Türkiye deki işyerlerine girmesine ve buralarda örgütlenmesine izin vermelidir. Şirket, işçilerin daha önce katlanmak zorlandıkları insan hakları ihlallerini önleyecek politikaları uygulamaya koymalıdır. UPS sendikanın tanınması kararlılığında ve toplu sözleşme yetkisinde sabote edici hiçbir gereksiz eylemin ve gecikmenin olmamasını sağlamalıdır; UPS işçileri sendikayı Türkiye deki temsilcileri olarak seçtiklerinden ötürü, UPS iyi niyetle ve samimiyetle sendikayı tanımalı ve onunla masaya oturmalıdır. Türkiye hükümeti UPS işçilerinin örgütlenme ve toplu görüşme haklarının korunmasını sağlamalı ve bu hakların ihlal edildiği yerlerde gerekli yaptırımları uygulamalıdır. Son olarak, sendikal örgütlenme faaliyeti ve işçilerin barışçıl protestoları suç değildir. Sendika liderlerine yönelik suç duyuruları temelsizdir. Mahkemelerin bu konudaki kararları bu gerçeği yansıtmalıdır. 4 Yönetici Özeti 5

4 Uluslararası İnsan Hakları ve Türkiye deki UPS İşçileri Türkiye de 24 milyondan fazla insan her sabah kalkar ve işe gider. Bu ülke orta gelirli, dinamik ve gelişmekte olan bir pazar ekonomisi olarak değerlendirildiği halde, işçilerin örgütlenme özgürlüğünü ve toplu sözleşme görüşmesi yapma hakkını korumaya gelince ciddi problemler vardır. Bazı bakımlardan Türkiye deki endüstriyel ilişkiler sistemi, işverenlerin bu temel insan haklarını ihlal etmesini meşrulaştırmaktadır. Sendikalar hâlâ zaman zaman suç örgütüymüş gibi muamele görmektedir. İşverenlerle pazarlık edebilmek için sendikalarda birleşmeye çalışan işçiler gözetlenmekte, sorguya çekilmekte, tehdit edilmekte, işten atılmakta, başka bölgelere gönderilmekte, ya da diğer şekillerde mağdur edilmektedir. Türkiye nin en büyük sendika konfederasyonu olan Türk-İş in raporuna göre, yılları arasında işçi sendikal nedenlerle işten atılmıştır 1. 1 Bu tarihten bu yana sayı artmıştır, ancak henüz herhangi bir kurum daha güncel rakamlar sağlamamaktadır. Bkz. index.dyn?wslt=cd5ee e90-a cfe24a1f1. Erişim tarihi: 24 Kasım Bir grup işçi bir anlığına dinleniyor. Bu fotoğraf Mahmutbey direniş çadırında, direnişin beşinci ayında çekildi. Türkiye de bugün, toplu sözleşmelere konu olan işçi sayısı en düşük düzeyde. Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı sendikalarla ilgili resmi veri sunmaktadır, örneğin 2007 deki sendika oranını yüzde 58 olarak kestirmektedir. Ancak, bu ölçümler yanıltıcıdır, diğer ülkelerle karşılaştırılamaz ve Uluslararası Çalışma Örgütü (ILO) tarafından kabul edilmemektedir 2. Demokratik değişimi destekleyen, özgürlüğü izleyen, demokrasi ve insan haklarını savunan Amerika merkezli bir kurum olan Freedom House gibi bağımsız makamlar, Ağustos 2010 da Türkiye için pratikte, işçilerin sadece yüzde 3 ü toplu sözleşmelerden yararlanmaktadır diyordu 3.?????? Güçlü, bağımsız ve demokratik sendikalar, insan haklarına saygılı ülkeler için yaşamsal önem taşır. İnsan haklarının gelişmesi için, işçilerin hakları sağlanmalıdır. Türkiye deki UPS işçilerine dair bu araştırma, örgütlenme özgürlüğünün, işçiler onu kullanmaya çalıştığında ağır baskı altına alınan bir hak olduğunu ortaya koyuyor. Dahası, Türkiye hükümeti, işçileri korumakta ya da UPS deki gibi düşmanca bir tutumla karşılaştıklarında yeterince çabuk harekete geçmekte genellikle başarısız olmaktadır. Kimi zaman, Türkiye hükümeti işverenlerin sendikal çalışmalarını engellemeleri için kendi gücünü de kullanmaktadır 4. 2 Çelik, Aziz ve Lordoğlu, Kuvvet, Türkiye de Resmi Sendikalaşma İstatistiklerinin Sorunları Üstüne, Çalışma ve Toplum, Bu tür istatistiklerdeki yanıltıcılıklar, Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı nın, çok sayıdaki kayıtdışı işçi, bildirilmemiş fesihler ya da bitimler, ya da mükerrer üyelik nedeniyle gerçeği yansıtmayan abartılı üyelik sayılarını göz önünde bulundurmamasından kaynaklanmaktadır. 3 Freedom House, The Global State of Workers Rights: Free Labor in a Hostile World, Ağustos Compa, Lance, Human Rights Watch, Unfair Advantage: Workers Freedom of Association in the United States under International Human Rights Standards, Ağustos TÜMTİS Başkanı Kenan Öztürk ve Genel Sekreter Gürel Yılmaz, Uluslararası Taşımacılık İşçileri Federasyonu (ITF) tarafından TÜMTİS üyesi UPS işçilerine destek amacıyla 15 Eylül de düzenlenen Küresel Eylem Günü nde Türk- İş Örgütlenme Sekreteri Cemil Bakındı ile birlikte. UPS gibi özel işletmeler hak ihlalinin başlıca temsilcileridir. UPS gibi şirketler savunmasız işçileri bir dizi hak ihlaline maruz bıraktığı zaman, uluslararası insan hakları yasası Türkiye hükümetini işçilerin korunmasından sorumlu kılmaktadır. Oysa Türkiye hükümetinin iş hukuku yaptırımları konusundaki çabaları yasa dışı muameleleri engellemekte sürekli olarak başarısız olmaktadır. Yasa uygulandığında bile, zayıflatıcı gecikmeler ve etkisiz çözümler ihlallerin devam etmesini cesaretlendirmektedir 5. UPS gibi işletmeler örgütlenme çabalarına karşı direnmeye niyetlenince, yasal işlemleri de senelerce sürüncemede bırakabilmektedirler. Şimdi Türkiye deki işletmeler sendikal faaliyet nedeniyle işten çıkarılan işçilere çalışma süresinin bedeli kadar tazminat ödemek gibi çözümleri düşünmektedir. Tazminat ödemeleri, hatta idari para cezaları UPS tarafından sendika liderlerini bertaraf etmek ve işçilerin örgütlenme çalışmalarını bozmak için ödemeye değer bedeller 5 Compa, Lance, Human Rights Watch, Unfair Advantage: Workers Freedom of Association in the United States under International Human Rights Standards, Ağustos olarak görülmektedir. Sonuç olarak, neredeyse yasal dokunulmazlığa varan bir kültür Türk İş Hukuku pratiğini ve icrasını şekillendirmektedir 6. Türk iş yasalarının bazı koşulları uluslararası normlarla açıkça çelişmekte, örgütlenme özgürlüklerini ve toplu sözleşme görüşmesi haklarını kullanan insanların önünde meşakkatli engeller yaratmaktadır. Yarı-zamanlı, geçici ya da taşeron işçilik son yıllarda hızla yaygınlaşmakta ve bugün iş gücünün neredeyse yarısı yüzde 44 ü kayıtdışı ya da kuralsız iş sözleşmeleri ile çalışmaktadır 7. Sonuç olarak, milyonlarca işçi yasal korumadan mahrum bırakılmıştır; örgütlenme ve görüşme haklarını kullanamamaktadırlar. Bu çalışma koşulları aynı zamanda işçilerin ve ailelerinin yeterli bir yaşam standardına ve sosyal güvenceye erişimlerini engellemektedir. 6 Age. 7 Yoksulluğu Azaltma ve Ekonomik Yönetim Birimi, Avrupa ve Orta Asya, Dünya Bankası. Türkiye, Ekonomik Memorandum, Kayıtdışılık: Nedenleri, Sonuçları, Politikalar, 2 Mart Uluslararası İnsan Hakları ve Türkiye deki UPS İşçileri 7

5 Uluslararası insan hakları hukuku Uluslararası hukukun, bütün işçilerin sahip olduğu bir dizi hakkı beyan eden kapsamlı bir bölümü mevcuttur. Bu rapor, UPS nin işçilere yönelik muamelesinin uluslararası ölçütleri yansıtan Türk iş yasalarını olduğu kadar bu uluslararası insan hakları ölçütlerini ihlal ettiğini göstermektedir. Türkiye deki makamların hakları korumadaki etkisiz yaptırımı, ihlallere çözüm bulmadaki başarısızlık nedeniyle ihlalleri daha da kötüleştirmektedir 8. Türkiye, tüm işçilere örgütlenme özgürlüğü, sendika kurma ve toplu sözleşme görüşmesi yapma hakkı veren Evrensel İnsan Hakları Beyannamesi ni 1949 da imzaladığı halde, Türkiye deki sendikalar üye sayısının ve toplu sözleşme kapsayıcılığının azlığından muzdariptir. Örgütlenme hakkını koruyan İnsan Hakları ve ana Hürriyetlerin Korunmasına Dair Sözleşme de 1954 te imzalanmıştır 9. Türkiye 2006 da da gözden geçirilerek yeniden düzenlenmiş olan Avrupa Sosyal Sözleşmesi ne imza koymuştur 10. ILO işçi haklarını 187 ayrı sözleşme ile tanımlar. İşçilerin örgütlenme ve toplu sözleşme görüşmesi hakkına dair 98 sayılı ILO sözleşmesi diğer sözleşmelerin tümünün dayandığı bir zemindir. Türkiye bu sözleşmeyi 1952 de imzalamıştır ve bugüne dek 55 ayrı sözleşmeye daha imza atmıştır. Bu sözleşmeler arasında İşte Temel İlkeler ve Haklar ILO Deklarasyonu nun bir parçası olan çekirdek çalışma standartları nı oluşturan ve sekiz ILO sözleşmesi yer almaktadır 11. Ayrıca, Türkiye anayasası, imzacı olunan uluslararası antlaşmalardaki temel hak ve özgürlükleri, Türk yasaları ile çelişseler dahi korur. Türkiye anayasasının 90. maddesinde denilmektedir ki: Usulüne göre yürürlüğe konulmuş milletlerarası antlaşmalar kanun hükmündedir Usulüne göre yürürlüğe konulmuş temel hak ve özgürlüklere ilişkin milletlerarası antlaşmalarla kanunların aynı konuda farklı hükümler içermesi nedeniyle çıkabilecek uyuşmazlıklarda milletlerarası antlaşma hükümleri esas alınır Age. 9 Bkz. html/005.htm. Erişim tarihi: 23 Kasım Türkiye yeniden düzenlenmiş Avrupa Sosyal Sözleşmesi ni 27 Eylül 2006 da iki temel maddesine çekince koyarak imzaladı: örgütlenme özgürlüğü ile ilgili olan 5. madde ve toplu sözleşme hakkına dair 6. madde. 11 Bkz. annualreview/ratificationstatus/lang--en/index.htm. Erişim tarihi: 23 Kasım Bkz. Erişim tarihi: 3 Aralık Ancak, Türkiye nin iş yasalarındaki çelişkili koşullar hâlâ yürürlüktedir. Bu rapor, sözü geçen koşulların işçilerin örgütlenme özgürlüğünü ve toplu sözleşme hakkını nasıl engellediklerini açıklamaktadır. Türkiye de işçi haklarını düzenleyen yasal çerçeve Türkiye de endüstriyel ilişkiler sistemi, 12 Eylül 1980 askeri darbesiyle ortaya çıkan kısıtlayıcı iş yasaları tarafından belirlenmiştir 13. Askeri rejim mevcut anayasayı 1982 de yapmıştır 14. Türkiye de işçi hakları anayasa tarafından desteklenmektedir; anayasa sendikalarda örgütlenme, toplu sözleşme, grev, sosyal güvence ve elverişli çalışma koşulları haklarını koruyan maddeler içermektedir 15. Türkiye de endüstriyel ilişkiler sisteminin esası farklı kanunlarla düzenlenen ikili bir yasal yapıya dayanmaktadır: birincisi kamu çalışanları ve memurların çalışmasını düzenler 16, ikincisi beyaz yakalı işçilerin ve mavi yakalı işçilerin çalışmasını düzenler 17. Kabul edilen anayasada da aynı şekilde, askeri rejim işçilerin örgütlenme özgürlüğü ve toplu sözleşme hakkını kullanabilmelerini engelleyen maddeler içeren iki kanun düzenlemiştir. Ayrıca 2003 yılında 1971 de düzenlenen kanunun yerine geçecek yeni bir kanun kabul edilmiştir 18. ILO nun sözleşmelerin uygulanması ve tavsiyeler üzerine uzmanlar komitesi, Avrupa Birliği ve Uluslararası Sendikalar Konfederasyonu özellikle bu kanunları sıklıkla eleştirmektedir 19. Kanunların örgütlenme ve toplu sözleşme görüşmesi hakkını aksatan maddeleri bu duruma bir sendikanın tanınması ve üyeleri adına toplu sözleşme yapabilmesi için karmaşık ve meşakkatli gereklilikler yaratarak neden olmaktadır. Bu kanunlara göre sendikaların tanınması için üye sayı- 13 Ağtaş, Özge Berber, Global Unions Research Network, Promoting Core Labour Standards through the Performance Standards of the IFC: The Case of Turkey, Eylül 2010 da anayasada bazı değişiklikler için ilk kez oylama yapılmıştır. 15 Turunç, Noyan ve Dr. Melda Sur, Turkish Labor Law, Mayıs Sayılı Kamu Görevlileri Sendikaları Kanunu. 15 Haziran Bkz Sayılı Sendikalar Kanunu. Kabul tarihi: 5 Mayıs 1983 ve Toplu İş Sözleşmesi, Grev ve Lokavt Kanunu. Kanun No: Kabul tarihi: 5 Mayıs Bkz sayılı İş Kanunu. Kabul tarihi: 22 Mayıs Bkz. ost=status01&textbase=iloeng&document=10751&c hapter=6&query=%23year%3d2009+%2b+turkey% 40ref&highlight=&querytype=bool&context=0. Erişim tarihi: 23 Kasım Ayrıca bkz. Erişim tarihi: 23 Kasım Daha fazla bilgi için bkz. Avrupa Komisyonu. sının iki ayrı barajı geçmesi gerekmektedir. Toplu iş sözleşmesine yetkili sendika olarak katılabilmek için işkolundaki işçilerin yüzde 10 u ve sözleşmeye mevzu olan işyerindeki işçilerinde yüzde 50 sinden fazlasının sendikayı desteklemesi gerekmektedir. Bu iki engelleyici koşulu sağlamadan sendikalar işçilerin çıkarlarını temsil edememektedir. Kanunlar ayrıca Türkiye deki sendikaların işkolu bazında ayrılmalarını ve tek bir endüstriyel ya da ekonomik faaliyet alanında kurulu olmalarını gerektirmektedir 20. Sendikaların işkolu bazlı yapısına rağmen, toplu sözleşme dağınıktır. Sadece belirli bir yetki alanında yetkili olan bir sendika toplu sözleşmeleri üç seviyede sonuçlandırabilmektedir: işletme, işyeri ve grup sözleşmeleri 21. Böylece sektörü kapsayacak genişlikte toplu görüşme ve sözleşmeler engellenmektedir. Sendikaların aşılmaz zorlukların üstesinden gelmesi beklenmektedir. Sonuçta bir sendikanın örgütlenme faaliyetine başlaması ile Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı nın sendikayı tanıması ve toplu görüşmeler için sendikayı yetkili kılması arasında oldukça uzun zaman geçebilmektedir. Türkiye deki pek çok durumda, işverenler süreci daha da uzun ve zorlu hale getirmek için sabote etmektedir, örneğin Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı na yanlış bilgi iletmekte ya da gerekli belgeleri göndermemektedir 22. İşverenler bir sendikanın belirli bir işkolundaki yetki alanına ve çoğunluğu temsil etme beyanına da itiraz edebilmektedir. Son olarak, Türkiye de sendikalar üyelerinin sosyal güvenlik numaraları ile kayıt yapmak durumundadır. İş gücünün neredeyse yarısının kayıtdışı sözleşmelerle çalıştığı ve dolayısıyla sosyal güvenlik numaralarının olmadığı bir ekonomide, sonuç örgütlenme ve sendikalara katılma temel hakkının pratik olarak reddi olmaktadır Sayılı Sendikalar Kanunu. Madde Bkz. Toplu İş Sözleşmesi, Grev ve Lokavt Kanunu Madde Ağtaş, Özge Berber, Global Unions Research Network, Promoting Core Labour Standards through the Performance Standards of the IFC: The Case of Turkey, Bkz. Bu fotoğraf Mahmutbey Aktarma Merkezi nde çekildi. Fotoğraftakiler direnişteki bir işçinin, Alaattin Taş ın ailesi; eşi Müzeyyen, oğlu Doğan ve kızları Kader ile Berfin.. UPS ve insan hakları Uluslararası yasalar karşısında insan hakları zorunlulukları hükümetlerin ötesinde UPS gibi işçilerin üzerinde güç sahibi olan çokuluslu şirketlere kadar genişlemektedir. Bu normlar alrında UPS nin Türkiye deki insan hakkı ihlallerine suç ortaklığı etmekten kaçınma gibi bir görevi vardır. Eğer Türkiye hükümeti ihlalleri durduracak yasaları yapmakta ya da uygulamakta başarısız ise ve UPS bu başarısızlıktan yararlanıyorsa, bu insan haklarını ihlali suçuna ortak olmaktır. Bu durumda UPS nin yapması gereken iki şey vardır: işçilerin haklarını ihlal etmemek ve hükümetin işçi haklarını korumadaki yetersizliğini istismar etmemek 24. Türkiye deki TÜMTİS işçilerinin durumunda UPS bu zorunlulukların hiçbirini yerine getirmemiştir. Oysa UPS sosyal sorumluluk belgeleri ve politikalarında insan hakları ve işçi haklarına kesin bağlılığını ortaya koymaktadır ten bu yana, UPS bir şirket sürdürülebilirlik raporu yayınlamaktadır da, Delivering the World: Sustainability at UPS başlıklı raporda, UPS çalışanlarının sendika üyesi olma hakkını destekler biçiminde bir beyanı ilk kez resmi olarak kabul etmiştir. Rapor şöyle devam etmektedir: Çalışanlarımızın %76 sı bu hakkı kullanmıştır ayrıca çalışanlarımız ve sendikalar arasında Prensipler Dosyası na ve toplu iş sözleşmelerimize bağlı kalarak olumlu ilişkiler kurulmasını teşvik ederiz ed_norm/---relconf/documents/meetingdocument/ wcms_ pdf, ILO Standartlarının Uygulanması Komitesi Raporu, Haziran Compa, Lance, Human Rights Watch, Unfair Advantage: Workers Freedom of Association in the United States under International Human Rights Standards, Ağustos Bkz. Delivering the World: Sustainability at UPS in 2009, Erişim tarihi: 23 Kasım Uluslararası İnsan Hakları ve Türkiye deki UPS İşçileri 9

6 UPS nin insan hakları konusundaki beyanı, bunu tedarik zinciri içinde uygulamaya dair duyduğu açıkça niyetle birlikte çalışanlarının sendika üyesi olma hakkını da onaylamaktadır. Şirketin sürdürülebilirlik raporunda UPS: UPS Amerika Birleşik Devletleri ndeki merkezinden uluslararası olarak genişlemektedir. Yerel tedarikçileri, özellikle küçük ve çeşitlilik arz eden işletmeleri tedarik olanakları ile desteklediğimiz için, uluslararası olarak genişlememiz dünya çapında birçok ülkede yeni tedarikçilerle bir araya gelmemiz anlamına gelmektedir. Tedarik zinciri ortaklarımızın insan haklarına olan saygımızı paylaşmasını garantileriz ve onlarla iş ilişkilerimizde açık bir İnsan Hakları Beyanı na dayanmamız bu nedenle değerlidir Age. İşçilerin Sesi Sizi hiç para vermeden işten attık, bakalım sendika gelip sizi kurtaracak mı? Toplu iş sözleşmelerin Türkiye deki nakliye işçilerine sağladığı yararlar. TÜMTİS, UPS işçilerinin sendikaya üye olarak elde edebilecekleri hakları göstermek için daha önce imzaladıkları toplu iş sözleşmelerinden (TİS) yararlanmıştır. Sosyal haklar: TİS 1, Bu Toplu İş sözleşmesi sosyal haklar başlığı altında doğum, çocukların eğitimi, evlilik, cenaze ve işyerinde yemek vs. için mali destek sağlar. Örneğin bu TİS işçilere ayda 122 TL (62 Euro ya da 81 dolar) yemek ücreti sağlar. TİS teki diğer maddeler kışın kömür yardımı (yıllık 1500 kg), giyim (yılda iki kez), ulaşım (yol masrafı) ve 96 TL lik (48 Euro ya da 63 dolar) mali destek gibi özel yardımları da düzenler. Yıllık ücretli izin 30 tam gündür. Sendikalı işçiler resmi tatillerde çalışmaz. Ayrıca evlilik, cenaze, doğal afet ya da kaza gibi özle durumlarda ücretli izin (iki gün ila yedi gün arasında) alabilirler. Kadın işçilerin 16 haftalık hamilelik izni vardır. Bu TİS devamlı işlerin yapılması için geçici işçilerin işe alınmasını yasaklar. Fazla mesai yevmiyenin iki katı olarak ücretlendirilir ve işçinin rızası ile gerçekleşebilir. TİS in birinci ve ikinci yıllarında işçilere iki aylık ücretleri bedelinde ikramiye verilir. İş akdinin feshi durumunda çalışılan yılların 40 günlük ücretle çarpımına eşit bedelde kıdem tazminatı ödenir. TİS in şartları arasında işyerinde bir disiplin komitesi kurulması da yer almaktadır. Komitenin 4 üyesi vardır: ikisi sendika, ikisi de işveren tarafından belirlenir. Bir işçinin iş akdi ancak disiplin komitesi oybirliği ile karar verirse feshedilebilir. Komite işçileri keyfi işten atmalara karşı korur. Ücretler: TİS 2, TÜMTİS, Türkiye Motorlu Taşıt İşçileri Sendikası 1949 da kurulmuştur. O tarihten bu yana TÜM- TİS üç askeri darbeye direnmiş ve iş yasalarında yapılan büyük değişiklikler ile sendikaların örgütlenebilmek ve toplu görüşme yapabilmek için gereken şartlara göğüs germiştir. Yakın zamanda TÜMTİS Türkiye deki bariz endüstriyel yeniden yapılanmayı da en başta özel sektör işletmelerinin gelişmesi ve piyasaya çokuluslu şirketlerin girmesi olmak üzere karşılamak zorunda kalmıştır. Türkiye hükümetlerinin, örgütlenme özgürlüğüne ve işçi haklarına yönelik saldırıları önlemek için uluslararası insan hakları ölçütleri karşısında sorumluluklarının hakkını vermedeki başarısızlığı nedeniyle, TÜMTİS nakliye ve lojistik sektöründeki işçilerin çalışma koşullarını iyileştirme mücadelesinde, genellikle gizli şekilde örgütlenme stratejileri geliştirmek zorunda kalmıştır. Bu TİS aşağıda gösterildiği gibi yılları arasında İstanbul da geçerli olacak ücretleri düzenler. Türkiye deki solcu futbol taraftar grupları 16 Ekim 2010 da, UPS işçilerini desteklemek için Beyoğlu nda yürüyüş düzenlediler. Derece Birinci derece sendika üyeleri İkinci derece sendika üyeleri Üçüncü derece sendika üyeleri ( ) Aylık ücret* TL (784 Euro ya da 1,027 dolar) TL (706 Euro ya da 925 dolar) TL (605 Euro ya da 792 dolar) *İkramiyeler, mali destek ve sosyal haklar ücretlere dâhil değildir. ( ) Aylık ücret * TL (847 Euro ya da dolar) TL (792 Euro ya da 1,037 dolar) TL (691 Euro ya da 905 dolar) Bu ücret düzeyleri UPS işçilerinin aldığı aylık TL ( Euro ya da dolar) arasındaki ücretlerle karşılaştırılamaz. UPS yöneticileri tarafından uygulanan keyfi ücret kesintileriyle UPS işçilerinin eline daha da az bir para geçmektedir. 10 Uluslararası İnsan Hakları ve Türkiye deki UPS İşçileri İşçilerin Sesi 11

7 Ancak sendika üyeliği sadece daha iyi koşullar, daha yüksek ücretler ya da sosyal haklar demek değildir. Her ne kadar ekonomik zorluklar ve kötü çalışma koşulları bazıları, özellikle de UPS deki taşeron işçilerin TÜMTİS e üye olmalarında asıl harekete geçirici etken olsa da, daha iyi işe sahip olan diğer işçiler sendikaya adalete ve sendikal haklara inandıkları için üye oldular. Türkiye de sendika üyeliğinin güven ve dayanışma kökenli kültürel yan anlamları da vardır. Sendika örgütçüleri, devlete ve sağlık, eğitim gibi hizmetler ile elverişli barınma olanaklarına erişmekte güçlük çeken dışlanmış göçmen işçiler için adeta birer sorun çözücü ve aracı gibi hareket ederler 1. Örgütlü işçiler güvendikleri iş arkadaşları ile ilişkilerinde ve liderlerinde arkasından gidecekleri bir rol modeli bulurlar. Bu rapor için İstanbul da, özellikle de UPS nin Türkiye deki en büyük iki aktarma merkezinde işten atılan işçilerle bir dizi röportaj gerçekleştirildi. 5 Bazı işçiler Türkiye nin işgücü içerisinde en savunmasız olanları idi. UPS Türkiye nin çeşitli bölgelerinden (Erzincan, Erzurum, Muş ve Şırnak gibi) İstanbul a daha iyi iş olanakları için göç eden işçileri işe almaktadır. Bu işçilerin bazıları köydeki ailelerine para göndermektedir. Bu rapor aynı zamanda kadrolu işçiler ile taşeron işçilerin farklı koşullarda çalıştığını da göstermektedir; taşeron işçiler belirgin şekilde daha düşük ücretler almakta ve iş güvenceleri daha azdır. Rapor aynı zamanda yeni işe alınan işçilerle yıllardır UPS de çalışan işçilerin durumlarını da karşılaştırmaktadır. Ayrıca eklenmelidir ki işçilerin bazılarının ana dilleri Kürtçe ya da Zazacadır ancak görüşmelerimiz Türkçe gerçekleştirilmiştir. Okuyacaklarınız işçilerin direnç ve güç hikâyeleridir. Onlar hakları için, hayatlarını geliştirme çabasıyla, saldırgan bir ortamda ayağa kalktılar. Bu rapor aynı zamanda bir sendikanın bir işçinin hayatında ve hayatta kalma mücadelesinde yarattığı belirgin değişimi de göstermektedir. UPS de çalışma koşulları İnsan gibi muamele görmüyorduk. UPS işçileri UPS kargolarını Türkiye deki müşterilerine dağıtmak için gece gündüz çalışıyorlar. UPS nin, terk edilmiş binalar ve paramparça camların ortasındaki Mahmutbey de bulunan aktarma merkezinde 550 den fazla işçi çalışıyor. Mahmutbey İstanbul un Avrupa yakasından yer alıyor. Anadolu yakasında uzak bir bölgede yer alan Kurtköy aktarma merkezinde ise 600 işçi çalışıyor. İki aktarma merkezi de işçileri şehrin kötü hava koşullarına, çokça toz, yoğun rüzgâr, yazın aşırı sıcak ve kışın soğuk, yağmur ve kar maruz bırakacak şekilde iki yanı açık yapılar.?????????? 1 Etnografik araştırma Demet Dinler tarafından Alibeyköy, Gazi ve diğer yerleşim birimlerinde, Ağutos ortasından bugüne dek sürdürülmüştür. Bugün UPS Türkiye de DHL ve FedEx gibi diğer küresel lojistik devlerin arasında faaliyet yürütüyor. Büyüme faaliyetleri çerçevesinde 5000 işçiyi işe aldı 2. Bu işçilerin neredeyse yarısı taşeron firmalar tarafından işe alındı, ancak iş müfettişleri taşeron firmaların ve asıl işverenin Türkiye de taşeron ilişkilerini düzenleyen yasaları ihlal ettiğini buldu 3. Ağustos 2009 da, çokuluslu bir şirket olan UPS Türkiye de 20 yıllık hizmet acentası ve iş ortağı olarak Ünsped Paket Servisi ni aldı. UPS, Orta Asya ve Ortadoğu da 2 Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı UPS nin taşeron firmalarıyla (CIB, IL-BE ve ER-KA) ilişkilerine dair bir araştırma başlattı. Müfettişler asıl işveren (UPS) ile taşeronlar arasındaki ilişki danışıklı dövüşe dayanmaktadır ve taşeron işçileri asıl işverenin kadrolu işçileri olarak değerlendirmek gerekmektedir. diye belirtmektedir. 3 Tahminler alan araştırması üzerinden TÜMTİS tarafından yapılmıştır. 21 ülkede şirketin operasyonlarını yürütecek bu yeni birleşik girişimin dümeninin başına Türk bir yöneticiyi, Haluk Ündeğer i geçirdi. Bu süre boyunca UPS işçileri örgütlenme özgürlüklerini birkaç şehirde kullanmaya başladılar: Ankara, İstanbul ve İzmir. UPS yöneticileri Nisan 2010 da İstanbul daki örgütlenme çalışmalarından haberdardılar. Şirket hemen TÜMTİS e katılan işçilere karşı misilleme başlattı. İşçiler işten atıldı, polis tarafından dövüldü, sorgulandı ve ayrımcılığa uğradı. UPS yöneticileri sendikaya üye olan işçilere Sizi hiç para vermeden işten attık, bakalım sendika gelip size kurtaracak mı? dedi. 4 4 İşçiler bu bilgiyi yasal ifade olarak TÜMTİS avukatı Fevzi Saygılı ya iş mahkemesine sunulan dilekçe için verdiler. Hüseyin ve ailesi Erzurum un bir köyünden gelmiş. Köylerinde okul olmadığı için yeğenlerinin eğitimine destek oluyor. Bu rapor, işçilerin ifadelerine ek olarak, yasal süreçler boyunca sunulan belgelenmiş kanıtlara da dayanmaktadır. Türkiye de işçiler haklarını ihlal eden işten atmalara, durumu araştıran ve raporlayan Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı na başvurarak itiraz edebilmektedirler. Bu raporlar mahkemede kanıt görevi görmektedir. Haksız işten atma durumlarında, işçiler mahkemeye işe iade davası açabilmektedir. Bu raporda UPS meselesi ile ilgili bugüne dek bildirilmiş Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı nın inceleme ya da raporları ile mahkeme kararlarından da yararlanılmıştır. 5 Mahmutbey ya da Hadımköy aktarma merkezlerinden işçilerle yapılan tüm görüşmeler Demet Dinler tarafından 6-12 Kasım tarihlerinde, Kurtköy aktarma merkezinden işçilerle yapılan görüşmeler Eylem Yıldızer tarafından 2-13 Kasım tarihlerinde gerçekleştirildi. İstanbul Kurtköy aktarma merkezinde koşullar. Ben burada çalıştığım sürede sağlık ve güvenlik koşulları o kadar kötüydü ki fare bile görebilirdiniz diyor Fatih Ardal, kurye dağıtımı ve bilişim bölümünde çalışan kadrolu bir işçi ve ekliyor, Aktarma merkezinde her yer çamur içinde. Ardal UPS yöneticilerinin kendisini iş çıkışına 15 dakika kala müşterilere gönderdiğini söylüyor ve araba göndermek yerine bizi hayvan gibi kamyonların arkasında götürüyorlardı. diyor. Bütün işçiler 500 ila 700 TL ( Euro ya da dolar) arasında ücret aldıklarını belirtiyor. Ancak, UPS yöneticileri sürekli keyfi kesintiler yaptığından dolayı, işçilerin ellerine sıklıkla tam maaş geçmiyor. UPS işçilerinin maaşı asga- 12 İşçilerin Sesi 13

8 ri geçim düzeyinin altında. Eylül 2010 da Türk-İş Türkiye de dört kişilik bir aile için açlık sınırının yani temel gıda gereksinimlerini karşılayacak miktarın 846 TL (425 Euro ya da 556 dolar) olduğunu açıkladı. Yoksulluk sınırı, yani temel gıdaların yanı sıra ulaşım, kira, giyim, yakacak, eğitim ve sosyal giderleri karşılamak içinse yine dört kişilik bir ailenin aylık TL ye (1.335 Euro ya da dolar) ihtiyacı var 6. UPS işçilerinin çoğunun bakmak zorunda oldukları aileleri var ve bazıları da köydeki ailelerine para gönderiyor. Bu işçiler için işyerinde yemeğin olması yaşamsal öneme sahip. İşçiler yenebilir yemeğin olmamasını ya da çay molası Türkiye de kültürel bir alışkanlık ve yemek için yeterli zaman verilmemesini itibarlarına yönelik ciddi bir hakaret olarak görüyor. Yemeğe çıkıyorduk ama yemek buz gibi oluyordu. Kışın ortasında, kar yağdığında yemeğin üzeri donmuş oluyordu, diyor Mahmutbey aktarma merkezinde taşerona bağlı yükleme/boşaltmacı olarak çalışan Hasan Doğan. Şöyle devam ediyor: Bir saat yemek molası, 15 dakika çay molası: bunu hak etmediğimizi düşünüyorlardı. Doğan aylık 522 TL (263 Euro ya da 344 dolar) aldığını belirtiyor. Bir gün izin aldığında müdürlerin iki günlük ücretini kestiklerini söylüyor. Hiçbir zaman tam olarak 522 TL geçmedi elime. Bazen 360 TL (181 Euro/237 dolar), bazen 460 TL (232 Euro/304 dolar). Haydar Karacaoğlu da Mahmutbey aktarma merkezinde taşeron yükleme/boşaltmacı oalarak çalışıyordu. UPS de üç buçuk yıldır çalışıyordu. Asla yemek ya da çay molası vermediklerini ve bu muameleye itiraz etmeye haklarının olmadığını söylüyor. Ramazan da ya da kış mevsiminde bile dışarıda yemek yemek zorundaydık. Vardiyası öğleden sonra 4 te başlıyor ve ertesi gün sabah 2 ye kadar sürüyor. Bir paket hasar gördüğünde bize ceza kesiyorlardı. İş bitmeden gitmemize asla izin vermiyorlardı. diyor Karacaoğlu. Bayram Akman UPS Kurtköy aktarma merkezinde şoför olarak 5 yıldır çalışıyor. Çalışma koşullarımız çok ağırdı. Sürekli dışarıda çalışıyorduk. Akman 6 arkadaşı ile beraber tasnifçi olarak akşam 9 da başlayan gece vardiyasında çalışıyor. Bazen aç susuz kalıyorduk. İşçilerin yemekleri buraya sabah 11 de geliyor. Biz ertesi gün saat 3 te yemek molası verene kadar yeme ya bitiyor, ya da bozulup yenmez hale geliyordu. Bakteri dolmuş yemekleri yiyemiyorduk. Akman ve vardiyasındaki arkadaşları UPS yöneticilerine bu 6 Bkz. Ekonomi_/279202Aclik_Siniri_846_Lira_Olarak_Aciklandi.html. Erişim tarihi: 21 Kasım konuyla ilgili şikâyette bulununca müdürler koşulları beğenmiyorlarsa işten ayrılabileceklerini söylüyordu. Akman şöyle devam ediyor: 5 yıldır bu böyle. Derdimizi kime anlatacağımızı bilmiyoruz. Sendika keşke 5 sene önce gelseydi... bana koşulları sorsaydı. 10 hatta 12 saat çalışsak da mesai alamıyorduk. İşçilere hasarlı ya da kayıp paketler için altı ay boyunca her ay 25 TL (13 Euro/17 dolar) ödemeleri için senet yaptılar. Her gün iş çıkışında aranıyoruz. Her tarafta kamera var, tespit edebilirler oysa kayıp ya da hasarlı paketleri. Bütün hasarları işçilerden kesiyorlar. İstanbul da küçük bir merkez olan Hadımköy aktarma merkezinde taşeron olarak çalışan Yusuf Aktaş, 2009 da işe başladığında 500 TL (252 Euro/330 dolar) alıyordu ve UPS yöneticileri ona işe başladıktan kısa bir süre sonra 50 TL zam yapmaya söz vermişlerdi. Aktaş, Çalışma saatlerimiz 10 ya da 12 saatti Öğleden sonra 2 de başlayıp sabah 1:30 ya da 2 de çıkıyordum. diyor. Aktaş işe başladıktan 6 ay sonra sözü verilen zammı sormuş. UPS yöneticileri bu soruya 20 TL lik (10 Euro/13 dolar) zam ile cevap vermişler. Açıkça söyleyecek olursak, İnsan gibi muamele görmüyorduk diyor Kurtköy merkezinde yüklemeci/boşaltmacı olarak çalışan Muhammet Süpürgeci. Bu iş bitecek. Eğer çalışmıyorsanız, o zaman güle güle. Görevleri ne olursa olsun ya da hangi vardiyada çalışırlarsa çalışsınlar bütün işçiler mesai ücreti almadan fazla mesai yaptıklarını belirtiyor. Türk iş yasaları çalışma saatlerini ve fazla mesai ücretini açıkça belirtiyor. 7 Genel kural olarak normal çalışma saatleri haftada 45 saati aşamaz. Günlük çalışma süresi düzensiz olursa ya da çalışma saati haftada 45 saati aşarsa işçinin rızası alınmak zorunda. 8 Yasaya göre fazla mesai ücreti normal saatlik ücretin %50 fazlası olarak belirlenmiştir. Gece çalışması da ayrıca düzenlenmiştir ve 11 saatten fazla olamaz. Akşam 8 de ya da 8 den sonra başlayıp sabah 6 dan önce bitmelidir. 9 UPS bu yasaları sıklıkla ihlal etmektedir. 7 Turunç, Noyan ve Dr. Melda Sur, Turkish Labor Law, May Turkish Labour Law No. 4857, Regulation of Working Times. 8 Turunç, Noyan ve Dr. Melda Sur, Turkish Labor Law, May Turkish Labour Law No. 4857, Regulations on Working Hours and Ordinary Overtime Work. 9 Turunç, Noyan ve Dr Melda Sur, Turkish Labor Law, May Article 73 and Regulation on Special Procedures and Principles for Works Carried out Through Shifts and Restrictions on Night Work. UPS de en çok ezilenler kurye-şoförler. Sabah 8 den akşam 8 ya da 9 a hatta daha geç saatlere kadar çalışıyoruz. Bazen günde 14 ya da 15 saat çalıştığımız oluyor. Ve bunun için fazla mesai ücreti ödemiyorlar. diyor, 2003 te UPS de kuryeşofö olarak çalışmaya başlayan Gürol Gündüz. UPS nin kurye şoförlerinden biri; Kurtköy aktarma merkezinde çalışırken. Akşama kadar aralıksız çalışıyordum. Tuvalet ihtiyacı için beş dakikamız bile yoktu. Kuryeşoförlerin çoğu kamyonların arkasında kargo poşetlerini kullanarak tuvalet ihtiyacını gideriyordu, diyor 2 yıldır UPS de kurye-şoför olarak çalışan Ayhan Atik. Kurye-şoförlerin yalnız çalıştıklarını ve araçlarını caddelerde bırakmak zorunda kaldıklarını ve bunun da zaman zaman ceza almalarına neden olduğunu anlatıyor. UPS nin bu cezaları ödemediğini, ancak işçilerden kestiğini belirtiyor. Ayrıca Atik şoförlerin hasarlı ya da dağıtılmamış paketlerden sorumlu tutulduklarını da ifade ediyor. Her sabah bizi dağıtmadığınız paketleri getirirseniz maaşınızdan keseriz diye tehdit ediyorlardı. UPS yöneticilerinin emriyle uzun yol şoförleri trafik kurallarını ihlal etmek zorunda kalıyorlar. UPS de uzun yol şoförü ve kurye şoför olarak çalışan Hüseyin İngenç şöyle diyor: Trafik kurallarına göre bizim 24 saat içinde 9 saat araç kullanmamız gerekiyor. Ama bu 15 saat de oluyor bazen. Örneğin gece buradan çıkıyoruz 12 de, 5 saat araç kullanıp diğer şoför arkadaşa bırakıyoruz. Ertesi gün saat 9 ya da 10 da yeniden direksiyon başına geçiyoruz. Yani 24 saatte 10 saatten fazla, bazen 15 saat araç kullanıyoruz Yola çıkarken bize verilmesi gereken yol harcırahlarımızı 7 ay boyunca vermediler. Yoldan döndüğümüzde eve gitmek için servis de sağlamıyorlardı. Necdet Altuntaş 8 yıllık UPS işçisi. Kurtköy aktarma merkezinde kurye dağıtımcısı ve uzun yol şoförü olarak çalışmış ve fazla mesai ücretini istediği zaman UPS yöneticilerinin Bu şirkette fazla mesai yok, beğenmiyorsan işi bırakabilirsin dediklerini anlatıyor. Altuntaş çalışırken o kadar yorulduğunu söylüyor ki araç kullanırken uyuyakaldığını anlatıyor. Bir gün Adana ya tek şoför olarak gittim, dönerken bir uyandım ki çift şeritte gidiyorum. Ben bunu anlattım müdürlere. Ben gelemiyorum deyince, aracı getireceksin diyorlar. Hüseyin Kuruçay beş yıl önce UPS Mahmutbey aktarma merkezinde gündüz vardiyasında çalışmaya başlamış. Daha sonar taşerona bağlı yüklemeci/boşaltmacı olarak akşam 5 ten sabah 4 e, 5 e hatta 6 ya kadar çalışmış. Kuruçay UPS yöneticilerinin kendisine Bu iş bitecek. Eğer çalışmıyorsan, o zaman güle güle dediklerini anlatıyor. 14 İşçilerin Sesi 15

9 ğında TÜMTİS Mahmutbey ve Kurtköy aktarma merkezlerinde direniş çadırları kurdu. 30 işçinin işten atıldığı İzmir de de bir direniş çadırı kuruldu. Her işçinin TÜMTİS e katıldığı için karşılaştığı sorgulama, tehdit, ayrımcılık ve son olarak da atılmaya dair kendi hikâyesi var. Burada sadece birkaç örneği göreceksiniz. Bu rapor için İzmir de hiç görüşme yapmamış olmamıza rağmen, İzmir de ÇAlışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı tarafından yapılan yeni bir incelemeye göre işçiler sendikaya üye oldukları için işten atıldılar, bu da Türk iş yasasının ihlali demek 1. Bu inceleme raporundan bir bölüm şöyle: Abdülkadir Yıldirım Kurtköy aktarma merkezinde torunu ile birlikte. Yanında TÜMTİS İstanbul Şube Sekreteri Ali Rıza Atik, United Auto Workers dan (Birleşik Otomobil İşçileri) Mark Haasis, Muhammet Süpürgeci ve TÜMTİS Genel Sekreteri Gürel Yılmaz bulunuyor. Abdülkadir Yıldırım Kurtköy aktarma merkezinde Doğuş otomotiv biriminde operasyon şefi olarak çalışıyordu. UPS yöneticilerinin işçileri takografsız (kaç kilometre araç kullanıldığını kaydeden bir alet) ve yasadışı bir şekilde araç kullanmaya nasıl zorladıklarını anlatıyor. Yıldırım UPS yöneticilerinin şoförlerin takograf kullanmasını istemediklerini böylece araç kullanma limitlerinin ve mola sürelerinin ihlal edildiğini belirtiyor. Çünkü yöneticiler şoförleri günlük vardiyalaro bittikten sonra uzun yola gönderiyordu. Trafik kurallarına göre şoförlerin 4 buçuk saat araç kullandıktan sonra yarım saat mola vermeleri gerektiğini ifade ediyor Yıldırım. Eğer kurye-şoförler takograflarını çalıştırırsa, müdürler onları uzun yola gönderemiyordu. Ama eğer şoförler takografsız araç kullanırken yakalanırsa ceza ödemek zorunda kalıyorlardı. Yıldırım, UPS cezaları şoförlere ödetiyordu, eğer itiraz ederlerse de yöneticiler radara yakalanmamalarını söylüyordu. diyor. Makine olsa bozulur. İşyerinde kazalar UPS İstanbul için neredeyse sıradan. Bu raporda iki işçinin yetersiz iş koşulları nedeniyle geçirdikleri iş kazalarını da anlatıyor. Hasan Doğan bir cumartesi günü geçirdiği iş kazasını anlatıyor: Platforma bir araç yaklaştı ve şoför platforma doğru geri geri gelerek ayağıma çarptı. Şirket Doğan ı arabayla Vakıf Gureba Hastanesi ne götürmüş. Doğan ın eşi Gülşen hastanede doktorun yazdığı ve polise verilmesi gereken kazaya dair ifade ile ilgili zorluklarla karşılaştıklarını anlatıyor. O gece kim olduğunu bilmiyoruz ama bir geldi ve hastaneden raporu aldı. diyor. Doğan ın iyileşmesi altı ay sürmüş ve bu sürede 522 TL olan maaşını alamamış. İki buçuk ay sonra sosyal güvenlik primlerinden dolayı bir ödeme yapılmış. Gülşen, UPS hiçbir şey ödemedi. Ve aracın şoförü de şikâyette bulunmamamız için bize yalvardı. diyor. Ömer Doğan UPS Kurtköy aktarma merkezinde son dört yıldır kurye-şoför olarak çalışıyordu. Sabah 8 den akşam 7 ye kadar yemek yemeden çalışıyordu ki günde en az 130 paketi dağıtabilsin. Bir süre sonra hastalandı ve doktor yetersiz beslenme ve strese bağlı bağırsak iltihabı olduğunu söyledi. Doktoru 40 günlük rapor verdi ancak UPS yöneticileri buna izin vermediler. Ona işe dönmesini yoksa işten atılacağını söylediler. Doğan Dört yıldır öyle koşullarda çalışıyordum ki makine olsa bozulur. Ömer Doğan, Rafet Koymatoğlu and Cenan Özbek (soldan sağa) İzmir de, UPS tarafından işten atılmalarından sonra. TÜMTİS e üye oluş TÜMTİS UPS işçilerini örgütlemeye bir yıl önce başladı. Türkiye deki işverenlerin genel saldırganlığı nedeniyle sendika örgütçülerinin, işçilerin işten atılmamaları için, işçilerle gizli konuşmaları gerekiyor. Nisan 2010 da UPS yöneticileri iki işçinin sendikaya noterde üye olduklarını öğrendi. Erol Senemcan, üç yıldır Mahmutbey aktarma merkezinde taşeron olarak çalışan bir işçi, Güneşli deki notere başka işçilerle birlikte gitti. Tesadüfi olarak iki UPS yöneticisi de aynı gön oraya gitmişlerdi. İşçiler yöneticileri gördü ve sendikaya üye olabilmek için başka bir notere gittiler. Senemcan, Mahmutbey aktarma merkezine döndüklerinde yöneticilerin isimlerini almak istediklerini söylüyor. Şöyle aktarıyor: Benim adımı daha önceden bilmiyorlardı. Ertesi gün dediler ki başka bir iş için üç gün eğitim almamız gerekiyormuş. Biz kabul etmedik ve işten atıldık. Senemcan ve 23 işçi daha 2010 Nisan sonunda ITF ve bağlı sendikaların şirket üzerindeki uluslararası baskısı sonucunda işe geri alındılar. 10 Ancak, UPS hâlâ örgütlenme çalışmalarını durdurmaya ve işçileri işten atmaya başlamaya niyetliydi. İşten atmaların ikinci dalgası başladı- 10 Bkz. cfm. Erişim tarihi: 24 Kasım İşveren temsilcisi talepte azalma, piyasada durgunluk işyerinin ihtiyaçlarında durgunluk olduğu için iş akdinin feshedildiğini iddia etse de, ifadeleri alınan işçilerin anlattıkları, aynı Nisan ayında 4 işçinin işe geri alındığı gerçeği ve işçilerin TÜMTİS sendikasına 20 Nisan da katıldığı gerçeği iş akdinin sendika üyeliği ve sendikal faaliyetler nedeniyle feshedildiğini göstermektedir. Müfettiş daha sonra UPS nin bir işçiyi işe almak ya da işten atmanın onun sendika üyeliği ve sendikal faaliyetlerine dayandırılamayacağını belirten 2821 Sayılı Sendikalar Kanunu nu ihlal ettiğini belirtiyor: İşverenin yasayı ihlal ettiği ve iş akdinin fesih sebebinin işçinin sendikaya üye olması olduğu ve sendikal faaliyeti içerdiği görülmüştür. 1 Bkz. Sendikalar Kanunu. Kanun No: Madde. İşçiler sendikayı benimsiyor ancak işten atılmamak için bunu belli edemiyorlardı. Mahmutbey aktarma merkezinden Fatih Ardal UPS yöneticileri tarafından nasıl baskı gördüğünü ve nasıl doğrudan tehdit edildiğini anlatıyor. [Müdürler] beni çağırdılar ve dediler ki: Sendikadan istifa et ki seni işten atmayalım. Ardal reddetti. Daha sonra misillemelerle karşılaştı, örneğin üç saat uzaklıktaki müşterilere gönderildi. İşten atılmadan önce Ardal örgütlenme çalışmalarına yardım ediyordu. Karşılık olarak UPS onu işyerindeki iş arkadaşlarından ayırdı. UPS yöneticileri ayrıca işe gelmesi için ulaşım 16 İşçilerin Sesi 17

10 olanağı sağlamaktan vazgeçerek de cezalandırdılar. Ardal işe gelmek için servisi kullandığını söylüyor ancak benim binmemem için servisin güzergâhını bile değiştirdiler. UPS yöneticilerinin diğer işçileri sendikadan istifa ettirmesi için ona rüşvet teklif ettiklerini anlatıyor: Bana para teklif ettiler. Dediler ki, Seni nasıl olsa işten atarız. Tazminatın TL (1.261 Euro/1.651 dolar) olur. Biz sana dokuz yakın arkadaşını sendikadan istifa ettirmen için TL (6.052 Euro/7.925 dolar) teklif ediyoruz. Bu konuda müdürlerle tartışınca da işten atılıyor. UPS yöneticilerinden biri Erol Senemcan ın eşinin ciddi bir hastalığı olduğunu ve dört çocukları olduğunu biliyordu. Senemcan, Eşim hastaydı ve müdür bunu biliyordu, bunu bana karşı kullandı. Dedi ki, borçların var, eşin hasta. İşini kaybetmeyi göze alamazsın. diyor. Erol Senemcan bu fotoğrafta Mahmutbey aktarma merkezinde Belçika FGTB sendikasından ziyaretçilerle ve sağda TÜMTİS Mali Sekreteri Seyfi Erez ile birlikte. İşçiler sendikayı benimsiyor ancak işten atılmamak için bunu belli edemiyorlardı. diyor Gürol (Molly, in English text it was written as Birol, as a result of my mistake on the interviews) Gündüz. UPS yöneticileri sendikaya üye olduğunu fark ettiklerinde istifa ettirebilmek için iki hafta uğraşmışlar. Yöneticiler her gün sendikaya üye olup olmadığını sorgulamaya başlamışlar. En sonunda, Üç şef [benim bölgeme geldi] ve be- nimle bir kafede 45 dakika konuştular Müdür şefleri kendi arabasıyla göndermişti. Bu sırada, sendikayı desteklerse işten atılacağını söylemişler. Gündüz gerçekten de işten atıldı. UPS yöneticileri ona merkezden mail geldi demişler ve işten atılma sebebinin, işverenlere neredeyse her türlü nedenle itaatsizlikten işçiyi işten atma hakkı veren 25 (2) sayılı madde olduğunu söylemişler 11. Gündüz bunun bir yalan olduğunu söylüyor, bu durum Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı nın incelemesiyle de kanıtlandı. Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı UPS nin Gündüz ün iş akdini feshetmekte haklı olmadığını ortaya koydu. Gündüz UPS yöneticilerinin dağıtılmayan paketleri tutanak tutmakta nasıl kullandıklarını ve böylece işçileri sözde bahanelerle işten attıklarını anlatıyor: Eğer dağıtamadığınız paketlerle geri dönerseniz tutanak tutuyorlar. İşçilerin tutanakları, uyarıları var dedikleri bu işte. Mustafa Koltuk da UPS nin sendika destekçilerini işten atmak için nasıl rapor uydurduğunu anlatıyor. Koltuk UPS nin Kurtköy aktarma merkezine batan bir kargo şirketinden, Ekspres ten geçmiş. UPS de Toyota operasyonlarından sorumlu şef olarak çalışıyordu. Son altı ay içinde, işçileri sorgulamaya ve haklarında tutanak tutmaya başladılar, çünkü sendikada ögütleniyorduk. Bu durum bizim bölümde de sıklaşmaya başladı. UPS nin avukatı yöeticilere İşçileri atmak için hatalarını bulun ve tutanak tutun. demiş. Koltuk yöneticilerin nasıl mailler gönderdiğini ve sendika destekçilerinin yaptığı işleri nasıl yanlış şekilde gösterdiklerini de aktarıyor. Örmeğin, Adana ya bir paket gönderilmişti ve pakette bir sorun yoktu, ancak Adana dakiler paketin hasarlı olduğuna dair mail gönderdiler. Koltuk Toyota parçalarının Adana ya doğrudan gönderilmediğini de bildiği için hiçbir tutanağı kabul etmemiş. Sonunda, bizim bölümden ben de dâhil altı kişiyi işten attılar, sebebin Toyota paketlerindeki hasar sayısındaki artış olduğunu söyleyerek. diyor Koltuk. 11 Turunç, Noyan ve Dr. Melda Sur, Turkish Labor Law, May Turkish Labour Law No. 4857, Article 25:2 says The employer may break the contract, whether for a definite or indefinite period, before its expiry or without having to comply with the prescribed notice periods, for immoral, dishonourable or malicious conduct or other similar behaviour. (Should I add the Turkish version of the law?) İşten atmalar ve tehditler Müdür namusum ve kutsal kitabım üzerine yemin etmemi istedi ve ettim, çünkü işimden olmamak için etmem gerekiyordu. Sendika üyeleri üzerindeki yıldırma politikaları Haziran ve Temmuz aylarında vahim bir düzeye çıkmaya başladı. Bayram Akman, Muhammet Süpürgeci ve Alpaslan Kılınç sendika üyesi olmadıklarına dair namus sözü vermeye ve kutsal kitap üzerine yemin etmeye zorlanmışlardı. İzmir de işçileri istifaya zorlama girişimi sırasında işçilere ateş açıldı. Biz 48 işçi hep birlikte sendikaya üye olduk çünkü bu sorunlara bir sur dememiz gerekiyordu, diyor Kurtköy aktarma merkezinden Alpaslan Kılınç. Müdürünün bir gün onu çağırdığını ve sendikaya üye olup olmadığını sorduğunu aktarıyor. Kılınç hayır demiş, müdür ise bastırmış Senin adını çok duyuyorum diye. Kılınç Müdür namusum ve kutsal kitabım üzerine yemin etmemi istedi ve ettim, çünkü işimden olmamak için etmem gerekiyordu diyor. Sendikaya üye olduğu fark edildikten sonra şefi vardiyasını değiştirmiş. Kılınç gece vardiyasından arkadaşları konuşmuş ve ona müdürün onları odasına çağırdığını ve sendika üyesi olmadıklarına yemin etmeye zorladığını namusları, dinleri, kitapları üzerine yemin etmeye zorladığını anlatıyor. Bazıları sendikaya üye olduklarını, yani gerçeği söylemiş ve hemen işten atılmışlar. Kılınç gündüz vardiyasına verildikten 10 gün sonra işten atıldı. Muhammet Süpürgeci anlatıyor: İşyerinde ehliyetsiz olarak forklift kullanıyordum. Şef yardımcılarından biri onu odasına çağırıyor ve forklifti bir kontrol etmeleri gerektiğini söylüyor. Ancak, bunun yerine sendika üyesi olup olmadığını soruyor. Süpürgeci olmadığını söylüyor. [Şef yardımcısı] namusum üzerine yemin etmemi istedi bu da benim gururuma dokundu ve dedim ki evet, sendikaya üyeyim. diyor Süpürgeci. Şef istifa etmesini yoksa işten atılacağını söylüyor. Diğer işçileri de böyle tek tek çağırdılar. UPS yöneticileri Süpürgeci ye UPS nin müteahhitlik işlerini yapan amcasını da çağırarak baskı uygulamışlar. Süpürgeci amcasından da bu konuda bir çağrı alınca, Yeter artık! İstiyorlarsa atsınlar işten. diyor. Üç gün sonra, muhasebeye çağrılıyor ve işten atılıyor. Sendika üyesi olmadığına dair Kuran a el basması istenen Muhammed Süpügeci. Kurtköy aktarma merkezinde operasyon şefi olan Abdülkadir Yıldırım sendika örgütlenmesi devam ederken yıllık izne ayrıldı ve izninin bir kısmını İzmir de, direniş çadırında geçirdi. Misilleme olarak UPS oğlunu işten çıkardı. Müdürle yakın ilişkisi olan bir işçi beni aradı ve UPS de çalışan oğlumun işten çıkarıldığını söyledi. Müdür oğlumu benim sendikal örgütlenme çalışmalarımı engellemek ve beni tehdit etmek için işten çıkardı. İstanbul a döndüğünde UPS müdürleri merkezden bir mail geldiğini ve adres bilgilerini güncellemesini istediklerini söylediler. Daha sonra ise diye aktarıyor Yıldırım, 20 dakika sonra müdür bütün işçilerden adres bilgilerini güncellemelerini istedi ve işçilerin cep telefonları alındı. Yıldırım müdürlerin işçiler arasında panik yaratmayı ve birbirleri ile iletişim kurmalarını engellemeyi amaçladıklarını belirtiyor. Yıldırım o günün sonunda işten atıldı....sonra (işveren) silahını bize doğrulttu. İzmir de UPS nin taşeron şirketi ER-KA da çalışan işçiler TÜMTİS ten istifa etmeye zorlanıyorlardı. Bir işçi olayla ilgili olarak polise ifade verdi. İşçi şöyle anlatıyor: Biz 25. Noter e gittik ve mağdur olan arkadaşlarımla görüşmek istedim. Ancak işverenleri noterden çıktı ve bize Lan siz kimsiniz? Sizin ananızı s.kerim. dedi. Benim üzerime doğru geldi ve Siz kimsiniz lan? dedi. Bu sırada, [işveren] silahını çıkardı ve bize küfür etti. Önce havaya birkaç kez ateş etti sonra silahını bize doğrulttu. Ayaklarımıza doğru ateş etti ama bize gelmedi. Sonra polis geldi, ama [işveren] silahını polislere vermedi. Polisler [işveren]i notere doğru götürdüler. [İşveren] içerdeyken bize bakarak parmağıyla bize hakaret etti. Polisler bizi karakola davet etti. Biz kendiliğimizden karakola gittik. Ben hakkımdaki suçlamaları öğrendim. Biz 30 kişi değildik. Biz sekiz kişiydik. Ayrıca kimseye küfür etmedik. Kimseyi sendikadan ayrılmaması için zorlamadık. Ayrıca ben ve arkadaşlarım kimseye vurmadık. Elimizde sopa yoktu. Hakkımdaki suçlamaları kabul etmiyorum. 18 İşçilerin Sesi 19

11 Dört aylık bir süreçte 100 den fazla işçinin işten atılmasından sonra UPS yeni taşeron işçiler getirdi. TÜMTİS üyesi işçilerin çoğunun işten atıldığı Mahmutbey aktarma merkezinde bu oldukça rahatsız ediciydi. İşçiler UPS nin yeni işçiler getirmesini engellemek için bir oturma eylemi yapmak istediler. 2 gün sonra, 6 ve 7 Temmuz da direniş çadırına polis saldırıları gerçekleşti. Temmuz ayı boyunca Mahmutbey aktarma merkezinde aşırı düzeyde bir polis yığılması vardı. Bu fotoğraf 21 Temmuz 2010 da çekildi. İşçilere karşı suç duyuruları UPS yöneticileri işçileri işten atmakla tehdit ederek sendika üyelerine karşı suç duyurusunda ve şikâyette bulunmaya zorladılar. Bu şikâyetler sendika liderlerine, özellikle de müdürlere karşı gelip işçileri örgütlemekte başarılı olanlara yönelikti. İşçilerin UPS nin yeni işçi getirmesini önleme çabası ve ardından gelen polis saldırısı bu şikâyetlerin bazılarına temel oluşturdu. Bu fotoğrafta Çayan Dursun, Mahmutbey direniş çadırının lideri, 7 Temmuz da Mahmutbey aktarma merkezinde polis ve işçiler arasında görülüyor. Haydar Karacaoğlu şöyle hatırlıyor: Polis saldırıları vardı. Her gün [direniş çadırında] on polis tankı vardı. Çevik kuvvet geliyordu. Şimdi daha sakin, sadece polis arabası var. Ama Temmuz da bütün İstanbul polisi buradaydı. Bir abluka kurdular. Etafımızı çevirdiler. Polisin bizi tutuklayacağını ve karakola götüreceğini söylediler. diye anlatıyor Yusuf Aktaş. Ertesi gün polis biber gazı bombaları kullandılar ve coplarıyla bizi dövdüler. Bu şikâyetlerden birine konu olan Fatih Ardal, ikinci polis saldırısı sırasında o ve iki sendikalı arkadaşının yeni gelen taşeron işçilerle konuşmaya çalıştıklarını anlattı. Bunu yapmaya çalıştıklarında polis onları itmeye ve tekmelemeye başladı ancak onlar karşılık vermediler. Ancak polis yaşça daha büyük işçilere saldırmaya başlayınca onlar da karşılık verdiler. Birkaç işçi polisi durdurmaya çalıştıklarında saldırıya uğradılar. Ardal, Polis bana altı yedi kez saldırdı yüzüme cop vuruldu. Beni tekmelediler. Sonra da gaz bombaları, aşağılayıcı küfürler diye anlattı. Ardal ve diğer sendika liderlerine yönelik suç ithamı çalışma özgürlüğü ne mani oldukları yönündeydi. Ardal: Çalışma özgürlüğünü engellediğimiz iddiasını reddediyorum. Biz sadece yeni gelen taşeron işçilere nasıl bir durumda olduğumuzu ifade ettik. İşçilerle konuştuğumuz sırada, polis bize saldırdı. Diğer arkadaşlarımız polis bizi almasın diye geldiler. Hepimiz polis bizi almasın diye oturduk. Bu demokratik ve barışçıl bir eylemdi. Kimseye zarar vermedik. UPS Fatih Ardal ı işçilerle sendika ile ilgili konuşurken sözde yasal olmayan taktikler kullanmakla itham etti. Kurtköy aktarma merkezindeki sendika liderleri de benzer şikâyetlerle karşılaştı. Necdet Altuntaş İşçileri sendika liderleri ile ilgili şikâyette bulunmaya zorladılar. diyor. Şöyle devam ediyor: Ben de hakkında en çok şikâyette bulunulanlardan biriyim. UPS nin adam kaçırma iddiası olarak adlandırdığı durumlardan birini anlatıyor. Bir işçi sendika üyesi olan başka işçilerle birlikte bekliyordu ve Altuntaş ın kullandığı kamyona kendi rızasıyla bindi. Daha sonra bu işçi jandarmaya giderek (Kurtköy aktarma merkezi kırsal bir bölgede olduğu için polis değil jandarma yetkisi altında) kaçırılmaya çalışıldığına dair şikâyette bulundu. Altuntaş, jandarmadaki komutanın işçiyi kendi arkadaşlarına karşı şikâyette bulunduğu konusunda uyarınca işçinin UPS yöneticileri tarafından buna zorlandığını söylediğini anlatıyor. Altuntaş bu işçinin kendisine daha sonra gelerek, Abi, seni şikâyet etmezsek müdür bizi işten atacak. Şikâyet etmek zorundayız dediğini söylüyor. Abdülkadir Yıldırım UPS nin müdürü ile avukatının bir işçiyi gece yarısı jandarmaya götürdükleri başka bir olayı anlatıyor. Yıldırım ifade vermek için jandarmaya gidiyor ve komutanın müdür ile avukata Niye gece yarısı geliyorsunuz? Gündüzler torbaya mı girdi? dediğini duyuyor. Yıldırım, Ertesi gün o işçi bizi aradı ve Bir hata ettim, sizinle konuşmak istiyorum dedi. İşçi bize sendika üyesi olduğunu saklamak için [şikâyette bulunmaya] mecbur kaldığını anlattı. diyor. 20 İşçilerin Sesi 21

12 Bulgular UPS işçileri ve örgütlenme özgürlüğünün inkârı Ailemiz işten çıkarma yüzünden ailemiz harap oldu Uluslararası Çalışma Örgütü nün (ILO) örgütlenme özgürlüğünün korunmasına dair temel uluslararası standart olan 98 sayılı sözleşmesi, der ki: İşçiler çalışma hususunda sendika hürriyetine halel getirmeye matuf her türlü fark gözetici harekete karşı tam bir himayeden faydalanacaktır bilhassa bir sendikaya üye olması yahut sendika faaliyetlerine iştirak etmesinden dolayı bir işçiyi işinden çıkarmak veya başka suretle onu izrar etmek; maksatları güden hareketlere mütaallik hususlarda uygulanacaktır. Bugüne kadar 162 işçi UPS tarafından işlerine geri alınmayı bekliyor. 7 aydır, UPS işçileri haftanın altı gününü daha önce işyerleri olan direniş çadırlarında geçiriyorlar. UPS nin hak ihlalleri ve Türkiye hükümetinin işçilerin örgütlenme hakkını korumaktaki başarısızlığı açık. İşçiler UPS yöneticilerinin sendika destekçilerine karşı baskı girişimleri esnasında sendika üyesi olmadıklarına dair kutsal kitap üzerine yemin etmeye zorlandılar, yoksa işten atılacaklardı. UPS yöneticileri işçileri işten atmakla tehdit edip iş arkadaşları hakkında şikâyette bulunmaya zorladılar. İşçilere, eğer işte kalmak istiyorlarsa başka bir şehre gönderilmek gibi olmayacak bir seçenek sunuldu. Savunmasız göçmen işçiler ve örgütçü olmaya başlayan işçiler özel olarak hedef seçildi ve UPS yöneticileri onları işyerinde cezalandırdı ve onlara karşı ayrımcılık yaptılar. İşçilerle yapılan görüşmeler sadece sendikaya üye olmak istedikleri için karşılaştıkları baskının yoğunluğunu açıkça gösteriyor. TÜMTİS gibi bir sendikanın işçilere sağlayacağı yararlar aşikâr. Toplu sözleşme daha iyi ücretler, keyfi işten atmalara karşı koruma, fazla mesai ücreti, sosyal haklar için destek ve bu hakların kabulünü sağlayacak. Bunu da ötesinde, TÜMTİS sendika örgütçüleri, devlete ve sağlık, eğitim gibi hizmetler ile elverişli barınma olanaklarına erişmekte güçlük çeken dışlanmış göçmen işçiler için adeta birer sorun çözücü ve aracı gibi hareket ediyorlar. 1 Böylesi bir mahrumiyet ortamında, işçiler sendikada hayatta kalma mücadelesinde ihtiyaç duydukları sosyal iletişim ağını buldular. İşten çıkarmanın en büyük etkisi işçilerin işe geri alınmalarını bekleyen aileleri üzerinde oldu. Erol Senemcan açıkça diyor ki: Ailemiz işten çıkarma yüzünden ailemiz harap oldu. Ailesinin mücadelesini desteklemek için nasıl bir araya geldiğini de 1 Etnografik araştırma Demet Dinler tarafından Alibeyköy, Gazi ve diğer yerleşim birimlerinde, Ağutos ortasından bugüne dek sürdürülmüştür. anlatıyor. Eşim Yazgülü diyor ki Bu senin savaşın. Biz üstesinden geleceğiz sen asla vazgeçmeyeceksin. Senemcan çocuklarının desteğini de anlatıyor. En büyük oğlu pastanede çıraklığa başladı. Altıncı sınıfa giden ikinci oğlu Oğuzhan ise okuldan sonra berberde çıraklık yapıyor. Biraz ekmek parası getiriyor, diyor Senemcan. Ancak çocukların okula forma ya da önlükle gitmesi gerekiyor ve Senemcan ın ailesinin artık sosyal güvencesi yok. Eşi ve kendisi yeşil kart için başvudukları halde henüz süreç tamamlanmamış. Eşi yakında önemli bir ameliyat geçirecek. Bu aşırı sıkıntı içinde, Senemcan 14 Kasım 2010 da bir kalp krizi geçirdi ve ameliyat olmak için bekliyor. Erol ailesinin işten atılması yüzünden harap olduğunu söylüyor. Bu zorluklara rağmen, işçilerin hâlâ işe geri dönmek için umutları var. TÜMTİS li işçilerin mücadelesi devam ediyor. Uluslararası Taşımacılık İşçileri Federasyonu ve bağlı sendikalar işçiler için geniş bir uluslararası destek sağlamaya devam ediyor. Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı nın incelemeleri ve yasal kararlar işçilerden yana. UPS henüz işten atılan bütün işçilerle ilgili bir adım atmadı ancak Nisan da sendikaya üye oldukları için işten attığı 24 işçiyi geri almıştı. UPS, şirketin uluslararası standartları ve Türk iş yasasını ihlal ettiği için işini kaybeden işçileri geri almak zorundadır. Bu, örgütlendikleri için işten atılan işçilerin durumunda Türkiye deki endüstriyel ilişkilerin yetersizliğinden yararlanılmaması gereken bir zorunluluktur. Son olarak, UPS insan hakları ihlalinde suç ortağı olmaktan ve Türkiye hükümetinin UPS işçilerine yönelik insan hakkı ihlalini durdurmaktaki başarısızlığından faydalanmaktan kaçınmak gibi bir göreve sahiptir. UPS Türkiye de yasadışı taşeronlaşma İşten atılan 162 işçinin 94 ü çeşitli taşeron firmalar tarafından işe alındı. UPS nin Türkiye deki toplam iş gücünün tahminen yarısı taşeron sözleşme ile çalışıyor. Türkiye de yasalar açıkça UPS yi de, işyerindeki zorunluluklar gereği, taşeron firmalar gibi taşeron işçilerden sorumlu kılıyor. Yine de, UPS taşeron işçilerle ilgili herhangi bir sorumlulupu reddediyor. 2 Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı nın İzmir deki UPS aktarma merkezindeki taşeron ilişkilerine dair yakın zamanda tamamlanan incelemesi UPS nin taşeronları kullanışının Türk iş yasalarını ihlal ettiğini gösteriyor. UPS özellikle, asıl işverenin ancak teknolojik uzmanlık ya da esas işe tali olan iş alanlarında taşeron çalışma yaptırabileceğine dair maddeyi ihlal ediyor. 3 2 Turunç, Noyan ve Dr. Melda Sur, Turkish Labor Law, May Turkish Labour Law No. 4857, Article 2 (6). 3 Turunç, Noyan ve Dr. Melda Sur, Turkish Labor Law, May Turkish Labour Law No. 4857, Article 2 (6). Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı iş müfettişi raporu diyor ki: Aktarma merkezinde, kurye-şoförler, uzun yol şoförleri, ofis çalışanları, satış ekipleri, yükleme/boşaltmacılar ve tasnifçiler de dâhil olmak üzere UPS işçileri çalışmaktadır. Ayrıca, CIB, IL-BE ve ERKA taşeron şirketlerinin işçileri de çalışmaktadır. Bu taşeron firmaların işçileri kadrolu UPS işçileri ile aynı yerde, kargo yükleme/boşaltma ve tasnif işi yapmaktadırlar. Bütün iş el ile ve kol emeği ile yapılmaktadır. Müfettiş konuyla ilgili 4857 Sayılı iş yasasını 2 (6) nolu maddesinden alıntı yaparak devam ediyor: İşyerindeki asıl işin kargo yükleme/boşaltma ve tasnif olduğuna, bütün iş kol emeğine dayandığına ve uzmanlaşma gerektirmediğine, asıl işverene bağlı işçiler ile taşeron işçiler aynı yerde (aynı çatı altında) çalıştığına göre, asıl işveren ile taşeronlar arasındaki ilişkinin yasada belirtilenle bağdaşmadığı ve bir hile oluşturduğu anlaşılmıştır. İş akdinde açıkça belirtildiği üzere, taşeron firma asıl işverene iş gücü sağlamakla uğraşmaktadır. Asıl işveren ile taşeronlar arasındaki ilişki hileye dayandığı için, taşeron işçileri asıl işverenin kadrolu işçisi olarak ve asıl işveren işçilerin iş akdinde ve yasada garanti altına alınan haklarından sorumlu olarak değerlendirmek gereklidir. Müfettiş UPS ve taşeron firmanın hile yapmaktan dolayı idari para cezasına çarptırılmalarına karar verdi. İş müfettişinin raporuna uygun olarak, kadrolu UPS işçileri ile yan yana kargo yükleme, boşaltma ve tasnif işlerini yapan taşeron işçiler kadrolu işçi olarak çalıştırılmalı ve eşit muamele görmelidirler. İşçiler taşeronlar tarafından ödenen ücretlerle zar zor geçinmektedirler. Gül Karacaoğlu nun üç çocuğu var. Eşi Haydar UPS de taşeron olarak çalıştığında bile, bebeğimiz her şeyden mahrumdu çorba ve makarnayla yaşamaya çalışıyorduk, zar zor kömür buluyorduk. diyor. En büyük kızları İlkner, kardeşi Deniz le beraber aileye destek olmak için bir ayakkabı fabrikasında işe girdiği için meslek lisesini bıraktı. 22 Bulgular 23

13 Başka bir taşeron işçinin, Hasan Doğan ın eşi şöyle diyor: Geçinme yöntemlerine... o kadar alışkınız ki bu alışkanlık gibi oldu. Bir gün ekmek alamıyorum, başka bir gün sadece ekmek yiyip yatıyoruz e girmek üzereyiz ama bizim bir buzdolabımız bile yok. UPS Türk iş yasalarına göre hareket etmek zorunda. Daha esnek işgücüne yoksulluk düzeyinde ücretler vermek için taşeron firmaları yasadışı bir şekilde kullanmamalı. Şirket ayrıca işten atılan bazı taşeron işçilerin bazıları UPS de 5 yıldan fazla süredir çalışıyordu uzmanlığının farkına varmalı ve şirketin kendi iyiliği için onları işe geri almalı. Haydar Karacaoğlu evinde iki kızıyla birlikte. Hasan Doğan eşi Gülşen le birlikte, evinde. TÜMTİS in örgütlenmesini rayından çıkarmak için suç duyurularının kullanımı UPS sürekli olarak TÜMTİS in UPS işçilerini örgütleme kampanyasında potansiyel olarak suç içeren taktikler kullandığı iddialarını duyurdu. Şirket 48 ayrı olayda 120 ayrı suç işlendiğine dair sendikaya yönelik 120 şikâyet olduğunu belirtti. UPS bu olayların, işçilere ve ailelerine yönelik fiziksel tehdit ya da zarar verme (işyerinde ve evlerinde), işçilere saldırı, adam kaçırma ve özel mülke zararı içerdiğini iddia etti. Bu rapordaki işçilerin sesi ise bu suçlamaların ardındaki gerçeği gösteriyor. UPS nin potansiyel olarak suç içeren taktikler dediği UPS yöneticilerinin işten atma tehdidi ile mecbur ettiği çarpıtılmış şikâyetlerdir. UPS nin adam kaçırma iddiasında bulunduğu olaylarda ise sendika liderleri işçilerle işyeri dışında konuşarak normal ve yasal örgütlenme yöntemlerini kullandılar. Bu olaylarda, tekrar söylemek gerekirse, işçiler baskı altında şikâyette bulunmaya mecbur bırakıldılar. İthamda bulunulan diğer olaylarda ve sözde çalışma özgürlüğünü önlemek durumlarında, şirket işçilerin demokratik ve barışçıl eylemlerini, yerlerine yeni taşeron işçiler alınmasını protesto etmelerini kastediyor. İlintili video kayıtları bu protestoların barışçıl eylemler olduğunu ve Türkiye yasalarında bu eylemi yasadışı olarak tanımlayan bir madde olmadığını gösteriyor. 6 Temmuz 2010 da, işçiler yerlerine yeni taşeron işçiler alınmasına karşı barışçıl bir oturma eylemi yaptılar. TÜMTİS de 14 UPS yöneticisine yönelik suç duyurularında bulundu. Eğer şirket sözde suç duyurularını işten atılan UPS işçilerine adil davranmayı reddetmek için bahane olarak kullanırsa, kendi yöneticilerinin davranışlarını da göz önünde bulundurmalıdır. UPS nin yasal analiz yöntemini kullanırsak, bu yöneticiler işçilerin asal uluslararası emek hakkı olan örgütlenme özgürlüğünü reddetmek için potansiyel olarak suç içeren taktikler kullanmışlardır. Son olarak, UPS sendika liderlerine karşı ya da sendikaya üye oldukları için işten atılan işçileri geri almamak için düzmece suçlamaları kullanmamalıdır. Kendilerine karşı yapılan suçlamalardan dolayı henüz hiçbir işçi suçlu bulunmadı. Dahası, UPS sürekli örgütlenme özgürlüğü hakkına saygı duyduğunu ileri sürmektedir. UPS örgütlenme özgürlüklerini kullandıkları için işten atılan işçilerin işe geri alınmaları sorusundan kaçmaya çalışmamalıdır, işçileri, Türk yasal sistemini kullanarak cezai fiilde bulunmuş gibi daha fazla suçlamamalıdır. 24 Bulgular 25

14 Tavsiyeler Türkiye de sendikal haklara, UPS nin insan haklarına karşı pozisyonuna, Türkiye deki UPS işçilerinin durumuna ve UPS işçilerine dair yasal incelemeler ile kararlara dair bu analize dayanarak, bu rapor aşağıdaki tavsiyelerde bulunmaktadır: UPS sendikaya üye oldukları için işten atılan 162 işçiyi derhal işe geri almalıdır. İzmir deki iş mahkemeleri, kadrolu iki UPS işçisinin iş akitlerinin feshinin geçersiz olduğunu ve işe geri alınmaları gerektiğini karara bağlamıştır. UPS bu kararlara uygun hareket etmelidir. Bu itirazı hayata geçirirken, UPS taşeron işçilerin de kadrolu UPS işçileri ile aynı haklara sahip olduğunu göz önünde bulundurmalıdır. UPS taşeron firmaları ile ilişkilerini derhal Türk iş yasalarına uygun halde yeniden düzenlemelidir. UPS işçilerin örgütlenme hakkını tanımalı ve TÜMTİS in, UPS nin Türkiye deki işyerlerine girmesine ve buralarda örgütlenmesine izin vermelidir. Şirket, işçilerin daha önce katlanmak zorlandıkları insan hakları ihlallerini önleyecek politikaları uygulamaya koymalıdır. UPS sendikanın tanınması kararlılığında ve toplu sözleşme yetkisinde sabote edici hiçbir gereksiz eylemin ve gecikmenin olmamasını sağlamalıdır; UPS işçileri sendikayı Türkiye deki temsilcileri olarak seçtiklerinden ötürü, UPS iyi niyetle ve samimiyetle sendikayı tanımalı ve onunla masaya oturmalıdır. Türkiye hükümeti UPS işçilerinin örgütlenme ve toplu görüşme haklarının korunmasını sağlamalı ve bu hakların ihlal edildiği yerlerde gerekli yaptırımları uygulamalıdır. Son olarak, sendikal örgütlenme faaliyeti ve işçilerin barışçıl protestoları suç değildir. Sendika liderlerine yönelik suç duyuruları temelsizdir. Mahkemelerin bu konudaki kararları bu gerçeği yansıtmalıdır. 26 Tavsiyeler 27

15 Molly McGrath tarafından, Demet Dinler ve Eylem Yıldızer ile birlikte yazılmıştır. Friedrich Ebert Stiftung un desteği ile basılmıştır. Friedrich Ebert Stiftung Alman Sosyal Demokrat Parti ile ilişkili ancak ondan bağımsız olan bir Alman vakfıdır yılında demokratik yolla seçilen Almanya nın ilk Cumhurbaşkanı Friedrich Ebert in vasiyeti üzerine kurulmuştur, en büyük ve en eski Alman siyasi parti-ilintili vakfıdır. 100 den fazla ülkede ofisi ve projeleri vardır. Almanya nın, demokrasiyi, politik eğitimi, seçkin entelektüel kabiliyetli ve kişilikli öğrencileri teşvik eden en eski organizasyonudur.