Hemşirelik Öğrencilerinin Yaşlı Ayrımcılığına İlişkin Tutumları

Transkript

1 Hemşirelik Öğrencilerinin Yaşlı Ayrımcılığına İlişkin Tutumları ÖZET Emel YILMAZ*, Sultan ÖZKAN** Amaç: Araştırma, hemşirelik öğrencilerinin, yaşlı ayrımcılığına ilişkin tutumlarını ve bu tutumlarını etkileyen faktörleri belirlemek amacıyla tanımlayıcı olarak yapıldı. Gereç ve Yöntemler: Araştırmanın örneklemini bir Sağlık Yüksekokulu nda okuyan ve araştırmaya katılmayı kabul eden 167 hemşirelik öğrencisi oluşturdu. Veriler, örneklem grubuna, Mayıs ayı içinde (2009) kişisel bilgi formu ve Duygu Vefikuluçay tarafından geliştirilen, geçerlilik ve güvenirliği yapılan Yaşlı Ayrımcılığı Tutum Ölçeği (YATÖ) kullanılarak elde edildi. Araştırma öncesinde ilgili kurumdan yazılı izin ve öğrencilerden sözel onam alındı. Veriler, SPSS 11.0 paket programında tanımlayıcı istatistikler, Student t testi, Mann Whitney U, ANOVA ve Kruskal Walles testleriyle değerlendirildi. Bulgular: Öğrencilerin YATÖ toplam puan ortalaması ±5.62 dir.yatö ve alt boyutlarının toplam puan ortalaması ile devam edilen sınıf arasında istatistiksel olarak anlamlı fark saptandı (p<0.05). YATÖ toplam puan ile öğrencilerin doğum yeri arasında istatistiksel olarak anlamlı fark bulundu. YATÖ toplam puan ortalaması ile diğer bağımsız değişkenler arasında istatistiksel olarak anlamlı fark belirlenmedi (p>0.05). Sonuç: Hemşirelik öğrencilerinin yaşlı ayrımcılığına ilişkin olumlu tutuma sahip oldukları saptandı. Araştırma sonucunda, hemşirelik öğrencilerine eğitimlerinin başlangıcından itibaren yaşlılık ve yaşlı ayrımcılığı ile ilgili eğitim ve danışmanlık programlarının oluşturulması önerildi. Anahtar Kelimeler: Yaşlanma, yaşlı bireyler, yaşlı ayrımcılığı, tutumlar, öğrenci hemşireler ABSTRACT Attitudes of Nursing Students towards Ageism Objective:This study is descriptive character and is based on a survey applied to nursing students aiming to assess their attitudes towards Ageism and the factors causing differentiation in these attitudes. Material and Methods:The sample of the study consisted of 167 students currently attending at in a nursing department of Health School. The data were obtained by using Ageism Attitude Scale (AAS) developed, validity and reliability by Duygu Vefikuluçay and a personal information form to the participants in the May of 2009.Before the study, permission was taken from the school and during the study it was taken from students.the analyses of the data were obtained by using descriptive statistical, students t test, Mann-Whitney U, ANOVA and Kruskal Walles analyzes in SPSS Results:The mean AAS score was ±5.62.There were statistically significant differences noted between total AAS and subscale scores of students and level of class.total score of AAS and place of birth between statistically significant differences was found.there wasn t found a statistically significant difference between other independent variables and AAS scores (p>0.05). * Yrd. Doç. Dr., Celal Bayar Üniversitesi Manisa Sağlık Yüksekokulu ** Yrd. Doç. Dr., Balıkesir Üniversitesi Bandırma Sağlık Yüksekokulu

2 36 Maltepe Üniversitesi Hemşirelik Bilim ve Sanatı Dergisi, Cilt:3,Sayı: Conclusion:As results, it was found from the study that nursing students have positive attitudes towards ageism.it was suggested that the students should composed training and counseling programs related to elderly and ageism from the beginning of nursing education. Key words: Aging, older adults, ageism, attitudes, student nurses GİRİŞ VE AMAÇ Sağlık alanındaki bilimsel ve teknolojik gelişmeler, erken tanı ve tedavi yöntemlerinin uygulanması, sağlığı koruyucu ve geliştirici önlemlerin artması, sağlıklı yaşam tarzının desteklenmesi ve benimsenmesi gibi faktörlerin etkisiyle dünya nüfusu içinde, yaşlı nüfus oranı artmaktadır (Özdemir, Akdemir ve Akyar 2005). Ortalama yaşam süresi, yılları arasında 20 yıl artarak 66 yıl olmuştur ve 2050 yılına kadar 10 yıl daha artması beklenmektedir. Yirmi birinci yüzyılın ilk yarısındaki bu demografik zafer ve nüfusun hızla çoğalması sonucu, 2000 yılında 600 milyon olan 60 yaş üzeri nüfusun, 2050 yılında 2 milyara ulaşacağı ve 1998 yılında %10 olan yaşlı nüfus oranının, 2025 yılında %15 e çıkacağı tahmin edilmektedir. Gelecek 50 yıl içinde, yaşlı nüfusun dört kat artması ve bu artışın gelişmekte olan ülkelerde meydana gelmesi beklenmektedir (Yaşlanma 2002, Uluslararası Yaşlılık Eylem Planı) Türkiye İstatistik Kurumu (TUİK) verilerine göre Türkiye nüfusunun %7.1 i 65 yaş ve üzerindedir. Günümüzde ortalama yaşam beklentisi erkekler için 71.4 yaşken, kadınlar için 75.8 yaştır (Türkiye İstatistik Yıllığı 2008). Bunun sonucu olarak da, Türkiye kısa bir süre sonra yaşlı toplum kategorisine girecektir. Yaşlılık, yaşamın diğer evreleri gibi doğal, kaçınılmaz ve tüm insanlar için geçerli olan bir durumdur. Bireyin kalıtımla getirdiği özelliklere, beslenmesine, çevre koşullarına ve kültürel çabalarına göre erken ya da geç, sorunlu ya da az sorunlu olur. Dünya Sağlık Örgütü nün (DSÖ) nün yaptığı bir ayrıma göre, yaş arası orta yaş, yaş arası yaşlılık, yaş arası ileri yaşlılık, 90 ve üstü ise ihtiyarlık kategorisine alınmıştır. Biyolojik yaşlanma böyle bir gelişimi zorunlu kılmakla birlikte, bu değerlendirmenin kesin ve değişmez olduğu söylenemez (Yaşlanma Ulusal Eylem Planı 2007). Yaşlılık tüm yaşam faaliyetlerinde, üretkenlikte, yeterlilikte, bireysellik ve bağımsızlıkta azalma süreci olarak görülmektedir (Çilingiroğlu ve Demirel 2004). Nüfusun yaşlanması olarak adlandırılan bu demografik değişimin etkileri toplumlarda farklı şekillerde görülmektedir. Toplumun sosyokültürel yapısı, tutum ve davranışlarındaki değişiklikler, bireylerin ve toplumun yaşlılığı algılayışı yaşlıya sunulan hizmetlere yansımakta ve çeşitli sorunlara yol açmaktadır. Bu sorunlardan biri de özellikle ileri yaşlarda ortaya çıkan yaşlı ayrımcılığı dır (Akdemir, Çınar ve Görgülü 2007). Yaşlı ayrımcılığı terimini ilk defa 1969 yılında Amerika Ulusal Yaşlılık Enstitüsü başkanı Robert Butler kullanmıştır. Gerontolog Robert Butler yaşlı ayrımcılığını; yaşlı insanlara yönelik bir ayrımcılık, ırk ayrımcılığı ve cinsiyet ayrımcılığı gibi eyleme dönüşebilen bir ideoloji türü olarak tanımlarken (Çilingiroğlu ve Demirel 2004), Palmore yaşlı ayrımcılığını; ileri yaştaki bireylere yönelik önyargıyı, tutum ve davranışlar aracılığı ile ifade eden bir terim olarak tanımlamıştır. Yaşlı ayrımcılığı bir kişiye sadece yaşı nedeniyle gösterilen farklı tavır, önyargı, davranış ve eylemleri içinde barındıran çok boyutlu bir terimdir (Vefikuluçay 2008). Literatürde yaşlı ayrımcılığına ilişkin tutumların en çok görüldüğü alanların çalışma yaşamı, aile yaşamı, sosyal yaşam, cinsel yaşam ve sağlık bakım sistemleri olduğu vurgulanmaktadır. Ayrıca yaşlanma süreci ile birlikte meydana gelen fiziksel, zihinsel ve psikolojik değişikliklere bağlı olarak yaşlı bireylerin ayrımcılığa uğradıkları belirtilmektedir (Vefikuluçay 2008). Günümüzde yaşlı bireylere karşı ayrımcı davranışlar gösterenlerin çoğunluğunu gençler oluşturmaktadır. Üniversite öğrencilerinin yaşlı bireylere karşı olumsuz tutumlara sahip olduklarını gösteren çalışmalar bulunduğu gibi (Slevin 1991; Mosher-Asley ve Ball 1999; Kite, Stockdale, Whitley ve Johnson 2005), öğrencilerin yaşlı bireylere karşı olumlu tutumlara sahip olduklarını gösteren çalışmalar da vardır (Wilkinson, Gower ve Sainsbury 2002; Fitzgerald, Wray, Halter,

3 Hemşirelik Öğrencilerinin Yaşlı Ayrımcılığına İlişkin.37 Williams ve Supiano 2003; Kishimoto, Nagoshi, Williams, Masaki ve Blanchette 2005; Lee, Reuben ve Ferrell 2005; Hughes ve ark. 2008). Son yıllarda sağlık bakım hizmetinin sunulduğu tüm alanlarda yaşlı insanlara yönelik ayrımcılık yapıldığı görüşü yaygındır (Akdemir ve ark. 2007). Sağlık bakım ekibi içinde yer alan hemşireliğin temel amaçlarından biri de bireyin, ailenin ve toplumun ihtiyaç duyduğu konularda eğitim ve danışmanlık hizmeti vermektir. Toplumun yaşlı ayrımcılığına ilişkin eşitlikçi bakış acısı kazanabilmesi, kendi düşünce, davranış ve tutumlarını geliştirebilmesi için hemşirelerin rehberliğine gereksinim vardır (Vefikuluçay 2008). İleride sağlık bakım ekibi içinde yer alacak öğrenci hemşirelerin yaşlı ayrımcılığına ilişkin tutumlarının belirlenmesi, yaşlılık ve yaşlanmaya ilişkin daha olumlu, saygılı, hoşgörülü tutum ve davranış geliştirmelerinin bu öğrencilerin gelecekteki çalışma yaşamında yaşlı bireylere hizmet sunumunda yararlı olacaktır. Tüm bunlardan hareketle bu araştırma; hemşirelik öğrencilerinin yaşlı ayrımcılığına ilişkin tutumlarını ve bu tutumlarını etkileyen faktörleri belirlemek amacıyla planlandı ve uygulandı. GEREÇ VE YÖNTEM Araştırmanın Zamanı, Evren ve Örneklem: Tanımlayıcı türdeki bu araştırmanın evrenini öğretim yılında bir Sağlık Yüksekokulu nda okuyan 171 hemşirelik öğrencisi oluşturdu. Araştırmada örneklem seçim yöntemine gidilmedi ve evrenin tamamına ulaşılması hedeflendi. Ancak, araştırmaya katılmayı kabul etmeme, araştırmanın yapıldığı tarihte okula gelmeme gibi nedenlerle araştırma kapsamına toplam 167 öğrenci alındı (katılım oranı %98). Veri Toplama Araçları: Veri toplama aracı olarak öğrencilerin sosyodemografik özelliklerini içeren kişisel bilgi formu ve Yaşlı Ayrımcılığı Tutum Ölçeği (YATÖ) kullanıldı. Kişisel bilgi formunda öğrencilerin yaşı, sınıfı, kardeş sayısı, mezun olduğu lise, doğum yeri, büyüdüğü/yetiştirildiği yer, ailesinin gelir durumunu nasıl değerlendirdiği, aile tipi, ebeveynlerin öğrenim durumu ve mesleğine yönelik sorular yer almaktadır. Ayrıca kişisel bilgi formunda öğrencilerin yaşlı/yaşlılar ile yaşamaya ilişkin düşüncelerine yönelik sorular da bulunmaktadır. Yaşlı Ayrımcılığı Tutum Ölçeği (YATÖ): Vefikuluçay (2008) tarafından geliştirilmiş, geçerlilik ve güvenirliği yapılmış 23 maddeden oluşan, Kesinlikle Katılmıyorum, Katılmıyorum, Kararsızım, Katılıyorum ve Tamamen Katılıyorum seçenekleri olan 5 li likert tipi bir ölçektir. Ölçeğin Cronbach Alfa Güvenirlik Katsayısı 0.80 bulunmuştur. Ölçekte olumlu ve olumsuz tutum ifadeleri vardır. Olumlu tutum ifadeleri; 5=Tamamen katılıyorum, 4=Katılıyorum, 3=Kararsızım, 2=Katılmıyorum, 1=Kesinlikle katılmıyorum şeklinde puanlanmaktadır. Yaşlı ayrımcılığına ilişkin olumsuz tutum ifadeleri ise; yukarıda belirtilen puanlamanın tam tersi olarak puanlanmaktadır. Ölçekten alabilecekleri maksimum puan 115, minimum puan ise 23 dür. Ölçekten alınan puan arttıkça yaşlı ayrımcılığına ilişkin olumlu tutum da artmaktadır. Yaşlı Ayrımcılığı Tutum Ölçeği üç boyuttan oluşmaktadır. Bunlar; 1. Yaşlının Yaşamını Sınırlama: Toplumun yaşlı bireyin sosyal yaşamını sınırlamaya ilişkin inanç ve algılarıdır. Bu boyuttan alınabilecek maksimum puan 45, minimum puan ise 9 dur. 2. Yaşlıya Yönelik Olumlu Ayrımcılık: Toplumun yaşlı bireye yönelik olumlu inanç ve algılarıdır. Bu boyuttan alınabilecek maksimum puan 40, minimum puan ise 8 dir. 3. Yaşlıya Yönelik Olumsuz Ayrımcılık: Toplumun yaşlı bireye yönelik olumsuz inanç ve algılarıdır. Bu boyuttan alınabilecek maksimum puan 30, minimum puan ise 6 dır. (Vefikuluçay 2008). Uygulama: Veriler Mayıs ayı içinde, ders saatleri dışında, sınıf ortamında toplandı. Anketler öğrenciler tarafından dk. da dolduruldu ve doldurulan formlar araştırmacılar tarafından geri toplandı. Araştırma öncesinde kurumdan ve araştırmanın amacı anlatıldıktan sonra öğrencilerden sözel onam alındı.

4 38 Maltepe Üniversitesi Hemşirelik Bilim ve Sanatı Dergisi, Cilt:3,Sayı: Verilerin Analizi: Elde edilen verilerin istatistiksel olarak değerlendirilmesinde SPSS 11.0 paket programında tanımlayıcı istatistikler, Student t testi, Mann Whitney U testi, ANOVA (Post Hoc değerlendirmede Tukey's HSD testi), Kruskal Walles analizleri kullanıldı. Araştırmanın Sınırlılığı: Araştırmanın sadece bir üniversite yerleşkesindeki öğrencilerinin görüşlerini içermesi, dolayısıyla toplumun diğer kesimlerinin görüşlerinin yansıtılamaması bu araştırmadaki en önemli sınırlılık olarak değerlendirilebilir. BULGULAR YATÖ toplam ve alt boyut puan ortalamaları ve minimum maksimum puanları Tablo 1 de görülmektedir. Bu sonuçlar, öğrencilerin yaşlı ayrımcılığına ilişkin olumlu tutuma sahip olduklarını göstermektedir. Tablo 1 -Yaşlı Ayrımcılığı Tutum Ölçeği (YATÖ) Toplam ve Alt Boyutlarının Puan Ortalamaları Min-Mak Değerleri (n=167) Ölçekler Ort,±ss Min-mak Yaşlının Yaşamını Sınırlama 40.31± Yaşlıya Yönelik Olumlu Ayrımcılık 35.31± Yaşlıya Yönelik Olumsuz Ayrımcılık 25.31± YATÖ toplam puan ± Araştırmaya katılan öğrencilerin %65.9 unun 21 yaş ve altında (yaş ortalaması 20.91±1.50 yıl), %30.5 inin birinci sınıfta okuduğu, %56.9 unun genel liseden mezun olduğu, %50.3 ünün ilçede doğduğu, %46.1 inin ilkokulu bitirinceye kadar ilçede yaşadığı %47.3 ünün en uzun süre ilçede yaşadığı, %46.1 inin yurtta kaldığı, %45.5 inin yükseköğrenim için ilçeden geldiği ve %62.3 inin yaşlılarla olan sosyal ilişkilerinde güçlük yaşamadığı saptandı (Tablo 2). Yaşlı Ayrımcılığı Tutum Ölçeği (YATÖ) toplam ve alt boyut puan ortalamalarının öğrencilerin tanıtıcı özelliklerine ilişkin bağımsız değişkenlerle ilişkisi incelendiğinde; YATÖ toplam puan ortalaması ile devam edilen sınıf ve doğum yeri arasında istatistiksel olarak anlamlı fark saptandı (p<0.05). Dördüncü sınıfa devam eden ve köy/kasabada doğan öğrencilerin puan ortalamaları daha yüksektir. YATÖ alt boyutlarından yaşlının yaşamını sınırlama puan ortalaması ile devam edilen sınıf ve sosyal ilişkilerden doyum alma durumu arasında istatistiksel olarak anlamlı fark bulundu (p<0.05). Dördüncü sınıfa devam eden ve yaşlılarla olan sosyal ilişkilerinden nadiren doyum sağlayan öğrencilerin puan ortalamaları daha yüksektir. YATÖ alt boyutlarından yaşlıya yönelik olumlu ve olumsuz ayrımcılık puan ortalamaları ile devam edilen sınıf arasında istatistiksel olarak anlamlı bir fark belirlendi (p<0.05). Dördüncü sınıfa devam eden öğrencilerin puan ortalamaları daha yüksektir (Tablo 2).

5 Hemşirelik Öğrencilerinin Yaşlı Ayrımcılığına İlişkin.39 Tablo 2- Öğrencilerin Tanıtıcı Özelliklerine Göre Yaşlı Ayrımcılığı Tutum Ölçeği nden Aldıkları Puan Ortalamaları (n=167) Değişkenler N (%) Yaşlının Yaşamını Sınırlama Ort±Ss Yaşlıya Yönelik Olumlu Ayrımcılık Ort±Ss Yaşlıya Yönelik Olumsuz Ayrımcılık Ort±Ss YATO toplam puan Ort±Ss Yaş (Ort±Ss: 20.91±1.50,min: 18, mak: 27) 21 ve altı 110(65.9) 40.23± ± ± ± ve üstü 57(34.1) 40.46± ± ± ±5.61 t= p=0.607 t= p=0.591 t= p=0.287 t= p=0.422 Sınıf 1.sınıf 51(30.5) 40.55± ± ± ± sınıf 40(24.0) 39.15± ± ± ± sınıf 42(25.1) 40.40± ± ± ± sınıf 34(20.4) 41.18± ± ± ±4.67 F= p=0.010 F= 2.185p=0.092 F= p=0.001 F=4.805 p=0.003 En son bitirilen okul Sağlık meslek lisesi 6 (3.6) 42.17± ± ± ±5.36 Genel lise 95 (56.9) 40.03± ± ± ±5.89 Anadolu/süper lise 66(39.5) 40.53± ± ± ± =3.814 p= =0.025 p= =1.003 p= =1.108 p=0.575

6 40 Maltepe Üniversitesi Hemşirelik Bilim ve Sanatı Dergisi, Cilt:3,Sayı: Kalınan yer Aile ile 14 (8.4) 39.14± ± ± ±4.84 Yurt 77 (46.1) 40.66± ± ± ±5.72 Arkadaşlarla evde 76 (45.5) 40.16± ± ± ± =4.413 p= =0.679 p= =0.602 p= =1.280 p=0.527 Doğum yeri İl 66 (39.5) 40.38± ± ± ±6.07 İlçe 84 (50.3) 39.98± ± ± ±5.28 Köy/ kasaba 17 (10.2) 41.65± ± ± ± =5.329 p= =4.160 p= =3.841 p= =6.637 p=0.036 İlkokulu bitirinceye kadar yaşanan yer İl 63 (37.7) 40.33± ± ± ±5.65 İlçe 77 (46.1) 40.09± ± ± ±5.54 Köy /kasaba 27(16.2) 40.85± ± ± ± =2.424 p= =4.689 p= =0.308 p= =2.362 p=0.307

7 Hemşirelik Öğrencilerinin Yaşlı Ayrımcılığına İlişkin.41 En uzun yaşanan yer İl 65 (38.9) 40.49± ± ± ±5.75 İlçe 79 (47.3) 40.11± ± ± ±5.56 Köy /kasaba 23 (13.8) 40.43± ± ± ± =0.960 p= =6.644 p= =1.877 p= =3.118 p=0.210 Yükseköğrenim için gelinen yer Il 65 (38.9) 40.58± ± ± ±5.77 Ilçe 76 (45.5) 39.97± ± ± ±5.45 Köy /kasaba 26 (15.6) 40.58± ± ± ± =2.539 p= =8.785 p= =2.586 p= =5.949 p=0.051 Yaşlı ile olan sosyal ilişkilerden doyum alma durumu Nadiren 104 (62.3) 40.64± ± ± ±5.17 Sık sık 63 (37.7) 39.75± ± ± ±6.19 t= p=0.038 t=1.342 p= t=1.285 p=0.201 t=1.969 p= t: student t testi, U:Mann Whitney U testi, F:ANOVA, 2 : Kruskal walles test

8 42 Maltepe Üniversitesi Hemşirelik Bilim ve Sanatı Dergisi, Cilt:3,Sayı: Araştırma grubunun ailesi ile ilgili özelliklerine bakıldığında; %86.8 inin çekirdek aileye, %72.5 inin üç ve daha az kardeşe sahip olduğu (kardeş sayısı ortalaması: 3.28±1.74), %69.5 sinin ailesinin gelirinin giderine eşit veya fazla olduğu, %74.3 ünün annesinin, %62.3 ünün babasının ilköğretim mezunu, %85.6 sının annesinin ev hanımı ve %37.1 inin babasının serbest meslek sahibi/çiftçi olduğu görülmektedir (Tablo 3). YATÖ toplam ve alt boyutları puan ortalamaları ile öğrencilerin ailelerini tanıtıcı özellikleri arasında istatistiksel olarak anlamlı fark saptanmadı (p>0.05) (Tablo 3). Öğrencilerin %41.3 ü şimdiye kadar 65 yaş ve üzeri yaşlı/yaşlılar ile birlikte aynı evde yaşadığını, %55.1 i 6 yıl ve daha az sürede yaşlılar ile birlikte yaşadığını, %43.5 i bu sürede büyükanne ve büyükbaba ile birlikte yaşadığını, %52.9 u şu anda büyükanne ve büyükbabanın kendi evlerinde tek başlarına yaşadıklarını, %65.9 u ileride üniversiteyi bitirdikten sonra anne/baba ya da her ikisiyle birlikte yaşamak istediğini, %64.5 i yakınında olduklarında ebeveynleri ile daha kolay ilgilenmek için onlarla yaşamak istediğini, %42.1 i ise evlerindeki düzenin bozulacağı için anne/baba ya da her ikisiyle yaşamak istemediğini ifade etti. Öğrencilerin %74.3 ü mezun olduktan sonra yaşlıların bulunduğu bölümlerde çalışmak istediğini, %47.6 sı yaşlıların bedensel ve psikolojik desteğe daha çok ihtiyaç duyması nedeniyle onlara bakmak istediğini, %34.9 u ise yaşlılarla iletişim kurmanın zor olması nedeniyle onların bulunduğu bölümlerde çalışmak istemediklerini belirttiler (Tablo 3). YATÖ toplam ve alt boyut puan ortalamaları ile öğrencilerin yaşlı/yaşlılar ile yaşamaya ilişkin düşünceleri arasındaki ilişki incelendiğinde; ileride üniversiteyi bitirip aile kurduktan sonra anne/baba ya da her ikisiyle yaşamak isteme durumu ile yaşlıya yönelik olumlu ayrımcılık puan ortalaması arasında istatistiksel olarak anlamlı fark saptandı (p<0.05). Ebeveynlerle birlikte yaşamak isteyen öğrencilerin puan ortalamaları daha yüksektir. YATÖ toplam ve alt boyut puan ortalamaları ile öğrencilerin yaşlı/yaşlılar ile yaşamaya ilişkin düşüncelerinin diğer değişkenleri arasında istatistiksel olarak anlamlı fark bulunmadı (p>0.05). Ayrıca YATÖ toplam ve alt boyut puan ortalamaları ile mezun olduktan sonra yaşlılarla birlikte çalışmak isteme durumu arasında da istatistiksel olarak anlamlı fark saptanmadı (Tablo 4).

9 Hemşirelik Öğrencilerinin Yaşlı Ayrımcılığına İlişkin.43 Tablo 3- Öğrencilerin Ailelerinin Tanıtıcı Özelliklerine Göre Yaşlı Ayrımcılığı Tutum Ölçeği nden Aldıkları Puan Ortalamaları (n=167) Değişkenler N (%) Yaşlının Yaşamını Sınırlama Ort±Ss Yaşlıya Yönelik Olumlu Ayrımcılık Ort±Ss Yaşlıya Yönelik Olumsuz Ayrımcılık Ort±Ss YATÖ toplam puan Ort±Ss Aile tipi Çekirdek aile 145 (86.8) 40.39± ± ± ±5.67 Geniş aile 22 (13.2) 39.73± ± ± ±5.30 Kardeş sayısı (3.28±1.74) U= p=0.266 U= p=0.862 U= p=0.621 U= p= kardeş ve altı 121 (72.5) 40.40± ± ± ± kardeş ve üzeri 46 (27.5) 40.04± ± ± ±5.57 t=0.768 p=0.443 t=0.531p=0.596 t=0.395 p=0.694 t= p=0.477 Ailenin gelir durumu Gelir giderden az 51(30.5) 40.84± ± ± ±6.08 Gelir gidere eşit /fazla 116 (69.5) 40.07± ± ± ±5.37 t= p=0.100 t= p=0.117 t=0.513 p=0.609 t=1.630 p=0.105

10 44 Maltepe Üniversitesi Hemşirelik Bilim ve Sanatı Dergisi, Cilt:3,Sayı: Anne eğitim düzeyi Okuryazar değil 19 (11.4) 41.26± ± ± ±5.46 İlköğretim 124 (74.3) 40.19± ± ± ±5.68 Lise ve üzeri 24(14.4) 40.12± ± ± ± =2.384 p= =1.678 p= =5.503 p= =2.950 p=0.229 Anne işi Ev hanımı 143 (85.6) 40.36± ± ± ±5.67 İşçi/memur/serbest 24 (14.4) 39.96± ± ± ±5.43 Baba eğitim düzeyi U= p=0.379 U= p=0.768 U= p=0.289 U= p=0.936 İlköğretim 104 (62.3) 40.33± ± ± ±5.64 Lise ve üzeri 63(37.7) 40.17± ± ± ±5.68 t=0.314 p=0.754 t=0.246 p=0.806 t=0.582 p=0.561 t=0.433 p=0.666

11 Hemşirelik Öğrencilerinin Yaşlı Ayrımcılığına İlişkin.45 Baba işi Emekli 61 (36.5) 40.26± ± ± ±5.80 Memur/işçi 44 (26.3) 40.41± ± ± ±5.98 Serbest/çiftçi 62 (37.1) 40.27± ± ± ±5.22 F=0.043 p=0.957 F=0.547 p=0.580 F=0.689 p=0.504 F=0.381 p=0.683 t: Student t testi, U:Mann Whitney U testi, F:ANOVA, 2 : Kruskal walles test Tablo 4- Öğrencilerin İleride Yaşlı/Yaşlılar ile Yaşamak ve Çalışmak istemelerine İlişkin Düşüncelerine Göre Yaşlı Ayrımcılığı Tutum Ölçeği nden Aldıkları Puan Ortalamaları (n=167) Değişkenler N (%) Yaşlının Yaşamını Sınırlama Ort±Ss Yaşlıya Yönelik Olumlu Ayrımcılık Ort±Ss Yaşlıya Yönelik Olumsuz Ayrımcılık Ort±Ss YATÖ toplam puan Ort±Ss Şimdiye kadar 65 yaş ve üzeri yaşlı/yaşlılar ile birlikte aynı evde yaşama durumu Evet 69 (41.3) 40.33± ± ± ±5.80 Hayır 98 (58.7) 40.29± ± ± ±5.51 t= p=0.911 t= p=0.496 t= p=0.328 t= p=0.596

12 46Maltepe Üniversitesi Hemşirelik Bilim ve Sanatı Dergisi, Cilt:3,Sayı: Yaşlılarla birlikte yaşama süresi (n= 69) (8.65±6.82 yıl) 6 yıl ve altı 38 (55.1) 40.47± ± ± ± yıl ve üzeri 31 (44.9) 40.16± ± ± ±6.48 t=0.451 p=0.653 t= p=0.608 t=0.194 p=0.847 t=0.073 p=0.942 Birlikte yaşanan yaşlı (n= 69) Büyükanne-büyükbaba ile birlikte 30 (43.5) 40.50± ± ± ±6.58 Sadece büyükbaba ile birlikte 9 (13.0) 39.00± ± ± ±4.65 Sadece büyükanne ile birlikte 30 (43.5) 40.57± ± ± ± =2.061 p= =4.855 p= =3.555 p= =4.853 p=0.088 Büyükanne ve büyükbabanın şu an yaşadığı yer (n=136) Kendi ailesi ile birlikte 20 (14.7) 40.55± ± ± ±6.17 Birinci derece yakınlarımla birlikte (amca, dayı, teyze vb.) 44 (32.4) 40.39± ± ± ±5.15 Kendi evlerinde tek başlarına 72 (52.9) 40.08± ± ± ± =0.625 p= =0.385 p= =1.329 p= =0.597 p=0.742

13 Hemşirelik Öğrencilerinin Yaşlı Ayrımcılığına İlişkin.47 İleride üniversiteyi bitirip aile kurduktan sonra anne/baba ya da her ikisiyle yaşamak isteme durumu Evet 110(65.9) 40.45± ± ± ±5.10 Hayır 57 (34.1) 40.04± ± ± ±6.48 t=0.927 p=0.355 t=2.114 p=0.036 t=0.313 p=0.755 t=1.404 p=0.162 Ebeveynlerle birlikte yaşama nedeni (n=110) Ebeveynlerin tecrübelerinden yararlanma 10 (9.1) 40.60± ± ± ±5.87 Ebeveynlerin fiziksel ve ekonomik desteğini alma Yakında olduklarında ebeveynlerle daha kolay ilgilenme 29 (26.4) 40.31± ± ± ± (64.5) 40.48± ± ± ± =0.427 p= =2.227 p= =0.653 p= =0.457 p=0.796 Ebeveynlerle birlikte yaşamama nedeni (n=57) Eşlerin ebeveynleri istememesi 13 (22.8) 40.46± ± ± ±6.56 Evlerindeki düzenin bozulması 24 (42.1) 39.37± ± ± ±6.58 Yalnız yaşamayı sevme 9 (15.8) 39.67± ± ± ±6.15 Yaşlıların her şeye karışacağını düşünme 11 (19.3) 41.27± ± ± ± =3.119 p= =2.312 p= =4.222 p= =2.888 p=0.409

14 48Maltepe Üniversitesi Hemşirelik Bilim ve Sanatı Dergisi, Cilt:3,Sayı: Mezun olduktan sonra yaşlıların bulunduğu bölümlerde çalışmak isteme durumu Evet 124(74.3) 40.48± ± ± ±5.43 Hayır 43(25.7) 39.81± ± ± ±6.08 t=1.382 p=0.169 t= p=0.244 t= p=0.478 t=1.370 p=0.173 Yaşlılarla çalışmak isteme nedeni (n=124) Yaşlılara bakmaya alışık olma 10 (8.1) 40.30± ± ± ±6.80 Yaşlı hastalara baktığında kendini daha değerli hissetme Yaşlıların bedensel ve psikolojik desteğe daha çok ihtiyaç duyması 29(23.4) 40.38± ± ± ± (47.6) 40.51± ± ± ±5.52 Kendi yakınları ile yaşlılar arasında empati kurma 26(21.0) 40.58± ± ± ± =0.206 p= =1.301 p= =1.335 p= =0.483 p=0.923 Yaşlılarla çalışmak istememe nedeni (n=43) Bedensel ve zihinsel olarak çok fazla yorma 11 (25.6) 40.27± ± ± ±6.92 Sürekli yaşlı insanlarla çalışmanın tükenmişliğe yol açması 6 (14.0) 39.17± ± ± ±7.97 Yaşlıların aksi, huysuz ve inatçı olması 11 (25.6) 40.36± ± ± ±3.59 Yaşlılarla iletişim kurmanın zor olması 15 (34.9) 39.33± ± ± ± =0.261 p= =0.314 p= =0.010 p= =0.498 p=0.480 t: student t testi, U:Mann Whitney U testi, F:ANOVA, 2 : Kruskal walles test

15 Hemşirelik Öğrencilerinin Yaşlı Ayrımcılığına İlişkin.49 TARTIŞMA Yaşlı ayrımcılığı bir kişiye sadece yaşı nedeniyle gösterilen farklı tavır, ön yargı, hareket, eylem ve kurumsal düzenlemeler olarak da tanımlanmaktadır (Çilingiroğlu ve Demirel 2004). Yaşlının toplum içindeki konumu, saygınlığı sürekli olarak değişmekte, yaşlılığa çeşitli anlamlar yüklenmekte ve yaşlılık toplumdan yavaş yavaş geri çekilme süreci olarak görülmektedir (Akdemir ve ark. 2007). Yaşlı ve yaşlılığa karşı inançlar ve tutumlar kültürden kültüre değişmektedir (Çilingiroğlu ve Demirel 2004). Tüm toplumlarda yaşlılığa ilişkin tutumlar genel olarak olumlu, olumsuz ve karma olmakla birlikte, olumsuz tutum eğilimi daha fazladır. Ayrıca, sağlık çalışanlarının tutumları da her üçünü kapsamaktadır. Bu tutumlar, bireyin geçmişteki yaşantısı, kültürel inanışları, değerleri, eğitim durumu ve motivasyonundan etkilenmektedir (Akdemir ve ark. 2007). Olumsuz tutumların ortaya çıkmasında kentleşme, göçler ve sanayileşmenin artması, ekonomik zorluklar, kadının çalışma hayatına girmesi, geniş aile yapısından çekirdek aile yapısına geçiş ve sosyal yaşamdaki hızlı değişim gibi faktörler etkili olmaktadır (Vefikuluçay 2008). Bu faktörler, gençlerin yaşlı bireyler ile aynı evde yaşamayı ve yaşlı bireylerin sorumluluklarını taşımayı istememelerine, yaşlı bireylerin ikinci plana itilmelerine yol açmaktadır (Vefikuluçay 2008). Yaşlılık dönemi zorunlu olmasa da birçok sağlık sorununu beraberinde getirmekte, kronik hastalıklar, buna bağlı olarak da kısıtlılık ve özürlülük oranları artmakta ve sağlık hizmeti daha fazla kullanılmaktadır. Ayrıca yaşlı bireyler daha fazla süre hastanede kalmakta ve kronik hastalıklar ve özürlülük nedeniyle uzman bakıma gereksinim duymaktadır (Akgün, Bakar ve Budakoğlu 2004). Bu bakımın çoğu hemşireler tarafından verilmektedir. Yaşlı bireyler için bakım kalitesinin geliştirilebilmesinde hemşirelerin yaşlılara karşı olumlu tutum geliştirmesi önemlidir. Bu amaçla, bu araştırmada hemşirelik öğrencilerinin yaşlı ayrımcılığına ilişkin tutumları Yaşlı Ayrımcılığı Tutum Ölçeği (YATÖ) kullanılarak belirlendi. Bu araştırmada hemşirelik öğrencilerinin yaşlılara ilişkin olumlu tutuma sahip oldukları saptandı. Bulgular yaşlılara ilişkin olumsuz ayrımcılığın az olduğunu göstermektedir (Tablo 1). Tıp ve hemşirelik öğrencileri ile yapılan çalışmalarda da öğrencilerin yaşlılara yönelik olumlu tutuma sahip oldukları bulunmuştur (Wilkinson ve ark. 2002; Fitzgerald ve ark. 2003; McKinlay ve Cowan 2003; Lee ve ark. 2005; Hughes ve ark. 2008; Vefikuluçay 2008). Bu çalışmada YATÖ ve alt boyutu toplam puan ortalamaları Vefikuluçay ın çalışmasından daha yüksek bulundu (Tablo 1). Bu sonuç sevindiricidir. Örneklemin tamamen sağlık ile ilgili bir bölümden oluşması ve bu öğrencilerin hastane ortamında yaşlılarla daha yakın ilişki içinde olmasının sonucu etkilediği görüşündeyiz. Yapılan bir çalışmada 25 yaş ve altındaki hemşirelik öğrencilerinin daha yaşlı olanlara göre yaşlılara yönelik negatif tutumlara sahip olduğu bulunmuştur (Söderhamn, Lindencrona ve Gustavsson 2001). Bu çalışmada yaş grupları ile YATÖ alt boyut ve toplam puan ortalamaları arasında istatistiksel olarak anlamlı bir fark saptanmamasına karşın, 22 yaş ve üzerindeki öğrencilerin YATÖ alt boyut ve toplam puan ortalamaları daha yüksektir (Tablo 2). Bulgularımız literatüre uygundur. Yaş arttıkça öğrencilerin olgunlaşmasına bağlı olarak yaşlılara yönelik daha olumlu tutum sergilediği düşünülebilir. Çalışmalarda devam edilen sınıf düzeyi yükseldikçe öğrencilerinin yaşlı bireylere karşı tutumlarının daha olumlu olduğu saptanmıştır (Vefikuluçay 2008; Hughes ve ark. 2008). Bu araştırmada da dördüncü sınıf öğrencilerinin yaşlı bireye karşı tutumlarının birinci sınıf öğrencilerinden daha olumlu olduğu bulundu (Tablo 2). Araştırma bulgularımız literatürü destekler niteliktedir. Bu bulgu öğrencilerin üniversitede aldıkları eğitiminin öğrencilere olumlu yönde katkı sağlayarak, yaşlılarla ilgili düşüncelerini olumlu yönde etkilediğini düşündürmektedir. Literatürde genel lise mezunu olan gençlerin YATÖ toplam puan ortalamaları yüksek bulunmuştur (Vefikuluçay 2008). Bu çalışmada en son bitirilen okul ile YATÖ ve alt boyut toplam puanları arasında istatistiksel olarak anlamlı fark saptanmadı (Tablo 2). Fakat sağlık meslek lisesini bitiren öğrencilerin puan ortalamaları diğer okullardan daha yüksektir. Farkın bu okulu bitiren öğrencilerin

16 50Maltepe Üniversitesi Hemşirelik Bilim ve Sanatı Dergisi, Cilt:3,Sayı: daha önceden hastane deneyimleri nedeni ile yaşlı hastalarla daha fazla karşılaşmaları ve daha fazla bakım işlevi yapmalarına bağlı olduğu görüşündeyiz. Çalışmamızda doğum yeri ile YATÖ toplam puan ortalaması arasında istatistiksel olarak anlamlı fark saptandı (p<0.05) (Tablo 2). Köy/kasaba gibi yerleşim yerlerinde doğan öğrencilerin puan ortalamaları daha yüksektir. Bu fark küçük yerleşim bölgelerinde yaşlılarla daha fazla iletişim içinde olunması ve daha fazla şeylerin paylaşımı nedeniyle olabilir. Yaşlı ile olan sosyal ilişkilerden doyum alma durumu ile YATÖ alt boyutlarından yaşlının yaşamını sınırlama arasında istatistiksel olarak anlamlı fark saptandı (p<0.05) (Tablo 2). Sosyal ilişkilerden nadiren doyum alan öğrencilerin puan ortalamaları daha yüksektir. Burada öğrencilerin üniversite ortamında yaşlılarla sosyal ilişki içinde bulunabilecekleri ortamların az olması nedeniyle yaşlılarla ilişkilerden yeterince doyum alamasalar bile Türk kültüründen gelen yaşlıya saygı düşüncesinin yaşlılara ilişkin olumlu ayrımcılık gelişiminde etkili olduğu görüşündeyiz. Çalışmamızda çekirdek aileye sahip öğrencilerin YATÖ toplam ve alt boyut puan ortalamaları daha yüksektir (Tablo 3). Bunun hızlı sanayileşme ve kentleşme sonucu, ekonomik ve sosyal yapıdaki hızlı değişmelere bağlı olarak geniş aileler çekirdek aileye bölünmüş olsa bile Türk kültüründen gelen özellikler nedeni ile öğrencilerin yaşlılara yönelik olumlu düşüncelere sahip olmasının göstergesi olabileceği düşünülmektedir. Kardeş sayısı da öğrencilerin yaşlı ayrımcılığına ilişkin tutumlarını etkileyebileceği düşünülen faktörlerdendir. Vefikuluçay ın (2008) çalışmasında kardeş sayısı arttıkça öğrencilerin yaşlılara yönelik daha olumlu düşüncelere sahip oldukları bulunmuştur. Bu çalışmada ise üç ve daha az sayıda kardeşi olan öğrencilerin YATÖ puan ortalamaları daha yüksektir (Tablo 3). Bulgularımız literatürden farklıdır. Farkın öğrencilerin daha az kardeşe sahip olmasına rağmen, aile içinde yaşlıya verilen önem ve değere ilişkin düşüncelerin olumlu olması, daha fazla paylaşımın yaşanması nedeniyle olduğu kanısındayız. Yaşlı ayrımcılığı ile ilgili yapılan bir çalışmada anne ve babanın eğitim düzeyi düştükçe öğrencilerin YATÖ puan ortalamaları daha yüksek bulunmuştur (Vefikuluçay 2008). Bu araştırmada da benzer sonuçlar elde edildi. Anne ve babasının eğitim seviyesi düşük öğrencilerin YATÖ puan ortalamaları yüksektir (Tablo 3). Bu, öğrencilerin anne ve babalarının Türk kültürünün özellikleri içinde yer alan yaşlı bireye bakma, saygı gösterme anlayışından kaynaklanabilir. Vefikuluçay ın (2008) çalışmasında ileride aile kurduktan sonra ebeveynleri ile birlikte yaşama düşüncesi ile YATÖ toplam puan ortalamaları arasında istatistiksel olarak anlamlı fark bulunmamıştır. Ebeveynleri ile yaşamayı onlara destek olmak için isteyen öğrencilerin yaşlılara ilişkin daha olumlu tutuma sahip oldukları saptanmıştır. Bu çalışmada da ebeveynleri ile yakından ilgilenmek için yaşamak isteyen öğrencilerin YATÖ toplam puan ortalaması daha yüksektir (Tablo 4). Bulgularımız literatür ile uyumludur. Öğrencilerin ebeveynlerine ilişkin sorumluluk duygusu taşımalarından dolayı yaşlıya ilişkin olumlu düşüncelere sahip oldukları düşünülmektedir. Yapılan bir çalışmada yaşlılarla daha uzun süre birlikte olan hemşirelerin yaşlılara ilişkin olumlu duygulara sahip olduğu bildirilmiştir (Gallagher, Bennett ve Halford 2006). Bu çalışmada ise büyükanne ve büyükbabasıyla aynı evde altı yıl ve altında yaşayan öğrencilerin YATÖ toplam puan ortalamaları daha yüksektir. Bu sonuç; öğrencilerin yaşlı ile daha kısa süre birlikte yaşamalarına karşın, yaşadıkları süreyi daha etkin kullanarak ve yaşlılarla daha çok iletişim kurarak olumlu düşünceler geliştirdiklerinin göstergesi olabilir. Literatürde büyükanne ve büyükbabasıyla yakın iletişim içinde olan ve daha önceden yaşlılara bakım deneyimi olan öğrencilerin yaşlılara yönelik olumlu düşüncelere sahip olduğu belirtilmiştir (Shannon, Voogt, Mickus, Santiago ve Herman 2008). Bu çalışmada büyükanne ve büyükbabası ile aynı evde yaşamayan öğrencilerin YATÖ toplam puan ortalaması daha yüksek bulundu (Tablo 4). Araştırma bulgularımız literatürden farklıdır. Farkın öğrencilerin yaşlılar ile aynı evde yaşamamalarına karşın, yaşlı büyükleri ile iyi bir iletişim içinde olmaları ve ailelerinden yaşlılara karşı aldıkları olumlu

17 Hemşirelik Öğrencilerinin Yaşlı Ayrımcılığına İlişkin.51 davranışlar sayesinde yaşlılara yönelik olumlu tutum ve bakış açısı kazanmış olabileceklerinden kaynaklanabileceği kanısındayız. Herdman (2002) hemşirelik öğrencilerinin çoğunluğunun yaşlı bireylerle çalışmak istediklerini belirtmiştir. Hemşirelik öğrencileri ile yapılan diğer çalışmalarda öğrencilerin negatif tutumları nedeni ile mezun olduktan sonra yaşlılar ile çalışmak istemedikleri ve yaşlı bireylere yönelik olumsuz tutuma sahip oldukları saptanmıştır (Courtney, Tong ve Walsh 2000; Moyle 2003; McLafferty ve Morrison 2004; Gallagher ve ark. 2006). Slevin (1991) hemşirelik öğrencilerinin geriatri hemşireliğini popüler bulmadıklarını bildirmiştir. Tıp fakültesi öğrencileri yapılan bir çalışmada ise tıp fakültesine devam eden öğrencilerin üçte birine yakın bölümü ileride geriatri bölümünü tercih edeceklerini ifade etmişlerdir (Chua, Tan, Merchant ve Soiza 2008). Bu çalışmada hemşirelik öğrencilerinin %74.3 ü mezun olduktan sonra yaşlı hastalarla çalışmak istediklerini belirtti. Yaşlı hastalarla en fazla çalışmak isteme nedeni; yaşlıların bedensel ve psikolojik desteğe daha çok ihtiyaç duyması (%47.6) olarak saptandı (Tablo 4). Araştırma bulgularımız literatür ile uyumlu değildir. Farkın bizim öğrencilerimizin aldıkları eğitimle Türk kültüründen gelen yaşlıya sevgi, saygı ve bakım gibi olumlu düşünceleri pekiştirmelerinden kaynaklandığı düşünülmektedir. SONUÇ VE ÖNERİLER Araştırma sonucunda hemşirelik bölümüne devam eden öğrencilerin yaşlılara ilişkin olumlu tutuma sahip oldukları saptandı. YATÖ alt boyut ve toplam puan ortalamaları ile devam edilen sınıf arasında istatistiksel olarak anlamlı fark bulundu (p<0.05). Dördüncü sınıfa devam eden öğrencilerin puan ortalamaları daha yüksekti. Ayrıca köy/kasaba gibi küçük yerleşim bölgesinde doğan öğrencilerin YATÖ puan ortalamaları daha yüksekti. Yaşlı ile olan sosyal ilişkilerden doyum alma durumu ile yaşlının yaşamını sınırlama alt boyutu ve ileride üniversiteyi bitirdikten sonra ebeveynleriyle yaşamak isteme durumu ile yaşlıya yönelik olumlu ayrımcılık alt boyutu arasında istatistiksel olarak anlamlı fark belirlendi (p<0.05). Yaşlı ile olan sosyal ilişkilerden nadiren doyum alan ve ileride anne babası ile birlikte yaşamak isteyen öğrencilerin puan ortalamaları yüksekti. Diğer bağımsız değişkenler ile YATÖ toplam ve alt boyut puan ortalamaları arasında istatistiksel olarak anlamı fark saptanmadı (p>0.05). Öğrencilerin %41.3 ünün şimdiye kadar 65 yaş ve üzeri yaşlılarla yaşadığı, %65.9 unun üniversiteyi bitirdikten sonra ebeveynleri ile birlikte yaşamak istediği, %74.3 ünün mezun olduktan sonra yaşlıların bulunduğu bölümde çalışmak istediği belirlendi. Araştırmadan elde edilen bulgular doğrultusunda; Öğrencilerin ebeveynleri yaşlandığında onlara destek olma, ihtiyaçlarını karşılama gibi sorumluklar konusunda bilinçlendirilmesi Öğrencilerin ve toplumun yaşlı ayrımcılığına ilişkin görüşlerini belirlemek ve bölgesel farklılıkları ortaya çıkarmak için daha kapsamlı çalışmaların planlanması Hemşirelik bölümü ders içeriklerine yaşlılık ve yaşlı ayrımcılığına ilişkin konuların eklenmesi Öğrencilerin yaşlı ayrımcılığına ilişkin tutumları ve bu tutumları etkileyen faktörler dikkate alınarak bu konularda öğrencilere danışmanlık ve eğitim hizmetlerinin verilmesi Öğrenci hemşirelere yaşlılarla birlikte çalışan hemşirelerin (geriatri hemşiresinin) ekip içindeki bakım ve eğitim rollerinin anlatılması Öğrencilerin mezun olduktan geriatri hemşiresi olarak çalışabilecekleri hastane, rehabilitasyon merkezleri, yaşlı bakım evleri ve evde bakım hemşireliği yapan kurumların daha yakından tanıtılması önerilmektedir.

18 52Maltepe Üniversitesi Hemşirelik Bilim ve Sanatı Dergisi, Cilt:3,Sayı: KAYNAKLAR Akdemir N, Çınar Fİ, Görgülü Ü (2007). Yaşlıların algılanması ve yaşlı ayrımcılığı. Turkish Journal of Geriatrics, 10(4): Akgün S, Bakar C, Budakoğlu Iİ (2004). Dünyada ve Türkiye de yaşlı nüfus eğilimi sorunları ve iyileştirme önerileri. Turkish Journal of Geriatrics, 7(2): Chua MP, Tan CH, Merchant R, Soiza RL (2008). Attitudes of first-year medical students in singapore towards older people and willingness to consider a career in geriatric medicine. Ann Acad Med Singapore, 37(11): Courtney M, Tong S, Walsh A (2000). Acute-care nurses' attitudes towards older patients: A literature review. International Journal of Nursing Practice, 6: Çilingiroğlu N, Demirel S (2004).Yaşlılık ve yaşlı ayırımcılığı. Turkish Journal of Geriatrics, 7(4): Fitzgerald JT, Wray LA, Halter JB, Williams BC, Supiano MA (2003). Relating medical students' knowledge, attitudes, and experience to an interest in geriatric medicine. Gerontologist, 43: Gallagher S, Bennett KM, Halford JC (2006). A comparison of acute and long-term health-care personnel's attitudes towards older adults. International Journal of Nursing Practice, 12: Herdman E (2002).Challenging the discourses of nursing ageism. International Journal of Nursing Studies, 39: Hughes NJ, Soiza RL., Chua M, Hoyle GE, McDonald A, Primrose WR, Seymour DG (2008). Medical student attitudes toward older people and willingness to consider a career in geriatric medicine. Journal of the American Geriatrics Society, 56(2): Kishimoto M, Nagoshi M, Williams S, Masaki KH, Blanchette PL (2005). Knowledge and attitudes about geriatrics of medical students, internal medicine residents, and geriatric medicine fellows. Journal of the American Geriatrics Society, 53(1): Kite ME Stockdale GD, Whitley BE, Johnson BT (2005). Attitudes toward younger and older adults: an updated meta-analytic review. Journal of Social Issues, 61(2): Lee M, Reuben DB, Ferrell B (2005). Multidimensional attitudes of medical residents and geriatrics fellows toward older people. Journal of the American Geriatrics Society, 53(3): McKinlay A, Cowan S (2003). Student nurses attitudes towards working with older patients. Journal of Advanced Nursing, 43(3): McLafferty I, Morrison F (2004). Attitudes toward hospitalized older adults. Journal of Advanced Nursing, 47(4): Mosher-Asley PM, Ball P (1999). Attitudes of college students toward elderly persons and their perceptions of themselves at age 75. Educational Gerontology, 25(1): Moyle W (2003). Nursing students perceptions of older people continuing society s myths. Australian Journal of Advanced Nursing, 20(4): Özdemir L, Akdemir N, Akyar İ (2005). Hemşireler için geliştirilen yaşlı değerlendirme formu ve geriatrik sorunlar. Turkish Journal of Geriatrics, 8(2): Shannon J, Voogt BA, Mickus M, Santiago O, Herman SE (2008). Attitudes, experiences, and interest in geriatrics of first-year allopathic and osteopathic medical students. Journal of the American Geriatrics Society, 56(2): Slevin ODA (1991). Ageist attitudes among young adults: implications for a caring profession. Journal of Advanced Nursing, 16(10):

19 Hemşirelik Öğrencilerinin Yaşlı Ayrımcılığına İlişkin.53 Söderhamn, O, Lindencrona, C, Gustavsson, SM (2001). Attitudes toward older people among nursing students and registered nurses in Sweden. Nursing Education Today. 21: Türkiye İstatistik Yıllığı Ankara: Türkiye İstatistik Kurumu Matbaası, Yayın No: 3248 ISBN: , 2009 ( Erişim Tarihi: Eylül 2009). Türkiye de Yaşlıların Durumu ve Yaşlanma Ulusal Eylem Planı. Sosyal Sektörler ve Koordinasyon Genel Müdürlüğü. Yayın No DPT: ( Erişim Tarihi: Eylül 2009). Vefikuluçay D (2008). Üniversitede öğrenim gören öğrencilerin yaşlı ayrımcılığına ilişkin tutumları Doğum ve Kadın Hastalıkları Hemşireliği AD Doktora Tezi, Hacettepe Üniversitesi Sağlık Bilimleri Enstitüsü, Ankara. Wilkinson TJ, Gower S, Sainsbury R (2002). The earlier, the better: the effect of early community contact on the attitudes of medical students to older people. Medical Education, 36(6): Yaşlanma 2002, Uluslararası Eylem Planı 12 Nisan (Erişim Tarihi: Eylül 2009). İletişim adresi: Yrd. Doç. Dr. Emel YILMAZ Celal Bayar Üniversitesi Manisa Sağlık Yüksekokulu Şehitler Mah. İstasyon Mevkii 45020/ Manisa Tel: , Fax: Cep tel: emlylmz@yahoo.com