Oylama Gücü ve Türkiye Büyük Millet Meclisi nin Oylama Güç Đndekslerinin Ölçümü:

Transkript

1 Oylama Gücü ve Türkiye Büyük Millet Meclisi nin Oylama Güç Đndekslerinin Ölçümü: Ersin ail Sağdıç * - Đbrahim Bakırtaş ** - Bilal Yıldız *** Özet: Bu çalışmanın amacı, oylama gücünün kavramsal ve teorik temellerini açıklamak ve yılları arasında, Türkiye Büyük Millet Meclisi ndeki iktidar partileri, koalisyonlar ve ana muhalefet partilerinin sahip olduğu oylama güçlerini ortaya koymaktır. Politik karar alma sürecindeki bu aktörlerin oylama güçleri, meclisteki günlük hareketlenmeler ve nitelikli oy çokluğu dikkate alınarak ormalize Edilmiş Banzhaf Đndeksi yle ölçülmüştür. Hesaplanan değerler zaman serileri haline dönüştürülerek, tablolar ve grafikler şeklinde raporlanmıştır. Grafik ve tablolar Türkiye de politik hayatın yakın geçmişe kadar ne ölçüde parçalanmış ve istikrarsız olduğunu göstermektedir. Anahtar Kelimeler: Oylama gücü, oylama gücü indeksleri, normalize edilmiş banzhaf indeksi, etki gücü, oransal güç. Voting Power and the Measurement of Voting Power Indices of Grand ational Assembly of Turkey: Abstract: This study aims to explain the conceptual and theoretical foundations of voting power, and to reveal the distribution of power among the ruling parties, coalitions and main opposition parties in the Grand ational Assembly of Turkey during The voting power of these decision-making actors has been measured by ormalized Banzhaf Power Index with respect to daily representative mobility and qualified majority rule. The computed values have been reported in the form of graphs and tables after being transformed into time series. Graphs and tables show to what extent the Turkish political life was unstable and fragmented until recent past. Key Words: Voting power, voting power indices, normalized banzhaf index, i-power, P- Power. GĐRĐŞ Oylama gücü, herhangi bir karar sürecinde seçmenlerin sahip oldukları gücü ifade eder. Partilerin meclisteki karar alma süreci ve her partinin blok oy kullanan milletvekillerini temsil ettiği varsayımında, oylama gücü, politik karar alma sürecinde iktidardaki partinin/partilerin veya muhalefetteki partilerin herhangi bir kararı almada sahip oldukları güçtür (Felsenthal - Machover, 1998:1). Temsili demokrasilerde siyasi partiler, temsil ettikleri toplulukların tercihlerini * Arş. Gör. Dumlupınar Üniversitesi ĐĐBF, Maliye Bölümü 43300, Kütahya/Türkiye. ** Prof. Dr. Aksaray Üniversitesi ĐĐBF, Đktisat Bölümü, 68100, Aksaray/Türkiye. *** Müfettiş, T.C. Başbakanlık Teftiş Kurulu 06100, Yücetepe/Ankara/Türkiye. Amme Đdaresi Dergisi, Cilt 46, Sayı 3, Eylül 2013, s

2 2 Amme Đdaresi Dergisi, Cilt 46 Sayı 3 önemserler ve buna göre karar alınması yönünde, karar alma sürecini etkilemeye çalışırlar. Bu gayret, iktidarı ele geçiren veya geçirmeyen her partinin/koalisyonun, alınacak kararlar üzerinde doğrudan etkisi olduğu anlamındadır. Oylama ve karar alma modellerinde, bir partinin ya da aktörün gücünün, oylama kuralına, oluşacak koalisyona ve sandalye dağılımına bağlı olduğu; ayrıca seçim sistemlerinin, oylama gücünü etkileyeceği varsayılmaktadır. Yapılan çalışmada, Türkiye Büyük Millet Meclisi nde (TBMM) her seçim sonrası meydana gelen meclis aritmetiği ve partilerin oylama güçleri, ağırlıklı oylama oyunu temelinde modellendirilecektir. Oyundaki oyuncular mecliste sandalyesi olan siyasi partilerdir. Siyasi partilerin meclisteki ağırlığı, o dönem elde ettikleri sandalye sayıları olarak ifade edilir döneminde TBMM de faaliyet gösteren siyasi partilerin oylama güçlerini belirlemeyi amaçlayan çalışma, giriş bölümünü takip eden beş kısımdan oluşmaktadır. Takip eden ilk iki kısımda, oylama gücü kavramı, temel tanımlamalar ve literatüre yer verilirken; üçüncü ve dördüncü kısımda, oylama gücü hesaplamalarında kullanılan oylama gücü indeksleri, matematiksel formülasyonlar ve TBMM için ölçülen değerler grafikler halinde özetlenmiştir. Son bölüm ise sonuç ve politik imaları içermektedir. OYLAMA GÜCÜ Oylama gücü, karar mekanizmalarında seçmenlerin birbirlerine karşı sahip oldukları güçtür. Siyasi partiler blok oylama hakkına sahip seçmenler olarak varsayıldığında, oylama gücü, meclislerde siyasi partilerin veya koalisyonların birbirlerine göre ellerinde bulundurdukları güç olarak tanımlanabilecektir. Demokrasinin doğal bir sonucu olarak, millet meclislerinde, toplumun tümünü doğrudan ilgilendiren kararlar alınır ve uygulamaya konur. Politik karar alma sürecinin ürünü olan bu kararların, bireyin ve toplumun sosyo-ekonomik hayatını etkilediği ifade edilebilir (Bakırtaş - Koyuncu, 2010: 24). Bu açıdan düşünüldüğünde, oylama gücü, mecliste kamusal mal ve hizmet üreten siyasi partiler ve özellikle hükümet ile politik çıktıları tüketen seçmenler (toplum) için büyük önem taşır. Nitekim literatürde bu gücün tanımlanması, ölçülmesi ve sosyoekonomik göstergeler üzerinde etkilerini açıklamak amacıyla çalışmalar yapılmaktadır. Oylama gücüyle, seçmenlerin veya karar alma sürecindeki tüm aktörlerin, karar mekanizmalarında sahip oldukları güç ölçülmektedir. Bir ölçüm olarak düşünüldüğünde, meclis, komite veya grup üyelerinin sahip oldukları güç, oylama gücü alanına girmektedir. Bu nedenle, oylama gücü, bireyin politik, ekonomik ve günlük hayatıyla iç içe olan bir kavramdır.

3 Oylama Gücü ve Türkiye Büyük Millet Meclisi nin Oylama Güç Đndekslerinin Ölçümü: Karar alma mekanizmalarında veya herhangi bir toplulukta üyeler, ortak çıkarlar doğrultusunda bir çıktı elde edebilmek için uzlaşmak zorundadır. Uzlaşma, aktörlerin sahip oldukları oy sayıları tarafından belirlenir. Karar alma sürecinde, oylama mekanizmasında her üyenin bir oy hakkı vardır. Bu oy, tercihler doğrultusunda evet veya hayır şeklinde açıklanır. Toplumun bireyleri tarafından verilen evetler veya hayırlar çıktıları oluşturur. Elde edilen çıktı, seçmenlerin karar mekanizmasında sahip olduğu oransal paylaşım tarafından doğrudan etkilenir. Oransal paylaşım olarak daha fazla güce sahip olan seçmenler, alınacak kararlar üzerinde daha fazla etkiye sahip olacaktır. Çıktılar için katlanılan maliyete ise, seçim faturası denir (Felsenthal - Machover, 1998: 1). Oylama gücü literatüründe yaygın olarak kullanılan politik bölümlenme ya da ideolojik kutuplaşma kavramları ise, seçim maliyeti temelinde bir komitedeki üyelerin, oy verme sürecinde kolektif davranış göstermesini ifade eder. Literatürdeki mevcut çalışmalarda bireysellik ve kolektif davranışlar arasındaki terminolojik ayırım net olarak belirlenmemiştir. Bloklar halinde tercihlerini açıklayan partilerin, bireysel olarak hareket ettikleri varsayılmaktadır. Bir karar mekanizmasındaki seçmen sayısının matematiksel olarak artması, partiler için oylama gücünü değiştirmeyebilir (Leech - Leech, 2005: ). Literatürde ve bu çalışmada, oylama gücü ölçülürken, bloklar basit bir oylama oyunundaki bireyler gibidir. Örneğin tek partili hükümetlerde, vekiller karizmatik bir lider etrafında çok ahenkli bir şekilde, ortak bir hedef için oy haklarını kullanabilirler (Felsenthal - Machover, 1998: 1). Benzer bir şekilde, parlamenter sistemlerdeki tekel güçler dışşal olarak kurallar üzerinde daha az güvene veya liderlerle bürokrasi üzerinde daha geniş bir kontrole sahip olabilir (Saas, 2001: 17-19). Politik parçalanma veya ideolojik kutuplaşma varsayımı altında hareket eden partilerin oylama güçlerini belirlemek oldukça güçtür. Bu konuda Edelman (1997), yapısal veya ideolojik olarak hareket eden aktörlerin bazı koalisyon olasılıklarını engellediğini belirtmiştir. Oylama gücü analizlerinin dört temel amacı vardır. Bu amaçlardan ilki, bir seçim sisteminde seçmenlerin veya blokların oransal gücünü belirlemektir. Đkincisi, oylama gücünü kendi sistemi içerisinde değerlendirmek ve doğruluğunu ölçmektir. Üçüncüsü, beklenen oylama gücü dağılımına ulaşmak ya da ağırlıklarını belirlemektir. Sonuncusu ise oylama gücü sisteminde blok oylama ve koalisyon oluşumunun yararlarını açıklamaktır (Gelman vd., 2002: 421). Oylama gücünün belirlenmesindeki ilk adım, üyelerin mutlak ya da kesin oylama güçlerini belirlemektir. Đkinci adım ise, üyelerin oylama sürecindeki karar alma güçlerinin oransal olarak belirlenmesidir. Literatürde oylama gücü ölçümlerinin temelinde oransal güç, etki gücü, öncül oylama gücü ve mutlak oylama gücü kavramları yer alır. Öncül oylama gücü, bir karar mekanizmasında, seçmenlere önceden verilen ağırlıklı oylama gücünü ifade eder (Gelman vd., 2004: 658). Diğer bir ifadeyle, öncül oylama gücü, bir seçmenin sahip olduğu

4 4 Amme Đdaresi Dergisi, Cilt 46 Sayı 3 ya da kullanacağı oy sayısıdır. Bu oy sayısı karar mekanizması içerisinde çeşitli şekillerde belirlenir. Örneğin, daha fazla nüfusu temsil edecek olan seçmen veya aktör, daha fazla oy sayısına sahip olacaktır. Literatürde bu tür oylama, ağırlıklı oylama olarak da isimlendirilir. Mutlak oylama gücü, bir seçmenin sahip olduğu oy gücüdür. Dolayısıyla bir dağılım veya koalisyon oluşumunda, o seçmenin dağılımı etkileme gücü olarak da yorumlanabilir. Oransal güç ise, ağırlıklı oylama temelindeki bir karar mekanizmasında seçmenlerin toplam ağırlıktaki oransal paylarıdır. Oransal oylama gücünün ölçümünde pek çok oylama tekniği vardır. Eğer karar alma kuralları simetrik ve tüm seçmenler aynı şekilde davranış sergiliyorsa, seçmenlerin hepsi aynı oylama gücüne sahip olacaktır. Bu durumda, her n seçmeninin oransal gücü 1/n dir. Fakat bu değer mutlak oylama gücü hakkında herhangi bir bilgi vermez (Felsenthal - Machover, 1998: 1). Oylama gücünün ölçülmesi için geliştirilen oylama kuralları çok farklı biçimlerde açıklanmakta ve matematiksel olarak formüle edilmektedir. Oylama gücünün genel teorisi, bir mekanizmadaki seçmenler ve onların seçim süreçleri üzerine kurulmuştur. Fakat oylama gücünün ölçülmesinde iki durum söz konusudur. Bunlardan ilki, karar alma sürecinde oylamaya konu olan kararın alınıp alınmayacağıdır. Önemli olan bir seçmenin alınacak kararın neresinde durduğudur. Đkincisi ise genel teorinin simetrik karar kuralları temelinde olmasıdır. Simetrik karar kuralı, seçmenlerin aynı amaç için tercihte bulunmalarını ifade eder. Demokrasilerde seçmenler, bireysel tercihlerini ve çıkarlarını temsil edecek temsilcilerini, yani vekillerini seçerler. Bu temsili demokrasinin gereğidir. Seçmenlerin bireysellikleri ile kolektif kararlar, belli kurallar dahilinde ve açık bir şekilde yapılır. Temsili demokrasiler; seçmen temsil oranlarını, seçim kurallarını, temsil kararlarının yapısını ve temsilcilerin karar yetkisi üzerindeki kısıtlamalarını içererek, çok farklı şekillerde oluşabilir (Sass, 2001: 17). Hükümet yapıları ve temsil farklılıkları, vekillerin dağılımı ve karar verme üzerinde çok büyük etkiye sahiptir. Buradaki temsilciler, belirli kurallar dahilinde temsili demokrasi tarafından organize edilir. Organize aşaması hükümetin yapısıdır. Oluşturulacak hükümet yapısının seçimi de, hükümet performansı ve politik sonuçlar üzerinde çok önemli bir etkiye sahiptir. Teoride, hükümetin seçmen tercihlerine paralel bir politika izleyeceği varsayılmaktadır. Oylama gücü ilk olarak, karar mekanizmasındaki üyelerin sadece oransal payları veya sahip olunan oy sayısının parlamento içerisindeki payı olarak algılanır. Literatürde de algılama hatası olarak bilinen bu düşünce, oylama gücü kavramının önemini ortaya çıkarmaktadır. Oylama gücü, temel olarak bir seçmenin koalisyon oluşumlarını etkileme gücüdür. Dolayısıyla bu gücü seçmenlerin belirleyici olma durumlarının etkileyeceği açıktır. Bu bilgiler ışığında, karar mekanizmasındaki bir seçmenin oylama gücü, karar alma ve koalisyon oluşum-

5 Oylama Gücü ve Türkiye Büyük Millet Meclisi nin Oylama Güç Đndekslerinin Ölçümü: larında, söz konusu seçmenin diğer seçmenlere karşı sahip olduğu güç olarak da tanımlanabilir. Oylama gücünün doğru algılanabilmesi ve hesaplanabilmesi için bazı önemli kavramların önemini belirtmek gerekir. Bunlar; kota, ağırlıklı oylama, belirleyici veya ekse kavramı, etki gücü ve oransal güçtür. Kota, karar için yeterli oy miktarıdır. 100 üyeli bir meclis düşünüldüğünde, basit oy çokluğu, meclisteki üyelerin yarısından bir fazlasının oylamaya sunulan programa evet demesini gerektirir (51/100). Kaliteli oy çokluğu ise üye sayısının 2/3 üdür (67/100). Çok nadir de olsa çoğunluğun 5/6 sı kota olarak belirlenmektedir (84/100). Ağırlıklı oylama, karar mekanizmalarında seçmenlere veya üyelere verilmiş oy miktarıdır. Örneğin bazı komitelerde söz konusu miktar nüfus oranı gibi kriterlere göre belirlenmektedir. Belirleyici veya eksen kavramı ise, bir seçmenin tüm olası oluşturulabilecek koalisyonlar içerisinde kazanan veya kaybeden tarafı kendi oyuyla etkileyebilme yetisidir. Seçmen kazanan tarafta iken, tercihini değiştirdiğinde oluşturulacak koalisyonu kaybeden tarafa çevirebiliyorsa, seçmen belirleyici veya eksen özelliğine sahiptir. Tam tersine, oluşturulacak koalisyonu kaybedenden kazanan tarafa değiştirebiliyorsa da aynı özelliğe sahiptir (Heard - Swartz, 1999: ). Eğer seçmen kendi tercihiyle kararı etkileyemiyorsa kukla seçmen olarak adlandırılır ve karar üzerinde hiçbir etkisi yoktur (Shapley, 1962: 61). Oylama gücü tanımlanırken ve oylama gücü ölçülürken dikkat edilmesi gereken iki temel ayrım vardır. Bunlar, I-Power ve P-Power dır. Bu ayrım ilk defa Felsenthal ve Machover (1998) tarafından yapılmış ve Felsenthal ve Machover (2001) tarafından özetlenmiştir. Literatürde birçok çalışma bu iki ayrım çerçevesinde yapılmıştır. Bu ayrımda kavramlardan ilki etki eden güç (I- Power) olarak da bilinmektedir (Felsenthal - Machover, 2001: 85). Etki gücü, bir karar mekanizmasında bir seçmenin sonuca etki edebilme gücünü gösterir. Burada önemli olan şey, kazanan tarafta olmak ya da olmamak değil, bir hükümet oluşumunda ve karar alma sürecinde, bir partinin olası koalisyonu bozma ya da oluşturma yeteneğidir. Literatürde tanımlanan belirleyici (eksen) parti kavramı da tamamen bu güçle ilgilidir (Bakırtaş - Koyuncu, 2009; Heard - Swartz, 1999: ). P-Power olarak belirtilen ise aynı sonuç için yarışan seçmenlerin beklenen oransal paylaşımını ifade eden oransal güçtür. Yani karar alma mekanizmasında bir aktörün oylama sonucunda elde ettiği nispi gücüdür (Machover, 2000). Oylama gücü ve oylama gücü indekslerinin nasıl oluşturulduklarını ve yukarıdaki kavramları basit bir örnekle açıklamak mümkündür. Üç üyeli bir grupta oybirliği kuralı ile karar alındığı varsayıldığında, kararın elde edilebilmesi için, seçmenlerin tümü bunun için oy kullanmak zorundadır. Bu durumda, her üyenin oransal gücü yaklaşık % 33 tür. Grupta üyelere verilmiş olan oy miktarları eşittir. Üyelere atanmış olan oy miktarları ağırlıklı oylamayı ifade eder. Oybirliği kuralı varsayımı altında olumlu bir karar alabilmek için gerekli olan koşul, üye-

6 6 Amme Đdaresi Dergisi, Cilt 46 Sayı 3 lerden her hangi ikisinin evet tercihini kullanmasıdır. Bir seçmenin evet, bir seçmenin hayır tercihini kullanması, üçüncü seçmenin kararı değiştirebileceği anlamına gelir. Bu durumda üçüncü seçmen belirleyici seçmen durumundadır. Ya da iki seçmenin hayır/evet tercihini kullandığı varsayımında ise üçüncü seçmenin kazanan ya da kaybeden tarafta olma ihtimali % 75 tir (Penrose, 1946: 53; Grofman - Scarrow, 1981: 291). Bu grubu yeni bir üye katıldığı varsayımında ise, karar kuralı değişecektir. Mutlak çoğunluk, en az üç üyenin oylamaya katılmasıyla gerçekleşir. Tüm üyeler eşit oransal güce, yani ¼ oranına sahiptir. Bu yeni durumda oransal güç bir öncekine göre daha düşüktür (Felsenthal - Machover, 1998: 3). Dolayısıyla karar mekanizmalarında karar kurallarının değişmesi ve üye sayısının artması, seçmenlerin oylama güçlerini etkilemektedir (Montero vd., 2008; Saari - Sieberg, 2001). Fakat bir seçmenin oransal gücü seçmenin oylama gücünü göstermez. Çünkü oylama gücü indeksleri; seçmenlerin kazanan veya kaybeden tarafta olma ihtimali, belirleyici seçmen olma ihtimali ve kota vb. gibi etmenlerde göz önüne alınarak hesaplanmaktadır. LĐTERATÜR Yazılı belgelere göre, oylama gücü kavramı ve ölçülmesiyle ilgili ilk teknik çalışma Luther Martin (1787) tarafından yapılmıştır. Riker (1986) ve Felsenthal ve Machover (1998) in çalışmalarında da belirtildiği gibi, Martin, bir a seçmeninin oylama gücünü, a nın içerisinde bulunduğu kazanan koalisyonlar temelinde tanımlanacağını ileri sürmüştür. Ayrıca Martin, oylama gücünü sadece matematiksel açıdan değil, politik olarak da ele almıştır. Oylama gücü ve ölçülmesi hakkındaki ilk bilimsel çalışma, Penrose (1946) tarafından yapılmıştır. Penrose un çalışmalarının teorik temelleri, olasılık üzerine inşa edilmiştir. Oylama gücü ve ölçümü konusunda önemli çalışmaları olan bir diğer araştırmacı Shapley (1953) dir. Shapley, oyun teorisindeki işbirlikçi oyunlar içerisinde bir indeks oluşturmuştur. Bu indeks değeri, olası durumların öncelikli bir değerlendirilmesini esas almaktadır (Shapley, 1953: 78). Shapley ve Shubik (1954) birlikte 1953 teki indeks hesaplamasını yeniden düzenleyerek, Shapley Shubik indeksini (SSI) yeniden geliştirmişlerdir. Bu indeksle, bir karar mekanizmasında seçmenlerin veya üyelerin sahip oldukları güç dağılımının öncül ölçümünü hesaplamaya çalışmışlardır (Shapley - Shubik, 1954: 787). SSI, oransal oylama gücü olarak da bilinen I-Power kavramından esinlenmektedir. SSI hesaplamalarındaki güç, mutlak oylama gücü anlamında değil, partilerin koalisyonlardaki oransal gücü olarak tanımlanabilir. Oylama gücünün ölçülmesindeki işbirlikçi ve işbirlikçi olmayan varsayımlar arasındaki farkı ise, daha sonra Lane ve Berg (1999) açıklamıştır. Temel olarak SSI indeksi ve diğer indeksler Neuman ve Morgenster (1944) tarafından yapılan basit oyun teorisine dayandırılmıştır (Matsui - Matsui, 2000: 71). Shapley (1962) in yapmış olduğu çalışma, matematiksel olarak literatürde önemli bir yere sahiptir.

7 Oylama Gücü ve Türkiye Büyük Millet Meclisi nin Oylama Güç Đndekslerinin Ölçümü: Simon (1957), oylama gücü indekslerinin ilk defa politik teoride kullanılabileceğini ileri süren kişidir (Leech - Leech, 2006). Riker (1959) de oylama gücü indekslerini oyun teorisi temelinde ekonomistler tarafından kullanılabileceğini ifade etmiştir. Riker, oylama gücü indekslerinin ölçümünü, 1953 ve 1954 yıllarında Fransa Millet Meclisi nde partiler arası geçişleri dikkate alarak, kesin oylama gücünün yeterliliğini ilk defa test etmeye çalışmıştır (Riker, 1959: ). Felsenthal ve Machover (2000:1), Riker in bulgularının yetersiz olduğunu ileri sürmektedir. Bununla beraber, Riker ilk defa oylama indekslerini politik olarak incelemiştir (Leech - Leech, 2006: 285). Riker ve Ordeshook, rasyonel karar alma teorisi mantığında, bir seçmenin belirleyici olmasını, tercihler ve oylamanın faydasıyla ilgili olduğunu ileri sürmüşlerdir (Riker - Ordeshook, 1968: 40). John Francis Banzhaf ın yaptığı temel çalışmalar (1965; 1966 ve 1968), oylama gücünün kavramsal olarak anlaşılabilmesi ve bir ölçüm olarak uygulanabilmesi açısından öncü niteliktedir. Banzhaf, temsilci gruplardaki Bir Kişi-Bir Oy yorumundan hareket etmiştir. Karar alma mekanizmalarındaki ağırlıklı oylama Banzhaf ın çalışmalarının temelini oluşturmaktadır. Aslında Banzhaf ın oylama gücü ölçümüyle ilgili görüşleri, kendisinden yaklaşık yirmi yıl önce çalışmalarını yayınlamış olan Penrose (1946) un görüşleriyle benzerdir. Banzhaf ın bu temel çalışmaya katkısı, oylama gücü oranının nasıl belirleneceğine ilişkindir. Banzhaf bir yıl sonraki çalışmasında ise, yine Penrose un düşüncelerinden hareketle, iki-seçmenin karar sürecindeki davranışlarının sonuçlarını ortaya koymuştur (Felsenthal - Machover, 1998: 8-9). Bu ikinci çalışmanın amacı, matematiksel bir model çerçevesinde ağırlıklı oylamada seçmenlerin etkilerini açıklamak ve kuralları belirtmektir (Banzhaf, 1965: 319). Oylama gücünün ölçümüne yönelik bir diğer çalışma Rae (1969) ye aittir. Rae indeksinde, oluşturulacak koalisyonları her seçmen kendi seçimiyle belirleyecektir. Her seçmenin eşit güce sahip olduğu ağırlıklı oylama veri alınarak, karar alma sürecinde seçmen davranışlarının ne olacağı temelinde bir indeks geliştirmiştir. Coleman (1970; 1971 ve 1973) tarafından yapılan çalışmalarda, üç farklı oylama gücü ölçümü tanımlanmıştır. Bunlardan ilki karar mekanizmalarını bir bütün olarak ele alırken, diğer ikisi seçmenlerin bireysel gücünü ele almaktadır. Bu indeksler sırasıyla Coleman Engelleyici Güç Đndeksi veya Coleman Negatif Blok Gücü (Coleman Preventive Power Index), Coleman Başlangıç Đndeksi (Coleman Initiative Index) ve Coleman Bütünlük Đndeksidir (Coleman Collectivity Index). Bununla beraber Coleman, SSI ne de yapısal olarak eleştirilerde bulunmuştur. Ayrıca Coleman bu yapısal analizlerinde I-Power ve P-Power kavramlarını da açıklamaya çalışmıştır (Felsenthal ve Machover, 1998: 10).

8 8 Amme Đdaresi Dergisi, Cilt 46 Sayı 3 Brams ve Affuso (1976), yeni üyelerin paradoksu olarak adlandırdıkları, bir fenomen ortaya koymuşlardır. Bu konuya ilişkin incelemeler sonunda, karar mekanizmasına yeni katılan herhangi bir üyenin eski üyelerin sahip oldukları güç oranını azaltacağını ileri sürmüşlerdir (Brams ve Affuso: 1976: 51). Johnston (1977; 1978) un ortaya koyduğu oylama gücü indeksi, normalize edilmiş Banzhaf indeksi (NBI) ile benzerlik göstermektedir. Straffin (1977), stokastik terimler çerçevesinde Banzhaf Đndeksi (BI) ve SSI yı tekrar karakterize etmeye çalışmıştır. Straffin seçmenlerin farklı tercihlere ve stratejilere sahip olduğunu varsaymaktadır. Bu nedenle Straffin e göre BI, seçmenlerin tamamen bağımsız oldukları durumlarda, SSI indeksi ise oluşturulacak grupların tüm seçmenleri etkileyeceği varsayımı altında kullanılmalıdır (Straffin, 1977: 117). Genel olarak literatürde oylama gücü ve oylama gücünün diğer göstergelerle analizlerinin yapılmış olduğu çalışmalarda, SSI ve BI yaygın olarak kullanılmıştır. Deegan ve Packel (1978) ve Johnston (1978) tarafından da yetmişli yılların sonunda bazı teknikler ileri sürülmüştür. Fakat onlar, BI ve SSI kadar yaygınlaşamamıştır (Felsenthal - Machover, 1998: 9). Nevison, Zicht ve Schoepke (1978) tarafından oluşturulan ve Zipke Đndeksi olarak bilinen indeks, herhangi bir seçmenin kazanan tarafta olma olasılığının ne olduğunu ölçmektedir. Bu indekste kazanan tarafta olma olasılığı, belirleyici seçmen kullanılmadan hesaplanmıştır. Đndeks, ölçümlerde belirleyici seçmen olma durumu göz ardı edilerek oluşturulmuştur (Nevison vd., 1978: 131). Zipke Đndeksi, König ve Bräuninger (2000) tarafından ortaya atılan indeksle benzerdir. Bu çalışmada, karar mekanizmasındaki aktörlerin kesin kararlılığı (decisiveness) ve birbirlerine bağlı belirleyicilikleri (inclusiveness) dikkate alınmıştır (König - Bräuninger, 2000: 1). Dubey ve Shapley (1979), Banzaf Đndeksinin Matematiksel Özellikleri adlı çalışmada, Penrose un mutlak oylama gücü kavramını temel alarak, Penrose ölçümüne benzer bir matematiksel açıklama ve bu ölçümün olasılıklı anlamının ne olduğunu ortaya koymuşlardır. Bu çalışma temelindeki BI, mutlak oylama gücünün bir ölçümü olarak, çeşitli şekillerde diğer yazarlar tarafından da ortaya konulmaya çalışılmıştır. Barry (1980a; 1980), BI ve SSI ya yönelik eleştiriler yöneltmiş ve seçmenlerin başarısını ya da kazanan tarafta olma olasılığını tanımlamıştır. Ayrıca çalışmasında başarıyı, Başarı (Success) = Şans (Luck) + Kararlılık (Decisiveness) olarak tanımlamıştır (Barry, 1980b: 338). Deegan ve Packel (1978; 1980), Banzhaf, Johnston ve Holler indekslerinden yararlanarak yeni bir oylama gücü indeksi oluşturmuşlardır. Hemen hemen aynı yıllarda Holler (1982a; 1982b), Kamu Malı Đndeksi olarak bilinen bir indeks ortaya koymuştur.

9 Oylama Gücü ve Türkiye Büyük Millet Meclisi nin Oylama Güç Đndekslerinin Ölçümü: Geoffrey Garrett - George Tsebelis Avrupa Birliği karar mekanizmasında üye devletlerin uluslararası kurumsal düzenlemeleri ve karar alma kuralları dikkate alınmadığı için, oylama gücü indekslerinin bu mekanizmada çalışılmasının sağlıklı olmadığını belirtmişlerdir (Garrett - Tsebelis, 1996; 1999; 2001). Çalışmalarında, aktörlerin rasyonel tercih ve karar prosedürlerini dikkate aldıklarından dolayı, literatürde politik analiz perspektifinde değerlendirilmektedirler (Napel - Widgren, 2004: 523). Oylama gücü ve indeksleri hakkında Felsenthal ve Machover (1998), yeni bir bakış açısı sağlamışlardır. Đlk defa etki gücü ve oransal güç ayırımlarına giderek, oylama gücü literatüründe kavramların daha iyi kavramsallaşmalarını sağlamışlardır. Bu araştırmacılar, oylama gücü ve ağırlıklı oylama literatürüne çok önemli katkılarda bulunmuşlar ve bu çalışmalarının örneklerle anlaşılması üzerine odaklanmışlardır. Bununla beraber birçok araştırmacı, oylama gücü kavramı, oylama gücünün ölçülmesi, Avrupa Birliği Konseyi, Uluslararası Para Fonu (IMF) ve Dünya Bankası gibi uluslararası örgütlerin oylama güçlerinin ölçülmesi ve uygulamalar üzerinde odaklanmıştır. Dan S. Felsenthal, Moshé Machover, Dennis Leech ve Robert Leech, oylama gücü literatüründe öncü çalışmalar yapmışlardır. Oylama gücü literatüründe Türkiye ile ilgili ilk uygulama Fuad Aleskerov, Hasan Ersel ve Yavuz Sabuncu (2000) tarafından yapılmıştır. Çalışmada yılları arasında TBMM deki oylama gücü dağılımlarını göstermişlerdir. Yazarlar aynı yıl yayınladıkları (1999) ve 2010 yılında genişleterek bastıkları Seçimden Koalisyona Siyasal Karar Alma adlı eserlerinde, oylama gücüyle ilgili temel kavramlar ve bazı oylama gücü indeksleriyle birlikte, Türkiye de ve döneminde hükümet kuran siyasal partiler arasındaki koalisyonların istikrarlılık açısından değerlendirmesini yapmışlardır. OYLAMA GÜCÜ Đ DEKSLERĐ Oylama gücü ölçümleri, genellikle, belirleyici oy, seçmenin dağılımlar içerisindeki olasılıkları ve rassal oylama kuralları temelinde yapılmaktadır (Gelman vd., 2004: 659). Rassal oylama kurallarında, seçmen, elde edeceği çıktı veya kazanım için tercihlerini evet veya hayır oyunu kullanarak açıklar. Dolayısıyla bu oyun içerisinde, bir seçmenin oylama gücü değerinin de temel olarak tercihlerine, uygulanan kotaya, oluşan koalisyon yapısına ve seçim sistemine bağlı olduğu ifade edilebilir. Bu süreçte her bir seçmenin/blokun sahip olduğu ağırlıklı oy temelinde, karar alma sürecindeki oylama gücünü doğru ölçmek için değişik güç indeksleri geliştirilmiştir. Penrose Đndeksi, Shapley Shubik Đndeksi, Banzhaf Đndeksi, Coleman Đndeksleri, Holler Đndeksi, Johnston Đndeksi, Deegan Packel Đndeksi, Rae indeksi ve Barry Đndeksi bu indekslerin başlıcalarıdır. Bu çalışmada oylama gücünün hesaplanmasında, araştırmalarda da en yaygın ola-

10 10 Amme Đdaresi Dergisi, Cilt 46 Sayı 3 rak kullanılan ve karar alma mekanizmasında siyasi partilerin kararı etkileme gücünü gösteren Normalize Edilmiş Banzhaf Đndeksi (NBI) kullanılmıştır. Banzhaf Đndeksi Bir karar mekanizmasında, sandalye dağılımlarına bağlı olarak, her aktör ya da seçmenin, oluşturulacak koalisyonu (dağılımları) etkileyecek mutlak bir gücü vardır. Bir parti (blok) veya seçmen, oluşturulacak koalisyonun ya kazanan tarafında ya da kaybeden tarafında yer alacaktır. Herhangi bir mecliste tek bir partinin koalisyonu etkileme gücü, yani o partinin belirleyici olma olasılığı, sahip olduğu sandalye sayısından çok az etkilenir. Güç ancak sahip olunan sandalye sayılarının parlamentodaki dağılımlarının ölçülmesiyle bulunabilir. Bu ölçüm için ise en sık kullanılan ölçüm Banzhaf indeksidir (BI). Banzhaf ölçümü ya da mutlak Banzhaf ölçümü olarak bilinen ölçüm aslında Penrose (1946) tarafından ileri sürülmüştür (Felsenthal - Machover, 1998: 8-9). Fakat Penrose, ölçümünü basit bir halde bırakarak, oyun teorisi çerçevesinde ve matematiksel terimlerle açıklamaya çalışmıştır (Felsenthal - Machover, 2001: 88). Banzhaf ise, Penrose dan farklı olarak, mutlak oylama gücüyle değil, bir meclisteki bir seçmen veya bloğun diğerlerine karşı sahip olduğu güç oranıyla ilgilenmiştir. Bu bilgiler ışığında, Banzhaf ın oylama gücüne oransal olarak yaklaştığı belirtilebilir. Banzhaf, tanımladığı bu gücü, Oylama Gücünün Banzhaf Đndeksi olarak adlandırmıştır (Felsenthal - Machover, 2004: 5). N= { 1,2, i,n} kümesindeki oyuncular veri alındığında; i oyuncusu w i oylama ağırlığına sahiptir. Ω ise N tarafından oluşturulacak olası S koalisyonlar kümesini temsil etmektedir. S Ω şeklindeki bir kazanan koalisyon, wi q ile karakterize edilmiştir. Yani ağırlıklı ortalama kotayı geçtiğinde j S kazanan koalisyon sağlanmış olur. Burada q çoğunluğu veya kotayı temsil etmektedir. Eğer bir S koalisyonu kazanan tarafta olursa, bu koalisyonda v değeri 1 olarak tanımlanır. Bundan dolayı S oyunun sonucunu belirleyebilir. Kaybeden tüm koalisyonların değeri v=0 dır. i nin tüm koalisyon olasılıklarında bir döngü içerisinde olduğu açıktır. i oyuncusu kazanan veya kaybeden koalisyonu etkileyecek kadar güçlüdür. Yani i kazanan bir koalisyon içerisindeki kaybeden koalisyonun dönüşü için çok önemli ve belirleyicidir. i kendi gücü ile kazanan veya kaybeden tarafında yer alabilecektir. Buradaki en önemli şey, i nin kazanan veya kaybeden tarafta yer alması değil, dağılımı etkileyecek olmasıdır (Huber vd., 2003: 337). wj < q wi + wi q j S /{ i} j S /{ i} ve durumunda, oyuncu i koalisyonu etkileme gücüne sahiptir. q kotayı temsil etmektedir. Buradan da mutlak veya nor-

11 Oylama Gücü ve Türkiye Büyük Millet Meclisi nin Oylama Güç Đndekslerinin Ölçümü: malize edilmemiş Banzhaf Đndeksi (ABI), eşitlik (1) yardımıyla hesaplanabilir. BI değeri, genellikle β ile temsil edilir. ABI i = S Ω [ v( S) v( S /{ i})] 1 Paydadaki 2 n, oyuncu i nin dahil olduğu toplam koalisyon sayılarını temsil etmektedir. Örneğin, dört seçmen varsayımında, toplam koalisyon sayısı 2 4 =16 ve i seçmeninin içinde olduğu koalisyon sayısı =8 olur. Eşitlikteki pay ise i nin belirleyici olduğu durum sayısıdır (Huber vd., 2003: 337). Normalize Edilmiş Banzhaf Đndeksi (NBI) veya Standardize Edilmiş Banzhaf Đndeksi ise, mekanizmadaki tüm oyuncuların belirleyici olma sayıları ve oyuncu i nin belirleyici olma sayısıyla ilgilidir. Yani tüm oyuncuların belirleyici olma sayısının i nin belirleyici olma sayısına oranıdır. Dolayısıyla, olası tüm belirleyici olma durumlarındaki i nin belirleyici olma oranını vermektedir. Aslında BI, SSI ya benzemektedir. Aralarındaki en önemli fark BI nın olası tüm dağılım kombinasyonları temelinde, SSI nın da tüm dağılımların permütasyonları temelinde oluşturulmuş olmasıdır. SSI ve NBI, literatürde pivot ve swings olarak geçen belirleyici pozisyonlarda yer almanın olasılığı çerçevesinde türetilmişlerdir. Bu açıdan bakıldığında bu kavramlar arasında önemli bir fark yoktur (Turnovec vd., 2008: 37). SSI, her seçmenin belirleyici olduğu durumdaki sıralamaların sayısına bağlı bir oylama durumudur. BI ise, her seçmenin bir sıralama ya da oluşumu etkileyeceği durum sayılarına bağlı bir indekstir (Algaba vd., 2003: 65-71). Seçmen i nin normalize edildiği Banzhaf indeksi (NBI), eşitlik (2) de gösterildiği gibi hesaplanır (Huber vd., 2003; Brams - Affuso, 1976: 32). BI 2 n 1 [ v( S ) v( S / { i})] ABIi S Ω = = ABI [ v( S ) v( S / { i})] i n n j j= 1 j= 1 S Ω Üç seçmenli ağırlıklandırılmış bir oyunda, A, B ve C seçmenlerinin ağırlıkları sırasıyla, 100, 98, 2 ve kota 101 olsun. Oyun, [101: 100, 98, 2] olarak ifade edilir. A seçmeni 100, B seçmeni 98 ve C seçmeni 2 oy hakkına sahiptir. BI da seçmenlerin eksen durumlarını belirlemek için tüm olası seçmen kombinasyonları incelenir. n üyeli bir oyunda her zaman 2 n kadar dağılım vardır. Bu oyunda da 2 3 =8 farklı kombinasyon vardır. Kombinasyonlar sırasıyla; A(100), AB(198), AC(102), ABC(200), B(98), BC(100), C(2) ve (0) dir. Parantez içindeki değerler ağırlıkları temsil etmektedir. ABI da kota temelinde kazanan dağılımlar belirlenir. Bunlar sırasıyla; AB(198), AC(102), ABC(200) dir. Kalın (1). (2).

12 12 Amme Đdaresi Dergisi, Cilt 46 Sayı 3 ve altı çizili seçmenler belirleyici olma durumunu göstermektedir. Belirleyici seçmenler, kazanan koalisyonlarda seçmenler çekilerek bulunur. Đlk olarak AB koalisyonun da herhangi bir seçmenin koalisyondan çıkması, koalisyonu kaybeden hale dönüştürmektedir. Dolayısıyla A ve B seçmenlerinin ikisi de eksen seçmendir. Büyük koalisyon ABC de B ve C seçmenlerinin koalisyondan ayrı ayrı çıkarılmaları ise dağılımı olumsuz yönde etkilemeyecektir. Dolayısıyla bu koalisyonda eksen seçmen A dır. Kazanan koalisyonlardaki toplam belirleyici olma durumu beştir. ABI da payda, seçmen i nin içinde bulunduğu kazanan veya kaybeden toplam koalisyon sayısını ifade etmektedir. Bu örnekte her seçmen için bu değer =4 olur. Daha sonra her seçmenin belirleyici olma sayısı bulunur. ABI, seçmenlerin belirleyici olma sayılarının içinde bulundukları koalisyon sayılarına oranlanmasıyla elde edildiği için, A, B ve C nin ABI değerleri sırasıyla; 3/4, 1/4 ve 1/4 olur. NBI değeri ise, seçmenlerin belirleyici olma durumlarının, her seçmenin belirleyici olma sayısına oranı ile elde edilir. Bu örnek veri alındığında seçmenlerin belirleyici olma durumları beşe eşit olduğu için, A, B ve C nin NBI değerleri sırasıyla; 3/5, 1/5 ve 1/5 olur TBMM ĐÇĐ SĐYASĐ PARTĐLERĐ VE HÜKÜMETLERĐ OYLAMA GÜÇLERĐ Đ SEYRĐ: Çalışmanın bu kısmında, TBMM de her seçim sonrası meydana gelen meclis aritmetiği ve partilerin oylama güçleri, ağırlıklandırılmış oylama oyunu temelinde modellendirilecektir. Oyundaki oyuncular mecliste sandalyesi olan siyasi partilerdir. Siyasi partilerin meclisteki ağırlığı ise, o dönem içerisinde elde ettikleri sandalye sayılarıdır döneminde seçim yılları ve günlük milletvekili hareketliliği baz alınarak; mecliste temsil hakkına sahip partilerin, koalisyonlardaki partilerin ve koalisyon dışındaki partilerin sahip oldukları sandalye sayılarına göre, bu partilerin ayrı ayrı günlük NBI değerleri hesaplanmıştır. Bu döneme ait meclis sandalye dağılımı ve milletvekili hareketliliğine ilişkin veriler, TBMM Genel Sekreterliği Kanunlar ve Kararlar Daire Başkanlığı arşivlerinden derlenmiştir. Arşivlerden derlenen bilgiler öncelikli olarak sandalye dağılımlarındaki günlük hareketliliği içerecek şekilde tablolaştırılmıştır. Meclis sandalye dağılımı ve milletvekili hareketliliği verileri temelinde, NBI yöntemi kullanılarak üç ayrı değişken türetilmiştir. Oluşturulan bu indeksler; hükümetin güç indeksi (BPIHuk), hükümeti kuran siyasi partinin güç indeksi (BPILid) ve ana muhalefetin güç indeksidir (BPIMuh). Hükümetin gücü, iktidardaki partinin veya koalisyonun toplam sandalye sayısı veri alınarak hesaplanmıştır. Normalize edilmiş Banzhaf indeksi 0 NBI 1 aralığında yer almaktadır. Bu değerin 1 e eşit olması hükümetin mutlak güce sahip olduğu anlamına gelir. Eğer bu değer 0 a eşitse, ilgili parti veya hükümetin sahip oldukları sandalye sayıları ile kararları etkileme olasılığı yoktur.

13 Oylama Gücü ve Türkiye Büyük Millet Meclisi nin Oylama Güç Đndekslerinin Ölçümü: Çalışmada, NBI nın oluşturulmasında esas alınacak kota, kaliteli oyçokluğu esasına göre belirlenmiştir. Çalışmanın 1987 sonrasıyla sınırlandırılmış olmasının bir takım nedenleri vardır. Bunlar; demokratik yaşamın 1983 yılına kadar sık sık askeri darbelerle sekteye uğramış olması, 1983 yılı sonrasında yapılan ilk genel seçimin 1987 de gerçekleşmesi ve kullanılan verilere erişimin söz konusu yıldan sonra kolay olmasıdır (Bakırtaş - Koyuncu, 2005: 119; Ünsaldı, 2008). Grafik 1, II. Özal, Akbulut ve I. Yılmaz Hükümetleri döneminde iktidar partisi olan Anavatan Partisi (ANAP) ve ana muhalefet partisi (SHP) için hesaplanan oylama gücü zaman serilerini göstermektedir. BPIHuk söz konusu dönemde iktidar partisinin meclis içerisindeki oylama gücü % 60 lar seviyesinde seyretmektedir. Dönem içerisindeki ana muhalefet partisinin NBI değeri ise (BPI- Muh) %10-20 seviyelerindedir. Grafik 2 de Doğru Yol Partisinin (DYP) kurucu ve iktidar olduğu dönemdeki VII. Demirel, I., II. ve III. Çiller hükümetleri dönemindeki güç dağılımları resmedilmektedir. Dönem içerisindeki koalisyonların oylama gücünü gösteren BPIHuk değeri % seviyelerindedir. BPILid değeri, bu dönemde hükümetlerdeki kurucu parti olan DYP için % 40 lar düzeyindedir. III. Çiller Hükümetinden sonra kurulan ve yaklaşık üç ay görev yapan II. Yılmaz Hükümetinin BPIHuk değeri % 50 ler seviyesinde, BPILid değeri ise ortalama % 18 dir. Dönem içerisinde, ana muhalefet partisinin oylama gücü değeri ise (BPIMuh) ortalama % 27 dir. Grafik 1. II. Özal, Akbulut ve I. Yılmaz Hükümetleri Dönemi Meclis Güç Dağılımı BPIHuk BPIMuh

14 14 Amme Đdaresi Dergisi, Cilt 46 Sayı 3 Grafik 2. VII. Demirel, I., II. ve III. Çiller Hükümetleri Dönemi Meclis Güç Dağılımı BPIHuk BPILid BPIMuh Grafik 3 de Erbakan Hükümetinin güç dağılımları gösterilmiştir. Refah Partisi (RP) ve DYP toplam sandalye dağılımları dikkate alınarak hesaplanan BPI- Huk değeri yaklaşık % 50 ler düzeyindedir. Hükümeti kurmakla görevli RP nin oylama gücü değeri % 25-30, ana muhalefet partisinin (BPIMuh) oylama gücü değeri ise % düzeylerindedir. Grafik 3. Erbakan Hükümeti Dönemi Meclis Güç Dağılımı BPIHuk BPILid BPIMuh Grafik 4 de, III. Yılmaz Hükümetindeki kurucu parti olan ANAP ve koalisyon ortaklarının güç dağılımları resmedilmiştir. Hükümetin söz konusu dönem-

15 Oylama Gücü ve Türkiye Büyük Millet Meclisi nin Oylama Güç Đndekslerinin Ölçümü: de oylama gücü değeri % seviyelerinde, ana muhalefet partisi (BPIMuh) ve ANAP nin oylama gücü değeri (BPILid) % seviyelerindedir. Grafik 5 de VI. ve V. Ecevit hükümetlerinde kurucu parti olan Demokratik Sol Parti nin (DSP), ana muhalefet partisi (BPIMuh) ve ilgili hükümetin oylama gücü değerleri resmedilmiştir. Hükümetteki partilerin toplam sandalye sayıları temelinde hesaplanmış BPIHuk değeri % düzeylerinde, hükümeti kurmakla görevli olan DSP nin (BPILid) ve ana muhalefet partisinin oylama gücü değeri (BPIMuh) ise % düzeyindedir. Grafik 4. III. Yılmaz Hükümeti Dönemi Meclis Güç Dağılımı BPIHuk BPILid BPIMuh Grafik 5. VI. ve V. Ecevit Hükümetleri Dönemi Meclis Güç Dağılımı BPIHuk BPILid BPIMuh

16 16 Amme Đdaresi Dergisi, Cilt 46 Sayı 3 V. Ecevit Hükümetinden sonra kurulan ve yaklaşık dört ay görev yapan Gül Hükümetinin BPIHuk ve BPILid değerleri % 60 seviyesindedir. Dönem içerisinde, ana muhalefet partisinin oylama gücü değeri ise (BPIMuh) ortalama % 20 dir. Grafik 6 da, I. ve II. Erdoğan Hükümetlerinde iktidar partisi olan Adalet ve Kalkınma Partisi (AKP) ve ana muhalefet partisi (CHP) için hesaplanan zaman serileri gösterilmektedir. BPIHuk, iktidar partisinin meclis içerisindeki oylama gücünün % seviyesinde olduğunu göstermektedir. Ana muhalefet partisinin NBI değeri ise (BPIMuh) yaklaşık % 0-20 düzeyindedir. Grafik 6. I. ve II. Erdoğan Hükümeti Dönemi Meclis Güç Dağılımı BPIHuk BPIMuh Grafik 7, 1987 ve 2011 yılları arasındaki iktidar partilerini ve hükümetlerdeki kurucu partilerin kaliteli oy çokluğuna göre hesaplanarak zaman serisi haline getirilen NBI değerlerini göstermektedir. Kurucu partiler birbirleriyle karşılaştırıldıklarında ANAP ve AKP yılları arasındaki kurulan hükümetlerde en fazla güce sahip partilerdir. Bu iki parti TBMM de iktidardaki görev sürelerince, karar alma sürecinde en fazla etkiye sahip partidir. Koalisyonlarla meclisteki görev süresini dolduran DYP nin NBI değeri azalan bir seyir izlemektedir. Meclise girdiği ilk yıllarda %10 luk güce sahip RP, 1996 daki DYP ile kurmuş olduğu koalisyon döneminde gücünü % 30 lara kadar çıkarmıştır. Kapatıldıktan sonra FP daha sonra da Saadet Partisi olarak varlığını sürdüren RP nin de indeks değerleri gittikçe azalmış, AKP iktidarıyla birlikte sıfır olmuştur. V. Ecevit Hükümetini kuran DSP, 2003 seçimlerine kadar oylama gücünü % 30 lara kadar yükseltmiş, AKP iktidarıyla gücü sıfıra yaklaşmıştır.

17 Oylama Gücü ve Türkiye Büyük Millet Meclisi nin Oylama Güç Đndekslerinin Ölçümü: Grafik Yılları Arası Hükümet Kurucu Parti Güç Dağılımı ANAP DYP RP(FP) DSP AKP Grafik 8, TBMM de, 1987 ve 2011 yılları arasındaki koalisyon partilerinden, SHP ve CHP sağ kanat koalisyonlarda, DTP (BDP) ise sol kanat koalisyonlarda görev almış partilerdir. 18 Şubat 1995 tarihinde CHP ile birleşen SHP nin gücü bu tarihe kadar % 5 civarında seyrederken, 1999 yılında yapılan seçimlere kadar CHP nin oylama gücü yaklaşık % 12 seviyelerine ulaşmıştır. CHP nin gücü AKP iktidarıyla artarak % 18 seviyelerine kadar ulaşmıştır. AKP ile karşılaştırıldığında, TBMM de CHP nin muhalefet gücü olarak, karar alma üzerinde herhangi bir etkiye sahip olmadığı ileri sürülebilir. Grafik Yılları Arası Sol Kanat Koalisyon Hükümetleri Güç Dağılımı SHP CHP HEP(BDP)

18 18 Amme Đdaresi Dergisi, Cilt 46 Sayı 3 Grafik Yılları Arası Sağ Kanat Koalisyon Hükümetleri Güç Dağılımı MHP BAĞIMSIZ Grafik 9, yılları arasında, TBMM de kurulan koalisyonlarda sağ parti kanadında yer alan MHP ve Bağımsız partilerin sahip oldukları oylama güç değerlerinin seyrini temsil etmektedir. V. Ecevit Hükümeti ne kadar MHP nin oylama gücü değerleri % 1 ile % 5 arasında yer almıştır. V. Ecevit Hükümeti nde oylama gücü % 25 lere kadar ulaşan MHP, AKP iktidarıyla birlikte gücünü % 18 e düşürmüştür. TBMM deki bağımsız milletvekillerindeki ani düşüş ve artışın nedeni ise parti kapatmaları, parti birleşimleri ve milletvekili transferleridir. Çalışmada yararlanılan oylama gücü göstergeleri ve sözkonusu dönemde milletvekili hareketliliği ekler kısmında tablolar halinde özetlenmiştir. SO UÇ Bu çalışmada, oylama gücü ve kavramlarının kapsamı, önemi, tarihi gelişimi ve oylama gücü indeksleriyle birlikte, yılları arasında literatürde de sıkça kullanılan Normalize Edilmiş Banzhaf Đndeksiyle (NBI), TBMM de iktidar partileri ve koalisyonların oylama gücü değeri hesaplanmıştır den günümüze kadar günlük milletvekili hareketliliği temelinde hesaplanan bu değerler zaman serisi haline dönüştürülerek, tablolar ve grafikler halinde raporlanmıştır. Çalışma temel olarak, günümüze kadar TBMM de seçim sonrasında meydana gelen meclis aritmetiği temelinde, oylama gücü ölçüm değerlerini özetlemektedir. Söz konusu dönemde, kurucu partiler karşılaştırıldığında, ANAP ve AKP nin en fazla oylama gücüne sahip olan iki parti olduğu görülmektedir. Etki gücü ve oransal güç açısından değerlendirildiğinde,

19 Oylama Gücü ve Türkiye Büyük Millet Meclisi nin Oylama Güç Đndekslerinin Ölçümü: partilerin meclisteki karar alma sürecinde en fazla etkiye sahip oldukları ifade edilebilir. Koalisyonlarla görev sürecini tamamlayan DYP nin oylama gücü değerinin gittikçe azalan bir seyir izlediği tespit edilmiştir. Siyasi sürecine % 10 luk bir güçle girmiş olan RP, gücünü % 30 lara kadar yükseltmiştir. Kapatıldıktan sonra FP ve daha sonra da Saadet Partisi olarak varlığını sürdüren RP, gücünü AKP iktidarıyla tamamen kaybetmiştir. Benzer şekilde, oylama gücü değerini % 30 lara kadar yükseltmiş olan DSP de AKP iktidarıyla gücünü yitirmiştir. Ana muhalefet partileri değerlendirildiğinde, en fazla oylama gücü değerine sahip olan CHP, AKP iktidarıyla güç değerini % 18 seviyelerine çıkarmayı başarmıştır. Buna rağmen, AKP iktidarı ile karşılaştırıldığında, TBMM de CHP nin muhalefet gücü olarak, karar alma üzerinde herhangi bir etkiye sahip olmadığı ileri sürülebilir. Türkiye de siyasi partilerin ve hükümetlerin oylama gücü değerlerine bakıldığında, genel olarak, bazı önemli sapmaların ve iniş çıkışların olduğu görülmektedir. Bunların temelinde politik sürece dışardan yapılan müdahaleler ve politik sürecin iç seyrindeki değişikliklerin olduğu belirtilebilir. Nitekim seçim dönemlerinde siyasi partilerin ve hükümetlerin oylama gücü değerlerinin ani iniş ve çıkışlar göstermesi politik sürecin iç seyrindeki hareketlenmelerin sonucu; parti kapatmalarının oylama gücünde önemli sapmalar meydana getirmesi ise dışardan yapılan müdahalelere örnek olarak gösterilebilir. Oylama gücü, karar mekanizmalarında alınacak herhangi bir kararı etkileme gücü olarak düşünüldüğünde, politik ve ekonomik açıdan doğrudan günlük yaşamı etkiler. Literatürde de oylama gücü ve oylama gücünün politik, ekonomik ve sosyal etkileri üzerine bir çok çalışma vardır. Bu doğrultuda hazırlanan çalışmanın temel iki amacı bulunmaktadır. Çalışmanın birinci amacı, oylama gücü kavramını ve oylama gücü indekslerini Türkçe literatüre kazandırmaktır. Çalışmanın ikinci amacı ise, oylama gücü indeks değerlerinin sosyo-politik ve ekonomik etkilerini inceleyecek olan sosyal bilimciler için ön kaynak sunmaktır. KAY AKÇA Akşin, Sina (Ed.) - Tanör, Bülent - Boratav, Korkut - (2005), Türkiye Tarihi 5: Bugünkü Türkiye , Cem Yayınevi, Đstanbul. Aleskerov, Fuad - Ersel, Hasan - Sabuncu, Yavuz (1999), Seçimden Koalisyona Siyasal Karar Alma, Yapı Kredi Yayınları-1. Basım, Đstanbul. Aleskerov, Fuad - Ersel, Hasan - Sabuncu, Yavuz (2000), Power and Coalitional Stability in the Turkish Parliament, , Turkish Studies, Vol. 1 No:2 p Aleskerov, Fuad -Ersel, Hasan - Sabuncu, Yavuz (2010), Seçimden Koalisyona Siyasal Karar Alma, Efil Yayınevi-2. Basım, Ankara.

20 20 Amme Đdaresi Dergisi, Cilt 46 Sayı 3 Algaba, E.- Bilbao, J.M.- Garcia, Fernandez, J.R.-Lopez, J.J. (2003), Computing Power Indices in Weighted Multiple Majority Games, Mathematical Social Sciences, Vol. 46, p Banzhaf, John F. (1965), Weighted Voting Doesn t Work: A Mathematical Analysis, Rutgers Law Review, Vol. 19, p Banzhaf, John F. (1966), Multi-Member Electoral Disticts- Do They Violate the one man, one vote Principle, Yale Law Journal, Vol. 75, p Banzhaf, John F. (1968), One Man, Votes: A Mathematical Analysis of The Electoral College, Villanova Law Review, Vol. 13, p Barry, Brian (1980a), Is it Better to be Powerful or Lucky? : Part I, Political Studies, Vol. 28, p Barry, Brian (1980b), Is it Better to be Powerful or Lucky? : Part II, Political Studies, Vol. 28, p Bakırtaş, Đbrahim -Koyuncu, Cüneyt (2005), Türk Sermaye Piyasası Üzerinde Politik Olayların Etkisi, Đktisat, Đşletme ve Finans, Sayı: 234, p Bakırtaş, Đbrahim -Koyuncu, Cüneyt (2009), The Effect of Goverment s Power of Influence in Political Decision Making Process on Financial Indicators: The Case of Turkey, Anadolu International Conference in Economics, p Bakırtaş, Đbrahim -Koyuncu, Cüneyt (2010), The Relations between Voting Power and Stock Exchange Market: The Case of Turkey, International Research Journal of Finance and Economics, Vol. 23, p Brams, Steven J.-Affuso, Paul J. (1976), Power and Size: A New Paradox, Theory and Decision, Vol. 7, p Coleman, James S. (1970), The Benefits of Coalition, Public Choice, Vol. 6, p Coleman, James S. (1971), Control of Collectivities and the Power of a Collectivity to Act, Rand Paper, P-3902, s Coleman, James S. (1973), Loss of Power, Social Choice, Vol. 38, p Deegan, John-Packel, Edward W. (1978), A New Index of Power For Simple n-person Games, International Journal of Game Theory, International Journal of Game Theory, Vol. 7, p Deegan, John-Packel, Edward W. (1980), An Axiomatic Family of Power Indices for Simple n-person Games, Public Choice, Vol. 35, p Dubey, Pradeep-Shapley, Lloyd S. (1979), Mathematical Properties of The Banzhaf Power Index, Mathematics of Operations Research, Vol. 4, p Edelman, Paul H. (1997), A Note On Voting, Mathematical Social Sciences, Vol. 34, p Felsenthal, Dan S.-Machover, Moshé (1998), The Measurement of Voting Power, Edward Elgar Publishing, Cheltenham.