SEÇİLMİŞ GÖSTERGELERLE İSTANBUL 2013 TÜRKİYE İSTATİSTİK KURUMU

Transkript

1 SEÇİLMİŞ GÖSTERGELERLE İSTANBUL 2013 TÜRKİYE İSTATİSTİK KURUMU

2 TÜRKİYE İSTATİSTİK KURUMU SEÇİLMİŞ GÖSTERGELERLE İSTANBUL 2013 TÜRKİYE İSTATİSTİK KURUMU

3 SEÇİLMİŞ GÖSTERGELERLE 2013 İSTANBUL İstatistiki veri ve bilgi istekleri için Bilgi Dağıtım Grubu Tel: + (312) Faks: + (312) Yayın istekleri için Döner Sermaye İşletmesi Tel: + (312) Faks: + (312) Yayın içeriğine yönelik sorularınız için TÜİK İstanbul Bölge Müdürlüğü Tel: + (212) Strl. Faks: + (212) İnternet E-posta bilgi@tuik.gov.tr Yayın No 4182 ISSN Bu yayınla ilgili ortaya çıkabilecek düzeltmeler Kurum web sayfasında verilecektir. Türkiye İstatistik Kurumu Yücetepe Mah. Necatibey Cad. No: Çankaya-ANKARA / TÜRKİYE Bu yayının 5846 Sayılı Fikir ve Sanat Eserleri Kanunu na göre her hakkı Türkiye İstatistik Kurumu Başkanlığına aittir. Gerçek veya tüzel kişiler tarafından izinsiz çoğaltılamaz ve dağıtılamaz. ISBN Türkiye İstatistik Kurumu Matbaası, Ankara Tel: +(0312) * Faks: +(0312) Eylül 2014 MTB: Adet

4 Önsöz ÖNSÖZ Türkiye İstatistik Kurumu, ülkemizin ekonomik, sosyal, demografik ve kültürel yap s ile ilgili idari kay t, say m ve araşt rmalardan elde ettiği bilgileri, başta kamu kurum ve kuruluşlar ve araşt rmac lar olmak üzere kamuoyunun kullan m na sunmaktad r. Yay nlar, tutarl l k, zamanl l k, şeffafl k ve gizlilik ilkeleri çerçevesinde kaliteli veri üretimi ve hizmet sunumu ilkelerine göre haz rlanmaktad r. Dünyada ve ülkemizde istatistiki bilgiye duyulan ihtiyac n her geçen gün artmas na paralel olarak, üretilen istatistiklerin iyileştirilmesi, geliştirilmesi, bölgesel istatistiklerin toplanmas, bölgelerin sosyo-ekonomik analizlerinin yap lmas, bölgesel politikalar n çerçevesinin belirlenmesi ve Avrupa Birliği Bölgesel İstatistik Sistemi ne uygun karş laşt r labilir istatistiki veri taban oluşturulmas amac yla, ülke genelinde İstatistiki Bölge Birimleri S n flamas (İBBS) tan mlanm ş, bu kapsamda Kurumumuzun Bölge Teşkilatlar n n güçlendirilmesi ve daha fonksiyonel hale getirilmesi için gereken altyap kurulmuştur. Yerel düzeyde kalk nma projeleri üretildikçe, veriye olan talep de artacakt r. Bu yay nda yer alan bölgesel veriler İBBS ye göre s n fland r lm şt r. Bölgesel düzeyde ayr nt l verilerin üretilmesi, kay tlara dayal verilerin geliştirilmesine bağl d r. Ulusal kay t sisteminin güncel olarak sürdürülmesi için TÜİK taraf ndan yürütülen faaliyetler devam etmektedir. Bölgesel düzeyde veri talebinin yüksekliği göz önünde bulundurularak haz rlanan bu yay n, değişik zamanlarda yay nlanan resmi istatistikler bir araya getirilerek, her aşamadaki karar al c ve kullan c lara kolayl k ve zaman tasarrufu sağlayacakt r. Ayn zamanda bölge yöneticilerinin verdikleri hizmetteki gelişmeleri ve eksiklikleri tespit etmek amac yla, üretilen verileri göstergelere dönüştürerek karar almada kolayl k sağlayacak, İBBS ye göre İstanbul ilinin bilgilerini içermektedir. Ayr ca yay nda, kullan c lar n karş laşt rma yapabilmelerini sağlamak üzere TR10 (İstanbul) 2. Düzeyde bölge biriminin göstergelerine de yer verilmektedir. Yay n n tüm kullan c lara kolayl k sağlamas n ve faydal olmas n dilerim. Birol AYDEMİR Başkan Birol AYDEMİR Başkan III

5 İçindekiler İÇİNDEKİLER Sayfa Önsöz İçindekiler Aç klama Genel Bilgiler III V IX XI 1. Temel Göstergeler 1 İBBS 2. düzey Grafik 1.1 Kişi baş na gayri safi katma değer, TÜFE-Bir önceki y l n ayn ay na göre değişim oran (%), Çal şan say lar n n Türkiye toplam içindeki pay, Maaş ve ücretlerin Türkiye toplam içindeki pay, Tablo 1.1 İBBS 2. düzey (26 bölge) kişi baş na gayri safi katma değer, İBBS 2. düzey (26 bölge) TÜFE göstergeleri İBBS 2. düzey (26 bölge) sanayi ve hizmetler sektörü göstergeleri, İBBS 3. düzey Grafik 1.5 Nüfus, İl ve ilçe merkezleri, belde ve köyler nüfusunun toplam nüfus içindeki oran, Nüfus yoğunluğu, Y ll k nüfus art ş h z, Toplam yaş bağ ml l k oran, Net göç h z, Kaba evlenme h z, Kaba doğum h z, Bebek ölüm h z, İthalat, İhracat, Yüz bin kişi baş na düşen hastane yatak say s, Öğretmen baş na düşen öğrenci say s (ilkokul), 2013/' İlkokulda net okullaşma oran, 2013/' Ortaöğretimde (lise) net okullaşma oran, 2013/' Bitkisel üretim değeri, Canl hayvanlar değeri, İşsizlik oran, İstihdam oran, Kişi baş na toplam elektrik tüketimi, Belediyelerde kişi baş na çekilen günlük su miktar, Bin kişi baş na otomobil say s, Onbin araç baş na kaza say s, Is tma sistemi kat kaloriferi olan hanehalk oran, İllere göre mutluluk düzeyi, İllere göre umut düzeyi, Tablo 1.4 İBBS 3. düzey (81 il) nüfus ve göç göstergeleri, İBBS 3. düzey (81 il) demografi göstergeleri, İBBS 3. düzey (81 il) d ş ticaret göstergeleri, V

6 İçindekiler 1.7 İBBS 3. düzey (81 il) sağl k göstergeleri, İBBS 3. düzey (81 il) eğitim göstergeleri, 2013/' İBBS 3. düzey (81 il) tar m göstergeleri, İBBS 3. düzey (81 il) işgücü göstergeleri, İBBS 3. düzey (81 il) elektrik tüketim göstergeleri, İBBS 3. düzey (81 il) çevre göstergeleri, İBBS 3. düzey (81 il) ulaşt rma göstergeleri, İBBS 3. düzey (81 il) nüfus ve konut araşt rmas göstergeleri, İBBS 3. düzey (81 il) konut sat ş göstergeleri, İBBS 3. düzey (81 il) mutluluk düzeyi, İBBS 3. düzey (81 il) umut düzeyi, Ekonomik ve Sosyal Yap 72 Tablo 2.1. Nüfus ve Demografi İl ve ilçe merkezleri ile belde ve köyler nüfusu, İlçe, belediye ve köy say s, Yaş grubu ve cinsiyete göre nüfus, Yasal medeni durum ve cinsiyete göre nüfus (15 ve daha yukar yaştaki nüfus), Okuma yazma durumu ve cinsiyete göre nüfus (6 ve daha yukar yaştaki nüfus), Bitirilen eğitim düzeyi ve cinsiyete göre nüfus (15 ve daha yukar yaştaki nüfus), İllerin ald ğ göç, verdiği göç, net göç ve net göç h z, Annenin yaş grubuna göre doğumlar, Cinsiyete göre doğumlar, Ortalama evlenme yaş ve ortalama ilk evlenme yaş, Yaş grubuna göre evlenmeler, Yaş grubuna göre boşanmalar, Evlilik süresine göre boşanmalar, Yaş grubuna göre ölümler, Daimi ikametgaha göre seçilmiş ölüm nedenlerinin dağ l m, Yaş grubu ve cinsiyete göre intiharlar, İlçelere göre il ve ilçe merkezleri ile belde ve köyler nüfusu, İlçe, yaş grubu ve cinsiyete göre nüfus, İlçe, okuma yazma durumu ve cinsiyete göre nüfus ( 6 +yaş ), İlçe, bitirilen eğitim düzeyi ve cinsiyete göre nüfus ( 15 +yaş ), İlçe, yasal medeni durum ve cinsiyete göre nüfus (15+ yaş), İlçelere göre ortalama hanehalk büyüklüğü, İkamet edilen ilçeye göre nüfusa kay tl olunan il, İlçe ve cinsiyete göre doğumlar, İlçe, cinsiyet ve yaş grubuna göre evlenmeler, İlçe ve cinsiyete göre ölümler, İlçe, cinsiyet ve yaş grubuna göre ölümler, İlçe ve cinsiyete göre intiharlar, Milli Gelir Sayfa Cari fiyatlarla bölgesel gayrisafi katma değer (iktisadi faaliyet kollar na göre temel fiyatlarla), Fiyat ve Endeksler Tüketici fiyatlar değişim oranlar (2003=100), D ş Ticaret Ekonomik faaliyetlere göre ihracat (ISIC, Rev.3), Ekonomik faaliyetlere göre ithalat (ISIC, Rev.3), VI

7 İçindekiler Sayfa 2.5. İş İstatistikleri İş kay tlar na göre girişim say s, Mali arac kuruluş istatistikleri, İnşaat Kullanma amac na göre yap lacak yeni ve ilave yap lar, (Yap ruhsatlar na göre), Kullanma amac na göre tamamen veya k smen biten yeni ve ilave yap lar, (Yap kullanma izin belgelerine göre), Enerji Kullan m yerlerine göre elektrik tüketimi, Ulaşt rma Motorlu kara taş tlar, Y l içinde devri yap lan motorlu kara taş t say s, Trafik kazalar, Yol uzunluklar, Kullan lan yak t türüne göre motorlu kara taş t say s, Hava meydanlar nda iniş-kalk ş yapan uçak say s ile iç ve d ş hatlarda taş ma, Eğitim Eğitim seviyesine göre okul, öğretmen ve öğrenci say lar, 2009/' /' Öğretmen baş na düşen öğrenci say s, 2009/' /' Yükseköğretim kurumlar nda kendi biriminde görevli öğretim eleman say s, 2008/' /' Yükseköğretim kurumlar nda önlisans ve lisans düzeyinde öğrenci say lar, 2008/' /' Sağl k Hastane ve yatak say s, Sağl k personeli say s, İşgücü Kurumsal olmayan nüfusun y llara göre işgücü durumu (15+ yaş), İstihdam edilenlerin sektörel dağ l m (15+ yaş), İş arama süresine göre işsizler (15+ yaş), Eğitim durumuna göre işgücü, işsiz, istihdam durumu (15+ yaş), İstihdam edilenlerin y llara göre işteki durumu (15+ yaş), İşgücüne dahil olmayanlar n y llara göre işgücüne dahil olmama nedenleri (15+ yaş), Tar m Tar m alan kullan m, Tah llar ve diğer bitkisel ürünlerin hasat edilen alan, Tah llar ve diğer bitkisel ürünlerin üretim miktarlar, Sebzelerin üretim miktarlar, Meyvelerin üretim miktarlar, Seçilmiş ürünlerde örtü alt sebze ve meyve üretim miktarlar, Niteliklerine göre örtü alt tar m alanlar, Organik bitkisel üretim (geçiş süreci dahil), Canl hayvanlar, Süt ve bal üretimi, Tar msal üretim değeri, VII

8 İçindekiler Seçilmiş tar msal alet ve makine say lar, İlçelere göre tar m alan kullan m, İlçelere göre seçilmiş tah l ve diğer bitkisel ürünlerin üretimi, İlçelere göre seçilmiş sebze ürünleri üretimi, İlçelere göre seçilmiş meyve ürünleri üretimi, İlçelere göre seçilmiş örtü alt ürünlerin üretimi, İlçelere ve niteliklerine göre örtü alt tar m alanlar, İlçelere göre seçilmiş tar msal alet ve makineler, İlçelere göre hayvansal üretim, Çevre Belediye su istatistikleri, Belediye at ksu istatistikleri, Belediye at k istatistikleri, Belediyelerin çevresel harcamalar, İçme ve kullanma suyu şebekesi ve ar tma tesisi ile hizmet verilen belediye say s ve nüfusu, Kaynaklar na göre belediyeler taraf ndan içme ve kullanma suyu şebekesi ile dağ t lmak üzere çekilen su miktar, Belediyelerin içme ve kullanma suyu ar tma tesisi mevcut durumu, Kanalizasyon şebekesi ve ar tma tesisi ile hizmet verilen belediye say lar ve nüfusu, Al c ortamlar na göre kanalizasyon şebekesinden deşarj edilen at ksu miktar, At ksu ar tma tesisleri, Bertaraf yöntemine göre belediye at k miktar, İlçelere göre belediyelerin çevresel harcamalar, Turizm Giriş, ç k ş kap lar n n bağl olduğu il ve ulaş m yoluna göre giriş ve ç k ş yapan vatandaşlar, Giriş, ç k ş kap lar n n bağl olduğu il ve ulaş m yoluna göre giriş ve ç k ş yapan yabanc lar, Kültür Halk kütüphanesi, kitap ve yararlanma say s, Sinema salonu, gösteri ve seyirci say s, Tiyatro salonu, gösteri ve seyirci say s, 2007/' /' Seçim Milletvekili genel seçimi, seçmen ve oy bilgileri, Yaş ve cinsiyete göre seçmen profili, İlçelere göre milletvekili genel seçimi sonucu, Adalet Türlerine göre ceza infaz kurumu say s, Suçun işlendiği yerleşim yeri ve eğitim durumuna göre ceza infaz kurumuna giren hükümlüler, Suçun işlendiği yerleşim yeri ve suç türüne göre ceza infaz kurumuna giren hükümlüler, Geliş nedenine göre güvenlik birimine gelen veya getirilen çocuklar, İsnat edilen suç türüne göre güvenlik birimine gelen veya getirilen çocuklar, Hanehalk Tüketim Harcamalar Harcama türlerine göre hanehalk tüketim harcamas n n dağ l m, Ek 1. Veri kaynaklar İlgili bilgilere ulaşmak için Sayfa VIII

9 Açıklama AÇIKLAMA 1. Giriş Bölgesel düzeyde kullan c talebi dikkate al narak seçilen belirli değişken ve göstergelerden oluşan bu çal şma, kullan c lar n bölgesel veriye daha kolay ulaşabilmesi amac yla haz rlanm şt r. Ayr ca grafiklerle verinin daha kolay anlaş labilmesi amaçlanm şt r. 2. Kapsam En fazla mevcut son beş referans dönem verileri içerilmektedir. TR10 2. düzey bölgesi ve TR düzey ili olan İstanbul un yan nda, İBBS 2. düzey (26 bölge) ve İBBS 3. düzey (81 il) göstergeleri kapsanmaktad r. Verilerin son güncelleme tarihi 01/07/2014 tür. 3. Veri Kaynaklar Verilerin önemli bir k sm Türkiye İstatistik Kurumunun çal şmalar ya da ilgili kurumlarla yap lan işbirliği ile elde edilmiştir. Bir bölümü ise ilgili kurumlar n yay nlar ndan olduğu gibi al nm şt r. İlk k s mda bu verilerden yararlan larak göstergeler hesaplanm şt r. 4. S n flamalar Bölgesel istatistiklerin toplanmas, geliştirilmesi, bölgelerin sosyo-ekonomik analizlerinin yap lmas, bölgesel politikalar n belirlenmesi ve Avrupa Birliği Bölgesel İstatistik Sistemi ne uygun, karş laşt r labilir istatistiki veri taban oluşturulmas amac yla ülke çap nda İstatistiki Bölge Birimleri S n flamas tan mlanm şt r. Bu s n flamada iller 3. Düzey olarak tan mlanm ş; ekonomik, sosyal ve coğrafi yönden benzerlik gösteren komşu iller ise bölgesel kalk nma planlar ve nüfus büyüklükleri de dikkate al narak 1. Düzey ve 2. Düzey olarak grupland r lmak suretiyle hiyerarşik İstatistiki Bölge Birimleri S n flamas yap lm şt r. Buna göre: 1. Düzey: 2. Düzey Bölge Birimlerinin grupland r lmas sonucu tan mlanm ş olup, 12 adettir. 2. Düzey: 3. Düzeydeki komşu illerin grupland r lmas sonucu tan mlanm ş olup, 26 adettir. 3. Düzey: İl düzeyinde 81 adet İstatistiki Bölge Birimi yer almaktad r. Her il bir İstatistiki Bölge Birimini tan mlamaktad r. S n flamaya ilişkin ayr nt l bilgi İstatistiki Bölge Birimleri S n flamas tablosunda verilmektedir. Simge ve K saltmalar NACE Avrupa Topluluğu nda Ekonomik Faaliyetlerin İstatistiki S n flamas... Bilgi elde edilememiştir - Bilgi yoktur * Bilgi geçicidir c Gizli veri 0 Kullan lan birimin yar s ndan azd r TL Türk Liras $ ABD Dolar İBBS İstatistiki Bölge Birimleri S n flamas TÜFE Tüketici Fiyat Endeksi GSKD Gayri Safi Katma Değer 2012/ 13 01/10/2012 ile 31/09/2013 aras ndaki öğrenim dönemi 2010/ da başlayan ve 2011 de biten tiyatro sezon y l ISIC Rev.3 Tüm Ekonomik Faaliyetlerin Uluslararas Standart Sanayi S n flamas CPA Faaliyetlere Göre Ürünlerin İstatistiki S n flamas MWh watt saate eşdeğer enerji birimi KWh watt saate eşdeğer enerji birimi IX

10 Açıklama İstatistiki Bölge Birimleri S n flamas (İBBS) 1. Düzey 2. Düzey 3. Düzey 1. Düzey 2. Düzey 3. Düzey TR Türkiye TR1 İstanbul TR10 İstanbul TR100 İstanbul (Zonguldak, TR811 Zonguldak (Tekirdağ, TR211 Tekirdağ TR81 Karabük, TR812 Karabük TR21 Edirne, TR212 Edirne Bart n) TR813 Bart n TR2 Bat K rklareli ) TR213 K rklareli Bat (Kastamonu, TR821 Kastamonu Marmara ( Bal kesir, TR221 Bal kesir TR82 Çank r, TR822 Çank r TR22 Çanakkale ) TR222 Çanakkale TR8 Karadeniz Sinop) TR823 Sinop TR31 (İzmir) TR310 İzmir (Samsun, TR831 Samsun (Ayd n, TR321 Ayd n Tokat, TR832 Tokat TR32 Denizli, TR322 Denizli TR83 Çorum, TR833 Çorum Muğla) TR323 Muğla Amasya) TR834 Amasya TR3 Ege (Manisa, TR331 Manisa (Trabzon TR901 Trabzon Afyonkarahisar, TR332 Afyonkarahisar Ordu, TR902 Ordu TR33 Kütahya, TR333 Kütahya Doğu Giresun, TR903 Giresun Uşak) TR334 Uşak TR9 Karadeniz TR90 Rize, TR904 Rize (Bursa, TR411 Bursa Artvin, TR905 Artvin TR41 Eskişehir, TR412 Eskişehir Gümüşhane) TR906 Gümüşhane Bilecik ) TR413 Bilecik (Erzurum, TRA11 Erzurum Doğu ( Kocaeli, TR421 Kocaeli TRA1 Erzincan, TRA12 Erzincan TR4 Marmara Sakarya, TR422 Sakarya Bayburt ) TRA13 Bayburt TR42 Düzce TR423 Düzce TRA Kuzeydoğu (Ağr, TRA21 Ağr Bolu, TR424 Bolu Anadolu Kars, TRA22 Kars Yalova ) TR425 Yalova TRA2 Iğd r, TRA23 Iğd r Bat TR51 ( Ankara) TR510 Ankara Ardahan ) TRA24 Ardahan TR5 Anadolu ( Konya, TR521 Konya (Malatya, TRB11 Malatya TR52 Karaman) TR522 Karaman Elaz ğ, TRB12 Elaz ğ TRB1 ( Antalya, TR611 Antalya Bingöl, TRB13 Bingöl TR61 Isparta, TR612 Isparta Ortadoğu Tunceli ) TRB14 Tunceli TRB Burdur) TR613 Burdur Anadolu (Van, TRB21 Van TR62 (Adana, TR621 Adana Muş, TRB22 Muş TR6 Akdeniz Mersin) TR622 Mersin TRB2 Bitlis, TRB23 Bitlis TR63 (Hatay, TR631 Hatay Hakkari ) TRB24 Hakkari Kahramanmaraş TR632 Kahramanmaraş (Gaziantep, TRC11 Gaziantep Osmaniye) TR633 Osmaniye TRC1 Ad yaman, TRC12 Ad yaman TR71 (K r kkale, TR711 K r kkale Kilis ) TRC13 Kilis Aksaray, TR712 Aksaray (Şanl urfa, TRC21 Şanl urfa Niğde, TR713 Niğde TRC Güneydoğu TRC2 Diyarbak r ) TRC22 Diyarbak r Orta Nevşehir, TR714 Nevşehir Anadolu (Mardin, TRC31 Mardin TR7 Anadolu K rşehir) TR715 K rşehir Batman, TRC32 Batman TR72 (Kayseri, TR721 Kayseri TRC3 Ş rnak, TRC33 Ş rnak Sivas, TR722 Sivas Siirt) TRC34 Siirt Yozgat) TR723 Yozgat Toplam X

11 Genel Bilgiler GENEL BİLGİLER Tarihçe Küçükçekmece gölü civar nda bulunan Yar mburgaz mağaras nda yap lan kaz larda, insan kültürüne ait ilk izlere rastlanm şt r. Bu dönemde gölün çevresinde, Neolitik ve Kalkolitik dönem insanlar n n yaşad ğ tahmin edilmektedir. Çeşitli dönemlerde yap lan kaz larda, Dudullu yak nlar nda alt paleolitik çağa, Ağaçl yak nlar nda ise, orta paleolitik ile üst paleolitik çağa özgü aletlere rastlanm şt r. M.Ö y llar ndan itibaren başta Kad köy-fikirtepe olmak üzere, Çatalca, Dudullu, Ümraniye, Pendik, Davutpaşa, Kilyos ve Ambarl 'da yoğun bir yerleşimin başlad ğ san lmaktad r. Ama bugünkü İstanbul'un temelleri M.Ö. 7. yüzy lda at lm şt r. M.S. 4. yüzy lda imparator Constantin taraf ndan yeniden inşa edilip, başkent yap lm ş; o günden sonra da yaklaş k 16 as r boyunca Roma, Bizans ve Osmanl dönemlerinde başkentlik s fat n sürdürmüştür. Ayn zamanda imparator Constantin ile H ristiyanl ğ n merkezlerinden biri olan İstanbul, 1453 y l nda Fatih Sultan Mehmet taraf ndan fethedildikten sonra da İslam dünyas n n en önemli kentlerinden biri haline gelmiştir. Roma ( ), Bizans ( ) ve Osmanl ( ) imparatorluklar na başkentlik yapan İstanbul'un ad, Osmanl devlet arşivi (Hazine-i evrak) belgelerinde Asitâne, Âsitâne-i saadet, Âsbitane-i Âliyye, Belde-i Tayyibe, Dâr- saadet, Dâr'us Saltanat, Dâr'us saltanat'il Âliye, Dâr'us Saltanat-us Seniyye, Dâr'ûl Hilâfe, Derâliye, Der-i Devlet, Der-i saadet, Dersaadet, Konstantiniyye, Konstantiniyye-i Mahrusi şeklinde geçer y llar aras nda Kanuni Sultan Süleyman yönetimindeki İstanbul, birçok değerli esere ve izleri günümüze kadar ulaşan bir kent plan na kavuşarak gelişmiştir. Bu dönemde özellikle Mimar Sinan imzal birbirinden değerli çok say da yap inşa edilmiştir. Veba salg n, yang nlar ve sellere rağmen Kanuni dönemi, İstanbul için tam bir yükseliş dönemi say lm şt r. 23 Aral k 1876'da I. Meşrutiyet ve 24 Temmuz 1908'de II. Meşrutiyet ilanlar na sahne olan ve halk aras nda Üçyüzon Depremi denilen 1894 depreminde büyük zarar gören İstanbul, bir diğer dünya imparatorluğunun sona ermesine ve I. Dünya Savaş n n bitişine şahit olmuştur. I. Dünya Savaş n n ard ndan 13 Kas m 1918 tarihinde itilaf devletleri donanmalar taraf ndan işgal edilmiştir. 24 Temmuz 1923 tarihinde Lozan Bar ş Antlaşmas ndan sonra 23 Ağustos 1923 ten itibaren düşman kuvvetleri İstanbul dan ayr lmaya başlam şt rlar. Türk Ordusu, 6 Ekim 1923 günü İstanbul a girmiştir ve 4 y l 10 ay 23 gün süren işgal böylece sona ermiştir y l nda, Cumhuriyet'in ilan edilmesiyle birlikte, İstanbul un başkent hüviyeti de sona ermiştir. Ancak, başkentin Ankara'ya taş nmas İstanbul'un önemini değiştirmemiştir. Coğrafi Durum İstanbul Boğaz, Karadeniz i, Marmara Denizi yle birleştirirken; Asya K tas yla Avrupa K tas n birbirinden ay rmakta ve İstanbul kentini de ikiye bölmektedir. İli kuzeyde Karadeniz, doğuda Kocaeli s radağlar n n yüksek tepeleri, güneyde Marmara Denizi ve bat da ise Ergene Havzas n n su ayr m çizgisi s n rlamaktad r. İl alan, idari bak mdan doğu ve güneydoğudan Kocaeli nin Gebze ve Kand ra ilçeleriyle, bat ve kuzeybat dan Tekirdağ n Çorlu, Çerkezköy ve Saray ilçelerinin yan s ra, K rklareli nin de Vize İlçesi topraklar yla çevrilidir. Türkiye topraklar n n %0,7 sini kaplayan İstanbul, nüfus varl ğ aç s ndan ülkenin en önemli ili durumundad r. İstanbul un il bütününün yer ald ğ alandaki iklim tipini, belirgin bir iklim tipi içinde değerlendirme imkân yoktur. Coğrafi konumu ve fiziki coğrafya özellikleri nedeniyle ayn enlemde yer alan birçok yerleşim yerinin ikliminden daha farkl iklim özelliklerine sahiptir. Yerküre üzerinde ekvatordan başlay p s ras yla ikişer kez yinelenen alçak ve yüksek bas nç kuşaklar içinde, İstanbul yar tropikal (subtropikal) yüksek bas nç kuşağ ile soğuk- l k bölgenin alçak bas nçlar n n ya da karasal (nemsiz) alize rüzgarlar ile ya da denizsel (nemli ve yağ şl ) bat rüzgarlar n n s n r ndad r. Yerkürenin hareketleriyle k ş ve yaz mevsimlerinde farkl iklim şartlar oluşur. İstanbul da y l boyunca üç hava tipi egemendir. Mevsimlere göre XI

12 Genel Bilgiler dört devre vard r; soğuk ve s cak devrelerle biri uzun, diğeri k sa süren iki geçiş devresi y l nda en yüksek s cakl k Haziran ve Temmuz da 40,6 ºC, en düşük s cakl k Ocak ta -6,8 ºC olmuştur. İstanbul metropoliten alan n doğal bitki örtüsü, orman, maki, psödomaki (Karadeniz iklimine uymuş, değişime uğram ş, nemli karakterli daha ağaçc l maki bitki topluluklar ) ile k y bitkilerinden meydana gelmekte; Çatalca ve Kocaeli Yar madas nda iklim şartlar na uyan bitki topluluklar kuzeyde nemli güneyde kuru türlerini geliştirmişlerdir. İstanbul ili arazisinin %4,5 ini dağlar, %69 unu plato ve yamaçlar ve %9 unu taban düzlükleri ve ovalar oluşturur. Platolar İstanbul, dünyada ender rastlanan topografyalardan birisi olan ortas ndan bir suyolu geçen ve neredeyse deniz seviyesine kadar kaz lm ş peneplen arazilere tipik bir örnek plato alan d r. İstanbul un alan n n %15 ini platolar oluşturur. İl geneli, akarsular taraf ndan derince yar lm ş olan ve vadilerin en alçak noktalar n birleştirmek suretiyle oluşturulan hayali çizgi (talveg) ile topografya yüzeyi aras ndaki yükselti fark n n m ye ulaşt ğ bu platoya Çatalca-Kocaeli Platosu ismi verilir. Ortas ndan İstanbul Boğaz gibi bir suyolu taraf ndan kesilmiş olan bu platolar, genelde aş n m sahalar na ve özellikle de aş n m yüzeylerine karş l k gelen plato yüzeylerinden ve bunlar n yamaçlar ndan meydana gelir. Ovalar İstanbul da büyük ovalar yoktur. Ova denilebilecek yerler, Akarsu vadilerinin göl veya denize yaklaşt kça genişlemesinden meydana gelmiş düzlüklerden ibarettir. Alüvyonlu topraklarla zenginleşen bu yerlerde tar m yap l r. Bunlar Karasu Vadisi, Sar su Vadisi, Çak l Deresi Vadisi, Riva Deresi Vadisi, Göksu Vadisi, Hiciv Deresi Vadisi ve Yatak Vadileridir. Akarsular Uzundere, Kilyos Deresi, K ztaş Deresi, Marmarac kdere, Değirmen Dere, K l çp nardere, Sar yer Deresi, Arapöldüren Deresi, Namazgah Deresi, Kurşunyeri Dereleri sürekli akan, Gümüşdere k ş n akan derelerdir. Diğer dereler ise, Harmanc k Dere, Caml kdere, Eski Mand ra Deresi, Garip Dere, Ayazağa Deresi, Karataş Deresi, K z lağaç Deresi, Maslak Deresi, Baltaliman Deresidir. Ayr ca Anadolu Yakas nda Ağva ve Riva Dereleri bulunmaktad r. Bentler Belgrad Orman nda, Kirazl Bent, Topuzlu Bent, Ayvant Bendi, Halide Bendi, Topuy Bendi, Sultan Mahmut Bendi gibi imparatorluk döneminde İstanbul un su ihtiyac n karş lamak amac yla yapt r lan ve tarihi değerli bentler bulunmaktad r. Bu bentlerin sular İstanbul ili su şebekesine bağlanm ş olup, günümüzde de kullan lmakta ve yarar sağlamaktad r. İstanbul ili içerisinde, elektrik enerjisi üretimi amac ile baraj kullan m bulunmamaktad r. İstanbul yüzeysel su kaynaklar ile beslenmektedir. Yağ şl mevsimlerde gelen sular baraj ve regülatörlerde toplanarak gerekli ar tma işlemlerinden sonra şehre verilmektedir. İstanbul un nüfusunun artmas ve coğrafi olarak hizmet alan n n genişlemesi sebebiyle artan su talebini karş lamak için Avrupa Yakas nda Tekirdağ a, Anadolu Yakas nda Düzce ye kadar uzanan farkl su havzalar ndan içme suyu temin edilmektedir. İstanbul un su kaynaklar aras na kat lan Melen ve Yeşilçay Sistemi nden de su al nmaktad r. Ayr ca Silivri ve Çatalca Bölgeleri nde aç lan kuyularla Büyükçekmece Baraj ndan beslenen bu bölgelerin içme suyu ihtiyac karş lanmaktad r. XII

13 Genel Bilgiler Göller Büyükçekmece Gölü: Büyükçekmece Gölü, İstanbul un bat s nda, kuzey ve bat kesimleri sazl k olan ve Marmara Denizi ne bağlanan hafif tuzlu bir lagündür y l nda inşa edilen barajla birlikte bir içme suyu rezervuar haline dönüştürülen ve su seviyesi yapay olarak yüksek tutulan, dolay s yla alan da genişletilen bu tatl su gölü, önemli bir kuş alan d r. Büyükçekmece Gölü 631,6 km 2 lik su toplama havzas yla ve yaklaş k 27,5 km 2 lik göl alan yla İstanbul a su sağlarken ayn zamanda yerel ve göçmen kuşlara yaşam ortam sunmaktad r. Büyükçekmece Gölü, içme ve kullanma suyu koruma sahas statüsünde olup, havzan n tümü kirliliğe karş koruma alt na al nm şt r. Ancak göl ekolojisini olumsuz yönde etkileyebilecek demografik ve ekonomik faaliyetler kapsam nda çeşitli tehlikeli gelişmelerin önüne geçilememiştir. Ramsar Sözleşmesi kriterlerine göre kuş türleri bak m ndan Büyükçekmece Gölü ve çevresi uluslararas öneme sahip bir sulak alan olarak belirlenmiştir. K ş bu gölde geçiren çok say da kuş bulunmaktad r. Elmabaş patka su kuşu sözü edilen kuşlardan biridir. Ayr ca bu alanda özellikle k ş n önemli say larda gümüşi mart, baharda ise küçük mart ve Akdeniz mart s görülür. Nesli tüm dünyada tehlike alt nda olan Sibirya kaz da burada k ş geçiren kuş türlerindendir. Küçükçekmece Gölü: Su toplama alan 179 km 2 olan Küçükçekmece Gölü, kuzey ucunu sazl klar n kaplad ğ 20 metre derinliğinde hafif tuzlu bir lagündür. Gölün gelgitleri ile oluşan batakl k alan kuşlar n göç yolu üzerinde çok önemli bir dinlenme ve üreme bölgesi durumundad r. Toplam alan 15 km 2 olup, koruma statüsüne sahip değildir. DSİ den elde edilen verilere göre Küçükçekmece Gölü nün Sazl dere Baraj kretine kadar olan bölümü sulak ve batakl k alanlar oluşturmaktad r. Küçükçekmece Gölü Ramsar Sözleşmesi kriterlerine uygun uluslararas öneme sahip bir sulak aland r. Alan, k ş n bahri, karabatak ve gümüşi mart dâhil olmak üzere, önemli say da (en yüksek ) su kuşu bar nd r r. Göl ayn zamanda Doğal Hayat Koruma Derneği ve Birdlife International taraf ndan Türkiye de belirlenmiş 97 Önemli Kuş Alan ndan birisidir. Terkos Gölü ve Çevresi: Su toplama alan 736,2 km 2 olan Terkos Gölü, Karadeniz e bakan tepelerinde baltal k, orman, fundal k, mera, düşük kotlar nda sulak ve kumul alanlardan oluşan geniş bir mozaiği bar nd rmaktad r. Oluşturduğu ekolojik ortam, muhtelif bitkiler için özel yaşam alan niteliğindedir. Ayn zamanda çeşitli dere bal klar n n yaşad ğ ve güzergâh olarak da göçmen kuşlar n konaklad ğ doğal ortamd r. Konu edilen alan k smen koruma alt ndad r. Terkos Gölü, Istranca Deresi (Bink l ç Deresi ya da Kanl dere) ve diğer daha küçük akarsular n Karadeniz e döküldüğü yerde yaklaş k 3 km uzunlukta ve ortalama 2-4 m (baz yerlerde 13 m) derinlikte bir kum band taraf ndan bloke edilmesiyle oluşmuştur. Bugün bu doğal sistem; göl, orman, kayal k ve kumul alanlardan geniş bir mozaiği içermektedir. Çatalca Büyükkokmuşgöl ve Küçükkokmuşgöl: Çatalca n n Dalamand ra Köyü nün Silivri-Karacaköy yolu üzerinde bulunan batakl k alan, içinde bulundurduğu 50 hektarl k Büyükkokmuşgöl ve Küçükkokmuşgöl nadir bitki türleriyle özel bir yere sahiptir. Geniş ve s ğ olan Küçükkokmuşgöl, fundal k ve baltal k orman içinde yer alan asidik bir göldür. K ş n konaklayan turna, ördek, kuğu, kaz gibi kuşlar için de önemli bir yaşam alan d r. Kamil Abduş Gölü (Tuzla Bal k Gölü): Tuzla ilçesi nde bulunan Tuzla Bal k Gölü, diğer bir ismiyle Kamil Abduş Gölü, eski Ayd nlar Liman n n iç kesiminde doğal ve k smen yapay k y kordonlar ile denizden ayr larak oluşmuş bir lagündür. Çevresinde bulunan türlü yetişme ortamlar nda yer alan yaşl, boylu, sak z ağaçlar (Pistacia atlantica) ve yer yer gruplar halinde görülen makiye özgü çal topluluklar ile güzel bir peyzaj oluşturur. K y da yer alan sazl klar ise birçok kuş türü için beslenme ve bar nma olanaklar sağlamaktad r. Tuzla Kamil Abduş Gölü, başta göç zamanlar nda olmak üzere çeşitli kuş türlerini içinde bar nd ran sahadaki tek slak aland r. Gölde y l boyunca 46 değişik tür kuş bar nmaktad r. Kuşlar n bir k sm kervan çulluğu, suna, çeltikçi gibi dünyada yok olma tehlikesindeki türlere aittir. S ğ olan Kamil Abduş Göl ü 55 cm derinliğiyle flora ve fauna aç s ndan 1. Derece Doğal Sit olarak tescil edilmiştir. İstanbul II Numaral Kültür ve Tabiat Varl klar Koruma Kurulu Karar ile rekreasyon amaçl kullan mlara tahsis edilmiştir. Kamil Abduş Gölü, lagün yap s ndayken tersanelerin kuruluşu s ras nda kuzey taraf ve daha sonra gölün güneybat s ndaki kumsal alan doldurularak sak z adas ile güneyde bulunan Köşk Tepesi buradan geçirilen yol ile bağlanm ş, yolun alt na yap lan menfezle deniz göl bağlant s devam ettirilmeye çal ş lm şt r. XIII

14 Genel Bilgiler İstanbul daki baraj gölleri ise Ömerli, Elmal, Alibey, Darl k, Samand ra (Aydos), Sazl dere ve Büyükçekmece dir. Yükseltiler (Tepeler) İstanbul ili arazisinin %4,5 ini dağlar oluşturur. Ana jeomorfolojik şekillerden biri olan dağlar, İstanbul da tepelik alanlar şeklindedir. İl genelindeki en büyük yükselti, ilin güneydoğusundaki Aydos Dağ zirvesi olup 537 m ye kadar ç kar. İstanbul il genelinde, yamaç eğimleri 45º den fazla olan ve plato yüzeyinde aniden yükselen genelde aş n mdan artakalm ş sert ve rijit kütleler (monadnoklar) dağ olarak tan mlanm şt r. Bunlar, özellikle Kocaeli yar madas nda ortaya ç karlar. Bunlar n başl calar şunlard r: 537 m lik Aydos Dağ, 438 m lik Kay ş Dağ, 442 m lik Alemdağ, 285 m lik Göz Tepe, 262 m lik Büyük Çaml ca Tepesi, 226 m lik Küçük Çaml ca Tepesi, 261 m lik Yuşa Tepesi; Avrupa yakas nda ise 233 m lik Kocataş Tepesi dir. Hatta bunlara ilave olarak, ilin güneydoğusunda yer alan Prens Adalar (İstanbul Adalar ) da birer aş n m art ğ tepe (monadnok) olup, sonradan buralar deniz basmas na uğram ş alanlard r. Bunlar n yan s ra, ülkemizde görülen ve oluşumlar na göre dağ tiplerinden olan k vr ml dağlara ve volkan konilerine İstanbul da rastlanmaz. Ancak faylanmalar sonucu oluşan k r kl dağ tan mlamas na k smen uyan ilin bat kesimde (Çatalca Masifi ya da Çatalca dağl k kütlesi gibi) birkaç alan yer al r. Tipik dağ tan mlamas na uyan alan ise ilin kuzeybat s ndaki Terkos Gölü bat s ndan itibaren kuzeybat ya doğru uzanan ve il s n rlar n aşarak K rklareli topraklar nda uzanan Istranca (Y ld z) Dağlar n n başlang c n oluşturan Paleozoik kuvarsitlerden ve kristalize kireçtaşlar ndan oluşan dağl k kesimdir. Orman Alanlar İstanbul ili orman alanlar, ,4 hektarl k bir alan üzerine kurulmuştur. İstanbul ilinin %44,4 ünü oluşturan orman alanlar İstanbul ilindeki en büyük ekosistem alan d r. İstanbul ili orman alanlar n n %58,4 ü Avrupa yakas nda, %41,6 s Anadolu yakas nda bulunmaktad r. İstanbul ilindeki orman alanlar, meşe, gürgen, kestane, hlamur, kay n, dişbudak vb. k ş n yaprak döken ağaçlar ve karaçam, sahil çam, f st k çam, k z lçam gibi her dem yeşil ağaçlardan oluşmaktad r. İstanbul ili orman alanlar n n %86 s geniş yaprakl ağaç türlerinden ve %14 ü iğne yaprakl ağaç türlerinden oluşmaktad r. Meşe, Kay n ve Gürgen, geniş yaprakl bitki örtüsü içinde bask n olan türlerdir. Kay n türleri genelde kuzey bak l yamaçlar üzerinde iyi gelişme göstermektedir. Bölgenin kuzey bölümünde alçak yükseltilerde nemli l man, geniş yaprakl ormanlar, meşe ve kay n türleri mevcuttur. Yüksek kesimlerde ve kuzey bak larda kay n ormanlar bulunmakla beraber, genelde daha az nemli, güney bak l ve düz yerlerde meşe türleri sahaya hâkimdir. Çam plantasyonu İstanbul ili ormanl k alan n %13 ünü kapsamaktad r. Karaçam ve Sahil çam bu bölgedeki belirgin türlerdir, ancak bu alanlar n yang na hassas bölgeler olduğu unutulmamal d r. Orman varl ğ n n yönetimi koru ve baltal k işletmesi olarak iki grupta toplanm şt r. Koru ormanlar nda Meşe, Kay n, Gürgen ve Çam bask n türler olarak dikkat çekmektedir. Bunlar n d ş nda Dişbudak, Ihlamur, Kestane türleri ise nadiren rastlan lmaktad r. Alemdağ Orman : Anadolu Yakas 'nda, Çekmeköy ilçesi s n rlar içinde bulunur. Çatalmeşe ve Ömerli mahalleleri aras nda yer al r. Anadolu Yakas 'nda Marmara Denizi'ne paralel yay lan yerleşimin en kuzeyinde geniş bir orman alan n n parças d r. Doğusunda Ömerli Baraj havzas, bat s nda Sultançiftliği Taşl tepe Orman vard r. Aydos Orman : Anadolu Yakas 'nda, Kartal ilçesinin en kuzeyinde yer al r. Bat da yer alan Kay şdağ Orman ve Büyükbakkalköy ormanl k alan yla birlikte bir hat oluşturur. Anadolu Yakas 'nda geçmişte bulunan güney ormanlar n n günümüze ulaşan parçalar ndan biridir. Çevresi Kartal, Pendik ve Sultanbeyli ilçelerine bağl yerleşim alanlar yla sar lm ş durumdad r. Ayhan Şahenk Sevgi Orman : Anadolu Yakas 'nda, Karadeniz k y lar yak n nda bulunan ve insan girişimiyle oluşturan bir ormand r. Kanl ca Orman Müdürlüğü'nün görev bölgesinde yaklaş k 15 hektarl k bir alanda oluşturulmaya başlanm şt r. Şile'nin Karakiraz ve Beykoz'un K l çl köyleri aras nda yer almaktad r. Belgrad Ormanlar : İstanbul'un Avrupa Yakas 'n n kuzey bölgelerini kapsar. İstanbul'un en geniş ormanl k alanlar ndand r. Kuzey'de Karadeniz'e 4,2 km kadar yak nlaş r. Doğusunda Sar yer ilçesinin, bat s nda ise Kemerburgaz' n yerleşim alanlar yla bozulmaya ve tahribata uğram şt r. İstanbul'un en XIV

15 Genel Bilgiler bilinen mesire alanlar ndand r. İçinden geçen su kaynaklar İstanbul'un içme suyu gereksiniminin büyük bölümünü karş lar. Bu akarsular üzerinde çok say da tarihî bent bulunur. İstanbul Kent Orman : Anadolu Yakas 'nda bulunan bir ormand r. Beykoz'un Yenimahalle ve Ümraniye'nin Hekimbaş semtleri aras nda yer almaktad r. Elmal Baraj k y lar na kadar yay lmaktad r. Tam ortas ndan Fatih Sultan Mehmet Köprüsü'ne bağlanan O-2 Otoyolu geçmektedir. Kay şdağ Orman : Anadolu Yakas 'nda, Ataşehir ve Maltepe ilçeleri aras nda yer al r. Çevresinde yerleşim birimleri görülür. Kay şdağ -Baş büyük-aydos orman hatt n n en bat s nda bulunur. Sevgililer Orman : Avrupa Yakas 'nda bulunan bir ormand r. Eyüp ilçesinin Pirinççi köyü ile Arnavutköy ilçesinin İstiklal mahallesi aras nda yer al r. Belgrad Ormanlar 'n n devam niteliğinde olup, Belgrad Ormanlar 'ndan Kemerburgaz-Göktürk mahalleleriyle bölünerek ayr lmaktad r. Sultançiftliği Taşl tepe Orman : Anadolu Yakas 'nda Çekmeköy ilçesi s n rlar nda bulunur. Orman askeriyenin yönetimi alt ndad r ve askerî bölge olarak korunmaktad r. Bölgedeki ormanl k alanlar buradan başlayarak Karadeniz k y lar na dek kesintisiz ulaş r. Taşdelen Orman : Anadolu Yakas 'nda Çekmeköy ilçesi s n rlar nda bulunur. Alemdağ Orman ve Taşl tepe ormanlar aras nda yer al r Y l Polis Hat ra Orman : Anadolu Yakas 'nda Beykoz ilçesi s n rlar nda bulunur. Türkiye Polis Teşkilât 'n n 164'üncü kuruluş y ldönümü an s na oluşturulmuş bir an orman d r. Denizler İstanbul Boğaz ile bölünerek iki k ta üzerine kurulmuş olan İstanbul güneyde Marmara Denizi, kuzeyde ise Karadeniz ile çevrelenmiştir. Marmara Denizi, km 2 lik alan ve km 3 hacme sahiptir. Kuzeyde 31 km uzunluğunda, 1,6 km eninde ve ortalama 35 m derinliğindeki İstanbul Boğaz arac l ğ yla Karadeniz bağlant l, güneyde ise 62 km uzunluğunda 4 km eninde ve ortalama 55 m derinliğindeki Çanakkale Boğaz arac l ğ yla da Ege Denizi ile bağlant l d r. Biyolojik çeşitlilik aç s ndan hem Karadeniz hem de Akdeniz deki canl lar bünyesinde bar nd rmakta, bal kç l k aç s ndan ise Atlantik orijinli pelajik bal klar n anavasya ve katavasya göçleri esnas nda beslenme ve üreme ortam üzerinde bulunmaktad r. Karadeniz kapal bir deniz olup, su yenilenmesi sadece İstanbul Boğaz yolu ile olmaktad r. Boğazlar ayn zamanda Akdeniz ile Karadeniz aras nda önemli bir biyolojik koridordur. Mevsime bağl olarak iki deniz aras nda su ürünleri göçleri olmaktad r. İstanbul Boğaz n n s n rlar, tarihinde yürürlüğe giren İstanbul Liman Tüzüğü ne göre Kuzeyde Anadolu Feneri ve Türkeli Fenerlerini birleştiren hat ile Güneyde Ah rkap Fenerini Kad köy İnceburun Mendirek Fenerine birleştiren deniz sahas olarak kabul edilmektedir. İstanbul Boğaz n n Karadeniz ülkelerinin Akdeniz e ç k ş kap s olmas ve Asya ile Avrupa k talar aras nda bir köprü vazifesi görmesi nedeni ile stratejik bir öneme sahiptir. İstanbul Boğaz, Karadeniz girişinde 4,7 km, Marmara girişinde 2,5 km kadar olup en dar yeri ise (Kandilli-Rumelihisar -Bebek) 700 m genişliği ile dünyan n en dar su yollar ndan biridir. İstanbul Boğaz, Karadeniz ve Akdeniz gibi birbirinden farkl tuzluluk, s cakl k v.b. koşullara sahip iki denizi birleştirmesi nedeniyle çok özel ekolojik şartlara sahiptir. Marmara ve Karadeniz sular aras ndaki yoğunluk fark üst tabaka ak m n n Marmara Denizi ne, alt tabaka ak m n n ise Karadeniz e doğru olmas na sebep olmaktad r. İstanbul ve Marmara Denizi birleşiminde bulunan Haliç in k y uzunluğu toplam 8 km ve ortalama genişliği 400 m dir. Karadeniz den y lda 548 km 3 su Marmara ya geçmekte, buna karş l k Marmara dan Karadeniz e dip ak nt s yla 249 km 3 su geçiş yapmaktad r. İdari ve Sosyo-Ekonomik Durum İstanbul ilinin nüfusu, 2013 Adrese Dayal Nüfus Kay t Sistemi (ADNKS) sonuçlar na göre kişidir. Tüm belde ve köyler Büyükşehir kapsam na al nm şt r. Bu nedenle şehirde yaşayanlar n oran %100 dür. İstanbul ilinin yüzölçümü km 2 olup, nüfus yoğunluğu km² baş na kişidir. Nüfus XV

16 Genel Bilgiler bak m ndan en büyük ilçeleri s ras yla Bağc lar, Küçükçekmece, Ümraniye, Pendik, Esenyurt, Bahçelievler, Üsküdar ve Kad köy dür. Nüfus bak m ndan en küçük ilçesi ise Adalar d r. İstanbul daki ilçe say s 39, belediye say s 40 t r. İstanbul da 9 devlet ve 38 vak f olmak üzere toplam 47 üniversite ve 6 vak f meslek yüksekokulu bulunmaktad r. İstanbul ili şehirleşme oran, kişi baş na gayri safi yurtiçi has la ve sanayi iş kolunda çal şanlar n toplam istihdama oran bak m ndan Türkiye ortalamalar n n üstündedir. İstanbul un 1980'li y llardan itibaren Türkiye sanayiindeki önemi nispeten azalmas na rağmen finans başta olmak üzere inşaat, ticaret, konut ve diğer hizmet sektörlerindeki katk s büyümüştür. 1980'li y llara kadar gelişmelerinin temel enerjisini sanayi yat r mlar ndan alan büyük girişimcilerin, 1970'lerden itibaren İstanbul d ş nda mekânlar bulmalar ve yeni yat r mlar n İstanbul d ş na yapmalar, İstanbul'da kurulu olanlar n da yavaş yavaş sökülerek İstanbul d ş na taş nmas, imalat sanayiinin İstanbul'daki büyümesini bir ölçüde durdurmuştur. Ancak, sanayideki bu duruma karş l k para piyasalar n n kalbi artan bir tempoyla hep İstanbul'da atm şt r. Türkiye'nin en önemli ihracat ve ithalat kap s konumunda olan İstanbul hem iç hem de d ş ticarette merkezi bir öneme sahiptir. İstanbul turizmin merkezi olmas aç s ndan ve özellikle de kongre turizmi aç s ndan büyük bir şansa sahip bulunmaktad r. Görkemli geçmişi ile farkl dinleri, kültürleri, topluluklar ve bunlar n ürünü olan yap tlar benzersiz bir coğrafyada bir araya getiren İstanbul, 1985 tarihinde UNESCO Dünya Miras Listesi ne 4 ana bölüm olarak dahil edilmiştir. Bunlar; Hipodrom, Ayasofya, Aya İrini, Küçük Ayasofya Camisi ve Topkap Saray n içine alan Arkeolojik Park; Süleymaniye Camisi ve çevresini içine alan Süleymaniye Koruma Alan ; Zeyrek Camisi ve çevresini içine alan Zeyrek Koruma Alan ve Tarihi Surlar Koruma Alan n içermektedir. Medeniyet kenti olarak an lan şehri İstanbul, gerek konumu gerekse görülmeye değer güzellikleri, kültürü, geçiş noktas olma özelliğiyle eşsiz bir k ta parças d r y l aşan bir tarihe sahip olan İstanbul, üç taraf n Marmara Denizi, Boğaziçi ve Haliç'in sard ğ bir yar mada üzerinde yer al r. İstanbul, cami, kilise ve sinagoglar n yan yana yaşayabildiği ve adeta kardeşliklerini ilan ettikleri kutsal bir şehirdir. İstanbul Osmanl 'dan günümüze kalm ş farkl mimari üsluplar n benzersiz örneği saraylar, köşkleri ve an tsal yap lar ile de tan nmaktad r. Dolmabahçe Saray, Tophane Camii, Cenevizlilerden kalma Galata Kulesi, Sultanahmet Camii, Ayasofya ve Ayasofya'n n benzersiz mozaikleri, Osmanl İmparatorluğunun devlet yönetim merkezi Topkap Saray, Haliç s rtlar nda yükselen Mimar Sinan' n başyap t Süleymaniye Camii, tarihi Kapal Çarş s, Yerebatan Sarn c, Surlar, Ahşap Evleri, Aya İrininin kubbelerinde süzülen melodileri İstanbul'u bir tarih ve kültür başkenti yapar. İstanbul'un tarihi yerlerinden olan Ayasofya Müzesi'nin yap m M.S. 537 y l nda tamamlanm şt r. Bir katedral olarak yap lan bina, yaklaş k y l boyunca H ristiyanl k dini için önemli bir merkez olmuştur. İstanbul'un Osmanl lar taraf ndan fethi ile kilise camiye dönüştürülmüştür. Günümüzde müze olarak kullan lan yap n n inşas nda İşçinin çal şt ğ ve bir servet harcand ğ bilinmektedir. Ayasofya'n n tam karş s nda bulunan Sultanahmet Camii'nin en önemli özelliği ise 6 minare ile inşa edilen tek cami olmas d r. 260'dan fazla penceresi olan cami 'in üzerinde İznik çinileri ile süslüdür. Dünyaca ünlü 86 k ratl k kaş kç elmas n n da yer ald ğ Topkap Saray 380 y l boyunca Osmanl lara yönetim merkezliği yapm şt r. Günümüzde müze haline getirilen sarayda birbirinden eşsiz eserler sergilenmekte ve imparatorluğun ihtişaml dönemini günümüze taş maktad r y llar aras nda civardaki saraylara su sağlamak için I. Justinyen taraf ndan yap lan Yerebatan Sarn c, Arkeoloji park içerisinde yer almaktad r. Sarn c n içerisinde Yunan mitolojisinde kendisine bakanlar taşa çevirme gücüne sahip olduğu kabul edilen Medusa kafas ziyaretçilerden büyük ilgi görmektedir. XVI

17 Genel Bilgiler İstanbul Tarihi Alanlar n n önemli bir parças olan, Zeyrek ve Süleymaniye'de bulunan yüzlerce konak ve ahşap ev günümüze kadar ayakta kalmay başarm şt r. Yedi tepeli şehir İstanbul un tepelerinden: Birinci tepe: üzerinde Topkap Saray, Ayasofya Müzesi, Hipodrom ve Sultanahmet Camii'nin bulunduklar mahal; İkinci tepe: Çemberlitaş sütunun bulunduğu yer ve etraf ; Üçüncü tepe: İstanbul Üniversitesinin bulunduğu yer ve civar ; Dördüncü tepe: Fatih Camii' bulunduğu yer ve havalisi; Beşinci tepe: Sultanselim Camii'nin bulunduğu bölge; Alt nc tepe: Edirnekap ve Ayvansaray n kurulduğu, şehrin bat surlar n taş yan tepe; Yedinci tepe: Cerrahpaşa ve Haseki hastanelerinin bulunduklar yerler ve civarlar d r. İstanbul tarihi ve doğal güzellikleri ile pek çok sanatç ya ilham kaynağ olmuştur. İstanbul'a dair say s z şiir yaz lm ş ve şark lar bestelenmiştir. Tarihi ve kültürel zenginliği ile büyüleyici bir güzelliğe sahip olan İstanbul, k talar n büyük aşk na tan kl k etmek isteyenler için mutlaka görülmesi gereken bir kenttir. XVII

18 Temel Göstergeler 1. TEMEL GÖSTERGELER Bu bölümde bölgedeki gelişmelere ait temel göstergeler İBBS 2. düzey (26 bölge) ve İBBS 3.düzey (81 il) ayr m nda verilmiştir. Kişi baş na göstergeler hesaplan rken her bir düzey için ilgili y la ait Adrese Dayal Nüfus Kay t Sistemi (ADNKS) sonuçlar kullan lm şt r. ADNKS ye göre il, ilçe, belediye, köy ve mahalle nüfuslar belirlenirken: Nüfus ve Vatandaşl k İşleri Genel Müdürlüğü (NVİGM) taraf ndan, ilgili mevzuat ve idari kay tlar uyar nca Ulusal Adres Veri Taban 'nda yerleşim yerlerine yönelik olarak yap lan idari bağl l k, tüzel kişilik ve isim değişiklikleri dikkate al nmaktad r. Bu kapsamda, 6360 ve 6447 say l kanunlar ile düzenlenen ve bu kanunlar uyar nca ilk mahalli idareler genel seçimlerinde yürürlüğe girecek olan idari bağl l k ve tüzel kişilik değişiklikleri ile 5393 say l Yasa'n n 8 inci ve 11 inci maddelerine göre al nan ve söz konusu Kanun gereğince ilk mahalli idareler seçimlerinde uygulanacak olan birleşme ve kat lmalar, belediye ve köy tüzel kişiliğinin kald r lmas na ve bir beldenin köye dönüştürülmesine dair kararlar, Yüksek Seçim Kurulu Başkanl ğ 'n n 421 say l Karar na istinaden, NVİGM taraf ndan 1 Aral k 2013 tarihi itibar yla Ulusal Adres Veri Taban 'na yans t ld ğ için, 2013 ADNKS sonuçlar belirtilen değişiklikleri içermektedir. Tan m ve Kavramlar Y ll k nüfus art ş h z : İki say m tarihi aras ndaki dönemde her 1000 nüfus için y ll k artan nüfustur. Y ll k nüfus art ş h z, doğal art ş bağ nt s ile hesaplanmaktad r; P n+t = P n * e rt Burada; P n P n+t e r t : n tarihindeki (dönem baş ndaki) nüfusu, : n+t tarihindeki (t y l sonra) nüfusu, : Logaritmay, : Y ll k nüfus art ş h z n, : İki tarih aras ndaki süreyi (y l olarak) göstermektedir. İki say m y l nüfuslar n n birbirine oranlanmas yoluyla elde edilen rakamsal değerler, oransal değerler olup, y ll k nüfus art ş h z n ifade etmemektedir. Y ll k nüfus art ş h z Microsoft Excel program nda aşağ daki formül kullan larak da hesaplanabilmektedir: = (LN (Sonraki Say m / Önceki Say m) / (iki say m y l aras ndaki fark))*1 000 Örnek: = (LN(2013 ADNKS nüfusu / 2012 ADNKS nüfusu) / (İki ADNKS dönemi aras ndaki y l fark ))*1 000 = (LN( / )/(1))*1 000 = 13,7 Nüfus yoğunluğu: Bir kilometrekareye düşen nüfustur. Nüfus yoğunluğu hesaplan rken göller hariç yüzölçümü verileri kullan lm şt r. Net göç: Belirli bir ilin ald ğ göç ile verdiği göç aras ndaki farkt r. Belirli bir ilin ald ğ göç verdiğinden fazla ise net göç pozitif, verdiği göç ald ğ göçten fazla ise göç negatiftir. 1

19 Temel Göstergeler Net göç h z : Göç edebilecek her bin kişi için net göç say s d r. m (.i-i.) = [(M.i -M i. )/(P i,t+n -0,5*(M.i -M i. ))]*k m (.i-i.) : Net göç h z M.i : Ald ğ göç M i. : Verdiği göç M.i - M i. : Net göç P i,t+n : i'nin t+n zamandaki daimi ikametgah nüfusu i : Göçün incelendiği alan k : Sabit say (k=1 000) Örneğin; İstanbul ilinin, döneminde ald ğ göç , verdiği göç , toplam nüfus dir dönemine ilişkin net göç h z n hesaplamak için; m (İstanbul) = [( )/( ,5*( ))]*1 000 m (İstanbul) = 4,69 olarak bulunur. Yaş: Kişinin bitirmiş (tamamlam ş) olduğu yaşt r. Daha önceki y llarda, kişilerin bitirmiş olduğu yaş bilgisi bir y l 365 gün olarak dikkate al narak hesaplanm şt r ADNKS yaş hesab nda ise, önceki y llardan farkl olarak art k y llar göz önünde bulundurulmuştur. Art k y l, Miladi takvimde 366 gün olan, yani diğer y llara göre bir gün uzun olan y llara verilen add r. Bu fazladan gün 29 Şubat olarak dört y lda bir uygulan r. Cinsiyet oran : Her 100 kad n için erkek say s d r. Cinsiyet oran = (P E /P K )*100 P E : Erkek nüfus P K : Kad n nüfus Toplam yaş bağ ml l k oran : yaş grubundaki her 100 kişi için 0-14 ve 65 ve daha yukar yaş gruplar ndaki kişi say s d r. (0-14 yaştaki nüfus)+ (65 ve daha yukar yaş grubundaki nüfus) Toplam yaş bağ ml l k oran = * 100 (15-64) yaştaki nüfus Brüt okullaşma oran : İlgili öğrenim türündeki tüm öğrencilerin, ait olduğu öğrenim türündeki teorik yaş grubunda bulunan toplam nüfusa bölünmesi ile elde edilir. A: Toplam öğrenci say s B: Teorik yaş grubundaki toplam nüfus A Brüt okullaşma oran = x 100 B Net okullaşma oran : İlgili öğrenim türündeki teorik yaş grubunda bulunan öğrencilerin, ait olduğu öğrenim türündeki teorik yaş grubunda bulunan toplam nüfusa bölünmesi ile elde edilir. A: Teorik yaş grubundaki öğrenci say s B: Teorik yaş grubundaki toplam nüfus A Net okullaşma oran = x 100 B 2

20 Temel Göstergeler Kaba evlenme h z : Belli bir y l içinde her bin nüfus baş na düşen evlenme say s d r. KEH E 1000 N KEH: Kaba evlenme h z E : Evlenme say s N : Y l ortas nüfus Kaba boşanma h z : Belli bir y l içinde her bin nüfus baş na düşen boşanma say s d r. KBH B 1000 N KBH: Kaba boşanma h z B : Boşanma say s N : Y l ortas nüfus Ortalama ilk evlenme yaş : Belli bir y l içinde ilk kez evlenen çiftlerin ortalama evlenme yaş d r. Ortalama ilk evlenme yaş erkek ve kad n için ayr hesaplanmaktad r. Y N i 1 N y i Y: Ortalama ilk evlenme yaş y i : ilk kez evlenen i. kişinin yaş N: ilk kez evlenen kişi say s Kaba doğum h z : Belli bir y l içinde her 1000 nüfus baş na düşen doğum say s d r. KDH N D 1000 KDH: Kaba doğum h z D : Doğum say s N : Y l ortas nüfus Toplam doğurganl k h z : Bir kad n n, doğurgan olduğu dönem boyunca (15-49 yaşlar aras nda) yaşayacağ ve belirli yaşa özel doğurganl k h z n takip edeceği varsay m alt nda doğurabileceği ortalama canl doğan çocuk say s d r TDH i Di N i 5 3