ÇİFTLİK HAYVANLARININ REFAHINA İLİŞKİN YÖNETMELİK HAYVANLARIN NAKİLLERİ SIRASINDA REFAHI VE KORUNMASI YÖNETMELİĞİ

Transkript

1 ÇİFTLİK HAYVANLARININ REFAHINA İLİŞKİN YÖNETMELİK HAYVANLARIN NAKİLLERİ SIRASINDA REFAHI VE KORUNMASI YÖNETMELİĞİ DENEYSEL VE DİĞER BİLİMSEL AMAÇLAR İÇİN KULLANILAN HAYVANLARIN REFAH VE KORUNMASINA DAİR YÖNETMELİK Yayın No: 8 İstanbul Nisan-2012

2 İLETİŞİM ADRESİ Dikilitaş Mah. Emirhan Cad. Bayındır Sok. Uygar Apt. No:1/2 Beşiktaş/İSTANBUL Tel/Faks: WEB SİTESİ: e-posta:

3 SUNUŞ ve TEŞEKKÜR Bilindiği üzere; hayvan sağlığı ile hayvan ıslahı ve refahını, tüketici menfaatleri ile çevrenin korunması da dikkate alınarak korumayı ve sağlamayı hedefleyen 5996 sayılı Veteriner Hizmetleri, Bitki Sağlığı, Gıda ve Yem Kanunu tarih ve sayılı Resmi Gazete de yayınlanarak yürürlüğe girmiştir. Söz konusu kanunla hayvan refahı terimi de mevzuatımızda yerini almıştır. Kanunun Hayvan Refahı başlıklı 9 uncu maddesinde Hayvan sahipleri veya bakımından sorumlu kişiler, hayvan refahının sağlanması amacıyla, hayvanların barınma, bakım, beslenme, sağlık ve diğer ihtiyaçlarını karşılamak, sorumluluklarındaki hayvanların insan, hayvan ve çevre sağlığı üzerinde oluşturabilecekleri olumsuz etkilere karşı gerekli önlemleri almakla yükümlüdür. hükmü ile birlikte maddenin son bendinde Bu maddenin uygulanması ile ilgili usul ve esaslar Bakanlıkça çıkarılacak yönetmelik ile belirlenir. hükmü yer almaktadır. Bu hüküm gereğince; ürün ve hizmetinden yararlanılan çiftlik hayvanlarının, gelişmesi, uyumu ve evcilleşme durumları ile fizyolojik, etolojik ihtiyaçları ve davranışları dikkate alınarak bakıldıkları ve yetiştirildikleri koşulların asgari standartlarını belirlemeyi amaçlayan Çiftlik Hayvanlarının Refahına İlişkin Yönetmelik, 23 Aralık 2011 tarih ve sayılı Resmi Gazete de yayınlanarak yürürlüğe girmiştir. Canlı omurgalı hayvanların yurt içindeki nakilleri sırasında korunmalarını ve hayvan refahı kurallarına uyulmasını güvence altına almak ve bu kapsamda yapılacak olan resmî kontrollerde uygulanacak esas ve usulleri belirlemeyi amaçlayan Hayvanların Nakilleri Sırasında Refahı ve Korunması Yönetmeliği 24 Aralık 2011 tarih ve sayılı Resmi Gazete de yayınlanarak yürürlüğe girmiştir. Deneysel ve diğer bilimsel amaçlar için kullanılacak hayvanların yetiştirilmesi, beslenmesi, barındırılması, bakılması; üretici, tedarikçi, kullanıcı ve araştırmaya yetkili kuruluş iş ve işlemlerini, hayvanların menşei, üremesi, işaretlenmesi, bakım ve barınması ile öldürülmesi iş ve işlemlerini, gerektiğinde hayvanların prosedürlerde kullanılmasıyla ilgili projelerin değerlendirilmesi ve prosedürlerin yetkilendirilmesi, çalışan personelin nitelikleri, tutulacak kayıtlar, prosedürlerde kullanılmak üzere izinli kuruluşlarda üretilmesi zorunlu türler, hayvan türlerini ve kuruluşların uyacağı esasları belirlemek, prosedürlerde kullanılmak üzere üretilen, tedarik edilen veya prosedürlerde kullanılan hayvanların refah ve güvenliklerini sağlamayı amaçlayan Deneysel ve Diğer Bilimsel Amaçlar İçin Kullanılan Hayvanların Refah ve Korunmasına Dair Yönetmelik 13 Aralık 2011 tarih ve sayılı Resmi Gazete de yayınlanarak yürürlüğe girmiştir. Veteriner Halk Sağlığı Derneği olarak; hayvan refahı ile ilgili üç birbiri yönetmeliği tek bir kitapçık haline getirerek, meslektaşlarımızın kullanımına sunmaktan mutluluk duymaktayız. Bu kitapçığın yayınlanmasına katkıda bulunan... Şti. ne teşekkür ederiz. Vet. Hek. Azmi YÜKSEL VHSD Başkanı

4 HAYVAN REFAHI İLE İLGİLİ YÖNETMELİKLER İÇİNDEKİLER Çiftlik Hayvanlarının Refahına İlişkin Yönetmelik 1 Hayvanların Nakilleri Sırasında Refahı ve Korunması Yönetmeliği 14 Deneysel ve Diğer Bilimsel Amaçlar İçin Kullanılan Hayvanların Refah ve Korunmasına Dair Yönetmelik 30 VETERİNER HALK SAĞLIĞI DERNEĞİ

5 HAYVAN REFAHI İLE İLGİLİ YÖNETMELİKLER ÇİFTLİK HAYVANLARININ REFAHINA İLİŞKİN YÖNETMELİK Yayınlandığı Resmi Gazetenin Tarihi: 23 Aralık 2011, Sayısı: VETERİNER HALK SAĞLIĞI DERNEĞİ

6 ÇİFTLİK HAYVANLARININ REFAHINA İLİŞKİN YÖNETMELİK Gıda, Tarım ve Hayvancılık Bakanlığından: ÇİFTLİK HAYVANLARININ REFAHINA İLİŞKİN YÖNETMELİK Yayınlandığı Resmi Gazetenin Tarihi: 23 Aralık 2011, Sayısı: BİRİNCİ BÖLÜM Amaç, Kapsam, Dayanak, Tanımlar Amaç MADDE 1 (1) Bu Yönetmeliğin amacı; ürün ve hizmetinden yararlanılan çiftlik hayvanlarının, gelişmesi, uyumu ve evcilleşme durumları ile fizyolojik, etolojik ihtiyaçları ve davranışları dikkate alınarak bakıldıkları ve yetiştirildikleri koşulların asgari standartlarını belirlemektir. Kapsam MADDE 2 (1) Bu Yönetmelik, çiftlik hayvanlarının refahlarının sağlanması ve hayvanların gereksiz yere ağrı, acı çekmelerine veya yaralanmalarına yol açacak koşulların önlenmesi için gerekli hükümleri kapsar. (2) Bu Yönetmelik, yabani ortamlarda yaşayan hayvanları, yarışmalarda, gösterilerde, kültürel ya da sportif faaliyetlerde ya da organizasyonlarda kullanılması amaçlanan hayvanları, deney ya da laboratuvar hayvanlarını, herhangi bir omurgasız hayvanı, yumurtacı tavuk sayısı 350 adetten az olan işletmeler ile damızlık yumurtacı tavuk yetiştiriciliği yapan işletmelerde bulunan hayvanları kapsamaz. Dayanak MADDE 3 (1) Bu Yönetmelik, 11/6/2010 tarihli ve 5996 sayılı Veteriner Hizmetleri, Bitki Sağlığı, Gıda ve Yem Kanununun 9 uncu maddesine dayanılarak hazırlanmıştır. Tanımlar MADDE 4 (1) Bu Yönetmelikte geçen; a) Alternatif sistem: Tüm kafessiz sistemleri, b) Altlık: Tavukların fizyolojik ve etolojik ihtiyaçlarını gidermelerine imkan veren ufalanabilir uygun bir materyali, c) Bakanlık: Gıda, Tarım ve Hayvancılık Bakanlığını, ç) Bireysel bölme: Buzağıların bireysel olarak yetiştirilmesi için ayrılan bölmeyi, d) Buzağı: Sığır türünde altı aylığa kadar olan hayvanı, e) Çiftlik hayvanı: Ürününden ve hizmetinden yararlanmak üzere bakılan veya yetiştirilen hayvanı, f) İl/ilçe müdürlüğü: İl gıda, tarım ve hayvancılık müdürlükleri ile ilçe müdürlüklerini, g) İşletme: İçinde hayvanların yetiştirildiği veya muhafaza edildiği herhangi bir kuruluşu, ğ) Folluk: Zemini ağ şeklinde telden yapılmamış, tek veya bir grup tavuğun yumurtlaması için hazırlanmış ayrı bir alan veya bölmeleri, h) Hayvan sahibi veya bakıcısı: Hayvanların mülkiyetini haiz veya ücret karşılığında veya ücretsiz, muhafaza etmekle görevlendirilen, gerçek veya tüzel kişi veya kişileri, ı) Kullanılabilir alan: En az 30 cm genişliğinde ve baş üstü boşluk alanı en az 45 cm olan ve zemin eğimi % 14 ü geçmeyen alanı (Folluk alanları kullanılabilir alanlar olarak değerlendirilemezler.), i) Resmi veteriner hekim: Bakanlık adına görev yapan Bakanlık personeli veteriner hekimi, j) Yetkilendirilmiş veteriner hekim: Bakanlıkta görevli veteriner hekimler dışında, verilecek resmî görevleri yürütmek üzere Bakanlık tarafından yetki verilen veteriner hekimi, k) Yetkili otorite: İl/ilçe müdürlüğünü, l) Yumurtacı tavuk: Kuluçka amacıyla olmayan; yumurtaların ticari üretimi için yetiştirilen ve yumurtlama olgunluğuna ulaşmış Gallus gallus türündeki kanatlıları, 1 VETERİNER HALK SAĞLIĞI DERNEĞİ

7 ÇİFTLİK HAYVANLARININ REFAHINA İLİŞKİN YÖNETMELİK m) Zenginleştirilmiş kafes sistemi: Zenginleştirilmiş kafes sistemleri ile ilgili uygulanacak hükümlerde geçen ve bir altlık alanı, follukları ve tünekleri tarif eden bir kafes sistemini, ifade eder. İKİNCİ BÖLÜM Genel Hükümler Uygulama esasları MADDE 5 (1) Bakanlık, hayvanların refahının sağlanması ve gereksiz yere acı ve ızdırap çekmelerine ya da yaralanmalarına neden olacak koşulların önlenmesi için gerekli hükümleri belirler. (2) Çiftlik hayvanlarının, gelişme evresi ile fizyolojik, etolojik ihtiyaçları ve davranışları dikkate alınarak yetiştirildikleri veya bakıldıkları koşullar, bu Yönetmelikte belirlenen hükümlere uygun olarak sağlanır. (3) Yetkili otorite, bu Yönetmelik hükümlerine uyulmasını sağlamak için denetim yapmaya ve yaptırmaya yetkilidir. Söz konusu denetimler, farklı amaçlar için yapılan kontroller sırasında da yürütülebilir. Her yıl yetkili otorite tarafından toplanan EK 1 de yer alan bilgiler yıllık rapor haline getirilerek Bakanlığa gönderilir. Personel MADDE 6 (1) Çiftlik hayvanlarının bakımı, uygun kabiliyet, bilgi ve mesleki yeterliliğe sahip yeterli sayıda personel tarafından gerçekleştirilir. (2) Bakanlık, hayvanların bakımından sorumlu olan bakıcı ile işletme sorumlularına hayvan refahı konularında eğitim kursları verilmesini temin eder. Kontrol MADDE 7 (1) Hayvan sahibi veya bakıcısı tarafından sıklıkla dikkat edilmesinin gerekli olduğu yetiştirme sistemlerinde barındırılan çiftlik hayvanları, refahlarının sağlanması için, günde en az bir kere kontrol edilir. Bunun dışındaki sistemlerde bakılan ve yetiştirilen çiftlik hayvanları ise herhangi bir mental veya fiziksel acıdan kaynaklanan olumsuzluğun önlenmesi için yeterli olacak aralıklarla kontrol edilir. (2) Çiftlik hayvanları için, herhangi bir zamanda kontrol edilebilmelerine imkan tanıyan sabit ya da taşınabilir yeterli düzeyde aydınlatma sağlanır. (3) Hasta ya da yaralı olabilecek herhangi bir çiftlik hayvanının gecikmeksizin uygun bir şekilde bakımı yapılır ve söz konusu bakıma cevap vermeyen herhangi bir hayvan ile ilgili olarak, bir an evvel, veteriner hekime başvurulur. Gerekli olması durumunda, hasta ya da yaralı hayvanlar kuru, rahat altlığı olan uygun bir ayrı bölmede izole edilir. Kayıtların tutulması MADDE 8 (1) Çiftlik hayvanlarının sahipleri ya da bakıcıları, çiftlik hayvanlarının bulunduğu işletmelerde hayvanlara uygulanan tüm tedavi ile her kontrolde tespit edilen ölüm sayılarına ilişkin kayıtlar tutar. (2) Söz konusu kayıtlar en az beş yıl saklanır, denetim sırasında veya yetkili kurumlarca talep edilmesi durumunda kullanıma açık tutulur. Hareket özgürlüğü MADDE 9 (1) Çiftlik hayvanlarının hareket özgürlüğü, hayvanın türünü dikkate alarak ve edinilen tecrübeye ve bilimsel bilgilere uygun olarak, hayvanda gereksiz yere acı veya yaralanmaya neden olacak şekilde kısıtlanmaz. (2) Çiftlik hayvanlarının devamlı veya düzenli aralıklarla bağlanması ya da hareketinin kısıtlanmasının söz konusu olduğu durumlarda, hayvanın fizyolojik ve etolojik ihtiyaçlarına uygun yeterli bir VETERİNER HALK SAĞLIĞI DERNEĞİ 2

8 ÇİFTLİK HAYVANLARININ REFAHINA İLİŞKİN YÖNETMELİK alan sağlanır. İşletmeler ve işletme içi düzenlemeler MADDE 10 (1) İşletmelerin inşası için kullanılan malzeme ve özellikle hayvanların temasta bulunabileceği donanımı içeren bölmeler hayvanlara zarar vermeyecek şekilde ve tam olarak temizlenmeye ve dezenfekte edilmeye elverişli olur. (2) Çiftlik hayvanlarının yaşadığı bölümler herhangi bir zorluk olmadan yatabileceği, dinlenebileceği, ayağa kalkabileceği, dışkı ve idrar yapabileceği bir şekilde inşa edilir. (3) Çiftlik hayvanlarının bulunduğu işletmeler, alet ve donanım çapraz bulaşmayı ve hastalık taşıyıcı organizmaların oluşmasını engellemek amacıyla, düzgün bir şekilde temizlenip dezenfekte edilir. Dışkı, idrar ve yem artıkları ile saçılmış yemler kokuyu asgariye indirgemek, sinek veya kemirgenler için cazip olmasını engellemek amacıyla gerekli sıklıklarda temizlenir. (4) Çiftlik hayvanlarının emniyeti için yapılan işletme içi düzenlemeler ve tesisatlar, hayvanlarda yaralanmaya veya acı çekmelerine sebep olabilecek herhangi bir keskin kenar ya da çıkıntılar olmayacak şekilde inşa edilir. Zemin sert, düz ve dayanıklı yüzeyden yapılmış ve yaralanmaları engellemek üzere, kaygan olmayacak şekilde, hayvanların boyutu ve ağırlığına uygun olmak zorundadır. Yatma alanının rahat ve temiz olması gerekir. Hayvanların tür ve yaşlarına uygun altlıklar temin edilir. (5) İşletme binaların yalıtım, ısıtma ve havalandırması; hava dolaşımı, toz seviyeleri, sıcaklık, göreceli hava rutubeti ve gaz konsantrasyonları hayvanlar için zararlı olmayan sınırlar içerisinde tutulur. (6) İşletme binalarında barındırılan hayvanlar, sürekli karanlık ya da yapay aydınlatmada, yeterli dinlenme süresi verilmeden bulundurulamaz. Davranış ve fizyolojik ihtiyaçlarını karşılamak üzere, farklı iklim şartları için uygun doğal ya da suni aydınlatmaya imkan tanıyan tertibat düzenlenir. Mevcut doğal ışığın hayvanın fizyolojik ve etolojik ihtiyaçlarının karşılanmasında yetersiz olması durumunda, en azından doğal ışık süresine eşdeğer bir süre için uygun olan 8 saatlik suni aydınlatma sağlanır. İşletme binalarında barındırılmayan çiftlik hayvanları MADDE 11 (1) İşletme binalarında barındırılmayan çiftlik hayvanları mümkün ve gerekli olması durumunda, olumsuz hava koşullarından, yırtıcı hayvanlardan ve sağlıkları için risk teşkil eden unsurlardan korunur ve günde en az bir kere kontrol edilir. Otomatik ya da mekanik donanımlar MADDE 12 (1) Çiftlik hayvanlarının sağlığı ve refahı için gerekli olan tüm otomatik ve mekanik donanımlar günde en az bir kere kontrol edilir. Sorunların tespit edilmesi durumunda, bunlar derhal giderilir, hayvanların sağlığının ve refahının güvenceye alınması için sorun giderilene kadar, özellikle alternatif besleme metotları kullanılarak ve yeterli bir ortam sağlanmak üzere, uygun önlemler alınır. (2) Yapay bir havalandırma sisteminin kullanıldığı durumlarda; sistemin bozulması durumunda, hayvanların sağlığının ve refahının korunması için yeterli düzeyde havanın yenilenmesini temin edecek bir destekleyici sistem kurulur ve bozulma ile ilgili olarak hayvanların bakıcısını uyarmak üzere bir alarm sistemi temin edilir. Alarm sistemi düzenli aralıklarla test edilir. Yem, su ve diğer maddeler MADDE 13 (1) Çiftlik hayvanları sağlıklarının sürdürülmesi ve besin ihtiyaçlarının karşılanması için yeterli miktarlarda ve yaşlarına, ağırlıklarına, davranışlarına ve fizyolojik ihtiyaçlarına göre uyarlanmış uygun bir yemle beslenir. Hiç bir hayvana gereksiz yere acı çekmelerine ya da yaralanmalarına yol açabilecek şekilde ve her türlü maddeyi ihtiva eden gıdalar ya da sıvı verilmez. 3 VETERİNER HALK SAĞLIĞI DERNEĞİ

9 ÇİFTLİK HAYVANLARININ REFAHINA İLİŞKİN YÖNETMELİK (2) Tüm hayvanların, fizyolojik ihtiyaçlarına uygun olan aralıklarda yeme erişebilme imkanı sağlanır. (3) Tüm hayvanların yeterli miktarlarda, taze suya erişimi sağlanarak günlük sıvı alımı ihtiyaçları giderilir. (4) Beslenme ve içme suyu donanımı, gıdanın ve suyun kontamine olmasını engelleyecek ve hayvanlar arasındaki rekabetin zararlı etkilerini asgariye indirgeyecek şekilde tasarlanır, inşa edilir ve yerleştirilir. (5) Tedavi, koruma ya da zooteknik tedavi amacıyla Bakanlıkça kullanımına izin verilen maddeler dışında, hayvanlara bilimsel çalışmalar ya da edinilen tecrübe ile söz konusu maddenin etkisinin hayvanın sağlığı ya da refahına zararlı olmadığı gösterilmedikçe herhangi bir başka madde uygulanmaz. Yasak müdahaleler MADDE 14 (1) Tedavi amaçlı olmayan müdahaleler yasaktır. (2) Yetkili otorite, tüy yolma veya kanibalizmin engellenmesinin diğer yöntemlerle mümkün olmadığı durumlarda, eğitimli personel tarafından yapılması şartıyla on günden küçük olan Gallus gallus türü yumurtacı tavuk amaçlı civcivlerin gagalarının kesilmesine izin verir. Üreme usulleri MADDE 15 (1) Çiftlik hayvanlarında acı ya da yaralanmaya neden olan ya da neden olması muhtemel üreme prosedürleri uygulanmaz. (2) Bir hayvan genotipi ve fenotipi gereği sağlığına ve refahına zarar verilmemesi şartıyla bakılabilir veya yetiştirilebilir. ÜÇÜNCÜ BÖLÜM Yumurtacı Tavukların Korunması ile İlgili Hükümler Kayıt ve işletme numarası MADDE 16 (1) Bakanlık, tüm yetiştirme sistemlerindeki işletmelerin kayıt altına alınmasını ve insan tüketimi için pazara sürülen yumurtaların izlenebilirliği için her birine ayırt edici numara verilmesini temin eder. Denetim MADDE 17 (1) Farklı amaçlar için yapılan kontroller sırasında yürütülecek denetimler, her yıl kullanılan farklı yetiştiricilik sistemlerini istatistiki olarak temsil eden örnekleri kapsar. Gürültü seviyesi MADDE 18 (1) Gürültü seviyesi asgariye indirilir. Sürekli ya da ani gürültülerden kaçınılır. Havalandırma fanları, yem makineleri ya da diğer ekipman mümkün olan en az gürültüyü oluşturacak şekilde inşa edilir, yerleştirilir, çalıştırılır ve bakımı yapılır. Aydınlatma MADDE 19 (1) Tüm binalarda, tavukların birbirlerini görmelerine, açıkça görsel olarak etraflarını araştırabilmelerine ve doğal davranışlarına imkan tanıyacak yeterlilikte aydınlatma seviyesi sağlanır. Doğal aydınlatmanın olması durumunda, kümeste pencereler ışığın eşit bir şekilde dağıtılmasına imkan verecek şekilde düzenlenir. (2) Adaptasyonun ilk günlerinden sonra, aydınlatma saatleri sağlık ve davranışsal problemleri engelleyecek şekilde ayarlanır. Aynı zamanda aydınlatma saatleri 24 saatlik bir ritmi takip eder ve yaklaşık bir günün 8 saatinden az olmamak üzere, tavukların dinlenebilmeleri, immundepresyon ve göz anomalilerinin engellenmesi için yeterli bir süre için kesintisiz karanlık sağlanır. Işıklar kapatıldığında, tavuklara rahatsızlık vermeden ve yaralanmaya neden olmadan yerleşmelerine imkan tanıyan VETERİNER HALK SAĞLIĞI DERNEĞİ 4

10 ÇİFTLİK HAYVANLARININ REFAHINA İLİŞKİN YÖNETMELİK yeterli bir süre için bir alacakaranlık sağlanır. Temizlik ve dezenfeksiyon MADDE 20 (1) Kümes bölümleri, ekipman ve aletler düzenli aralıklarla ve boşaltmadan sonra yeni bir tavuk grubunun girmesinden önce tamamen temizlenir ve dezenfekte edilir. Kafeslerin dolu olduğu durumlarda, yüzeyler ve tüm ekipman yeterince temiz tutulur. (2) Dışkılar gerekli olduğu ölçüde sık sık uzaklaştırılır ve ölen tavuklar her gün uzaklaştırılarak usulüne uygun şekilde imha edilir. Kafesler MADDE 21 (1) Kafesler tavukların kaçmasını önleyecek şekilde tasarlanır. (2) İki ya da daha fazla katlı kafeslerden oluşan yerleşimlerde, tüm kafeslerin zorluk çekilmeden kontrol edilmesine ve tavukların çıkartılmasının kolaylaştırılmasına imkan tanıyan önlemler alınır veya buna uygun araçlarla donatılır. (3) Kafes kapakları yetişkin bir tavuğun gereksiz yere acı çekmesine ya da yaralanmasına neden olmayacak şekilde çıkarılmasına imkan verecek boyutlarda ve tasarımda yapılır. İlave sistemler MADDE 22 (1) Yumurtacı tavuk sahipleri ya da bakıcıları ilave olarak aşağıda bahsi geçen sistemlerin her birine özel olan şartları uygular. Bu sistemler; a) Alternatif sistemler için uygulanacak hükümler, b) Zenginleştirilmemiş kafes sistemleri ile ilgili uygulanacak hükümler, c) Zenginleştirilmiş kafes sistemleri ile ilgili uygulanacak hükümler. Alternatif sistemler için uygulanacak hükümler MADDE 23 (1) Bu bölümde bahsi geçen tüm üretim sistemleri en az aşağıda verilen koşulları sağlayacak şekilde tasarlanır. a) Her tavuk için en az 10 cm ayrılması şartıyla ya doğrusal bir yemlik ya da her tavuk için asgari 4 cm ayrılması şartıyla dairesel yemlik, b) Her tavuk için en az 2,5 cm ayrılması şartıyla ya doğrusal suluk ya da her tavuk için asgari 1 cm ayrılması şartıyla dairesel suluklar, buna ilaveten, damlama aletlerinin ya da su kaplarının kullanılması durumunda, her 10 tavuk için en az bir damlama aleti ya da su kabı ayrılır. Her tavuğun erişimi kapsamında en az iki su kabı ya da damlama aletinin olması gerekir. c) Her yedi tavuk için en az bir folluk temin edilir. Grup folluklarının kullanılması durumunda, azami 120 tavuk için en az 1 m2 folluk alanı ayrılır. ç) Her tavuk için en az 15 cm keskin kenarı olmayan yeterli sayıda tünek ayrılır. Tünekler altlığın üzerine yerleştirilmez ve tünekler arasındaki yatay mesafe en az 30 cm ve tünek ile duvar arasındaki yatay mesafe de en az 20 cm dir. d) Altlıklı alan her tavuk için en az 250 cm2 dir ve zemin yüzeyinin en az üçtebiri altlıklıdır. (2) Tesisin zeminleri her ayağın pençelerinin öne bakan bölümlerini destekleyecek şekilde inşa edilir. (3) Bu maddenin birinci ve ikinci fıkralarında ortaya konulan hükümlere ilaveten, a) Farklı seviyeler arasında yumurtacı tavukların serbestçe hareket edebildiği büyütme sistemlerinin kullanıldığı durumlarda; 1) Dört kattan daha fazla kat olamaz. 2) Katlar arası boşluk en az 45 cm olur. 3) Sulama ve yemleme tertibatı tüm tavukların erişiminin olabileceği bir şekilde dağıtılır. 4) Katlar, aşağıdaki katlara damlaların düşmesini engelleyecek bir şekilde düzenlenir. 5 VETERİNER HALK SAĞLIĞI DERNEĞİ

11 ÇİFTLİK HAYVANLARININ REFAHINA İLİŞKİN YÖNETMELİK b) Yumurtacı tavukların açık dolaşıma erişiminin olması durumunda; 1) Dış alana doğrudan geçiş veren birkaç adet çıkış deliği olur. Bu deliklerin boyutları en az 35 cm yükseklikte ve 40 cm genişliğindedir ve binanın tüm uzunluğu boyunca yerleştirilir. Her halükarda, tavuktan oluşan bir grup için 200 cm büyüklüğünde toplam çıkış sağlanır. 2) Açık dolaşım alanları aşağıdaki gibidir: a) Her m2 ye düşen tavuk sayısına uygun bir büyüklükte ve herhangi bir ciddi toprak kontaminasyonunu engellemek üzere uygun bir zemin yapısındadır. b) Sert hava koşullarından ve yırtıcı hayvanlardan korunması sağlanır ve tavukların her zaman suya erişimi sağlanır. (4) Her m2 kullanılabilir alan için sürü yoğunluğu dokuz tavuğu geçmez. Ancak, kullanılabilir alanın, kullanılabilir zemin yüzeyine eşit olması durumunda, bu Yönetmeliğin yayım tarihinden önce kurulmuş işletmeler için kullanılabilir her m2 alan için besi yoğunluğu on iki tavuk olabilir. Zenginleştirilmemiş kafes sistemleri ile ilgili uygulanacak hükümler MADDE 24 (1) Bu bölümde bahsi geçen tüm kafes sistemleri en az aşağıda verilen koşulları karşılar: a) Her bir yumurtacı tavuk için, en azından yatay şekilde ölçülen 550 cm2 lik serbest kullanım alanı temin edilir. Bu alan, sabit veya sabit olmayan ekipmanla kısıtlanmaz. b) Kısıtlama olmadan kullanılabilecek bir yemlik temin edilir. Yemliğin uzunluğu en az kafesteki tavuk sayısı X 10 cm dir. c) Damlama aletlerinin veya su kaplarının temin edilmediği durumlarda, her kafeste (b) bendinde bahsi geçen yemlik ile aynı uzunlukta olan sürekli bir suluğun sağlanması gerekir. Sulama noktaları tesis edildiğinde her bir tavuğun ulaşabileceği en az iki damlama aleti ya da en az iki su kabı temin edilir. ç) Kafesler, kafes alanının en az % 65 inin üzerinde, en az 40 cm yüksekliğinde olup hiç bir noktada 35 cm den daha alçak olamaz. d) Kafeslerin zeminleri her ayağın öne bakan bölümlerini destekleyecek şekilde inşa edilir. Zemin eğimi % 14 veya 8 yi geçmez. Dikdörtgen gözenekli tellerin dışında zeminler kullanılması durumunda, daha yüksek eğimlere izin verilebilir. e) Kafeslere, uygun tırnak aşındırıcı araçlar yerleştirilir. Zenginleştirilmiş kafes sistemleri ile ilgili uygulanacak hükümler MADDE 25 (1) Bu bölümde bahsi geçen tüm kafesler en az aşağıda belirtilen koşulları karşılar: a) Yumurtacı tavuklara aşağıdaki imkanlar sağlanır. 1) Her tavuk için ayrılan en az 750 cm2 kafes alanının 600 cm2 si kullanılabilir alan olur. Kafeslerde kullanım alanı dışındaki alanlar en az 20 cm yüksekliğinde olup hiçbir kafesin toplam alanı 2000 cm 2 den az olamaz, 2) Bir folluk, 3) Gagalama ve eşelenmenin mümkün olduğu altlık, 4) Her tavuk için en az 15 cm uzunluğunda uygun tünekler, temin edilir. b) Kısıtlama olmadan kullanabilecekleri bir yemlik temin edilir. Yemliğin uzunluğu en az kafesteki tavuk sayısı X 12 cm dir. c) Her kafeste grup büyüklüğüne uygun bir içme suyu sistemi olur. Damlama aleti ya da su kapları kullanıldığında, her tavuğun erişebileceği en az iki damlama aleti ya da en az iki su kabı temin edilir. ç) Tavukların kontrolü ile kafeslere doldurulması ve boşaltılması işlemlerini kolaylaştırmak için, kafes katları arasında en az 90 cm genişliğinde koridorlar olur ve kafeslerin tabanı ile bina zemini arasında en az 35 cm genişliğinde bir boşluk bırakılır. VETERİNER HALK SAĞLIĞI DERNEĞİ 6

12 ÇİFTLİK HAYVANLARININ REFAHINA İLİŞKİN YÖNETMELİK d) Kafeslere, uygun tırnak aşındırıcı araçlar yerleştirilir. DÖRDÜNCÜ BÖLÜM Buzağıların Korunması ile İlgili Standartlar Beslenme MADDE 26 (1) Yeni doğan buzağıların doğumdan hemen sonra ve/veya en geç ilk altı saat içerisinde kolostrum almaları gerekir. (2) Tüm buzağılar günde en az iki kere beslenir. (3) Buzağıların gıdaları asgari 4,5 mmol/litre düzeyinde ortalama kan hemoglobinini temin etmek üzere yeterli ölçüde demir ihtiva eden ve iki haftadan büyük her buzağı için, yaşları sekiz ila yirminci haftalar arasında iken, günlük miktarı en az 50 g dan 250 g a arttırılacak şekilde, lifli gıdadan oluşan bir günlük rasyon verilir. Buzağılara ağızlık takılmaz. (4) Buzağıların gruplar halinde barındırıldığı ve otomatik bir besleme sistemi ile beslenmedikleri durumlarda, her buzağının aynı anda gıdaya erişmesi temin edilir. Elektrik donanımı MADDE 27 (1) Elektrikli çitlerin kullanılması veya ahırda diğer elektrik ekipmanının bulundurulması halinde, donanım buzağılara elektrik şoku vermeyecek şekilde düzenlenir. Hayvanların bağlanması MADDE 28 (1) Hayvanlar yaralanmaya yol açmayacak, düzenli aralıklarla muayene edilebilecek ve rahat bir sıkılığı temin edecek şekilde bağlanır. Her bağ, hayvanın hareket etmesine olanak verecek, boğulma ve yaralanma riskini engelleyecek şekilde tasarlanır. Kurulmuş veya yeni kurulacak olan işletmeler ile ilgili hususlar MADDE 29 (1) Sekiz haftalıktan büyük olan buzağılar, sağlığı ya da davranışları nedeniyle tedavi görmesinin gerekli olduğu bir veteriner hekim tarafından onaylanmadıkça, bireysel bölmelerde barındırılmaz. (2) Gruplar halinde barındırılan buzağılarda, her buzağı için ayrılan kullanım alanı, canlı ağırlığı 150 kilogramdan düşük olan her buzağı için en az 1,5 m2 ye, canlı ağırlığı kilogram olan buzağılar için en az 1,7 m2 ye ve canlı ağırlığı 220 kilogram ve daha fazla olan buzağılar için en az 1,8 m2 ye eşittir. Ancak bu fıkranın hükümleri aşağıdaki durumlarda uygulanmaz. a) Altıdan daha az sayıda buzağısı olan işletmelerde, b) Annelerini emmesi için tutulan buzağılarda. BEŞİNCİ BÖLÜM Çeşitli ve Son Hükümler Saklı hükümler MADDE 30 (1) 24/6/2004 tarihli ve 5199 sayılı Hayvanları Koruma Kanunu hükümleri saklıdır. İdari yaptırımlar MADDE 31 (1) Bu Yönetmelik hükümlerine aykırı davrananlar hakkında 5996 sayılı Kanunun ilgili hükümlerine göre idari yaptırımlar uygulanır. Mevcut işletmelere ilişkin geçici hükümler GEÇİCİ MADDE 1 (1) Yönetmelik hükümleri kapsamında halihazırda çalışmakta olan işletmelerde; 24 üncü maddede zenginleştirilmemiş kafes sistemleri ile yapılan yetiştiricilikte uygulanacak hükümler başlığı altında bahsi geçen büyütme kafeslerinin kullanımı 1/1/2015 tarihinden itibaren yasaklanır. Yürürlük MADDE 32 (1) Bu Yönetmelik yayımı tarihinde yürürlüğe girer. Yürütme MADDE 33 (1) Bu Yönetmelik hükümlerini Gıda, Tarım ve Hayvancılık Bakanı yürütür. 7 VETERİNER HALK SAĞLIĞI DERNEĞİ

13 ÇİFTLİK HAYVANLARININ REFAHINA İLİŞKİN YÖNETMELİK EK- 1 HER BİR TÜR VE HAYVAN KATEGORİSİ İÇİN TALEP EDİLEN BİLGİLER İL: YIL: Hayvan türü ve kategorisi: Buzağılar Yumurtacı Tavuklar Diğer ( ) İşletmelerin sayısı: Gereklilik Personel İhlallerin çeşidi ve sayısı Tanım (Çiftlik Hayvanlarının Refahına İlişkin Yönetmeliğe Göre) Hayvanların bakımı, uygun bilgiye sahip yeterli sayıda personel tarafından yapılır. Toplam sayı Denetimlerin sayısı/ ortalama: İhlal sonucunda yapılan yasal işlemlerin sayısı Tavsiye Diğer yaptırımlar Kontrol Kayıtların tutulması Hareket özgürlüğü Barınaklar Hayvan günde en az bir kez kontrol edilecektir. Günün herhangi bir vaktinde hayvanların etraflıca kontrol edilmesini mümkün kılan yeterli aydınlatma bulunacaktır. Hasta veya yaralı olabilecek hayvanın gecikmeksizin, uygun şekilde bakımı yapılacaktır. Gerekli olması durumunda hasta veya yaralı hayvanlar uygun bir yerde izole edilir. Hayvan sahibi ya da bakıcısı uygulanan herhangi bir tıbbi tedaviye ve her kontrolde bulunan ölüm oranına ilişkin kayıt tutacaktır. Kayıtlar en az beş yıl süreyle tutulacaktır. Hayvanın hareket özgürlüğü, gereksiz yere acı veya yaralanmaya neden olacak şekilde kısıtlanmayacaktır. Hayvanların temasta bulunabileceği malzeme ve donanım hayvanlara zarar vermeyecektir. Keskin kenarlar veya çıkıntılar olmayacaktır. Hava dolaşımı, toz seviyeleri, sıcaklık, göreceli hava rutubeti ve gaz konsantrasyonu hayvanlar için zararlı olmayan sınırlar içerisinde tutulacaktır. Binalarda barındırılan hayvanlar, yeterli dinlenme süresi verilmeden sürekli olarak karanlıkta barındırılmayacaktır. Donanım Hayvanların sağlığının ve refahının yapay bir havalandırma sistemine bağlı olduğu durumda, sistemin bozulması halinde hayvanların sağlığını ve refahını koruyabilmek amacıyla yeterli düzeyde havanın yenilenmesini temin edecek bir destekleyici sistem kurulur ve sistemin bozulduğuna dair uyarı vermesi için bir alarm sistemi temin edilir. Yem, su ve diğer maddeler Yasak müdahaleler Üreme usulleri 1- Çiftlik hayvanları sağlıklarının sürdürülmesi ve besin ihtiyaçlarının karşılanması için yeterli miktarlarda ve yaşlarına, ağırlıklarına, davranışlarına ve fizyolojik ihtiyaçlarına göre uyarlanmış uygun bir yemle beslenir. Hiç bir hayvana gereksiz yere acı çekmelerine ya da yaralanmalarına yol açabilecek şekilde ve her türlü maddeyi ihtiva eden gıdalar ya da sıvı verilmez. 2- Tedavi, koruma yada zooteknik tedavi amacıyla Bakanlıkça kullanımına izin verilen maddeler dışında, hayvanlara bilimsel çalışmalar ya da edinilen tecrübe ile söz konusu maddenin etkisinin hayvanın sağlığı ya da refahına zararlı olmadığı gösterilmedikçe herhangi bir başka madde uygulanmaz. Tedavi amaçlı olmayan müdahaleler yasaklanmıştır. Hayvanlarda acı ya da yaralanmaya neden olan ya da neden olması muhtemel üreme prosedürleri uygulanmaz. VETERİNER HALK SAĞLIĞI DERNEĞİ 8

14 FİRMA REKLAMI YERLEŞTİRİLECEK

15 HAYVAN REFAHI İLE İLGİLİ YÖNETMELİKLER HAYVANLARIN NAKİLLERİ SIRASINDA REFAHI VE KORUNMASI YÖNETMELİĞİ Yayınlandığı Resmi Gazetenin Tarihi: 24 Aralık 2011, Sayısı: VETERİNER HALK SAĞLIĞI DERNEĞİ

16 HAYVANLARIN NAKİLLERİ SIRASINDA REFAHI VE KORUNMASI YÖNETMELİĞİ Gıda, Tarım ve Hayvancılık Bakanlığından: HAYVANLARIN NAKİLLERİ SIRASINDA REFAHI VE KORUNMASI YÖNETMELİĞİ Yayınlandığı Resmi Gazetenin Tarihi: 24 Aralık 2011, Sayısı: BİRİNCİ BÖLÜM Amaç, Kapsam, Dayanak ve Tanımlar Amaç MADDE 1 (1) Bu Yönetmeliğin amacı, canlı omurgalı hayvanların yurt içindeki nakilleri sırasında korunmalarını ve hayvan refahı kurallarına uyulmasını güvence altına almak ve bu kapsamda yapılacak olan resmî kontrollerde uygulanacak esas ve usulleri belirlemektir. Kapsam MADDE 2 (1) Bu Yönetmelik, yurtiçinde canlı omurgalı hayvanların nakilleri sırasında hayvan refahına uygun olarak korunması için uyulması gereken usul ve esaslar ile gerçek ve tüzel kişi ve kuruluşlara ait nakil araçlarının taşıyacağı teknik ve sağlığa uygun asgari şartları, nakil sırasında hayvanlara refakat eden bakıcılar ile nakil araçlarının sürücülerine yeterlilik belgesi, nakil yapan nakliyecilere yetki belgesi ve hayvan naklinde kullanılan araçlara onay belgesi verilmesi veya bu belgelerin iptal edilmesi için yapılacak iş ve işlemler ile denetim ve yaptırımlarla ilgili olarak yapılacak diğer işleri kapsar. (2) Coğrafi koşullardan dolayı mevsimsel göçer hayvancılığın yapılmasına bağlı olarak hayvanların nakliyesinin gerektiği durumlarda veya hayvanların sahibi tarafından kendi işletmelerinden 50 kilometre altındaki bir mesafe için kendi nakil araçları ile taşınmasının söz konusu olduğu durumlarda sadece 5 inci ve 56 ncı maddeler uygulanır. (3) Bu Yönetmelik, ekonomik bir faaliyet ile bağlantılı olarak gerçekleşmeyen hayvan nakliyesi ile veteriner hekimin önerisi kapsamında doğrudan veteriner hekim muayenehane, poliklinik veya hayvan hastanesine getirilip götürülen hayvanların naklinde uygulanmaz. (4) Bu Yönetmelik, canlı balıkları kapsamaz. Dayanak MADDE 3 (1) Bu Yönetmelik, 11/6/2010 tarihli ve 5996 sayılı Veteriner Hizmetleri, Bitki Sağlığı, Gıda ve Yem Kanununun 8 inci ve 9 uncu maddelerine dayanılarak hazırlanmıştır. Tanımlar MADDE 4 (1) Bu Yönetmelikte geçen; a) Ayrılış yeri: Hayvanın, hareket saatinden önce en az 48 saat süre ile orada kalmış olması şartı ile nakil aracına ilk kez bindirildiği yeri, hayvanların ilk bindirilme yeri ile hayvan pazarı arasında kat edilen mesafenin 100 kilometrenin altında olması ya da hayvan pazarından ayrılma saatinden önce hayvanların en az 6 saat süre ile yeterli altlık malzemesi ile bağlanmadan ve su verilerek dinlendirilmesi şartı ile hayvan pazarını, b) Bakanlık: Gıda, Tarım ve Hayvancılık Bakanlığını, c) Bakıcı: Hayvanların refahından doğrudan sorumlu olan ve yolculukta hayvanlara refakat eden kişiyi, ç) Çıkış noktası: 5996 sayılı Kanunun 34 üncü maddesine göre belirlenmiş hayvanların Türkiye yi terk ettiği gümrük çıkış kapılarını ve veteriner sınır kontrol noktalarını, d) Dinlendirme ya da aktarma yeri: Hayvanların indirilerek ya da indirilmeden, nakil aracı değiştirdikleri herhangi bir yer veya yolculuk sırasında durulan varış yeri dışındaki herhangi bir mola yerini, e) Genel Müdürlük: Gıda ve Kontrol Genel Müdürlüğünü, 11 VETERİNER HALK SAĞLIĞI DERNEĞİ

17 HAYVANLARIN NAKİLLERİ SIRASINDA REFAHI VE KORUNMASI YÖNETMELİĞİ f) GPS sistemleri: Küresel, sürekli, doğru ve garantili zamanlama ve konumlandırma hizmetleri veren uydu tabanlı alt yapılar ya da bu Yönetmeliğin amacına uygun olarak eşdeğer kabul edilen hizmetleri sağlayan herhangi bir teknolojiyi, g) Hayvan: Balıklar hariç canlı omurgalı hayvanları, ğ) Hayvan refahı: Hayvanların tüm yolculuk süresince bakımı, beslenmesi, barındırılması ve nakliyesinin acı, ağrı ve eziyetten uzak, sağlıklı bir şekilde yapılmasını, h) Hayvan sahibi: Hayvanların mülkiyet hakkını üzerinde bulunduran gerçek veya tüzel kişiyi, ı) Hayvan taşıma deniz aracı: Ro-ro gemisi ve içinde hayvanların hareket ettirilebilir konteynerler içerisinde taşındığı gemiler dışında kalan, evcil atgiller ya da sığır cinsi ve koyun ve keçi türü hayvanlar ile domuzgiller türlerine ait evcil hayvanların taşınması için kullanılan ya da kullanılması düşünülen bir deniz aracını, i) İl/ilçe müdürlüğü: İl Gıda, Tarım ve Hayvancılık Müdürlükleri ile ilçe müdürlüklerini, j) Konteyner: Hayvanların nakli için kullanılan ancak kendi başına bir nakil aracı olmayan sandık, kasa, kafes, kutu, kap ya da diğer herhangi bir sert yapıyı, k) Kontrol istasyonları: Nakliyesi yapılan hayvanların dinlendirilmesi, yemlenmesi ve sulanması amacıyla en az 12 saat süreyle seyahate ara verilen yeri, l) Nakil aracı: Hayvan nakli için kullanılan kara, deniz, hava ve demiryolu araçlarını, m) Nakliye: Varış yerinde indirme işlemi tamamlanıncaya dek hayvanların bir ya da birden fazla nakil aracı ile gerçekleştirilen hareketleri ve bindirme, indirme, aktarma ve dinlendirme dahil bununla ilgili işlemleri, n) Nakliyeci: Kendisi veya başkası adına hayvan taşıyan herhangi bir gerçek ya da tüzel kişiyi, o) Organizatör: Yolculuğun bir bölümü için, en az bir taşeron nakliyeci tutmuş veya yolculuk için birden fazla nakliyeci ile sözleşme yapmış ve yolculuk kütüğünde ilgili bölümleri imzalamış olan gerçek veya tüzel kişiyi, ö) Resmî veteriner hekim: 5996 sayılı Kanun ve bu Yönetmelik kapsamında verilen görevleri Bakanlık adına yapan Bakanlık personeli veteriner hekimi, p) Ro-ro gemisi: Kara ya da demiryolu araçlarının bindirilmesi ve indirilmesi için gerekli olanaklara sahip deniz aracını, r) Sınır kontrol noktası: Sınır gümrük kapılarında yer alan gümrüklü yer ve sahalarda canlı hayvan ve hayvansal ürünlerin ülkeye girişinde kontrollerinin yapıldığı yeri, s) Terbiye edilmemiş tek tırnaklılar: Heyecan, acı ya da ıstıraba neden olmaksızın bağlanması ya da bir yular ile güdülmesi mümkün olmayan atgilleri, ş) Tescilli tek tırnaklılar: 19/4/2011 tarihli ve sayılı Resmî Gazete de yayımlanan Safkan Arap ve İngiliz Atlarının Soy Kütüğü Kayıtları, İthalat ve İhracatı Hakkında Yönetmelik kapsamında soy kütüğüne kaydı yapılmış atları ve atların menşei olan ülkede bulunan ve söz konusu ırk için geçerli soy kütüğünden ve kayıtlardan sorumlu yetiştirici birliği veya diğer bir yetkili otorite ya da yarış, konkur ve dresaj atlarıyla ilgili herhangi bir uluslararası birlik veya kuruluş tarafından düzenlenmiş bir kimlik belgesiyle tanımlanmış atları, t) Uzun yolculuk: Nakliyedeki ilk hayvanın hareket ettirildiği andan başlamak üzere 8 saatten daha uzun süren yolculuğu, u) Varış yeri: Hayvanın nakil aracından indirildikten sonra en az 48 saat süreyle tutulduğu veya kesildiği yeri, ü) Yetiştirici: Sürekli ya da geçici olarak, hayvanların bakımından sorumlu ya da bu tür bakımlarını yapan ve nakliyeci dışındaki herhangi bir gerçek ya da tüzel kişiyi, v) Yolculuk: Hayvanların ayrılış yerinden dinlendirme ya da aktarma yerinde veya herhangi bir başka ara noktada indirme, dinlendirme ve bindirme dâhil varış yerine kadar olan tüm nakliye işlemini, ifade eder. VETERİNER HALK SAĞLIĞI DERNEĞİ 12

18 HAYVANLARIN NAKİLLERİ SIRASINDA REFAHI VE KORUNMASI YÖNETMELİĞİ İKİNCİ BÖLÜM Hayvan Nakline İlişkin Genel Şartlar Genel şartlar MADDE 5 (1) Hayvanlar gereksiz yere yaralanacak ya da acı hissedecek biçimde nakledilmez, naklettirilmez. (2) Yolculuk süresini asgariye indirmek ve yolculuk sırasında hayvanların ihtiyaçlarını karşılamak için önceden gerekli tüm düzenlemeler yapılır. (3) Hayvanların sağlık şartları bakımından yolculuk yapmaya uygun durumda olması gerekir. (4) Nakil araçları ile hayvanların nakil aracına bindirilmesi ve nakil aracından indirilmesinde kullanılan araç ve gereç; hayvanların güvenliğini sağlayacak, yaralanmalarını ve acı çekmelerini önleyecek şekilde tasarlanır, imal edilir, bakımları yapılır ve işletilir. (5) Hayvanlarla ilgilenen personelin bu alanda eğitilmiş ya da deneyimli olması ve görevlerini gereksiz korku, yaralanma ya da acıya neden olabilecek herhangi bir şiddet ya da yöntem kullanmadan yerine getirmesi gerekir. (6) Nakliye esnasında hayvanların refah durumları düzenli olarak kontrol edilir ve hayvanlar varış yerine gecikme olmadan ulaştırılır. (7) Hayvanlar için cinsiyetlerine, türlerine, yaş gruplarına, canlı ağırlıklarına ve öngörülen yolculuğa uygun olarak Ek-2 de belirtilen yeterli alan ve yükseklik sağlanır. (8) Uygun aralıklarla 45 ve 46 ncı maddeler ile Ek-1 de belirtildiği şekilde cinsiyetlerine, türlerine, yaş gruplarına ve canlı ağırlıklarına göre hayvanlara uygun kalitede ve miktarda su ve yem sağlanır ve dinlendirilme imkânı sunulur. ÜÇÜNCÜ BÖLÜM Nakliye Sırasında Bulundurulması Gereken Belgeler ve Hayvan Nakli Planlama Yükümlülükleri Nakliye sırasında bulundurulması gereken belgeler MADDE 6 (1) Hayvanların nakilleri sırasında; a) Hayvanların menşeini gösteren belge, nakil beyannamesi veya veteriner sağlık raporunun, b) Ayrılış yeri, tarihi ve saatinin, c) Planlanan varış yerinin, ç) Yolculuğun tahmini süresinin, belirtildiği belgeler araçta bulundurulmadan hayvan nakledilmez. Belge kontrolü MADDE 7 (1) Nakliyeci, talep edilmesi halinde 6 ncı maddede öngörülen belgeleri il/ilçe müdürlüğüne sunar. Hayvan nakli için planlama yükümlülükleri MADDE 8 (1) Nakillerde, 15 inci maddenin birinci fıkrası ya da 16 ncı maddenin birinci fıkrasına uygun olarak yetki verilmiş nakliyecilerin dışında bir kimse ile hayvan nakli sözleşmesi ve taşeronluk anlaşması yapılamaz. (2) Organizatörler, yolculuğun farklı bölümlerinde koordinasyon yetersizliğinden dolayı hayvanların refahının tehlikeye sokulmamasını ve yolculuğun hava koşulları dikkate alınarak planlanması, yürütülmesi ve tamamlanmasını sağlar. (3) Nakliyeciler, nakliye için sorumlu gerçek bir kişi belirler ve kendilerinin kontrolü altındaki yolculuk bölümünün planlanması, yürütülmesi ve tamamlanmasına ilişkin bilgilerin temin edilmesini sağlar. 13 VETERİNER HALK SAĞLIĞI DERNEĞİ

19 HAYVANLARIN NAKİLLERİ SIRASINDA REFAHI VE KORUNMASI YÖNETMELİĞİ Uzun yolculuklarda yolculuk kütüğüne uyma yükümlülüğü MADDE 9 (1) Nakliyeci ve organizatörler uzun yolculuklarda, 52 nci maddede belirtilen yolculuk kütüğüne ilişkin hükümlere uyar. DÖRDÜNCÜ BÖLÜM Yetki, Sorumluluk ve Yükümlülükler Genel müdürlük ve il/ilçe müdürlüğünün yetki ve sorumlulukları MADDE 10 (1) Hayvanların bu Yönetmelikte öngörülen refah koşullarına uygun teknik ve hijyenik şartlar altında nakledilmesinin sağlanması için; a) Nakliyecilere yetki belgesi ile il müdürlüğü tarafından verilecek eğitim ve yapılacak sınav sonucunda sürücülere ve bakıcılara yeterlilik belgesi verilmesi, bu belgelerin geçerlilik sürelerinin uzatılması, iptal edilmesi ve elektronik veri tabanında kayıt altına alınması, b) Nakillerde kullanılan araçların kayıt altına alınması, araçlarda bu Yönetmelikte öngörülen teknik ve hijyenik şartların aranması, nakil araçları onay belgesi verilmesi/iptal edilmesi/geçerlilik süresinin uzatılması, ile ilgili işlemlerin yürütülmesinden il müdürlükleri yetkili ve sorumludur. (2) Bakanlık, hayvan nakillerine yönelik nakliyecilerin ve nakil araçlarının kayıt altına alınması için bilgisayar destekli veri tabanının oluşturulması, il/ilçe müdürlükleri arasında bilgi akışının sağlanması, il/ilçe müdürlükleri çalışmalarının kontrolü, denetimi ile merkezi veri tabanının işletilmesi, geliştirilmesi ve işlemlerin uygulanması ile yetkili, görevli ve sorumludur. (3) İl müdürlükleri; nakliyecileri, bu Yönetmelikte belirtilen kuralları karşılamak için gerekli personel, ekipman ve operasyonel prosedürlere ve gerektiğinde iyi uygulama kılavuzlarına sahip olduklarını kanıtlamaları koşuluyla hayvan nakli yapmak üzere yetkilendirir. (4) İl müdürlükleri, yetki belgesi başvurusunda bulunan nakliyecilerin başvuru tarihinden önceki son üç yıl içerisinde bu Yönetmelik hükümlerinin ihlaline dair kaydı bulunmadığını teyit eder. Bu hüküm, başvuru sahibinin Bakanlığa Yönetmelikte belirtilen kuralların yeniden ihlal edilmemesi yönünde gerekli önlemlerin alındığını kanıtlaması durumunda geçerli değildir. (5) İl müdürlükleri, sekiz saatten kısa sureli hayvan nakilleri yapacak nakliyecilerin yetki belgelerini Ek-8 de verilen örneğe uygun olarak düzenler. Bu yetki belgeleri, veriliş tarihinden itibaren beş yıl süreyle geçerlidir ve uzun yolculuklar için geçerli değildir. Nakliyecilerin sorumluluk ve yükümlülükleri MADDE 11 (1) Bu Yönetmelik hükümlerine göre gerçek ya da tüzel kişiler 15 inci maddenin birinci fıkrası ya da 16 ncı maddenin birinci fıkrasına uygun olarak il müdürlüğü tarafından verilmiş bir yetki olmadan nakliyeci olarak çalışamaz. Yetki belgesinin bir sureti, hayvanlar nakledilirken il/ ilçe müdürlüğüne sunulur. (2) Nakliyeciler, 15 inci maddenin birinci fıkrası ya da uzun yolculuklar için 16 ncı maddenin birinci fıkrasında atıfta bulunulan bilgi ve belgelere ilişkin herhangi bir değişikliği, söz konusu değişikliğin meydana geldiği tarihten itibaren en geç 15 iş günü içinde yetki belgesini düzenleyen il müdürlüğüne bildirir. (3) Nakliyeciler; 33 ila 51 inci maddeler ile Ek-1 ve Ek-2 de öngörülen teknik kurallara uygun olarak hayvanların nakledilmesini sağlar. (4) Nakliyeciler, hayvanların bakılması işini 33 ila 52 nci maddeler ile Ek-1 ve Ek-2 nin ilgili hükümleri konusunda eğitim almış olan kişilere verir. (5) Yeterlilik belgesine sahip olmayan kişiler evcil tek tırnaklılar, sığır cinsi hayvanlar, koyun ve keçi türü hayvanlar ile domuz türlerine ait evcil hayvanların taşındığı bir karayolu aracını kullanamaz ya da burada bakıcı olarak görev alamaz. Yeterlilik belgesinin sureti, hayvanlar nakledilirken il/ilçe VETERİNER HALK SAĞLIĞI DERNEĞİ 14

20 HAYVANLARIN NAKİLLERİ SIRASINDA REFAHI VE KORUNMASI YÖNETMELİĞİ müdürlüğüne sunulur. (6) Nakliyeciler, aşağıdaki durumlarda hayvan nakline bir bakıcının eşlik etmesini sağlar. a) Hayvanların yeterli havalandırmaya sahip, planlanan yolculuk süresinin iki katına kadar yetecek yem ve devrilmeyen kaplarda su bulunan ve güvenli konteynerlerde taşınması. b) Şoförün bakıcının görevlerini yapması. (7) Ayrılış yeri ile varış yeri arasında en fazla 65 kilometrelik bir mesafeye kadar hayvan nakli yapan kişiler için birinci, ikinci, dördüncü ve beşinci fıkralar uygulanmaz. (8) Nakliyeciler, talep edilmesi halinde, hayvanların taşındığı araçlar için 24 ve 28 inci maddelerin birinci fıkralarında belirtilen yetki belgelerini il/ilçe müdürlüğüne sunar. (9) Uzun karayolu yolculuklarında, tescilli tek tırnaklılar dışında evcil tek tırnaklılar, sığır cinsi hayvanlar, koyun ve keçi türü hayvanlar ile domuz türlerine ait evcil hayvanları taşıyan nakliyeciler, GPS sistemi kullanır. GPS sisteminden alınan kayıtlar en az üç yıl saklanır. Kayıtlar özellikle nokta kontrollerde talep edilmesi halinde denetleyenlere sunulur. Nakil vasıtaları ile ilgili sorumluluk ve yükümlülükler MADDE 12 (1) 24 ve 25 inci maddelere göre onay belgesi verilen kara nakil araçları haricindeki diğer kara nakil araçları uzun yolculuklar için hayvan nakillerinde kullanılamaz. (2) 28 inci maddeye göre onay belgesi verilen deniz nakil araçları haricindeki diğer deniz nakil araçları 10 deniz milini aşan yolculuklar için evcil tek tırnaklıların, sığır cinsi hayvanların, koyun ve keçi türü hayvanlar ile domuzların naklinde kullanılamaz. (3) Birinci ve ikinci fıkralardaki hükümler evcil tek tırnaklıların, sığır cinsi hayvanların, koyun ve keçi türü hayvanlar ile domuzların kara veya deniz yoluyla uzun yolculuklarında kullanılan konteynerleri için de geçerlidir. Yetiştiricilerin sorumluluk ve yükümlülükleri MADDE 13 (1) Ayrılış, dinlendirme, aktarma ya da varış yerindeki hayvan yetiştiricileri, a) Nakledilen hayvanlarla ilgili olarak 33 ila 51 inci maddeler ile Ek-1 ve Ek-2 deki teknik kuralların yerine getirilmesini sağlar. b) Yetiştiriciler, aktarma ya da varış yerine ulaşan hayvanların, yurtiçi nakillerinde uzun bir yolculuğa maruz bırakılıp bırakılmadıklarını kontrol eder. Tescilli tek tırnaklılar dışında kalan evcil tek tırnaklılar, sığır cinsi hayvanlar, koyun ve keçi türü hayvanlar ile domuz türlerine ait evcil hayvanların uzun yolculuklarının söz konusu olduğu hallerde, yetiştiriciler 52 nci maddede öngörülen yolculuk kütüğündeki hükümlere uyar. Hayvan pazar ve borsaları yetkililerinin sorumluluk ve yükümlülükleri MADDE 14 (1) Hayvan pazarlarının ve borsalarının yetkilileri; a) Hayvanlara muamelenin 33 ila 51 inci maddeler ile Ek-1 ve Ek-2 deki teknik kurallara uygunluğunu sağlar. b) Hayvanlarla ilgilenme görevini sadece 33 ila 51 inci maddeler ile Ek-1 ve Ek-2 de öngörülen ilgili teknik kurallar konusunda eğitim almış kişilere verir. c) Bu Yönetmelik hükümlerinin ihlal edilmesi durumunda bildirimin yapılacağı il/ilçe müdürlüğüne ihlalle ilgili ayrıntılı bilgi verir. Hayvan pazarları ile borsalarına giriş yapan kişilere bu Yönetmelik kapsamındaki görev ve yükümlülüklerini ve bunlara uymamaları halinde uygulanacak idari yaptırımları düzenli olarak bildirir. ç) Hayvan pazarına gelenlerin bu Yönetmelik hükümlerine uymaması halinde, il/ilçe müdürlüğünün yapacağı işlemlere halel getirmeden, uygunsuzluğu gidermek ve yeniden tekrarlanmasını önlemek için gerekli tedbirleri alır. d) Bu maddede belirtilen hükümlerin yerine getirilmesi için gerekli iç tüzüğü oluşturur, izler ve 15 VETERİNER HALK SAĞLIĞI DERNEĞİ

21 HAYVANLARIN NAKİLLERİ SIRASINDA REFAHI VE KORUNMASI YÖNETMELİĞİ uygular. BEŞİNCİ BÖLÜM Nakliyeci Yetki Belgesi, Sürücü ve Bakıcı Yeterlilik Belgesine İlişkin Şartlar Nakliyeciler için genel şartlar MADDE 15 (1) İl müdürlüğü, başvuru yapan gerçek ya da tüzel kişilerin; a) Bu Yönetmelik hükümlerinin yerine getirilmesine imkân verecek yeterli ve uygun personel, teçhizat ve çalışma prosedürlerine sahip olduklarını ortaya koymaları, b) İşyeri merkezlerinin ya da temsilciliklerinin başvurunun yapıldığı ilin idari sınırları içerisinde bulunması, c) Nakil sırasında uyulması gereken kurallar kılavuzlarını hazırlamaları, ç) Son üç yıl içinde hayvanların korunması ile ilgili herhangi bir kanunun ihlalinden dolayı olumsuz sicilinin olmaması, d) Ulaştırma, Denizcilik ve Haberleşme Bakanlığınca verilmiş taşımacılık yetki belgesine sahip olması, şartları ile nakliyecilere yetki belgesi verir. (2) İl müdürlüğü, yetki belgelerini Ek-8 deki örneğe uygun olarak düzenler. Söz konusu yetki belgeleri, veriliş tarihinden itibaren beş yıl süre ile geçerlidir. Bu belge uzun yolculuklar için geçerli değildir. Uzun yol nakliyecilerinin yetkilendirilmesine ilişkin şartlar MADDE 16 (1) İl müdürlüğü, uzun yolculuk yapan nakliyecilerin başvurusu üzerine; a) 15 inci maddenin birinci fıkrasında belirtilen nakliyeci yetki belgelerine ilişkin şartları karşılamaları, b) Başvuru sahiplerinin, 1) Uzun yolculuklarda görevlendirilen tüm sürücü ve bakıcılar için sürücü ve bakıcı yeterlilik belgeleri, 2) Uzun yolculuklar için kullanılacak tüm karayolu nakil araçları için 25 inci maddede öngörülen biçimde geçerli onay belgeleri, 3) Nakliyecilere sorumlulukları altında bulunan karayolu araçlarının hareketlerini izleyip kayıt etme ve uzun yolculuklar sırasında sürücülerle istenildiği vakit temas kurmalarına imkân veren prosedürlere ilişkin ayrıntıları, 4) Acil durumlarda uygulanmak üzere geliştirilmiş acil durum planlarını, tamamlamaları koşuluyla yetki belgesi verir. (2) Tescilli tek tırnaklılar hariç tek tırnaklı, sığır cinsi hayvanlar, koyun ve keçi türü hayvanlar ile domuz türlerine ait evcil hayvanların uzun yolculukta nakillerini yapan nakliyeciler, 11 inci maddenin dokuzuncu fıkrasında belirtildiği şekilde GPS hizmetlerini temin edecek eşdeğer teknoloji sistemini kullanır. (3) İl müdürlüğü, söz konusu yetki belgelerini Ek-9 da verilen örneğe uygun olarak düzenler. Uzun yolculuk yetki belgeleri, veriliş tarihinden itibaren beş yıl süre ile tüm yolculuklar için geçerlidir. Yetki belgesi ve yeterlik belgesi başvurularına ilişkin sınırlamalar MADDE 17 (1) Başvuru sahipleri yetki veya yeterlik belgesi alabilmek için sadece bir il müdürlüğüne başvuruda bulunabilir. VETERİNER HALK SAĞLIĞI DERNEĞİ 16

22 HAYVANLARIN NAKİLLERİ SIRASINDA REFAHI VE KORUNMASI YÖNETMELİĞİ İl müdürlüğü tarafından nakliyeci yetki belgesi, sürücü ve bakıcı için yeterlilik belgesi düzenlenmesi MADDE 18 (1) İl müdürlüğü tarafından müracaatı uygun bulunarak değerlendirilen ve sekiz saatten kısa süreli hayvan nakli yapacak nakliyeciler için Ek-8, uzun yol nakliyecileri için Ek-9 da örneği verilen yetki belgeleri, eğitime tabi tutulduktan sonra yapılan sınavda başarılı olan sürücü ve bakıcılar için Ek-10 da örneği bulunan yeterlilik belgeleri düzenlenir. (2) İl müdürlüğü, hayvanların nakli sırasında yapılan denetimlerde belirlenen durumlara göre 15 inci maddenin birinci fıkrası ya da uzun yolculuklar için 16 ncı maddenin birinci fıkrasına göre düzenlenmiş nakliyeci yetki belgesinin kapsamını kısıtlayabilir. (3) Yetki belgelerine mükerrer olmayan bir numara verilir. Nakliyecinin diğer ülkelerde çalışmasının söz konusu olduğu durumlarda belgenin İngilizce nüshası düzenlenir. (4) Yetki belgeleri, başta bu Yönetmelik şartlarının ihlali olmak üzere nakliyecilerin hızlı biçimde tespit edilmesine imkân verecek biçimde kayıt edilir. (5) İl müdürlüğü yetki belgelerini elektronik bir veri tabanına kaydeder. Nakliyecinin adı ve yetki numarası, söz konusu yetki belgesi yürürlükte olduğu sürece veri tabanı isteyen kişilerin yararlanmasına açık bulundurulur. Mahremiyetin korunmasıyla ilgili mevzuata uyulması kaydı ile nakliyecilerin yetki belgelerine ilişkin diğer verilere isteyen kişilerin erişimi sağlanır. (6) Sürücü ya da bakıcının diğer ülkelerde de faaliyette bulunmasının söz konusu olduğu durumlarda yeterlilik belgelerinin İngilizce nüshaları da hazırlanır. (7) Yetki belgesinin kapsamı, belirli bir hayvan türünün ya da belirli hayvan türlerinin nakli ile sınırlandırılabilir. Uzun yolculuklar öncesi il/ilçe müdürlükleri tarafından yerine getirilecek kontroller ve yolculuk kütüğü ile ilgili diğer önlemler MADDE 19 (1) Tek tırnaklı, sığır cinsi hayvanlar, koyun ve keçi türü hayvanlar ile domuz türlerine ait evcil hayvanların yurtiçinde uzun yolculuklarının söz konusu olduğu hallerde, ayrılış yerindeki il/ilçe müdürlüğü; a) Yolculuk kütüğünde belirtilen nakliyecilerin yapacakları nakil için gerekli geçerli nakliyeci yetki belgelerine, kullanılacak nakil araçları için uzun yolculuklarda kullanım için düzenlenmiş geçerli onay belgelerine ve sürücüler ile bakıcılar için geçerli yeterlilik belgelerine sahip olduklarını, b) Organizatör tarafından sunulmuş olan yolculuk kütüğünün uygulanabilir ve gerçekçi bir planlama olduğunu ve bu Yönetmeliğe uyulduğunu, doğrulamak için gerekli kontrol ve uygulamaları yapar. (2) Birinci fıkrada öngörülen kontrollerin sonuçlarının olumsuz olduğu durumlarda, organizatörden, bu Yönetmeliğe uyulması için uzun yolculuğa ait düzenlemelerde değişiklik yapılmasını talep eder. (3) Birinci fıkrada öngörülen kontrollerin sonuçlarının olumlu olduğu durumlarda, il/ilçe müdürlüğü yolculuk kütüğünü mühürleyip onaylar. (4) İl/ilçe müdürlüğü, yolculuk kütüğünde öngörülen uzun yolculuğa ilişkin ayrıntıları, varış noktası, çıkış noktası ya da kontrol noktasına mümkün olan en kısa sürede bildirir. (5) Yolculuk kütüğünün mühürlenmesi, GPS sistemin kullanıldığı hayvan nakilleri için gerekli değildir. Uzun yolculuğun herhangi bir aşamasında il/ilçe müdürlüğü tarafından yapılacak kontroller MADDE 20 (1) İl/ilçe müdürlüğü, uzun yolculuğun herhangi bir aşamasında, beyan edilen yolculuk saatlerinin gerçeğe, yolculuğun bu Yönetmelik hükümlerine ve özellikle yolculuk saatlerinin ve dinlenme sürelerinin 45 ve 46 ncı maddelerde öngörülen sınırlamalara uygunluğunu doğrulamak için, rastgele ya da hedeflenmiş kontroller yapar. 17 VETERİNER HALK SAĞLIĞI DERNEĞİ

23 HAYVANLARIN NAKİLLERİ SIRASINDA REFAHI VE KORUNMASI YÖNETMELİĞİ (2) Yurtiçi ve yurtdışına uzun yolculuklarda, 33 üncü maddede öngörüldüğü biçimde, hayvanların nakledilmeye uygunluğunu belirlemek için ayrılış yerindeki kontroller, öngörülen süre sınırlamaları içinde ve hayvan sağlığı kontrolleri kapsamında hayvanların nakil aracına bindirilmesinden önce yapılır. (3) Varış yerinin kesimhane olması halinde, birinci fıkrada öngörülen kontroller 17/12/2011 tarihli ve sayılı Resmî Gazete de yayımlanan Hayvansal Gıdaların Resmi Kontrollerine İlişkin Özel Kuralları Belirleyen Yönetmeliğin öngördüğü biçimde ve hayvan refahı kontrolü kapsamında yapılabilir. (4) Karayolu nakil araçlarının hareketlerine ilişkin GPS sisteminden alınan kayıtlar, bu kontrollerin yerine getirilmesinde kullanılabilir. İl/ilçe müdürlüğünün personel eğitimi ve donanımı MADDE 21 (1) İl/ilçe müdürlüğü, karayolu nakillerinde kullanılan kayıt donanımı ve GPS sistemi tarafından kayıt edilmiş olan verilerin kontrolünü yapacak personelinin uygun şekilde eğitilmiş ve gerekli ekipmanla donatılmış olmasını sağlar. Eğitim için ilgili kurum ya da konu uzmanlarından yararlanır. Eğitim ve eğitim kursları MADDE 22 (1) İl müdürlüğü, bu Yönetmelik hükümlerine uygun olarak nakliyeci, bakıcı ve sürücü için eğitim kursları düzenler. (2) Söz konusu eğitim, hayvanların nakli sırasında korunmasına ilişkin teknik ve idari hususlar ile aşağıdaki konuları içerir: a) Hayvan nakline ilişkin genel şartlar ve nakliye sırasında bulundurulması gereken belgeler, nakil sırasında uyulması gereken teknik kurallar ve nakil araçlarına ilişkin hükümler. b) Hayvan fizyolojisi ve özellikle su içme ve beslenme ihtiyaçları, hayvan davranışı ve stres kavramı. c) Hayvanlara yapılacak muameleler ve uygulamaya yönelik çalışmalar. ç) Sürücü davranışlarının nakledilen hayvanların refahı ve et kalitesine olan etkisi. d) Hayvanların acil bakımı. e) Hayvanlara muameleden sorumlu personelin güvenliğine ilişkin unsurlar. Sürücü/bakıcı yeterlilik belgesi için müracaat MADDE 23 (1) Sürücü/Bakıcı yeterlilik belgesi almak için il müdürlüğüne yapılan başvurularda; a) T.C. kimlik numarası beyanı, b) Sürücü yeterlilik belgesi için başvuranların sürücü belgelerinin fotokopisi, c) Ulaştırma, Denizcilik ve Haberleşme Bakanlığı tarafından verilmiş sürücü mesleki yeterlik belgesi, aranır. (2) Bu bilgi ve belgeler il müdürlüğünce incelenir. İnceleme sonucu başvurusu uygun olarak değerlendirilen adaylar il müdürlüğünce açılan kurslarda eğitime ve eğitim sonunda sınava tabi tutulur. (3) Eğitim sonunda yapılan sınavda başarılı olanlar için il müdürlüğünce Ek-10 da örneği verilen yeterlilik belgesi düzenlenir. Yeterlilik belgesinin kapsamı belirli bir hayvan türü veya belirli hayvan türleri ile sınırlandırılabilir. Yurtdışında da çalışan sürücü ve bakıcılar için yeterlilik belgelerinin İngilizce nüshaları düzenlenir. VETERİNER HALK SAĞLIĞI DERNEĞİ 18

24 HAYVANLARIN NAKİLLERİ SIRASINDA REFAHI VE KORUNMASI YÖNETMELİĞİ ALTINCI BÖLÜM Hayvan Naklinde Kullanılan Karayolu Nakil Araçları İçin Onay Belgesi Müracaat ve tescil MADDE 24 (1) Gerçek ve tüzel kişilere ait karayolu araçlarının uzun yolculuklarda hayvan nakli yapabilmesi için araç sahibi ikamet ettiği yerdeki il müdürlüğüne bir dilekçe ile müracaat ederek aşağıdaki bilgi ve belgeleri verir. a) T.C. kimlik numarası beyanı. b) Araç ruhsatının fotokopisi. (2) Bu bilgi ve belgeler il müdürlüğü tarafından incelenir ve müracaatı uygun bulunan uzun yolculuklar için kullanılan karayolu nakil araçlarının tasarımı veya imalatının 34 üncü maddedeki şartlara uygunluğu kontrol edilir. İl müdürlüğü tarafından karayolu nakil araçlarına uzun yolculuklara ilişkin araç onay belgesi verilmesi MADDE 25 (1) İl müdürlüğü tarafından gerekli koşulları taşıyan araçlar bir raporla tespit edildikten sonra bu araçlara Ek-11 deki örneğe uygun olarak düzenlenmiş ve taşıma izin belge numarası da içeren onay belgesi verilir. (2) Onay belgesine mükerrer olmayan bir tanımlama numarası verilir. Nakil aracının yurtdışına nakillerde kullanımının söz konusu olduğu durumlarda onay belgesinin İngilizce nüshası da hazırlanır. (3) İl müdürlüğü, onay belgesini; bu Yönetmelik hükümlerinin ihlalinde yapılan işlemlerin de kaydedileceği, Genel Müdürlük ve il/ilçe müdürlüklerinin de hızlı bir biçimde ulaşmasına imkân verecek şekilde elektronik veri tabanına kaydeder. Nakil araçları onay belgesinin süresi MADDE 26 (1) Onay belgesinin geçerlilik süresi düzenlenme tarihinden itibaren beş yıldır. Onay belgesinin süresi biten araçlar hayvan naklinde kullanılamaz. Hayvanların nakil sırasındaki refahını etkileyecek değişikliklere veya onarıma tabi tutulmuş olan nakil araçlarının onay belgesi geçerliliğini yitirir. Onay belgesinin süresini uzatma MADDE 27 (1) Onay belgesinin süresi biten araç sahibi, onay belgesini aldıkları veya bulundukları il müdürlüğüne müracaat ederek araçlarının kontrolünü yaptırır ve onay belgesinin süresini uzatır. Hayvan taşıma deniz araçları onay belgesi MADDE 28 (1) Gerçek veya tüzel kişilerin başvurusu üzerine il müdürlüğü hayvan taşıma deniz araçlarına ilişkin imalat ve donanım hususunda 43 üncü maddeye uygunluğunun tespit edilmesi koşuluyla onay belgesi verir. (2) Onay belgesine mükerrer olmayan bir tanımlama numarası verilir. Nakliyecinin diğer ülkelerde çalışmasının söz konusu olduğu durumlarda belgenin İngilizce nüshası da hazırlanır. (3) İl müdürlüğü, onay belgesini 25 inci maddenin üçüncü fıkrasında belirtilen özelliklere uygun olarak elektronik veri tabanına kaydeder. (4) Belgeler, düzenlenme tarihinden itibaren beş yıl süre ile geçerlidir. Hayvanların nakil sırasındaki refahını etkileyecek değişikliklere veya onarıma tabi tutulmuş olan deniz taşıtlarının onay belgesi geçerliliğini yitirir. 19 VETERİNER HALK SAĞLIĞI DERNEĞİ

25 HAYVANLARIN NAKİLLERİ SIRASINDA REFAHI VE KORUNMASI YÖNETMELİĞİ Hayvan naklinde kullanılan hayvan deniz araçlarının hayvanların indirilmesi ve bindirilmesi işlemleri bakımından kontrolü MADDE 29 (1) İl/ilçe müdürlüğü, hayvanların bindirilmesinden önce hayvan deniz araçlarını; a) Hayvan deniz aracının, nakil edilecek hayvan sayısı ve hayvan türüne göre imal edildiğini ve buna göre donatıldığını, b) Hayvanların kalacağı bölmelerin tasarımlarının uygun olduğunu, c) 43 üncü maddede belirtilen donanımın çalışır durumda olduğunu, kontrol eder. (2) İl/ilçe müdürlüğü, hayvanların araçlara bindirilmesinden veya indirilmesinden önce ya da bu işlemler sırasında hayvanların; a) Sağlık şartları bakımından yolculuk yapmaya uygun durumda olduğunu, b) İndirme/bindirme işlemlerinin 38, 39, 40, 41 ve 42 nci maddelere uygun olarak yürütüldüğünü, c) Yem ve su düzeneklerinin 44 üncü madde ve Ek-1 deki şartlara uygun olduğunu, kontrol eder. YEDİNCİ BÖLÜM Kontroller ve Nakliye Sırasında Gecikme Çıkış noktaları ve sınır kontrol noktalarında kontroller MADDE 30 (1) Çıkış noktalarında ya da sınır kontrol noktalarında görevli resmî veteriner hekimler; a) Hayvanların bu Yönetmeliğe uygun olarak nakledildiklerini, b) Nakliyecilerin, yetki belgesinin bir suretini sunduklarını, c) Tek tırnaklı, sığır cinsi hayvanlar, koyun ve keçi türü hayvanlar ile domuz türlerine ait evcil hayvanlar ya da kümes hayvanları taşıyan karayolu araçlarının sürücüleri ile bakıcıların yeterlilik belgesini, ç) Hayvanların sağlık şartları bakımından yolculuk yapmaya uygun durumda olduklarını, d) Hayvanların yolculuklarını sürdürecekleri nakliye araçlarının uygun olup olmadığını, e) İhracatın söz konusu olduğu durumlarda, ayrılış yerinden başlayıp nihai varış yerindeki ilk indirme yerine kadar olan yolculuğun, 17/4/1975 tarihli ve 1886 sayılı Kanunla uygun bulunan Hayvanların Uluslararası Nakliyat Sırasında Korunmasına Dair Avrupa Sözleşmesine uygun olduğunu, kontrol eder. (2) Tek tırnaklı, sığır cinsi, koyun ve keçi türü hayvanlar ile domuz türlerine ait evcil hayvanların uzun yolculuklarında, çıkış noktaları ve kontrol noktalarındaki resmî veteriner hekimler, Ek-5 te örneği bulunan varış yeri formundaki listelenmiş olan kontrolleri yapar ve kayıtları tutar. Kontrollere ait kayıtlar ile birinci fıkradaki kontrole ilişkin kayıtların ya da çıktının bir sureti de dahil olmak üzere, çıkış veya sınır kontrol noktasındaki birim tarafından üç yıl süre ile saklanır. (3) Resmî veteriner hekimin hayvanların yolcuklarına devam edecek durumda olmadıklarına karar vermesi halinde hayvanlar indirilir, su ve yem verilerek dinlendirilir. Nakliye sırasında gecikme MADDE 31 (1) İl/ilçe müdürlüğü ya da çıkış veya sınır kontrol noktasındaki birim, önceden tahmin edilemeyen koşulların bu Yönetmeliğin uygulanmasını engellediği hallerde, nakliye sırasında gecikme meydana gelmesini önlemek, bu tür bir gecikmeyi asgari düzeye indirmek ya da hayvanların acı çekmesini en aza indirmek için gerekli tedbirleri alır, bu hayvanların nakline öncelik verilmesi için aktarma yerleri, çıkış noktaları ve sınır kontrol noktalarında özel düzenlemelerin yapılmasını sağlar. (2) Hayvanların refahı ya da kamu güvenliği için gerekli olmadıkça, hiçbir hayvan nakliye sırasında alıkonulmaz. (3) Bindirmenin tamamlanması ile hareket arasında gerekli olmadıkça hiçbir gecikme olamaz. Herhangi bir hayvan nakliyesinin iki saatten fazla bir süre ile alıkonulması gerektiği durumlarda, il/ VETERİNER HALK SAĞLIĞI DERNEĞİ 20

26 HAYVANLARIN NAKİLLERİ SIRASINDA REFAHI VE KORUNMASI YÖNETMELİĞİ ilçe müdürlüğü ya da çıkış veya sınır kontrol noktasındaki birim, hayvanların bakımı, beslenmesi, su verilmesi, indirilmesi ve barındırılması için masrafları nakliyeci tarafından karşılanmak üzere uygun tedbirlerin alınmasını sağlar. SEKİZİNCİ BÖLÜM Yürütme ve Teknik Kurallar Nakliyenin öngörülen şartlarda yapılmaması halinde alınacak acil tedbirler MADDE 32 (1) İl/ilçe müdürlüğü ya da çıkış veya sınır kontrol noktasındaki birim, bu Yönetmelik hükümlerine uyulmadığını tespit etmesi halinde, hayvanların refahını güvence altına almak için gerekli tedbirleri ya kendisi doğrudan alır ya da nakilden sorumlu kişiye aldırır. (2) Bu tedbirlerin, hayvanların gereksiz yere ya da fazla acı çekmelerine neden olmaması ve risklerin ciddiyeti ile orantılı olması gerekir. İl/ilçe müdürlüğü ya da çıkış veya sınır kontrol noktasındaki birim, söz konusu tedbirlerin giderlerinin nakliyeci tarafından karşılanmasını sağlar. Bu durumlarla ilgili tüm koşullar için alınacak tedbirler arasında; a) Sürücü ya da bakıcının değiştirilmesi, b) Hayvanların o an yaralanmalarını önlemek için nakil aracının geçici tamiri, c) Hayvanların tamamını ya da bir bölümünü başka bir nakil aracına aktarma, ç) Hayvanların refahına uygun olması şartıyla, hayvanların en kestirme güzergâh üzerinden hareket yerlerine geri gönderilmesi veya hayvanların en kestirme güzergâh üzerinden varış yerlerine varması için yollarına devam etmelerine müsaade edilmesi, d) Hayvanların refahı bakımından daha uygun olanı tercih edilmek üzere, en kestirme güzergâh üzerinden gerçekleştirilmek koşuluyla, hayvanların ayrılış yerlerine geri gönderilmesi veya varış yerlerine gönderilmesi için nakillerine müsaade edilmesi, e) Hayvanların nakil aracından indirilmesi ve sorun çözülünceye kadar, masrafları nakliyeci tarafından karşılanmak üzere, hayvanların uygun yerde tutulması ve bakımlarının uygun şekilde yaptırılması, f) Hayvanların refahını güvence altına alacak başka herhangi bir imkân olmadığı takdirde, hayvanların insancıl yöntemlerle kesilmesi ya da itlaf edilmesi, yer alabilir. (3) 32 nci maddenin birinci fıkrasında öngörüldüğü biçimde bu Yönetmeliğe uyulmamasından dolayı tedbir alındığı ancak nakliyenin gerekli olduğu durumlarda, il/ilçe müdürlüğü, hayvanların nakli için geçici bir yetki/yeterlilik belgesi verir. Yetki/yeterlilik belgesinde, söz konusu hayvanlar belirtilir ve bu Yönetmeliğe tam olarak uyulana kadar hayvanların naklinin gerçekleşebileceği koşullar tanımlanır. Bu tür yetki/yeterlilik belgesi hayvanlarla birlikte bulundurulur. (4) İl/ilçe müdürlüğü, nakilden sorumlu kişi ile temas kurulamaması halinde ya da bu kişinin talimatlara uymaması halinde derhal ikinci fıkrada belirtilen gerekli tedbirleri alır ya da aldırır. (5) İl/ilçe müdürlüğü tarafından alınan kararlar ile bu kararlara ilişkin gerekçeler 15 inci maddenin birinci fıkrası ya da uzun yolculuklar için 16 ncı maddenin birinci fıkrasına göre yetki belgesi verilmiş, nakliyeci ya da onun temsilcisine ve yetki belgesini vermiş olan il müdürlüğüne en kısa süre içinde bildirilir. Gerekli olması halinde il/ilçe müdürlüğü, acil tedbirlerin alınmasında nakliyeciye yardımcı olur. Nakliyesi uygun olan hayvanlar MADDE 33 (1) Hayvanlar yaralanmamaları ya da gereksiz yere acı çekmemeleri güvence altına alınan koşullarda nakledilir. Planlanan yolculuk için uygun durumda olmayan hiçbir hayvan nakledilemez. (2) Yaralı olan veya fizyolojik zayıflık ya da patolojik rahatsızlık belirtileri gösteren hayvanlar özellikle; a) Acı çekmeden kendi başlarına hareket edemiyorlarsa ya da yardım olmadan yürüyemiyorlarsa, 21 VETERİNER HALK SAĞLIĞI DERNEĞİ

27 HAYVANLARIN NAKİLLERİ SIRASINDA REFAHI VE KORUNMASI YÖNETMELİĞİ b) Üzerlerinde ciddi açık bir yara ya da şişlik/sarkıklık varsa, c) Tahmini gebelik süresinin % 90 ı geçmiş gebe hayvanlar ya da nakilden önceki son hafta içinde doğum yapmış hayvanlar ise, ç) Göbekleri tamamen iyileşmemiş yeni doğan memeli yavrular ise, d) 100 kilometrenin altında bir mesafede taşınmadıkça, on günlükten küçük buzağılar, bir haftalıktan küçük kuzular ve üç haftalıktan küçük domuz yavruları ise, e) Yanlarında anneleri bulunmayan, sekiz haftalıktan küçük kedi ve köpek yavruları ise, f) Boynuzları halen kadife katmanı altında kemikleşmesini sürdüren geyikler ise, nakliye için uygun kabul edilmez. (3) Hasta ya da yaralı hayvanlar; a) Şüphe durumunda resmî veteriner hekim görüşü alınması kaydıyla; hastalıkları ya da yaraları hafif ise ve nakliye işlemi fazla bir acıya yol açmayacaksa, b) Söz konusu hastalık ya da yara, bilimsel bir araştırma programı kapsamına giriyorsa ve bilimsel ve deney amaçlı hayvanların korunmasına dair mevzuatta belirtilen hayvan refahı şartlarına uygun olarak naklediliyorsa, c) Gereksiz acı ya da kötü muamele söz konusu olmamak kaydıyla, veteriner hekim tedavisi veya teşhisi için ya da bu tür tedavi veya teşhis işlemlerinden sonra, veteriner hekim gözetimi altında naklediliyorsa, ç) Boynuz kesme ya da kısırlaştırma gibi veteriner hekimlik işlemlerine tabi tutulmuşsa yaraları tamamıyla iyileşmiş olmak şartıyla, nakledilebilir. (4) Nakliye sırasında hastalanan ya da yaralanan hayvanlar diğerlerinden ayrılır ve en kısa sürede ilkyardım müdahalesi yapılır. Bu hayvanların veteriner hekim tarafından tedavi edilmeleri sağlanır ve acil olarak kesilmeleri ya da itlaf edilmeleri gerekiyorsa bu işlem, gereksiz yere acı çekmelerine yol açmayacak şekilde yapılır. (5) Hayvanların refahını temin etmek için gerekli olmadıkça nakledilecek hayvanlara sakinleştirici verilmez. Sakinleştirici verilmesi gereken durumlarda bu tür uygulamalar veteriner hekim gözetimi altında yapılır. (6) Laktasyon döneminde olan fakat yanlarında yavruları bulunmayan sığır cinsi ve koyun keçi türü hayvanlar 12 saati geçmeyecek aralıklarla sağılır. (7) Yolculuk sırasında yanlarında bir bakıcı bulundurulması koşuluyla, tescilli dişi atların, yaklaşan doğumları için hayvan sağlığı ve refahı koşullarının iyileştirilmesi amacıyla ve yeni doğmuş tayların yanlarında anaları olan tescilli kısraklar bulunmak kaydıyla gerçekleştirilen nakilleri ikinci fıkranın (c) ve (ç) bentlerinde belirtilen şartlara tabi değildir. DOKUZUNCU BÖLÜM Nakil Araçları Tüm nakil araçlarına ilişkin hükümler MADDE 34 (1) Nakil araçları, konteynerler ve bunların donanımı aşağıda belirtilen asgari şartları karşılayacak nitelikte olur. a) Hayvanların yaralanmalarını ve acı çekmelerini engelleyen ve güvenliğini sağlayan. b) Hayvanları aşırı sıcak ve soğuğa, kötü hava koşullarına ve hava koşullarındaki olumsuz değişikliklere karşı koruyan. c) Hayvanların kaçmasını ya da araçtan düşmesini önleyen ve hareketliliğin yarattığı zorlamalara dayanabilen. ç) Zemini, kaygan olmayan bir malzeme ile kaplanmış olan. d) Zemin döşemesi, idrar ve dışkı sızıntısını asgariye indiren. e) Nakliye sırasında hayvanların kontrol edilebilmesi ve bakımı için yeterli aydınlatma imkânı VETERİNER HALK SAĞLIĞI DERNEĞİ 22

28 HAYVANLARIN NAKİLLERİ SIRASINDA REFAHI VE KORUNMASI YÖNETMELİĞİ sağlayan. (2) Hayvanların doğal hareketleri hiçbir şekilde kısıtlanmaksızın, doğal ayakta durma pozisyonunda iken hayvanların üzerinde yeterli havalandırma olmasını teminen, hayvanların nakil aracında içinde tutuldukları bölmelerde ve çok katlı taşıma sistemlerinde her bir katta yeterli alan oluşturulur. (3) Yabani hayvanlar veya tek tırnaklı, sığır cinsi hayvanlar, koyun ve keçi türü hayvanlar ile domuz türü hayvanların evcilleri dışındaki türler taşınacaksa beraberinde şu belgeler bulundurulur. a) Hayvanların yabani, ürkek ya da tehlikeli olduğunu gösteren uyarı tabelası. b) Besleme ve su verme işlemleri ile yerine getirilmesi gerekli herhangi bir özel bakım için yazılı talimatlar. (4) Bölmelerin, hayvanların ağırlığına dayanacak güçte, nakil aracına montajı yapılan tertibat ise çabuk ve kolay monte edilebilecek şekilde tasarlanmış olması gerekir. (5) 20 kg altındaki kuzular, altı aydan küçük buzağı ve dört aydan küçük taylar, 10 kg altındaki yavru domuzlar için nakli yapılan hayvan türü ve sayısı, yolculuk süresi ve hava koşullarına uygun olarak hayvanların konforunu teminen uygun yataklık malzeme ya da eşdeğer malzeme kullanılır. Bu malzeme idrar ve dışkının yeterli düzeyde emilimini sağlayacak nitelikte olur. (6) Deniz aracı, uçak ya da demiryolu araçlarının vagonundaki nakliyenin üç saatten fazla süreceği hallerde mürettebat ve yolcu güvenliğine ilişkin ülke yasalarına herhangi bir halel getirmeden, araçta bulunan ve bu görevi insani ve etkin bir biçimde yapması için gerekli yeteneğe sahip bakıcı ya da sorumlu kişiye, söz konusu türleri kesme ya da itlaf etme imkânı sağlanır. Karayolu ya da demiryolu nakliyesine ilişkin ek hükümler MADDE 35 (1) İçinde hayvanların nakledileceği araçlar, 38 inci maddenin birinci fıkrasına göre işaretlenmiş konteynerler içinde nakledilen hayvanlar hariç olmak üzere, canlı hayvanların bulunduğunu gösterir şekilde açık ve görülür biçimde işaretlenir. (2) Karayolu araçlarının hayvanları indirilmesi ve bindirilmesi için uygun donanım bulunur. (3) Tren vagonları bir araya getirilirken ve demiryolu vagonlarının diğer tüm hareketleri sırasında, içinde hayvanların bulunduğu vagonların sarsılmaması için her tedbir alınır. Ro-ro gemilerinde yapılan nakliyeye ilişkin ek hükümler MADDE 36 (1) Kaptan deniz aracına bindirme yapılmadan önce ve tüm araçlar yüklendiğinde; a) Kapalı güvertelerde, deniz aracının uygun havalandırma sistemi ile teçhiz edildiğini, arıza halinde kullanılmak üzere yedek bir güç kaynağı ve alarm sistemi ile donatılmış olduğunu, b) Açık güvertelerde, deniz suyuna karşı uygun korumanın sağlanmış olduğunu, c) Deniz aracına yüklenecek olan karayolu araçları ve demiryolu vagonlarının, araca güvenli bir şekilde bağlanmalarına imkân veren, yeterli sayıda tasarlanmış, konumlandırılmış ve bakımı yapılmış sabitleme noktaları ile teçhiz edildiğini, ç) Deniz yolculuğu başlamadan önce karayolu araçları ve tren vagonlarının deniz aracının hareketi sonucu yerlerinden çıkmasını engellemek için deniz aracına sıkıca bağlandığını, doğrulaması gerekir. Havayolu ile nakliyeye ilişkin ek hükümler MADDE 37 (1) Hayvanlar, hava kalitesi, sıcaklık ve basıncın, ancak yolculuk boyunca nakledilen hayvan türlerine uygun bir aralıkta tutulabileceği koşullar altında nakledilir. Konteyner içinde nakliyeye ilişkin ek hükümler MADDE 38 (1) İçinde hayvanların taşınacağı konteynerler açık ve gözle görülebilir bir şekilde işaretlenir, üzerlerinde içinde canlı hayvan bulunduğu hususunda yazı ile konteynerin üst kısmını gösteren bir işaret bulunur. 23 VETERİNER HALK SAĞLIĞI DERNEĞİ

29 HAYVANLARIN NAKİLLERİ SIRASINDA REFAHI VE KORUNMASI YÖNETMELİĞİ (2) Nakliye taşıma, indirme, bindirme gibi işlemlerde, konteynerler dik tutulur, sallama ve sarsıntılar asgariye indirilir. Konteynerler, nakliye araçlarının hareketlerinden dolayı yer değiştirmelerini önlemek için sıkıca bağlanır. (3) 50 kilogram üzerindeki konteynerlerin, yüklenecekleri nakliye aracına güvenli biçimde bağlanabilmelerine imkân veren uygun tasarımlı, konumlu ve bakımı yapılmış bağlama noktaları ile donatılmış olması gerekir. ONUNCU BÖLÜM Nakliye Sırasındaki Uygulamalar İndirme, bindirme ve hayvanlara muamele MADDE 39 (1) Yabani hayvan gibi belli hayvan guruplarının, planlanan yolculuktan önce nakliye atmosferine kendilerini alıştırma gereksinimlerine gereken dikkat gösterilir. (2) Kümes hayvanları dışında, bindirme ya da indirme işlemlerinin dört saatten fazla sürdüğü durumlarda; a) Nakil aracı dışında hayvanların bağlanmadan tutulması, beslenmesi ve sulanması için uygun tesislerin mevcut olması gerekir. b) İşlemler yetkili bir veteriner hekim tarafından kontrol edilerek bu işlemler sırasında hayvanların refahının uygun biçimde sürdürülmesini sağlamak için özel tedbirler alınır. Ekipman ve prosedürler MADDE 40 (1) Bindirme ve indirme tesisatları/araç, gereçleri ve döşemeler; a) Hayvanların güvenliğini sağlayan, hareketleri sırasında hayvanların yaralanmasını ve ıstırabını önleyen ve heyecanlanmaları ile strese maruz kalmaları olasılığını asgariye indiren nitelikte olur. Özellikle, zemin yüzeyinin kaygan olmamasına ve hayvanların kaçmasını önlemek için yan koruma tertibatı sağlanmasına özen gösterilir. b) Temizlenebilir ve dezenfekte edilebilir özellikte olur. (2) Rampalar, buzağı, at ve domuzlar için yatayına %36,4 e denk gelen 20 derecelik bir açı ve koyunlar ile buzağı dışındaki sığırlar için yatayına %50 ye denk gelen 26 derece 34 dakikalık bir açıdan daha büyük bir diklikte olamaz. Eğimin yatayına %17,6 ya denk gelen 10 dereceden daha büyük bir diklikte olması halinde, rampalar üzerinde, hayvanların herhangi bir riske maruz kalmadan ya da zorluk çekmeden tırmanmalarını ve inmelerini sağlayacak ayak çıkıntıları yer alır. (3) Kaldırma platformları ve nakil aracındaki çok katlı taşıma sistemlerinin üst katlarında, hayvanların indirme ve bindirme işlemleri sırasında düşmesini ve kaçmasını önleyecek güvenlik bariyerleri bulunur. (4) Hayvanlarla aynı nakil araçlarında nakledilen eşyalar, hayvanların yaralanmalarına, acı ya da sıkıntı çekmelerine neden olmayacak bir şekilde yerleştirilir. (5) Bindirme ve indirme sırasında uygun aydınlatma sağlanır. (6) Nakil aracında içinde hayvan yüklü konteynerlerin birbiri üzerine konulması halinde aşağıda sıralanan tedbirler alınır. a) Altta bulunan hayvanların üzerine idrar ve dışkı düşmesi engellenir ya da kümes hayvanları, tavşanlar ve kürk hayvanları söz konusu olduğunda bu durum sınırlandırılır. b) Konteynerlerin dengesi sağlanır. c) Havalandırma engellenemez. Yasaklar ve uygulamalar MADDE 41 (1) Hayvanlara aşağıda sıralandığı şekilde muamele edilmesi yasaktır. a) Vurma ya da tekmeleme. b) Gereksiz yere acı çekmelerine neden olacak şekilde vücutlarının herhangi bir hassas yerine baskı uygulanması. VETERİNER HALK SAĞLIĞI DERNEĞİ 24

30 HAYVANLARIN NAKİLLERİ SIRASINDA REFAHI VE KORUNMASI YÖNETMELİĞİ c) Mekanik araçlarla askıda tutulması. ç) Kafalarından, gözlerinden, kulaklarından, boynuzlarından, kuyruklarından, yünlerinden/ derilerinden tutarak kaldırılması ya da sürüklenmesi, gereksiz yere acı verecek biçimde muamele edilmesi. d) Sivri uçları olan değnek ya da diğer aletlerin kullanılması. e) Sevk ve idarelerinde bilerek hareketlerinin kısıtlanması. (2) Elektrik şoku vermek için kullanılan elektrikli cihaz kullanımından mümkün ölçüde kaçınılır. Bu cihazlar sadece hareket etmemek için direnç gösteren yetişkin sığır cinsi hayvanlar ve yetişkin domuzlar için ve bunların önünde hareket edebilecekleri alan bulunması durumunda kullanılır. Şoklar bir saniyeden fazla sürmeyecek, aralarında yeterince süre bulunacak ve hayvanların arka kalça kaslarına tatbik edilecek şekilde uygulanır. Hayvanın tepkide bulunmaması halinde üst üste şok uygulanmaz. (3) Pazar ve toplama merkezlerinde gerektiğinde hayvanların iple bağlanması için donanım bulundurulur. Bağlanmaya alışık olmayan hayvanlar bağlanmadan tutulur. Hayvanların suya erişimine imkân sağlanır. (4) Hayvanlar boynuzlarından ya da burun halkalarından bağlanamaz. Buzağıların ağızları kapatılamaz. Sekiz aylık olanların dışında ve evcilleştirilmemiş atlar hariç olmak üzere evcil tek tırnaklılara tasma/yular takılır. Hayvanların iki ayakları birlikte bağlanamaz. Hayvanlar bağlanacakları vakit, kullanılan halat, ip ya da diğer benzeri şeyler; a) Normal nakliye koşulları sırasında kopmayacak kadar sağlam, b) Gerektiğinde hayvanların yatmalarına, yeme ve içmelerine imkân verecek biçimde, c) Boğulma ya da yaralanma tehlikesini ortadan kaldıracak biçimde ve hayvanların çabucak serbest bırakılmalarına imkân verir biçimde, olur. Hayvanları ayırma MADDE 42 (1) Hayvanlar aşağıdaki hallerde birbirlerinden ayrı olarak nakledilir ve muameleye tabii tutulur. a) Değişik türlerdeki hayvanlar. b) Önemli ölçüde farklı büyüklükte ya da yaşta olan hayvanlar. c) Yetişkin damızlık erkek domuz ya da aygırlar. ç) Cinsel yönden yetişkin erkekler ve dişiler. d) Boynuzlu hayvanlar ve boynuzsuz hayvanlar. e) Birbirine düşman olan hayvanlar. f) Bağlanmış ve serbest hayvanlar. (2) Birinci fıkranın (a), (b) ve (d) bentlerindeki hayvanların uygun gruplar içinde yetiştirildiği, birbirlerine alışık oldukları, ayırmanın sıkıntıya neden olacağı ya da dişilerin yanında bunlara muhtaç yavruların bulunduğu hallerde uygulanmaz. Nakliye MADDE 43 (1) Nakil sırasında hayvanlara ayrılan alanların büyüklüğü, asgari olarak, Ek-2 de hayvan türleri ve nakil araçlarına göre belirtilen rakamlara uygun olur. (2) Yavruları ile yolculuk yapan kısrakların dışında evcil tek tırnaklılar, araç bir ro-ro gemisine yüklendiği hallerde ayrı bölmelerde nakledilir. (3) Tek tırnaklı, hayvanların üstlerindeki katta hiçbir hayvanın bulunmadığı durumlar hariç en alt kata yüklendikleri, çok katlı araçlarda nakil edilemez. Bölmenin asgari iç yüksekliği, en uzun boylu hayvanın omuz başının yüksekliğinden en az 75 cm daha yüksek olur. (4) Ehlîleştirilmemiş tek tırnaklılar, dörtten fazla gruplar halinde nakledilemez. (5) 41 inci maddenin üçüncü ve dördüncü fıkraları ile 42 nci maddenin birinci ve ikinci fıkraları, 25 VETERİNER HALK SAĞLIĞI DERNEĞİ

31 HAYVANLARIN NAKİLLERİ SIRASINDA REFAHI VE KORUNMASI YÖNETMELİĞİ nakil araçları için söz konusu durumların zorunlu kıldığı gerekli değişiklikler yapıldıktan sonra uygulanır. (6) Özellikle nakledilecek hayvan sayısı ve türü ile yolculuk sırasında beklenen hava koşulları dikkate alınarak hayvanların ihtiyaçlarının tamamen karşılanmasını sağlamak için yeterli havalandırma sağlanır ve konteynerler, birbirlerinin havalandırılmasını engellemeyecek biçimde yerleştirilir. (7) Nakliye sırasında, hayvanlara, uygun aralıklarla ve özellikle 44 ve 45 inci maddelerde belirtildiği şekilde, tür ve yaşlarına uygun biçimde su, yem ve dinlenme imkânı sağlanır. Aksi belirtilmedikçe, memeliler ve kuşlar, en az 24 saatte bir beslenir ve bunlara en az 12 saatte bir su verilir. Su ve yemin, iyi kalitede olması gerekir ve bunlar hayvanlara kirliliği en düşük seviyeye çekecek biçimde sunulur. Hayvanların yeni beslenme ve su içme biçimlerine alışma ihtiyaçlarına gereken dikkat gösterilir. ONBİRİNCİ BÖLÜM Hayvan Deniz Araçları Ya Da Deniz Konteyneri Taşıyan Deniz Araçlarına İlişkin Ek Hükümler Hayvan nakillerinde kullanılan deniz araçlarına ilişkin yapım ve donanım koşulları MADDE 44 (1) Kümes rayları ve güverte güçlerinin, nakledilen hayvanlara uygun olması gerekir. Kümes rayları ve güverte güç hesaplamalarının, yetkili makam tarafından onaylanmış bir tasnif kurumu tarafından hayvan deniz aracının yapımı ya da dönüşümü sırasında doğrulanması gerekir. (2) Hayvan nakillerinde kullanılan deniz araçları, hayvanların nakil edilecekleri bölmelerdeki havayı değiştirmeye yetecek cebri bir havalandırma sistemi ile teçhiz edilir. Bu havalandırma sistemi, a) Bölme tamamen kapalı ise ve açık yükseklik 2.30 metreden az ya da bu mesafeye eşit ise saatte 40 hava değişikliği, b) Bölme tamamen kapalı ve açık yükseklik 2.30 metrenin üzerinde ise saatte 30 hava değişikliği, c) Bölme kısmen kapalı ise bölme hacminin % 75 ini değiştirme, kapasitesine sahip olur. (3) Taze su depolama ya da üretim kapasitesi, planlanan yolculukların azami süresi de dahil, nakledilecek hayvanların azami sayısı ve türü dikkate alınarak 49 uncu maddede öngörülen su ihtiyacını karşılayacak şekilde olur. (4) Taze su sisteminin, her hayvan bölgesinde sürekli taze su sağlayacak özellikte olması ve tüm hayvanların taze suya kolay ve sürekli ulaşabilmelerini sağlamak için yeterli düzeneklerin mevcut olması gerekir. Ana pompa sisteminin arızalanması halinde su teminini sağlamak için yedek pompa donanımı sağlanır. (5) Drenaj sisteminin, tüm koşullar altında kümes/kafes/etrafı çevrili tertibat ve güvertelerden gelen sıvıların drenajını yapacak kapasitede olması gerekir. Dren boruları ve kanallarının, sıvıları kuyu ya da tank içinde toplanması ve burada lağım suyu, pompa ya da püskürtgeçler vasıtası ile boşaltılması zorunludur. Ana pompalama sisteminin arızalanması halinde drenaj sağlamak için kullanılmak üzere yedek pompalama donanımı sağlanır. (6) Hayvan barındırma alanları, geçiş yolları ve hayvan barınaklarına giden rampalar için yeterli aydınlatma sağlanır. Ana elektrik tesisatında arıza meydana gelmesi halinde devreye girecek acil aydınlatma temin edilir. Bakıcının hayvanları gerektiğince kontrol etmesi ve bakımlarını yapabilmesi için yeterli kapasitede portatif aydınlatma sağlanır. (7) Tüm hayvan barınma yerlerinde yangın sistemi kurulur ve hayvan barınma alanları içindeki yangın donanımı, yangından korunma, yangın tespiti ve yangın söndürme çalışmaları hususunda Uluslararası Denizde Can Emniyeti Uluslararası Sözleşmesi (SOLAS) standartlarının taraf olunan koşullarına uygun olur. (8) Hayvanlara ilişkin şu sistemler, dümen kısmında bir izleme, kontrol ve alarm sistemi ile teçhiz edilir. a) Havalandırma. VETERİNER HALK SAĞLIĞI DERNEĞİ 26

32 HAYVANLARIN NAKİLLERİ SIRASINDA REFAHI VE KORUNMASI YÖNETMELİĞİ b) Taze su temini ve drenaj. c) Aydınlatma. ç) Gerektiğinde taze su üretimi. (9) Hayvan deniz aracındaki normal çalışma koşulları altında ikinci, dördüncü, beşinci, altıncı fıkralarda bahsi geçen hayvan sistemleri için sürekli olarak güç verilmesi için bir ana güç kaynağının kâfi olması gerekir. Kesintisiz üç günlük bir süre için ana güç kaynağının yerine geçmek üzere ikincil bir güç kaynağı bulundurulur. Hayvan nakillerinde kullanılan deniz araçları ya da deniz konteynerleri taşıyan deniz araçlarında yem ve su temini MADDE 45 (1) 24 saati aşan yolculuklarda, evcil tektırnaklılar ile büyükbaş ve küçükbaş hayvan ile domuz nakleden deniz araçları ya da deniz konteynerleri taşıyan deniz araçlarında, planlanan yolculuk için Ek-1 deki Tablo 1 de öngörülen asgari günlük yem ve su ihtiyaçlarını karşılayacak yeterli yem ve su ve yeterli altlığa ilaveten, hangisi daha uzun süre yeterli olacak ise, %25 oranında veya üç günlük yedek altlık, yem ve su bulundurulur. (2) Kaba yemin yerini konsantre yem ve konsantre yemin yerini kaba yem alabilir. Ancak, belli hayvan kategorilerinin metabolik ihtiyaçları doğrultusunda beslenme değişikliğine alışmalarının sağlanması hususuna gereken dikkat gösterilir. ONİKİNCİ BÖLÜM Su Verme ve Besleme Aralıkları, Yolculuk Saatleri ve Dinlenme Süreleri Evcil tek tırnaklılar, sığır cinsi hayvanlar, koyun ve keçi türü hayvanlar ile domuz türlerine ait evcil hayvanlar MADDE 46 (1) Bu bölümde öngörülen şartlar, hava yolu ile yapılan nakliyeler hariç tescilli tek tırnaklılar dışındaki evcil tek tırnaklılar, sığır cinsi hayvanlar, koyun ve keçi türü hayvanlar ile domuz türlerine ait evcil hayvanların hareketleri için uygulanır. (2) Birinci fıkrada bahsi geçen türlerin yolculuklarının uzunluğu, sekiz saati geçemez. (3) İkinci fıkrada belirtilen azami yolculuk süresi, on üçüncü bölümdeki ek şartlar yerine getirildiği takdirde uzatılabilir. (4) Hayvanların karayolu araçları ile naklinde, üçüncü fıkrada belirtilen hususlar karşılanmak şartı ile su verme ve besleme aralıkları, yolculuk saatleri ve dinlenme süreleri aşağıda belirtilmiştir. a) Sütle beslenmeye devam eden sütten kesilmemiş buzağı, kuzu, oğlak ve taylar ile sütten kesilmemiş domuz yavrularının dokuz saatlik bir yolculuktan sonra, kendilerine özellikle sıvı ve gerektiğinde de yem verilmesine yetecek şekilde en az bir saat süre ile dinlendirilmesi gerekir. Bu dinlenme süresinden sonra, 9 saat daha taşınabilirler. b) Domuzlar en fazla 24 saat süre ile taşınabilirler. Yolculuk sırasında suya sürekli erişimleri sağlanır. c) Evcil tektırnaklılar, en fazla 24 saat süre ile taşınabilirler. Yolculuk sırasında her sekiz saatte bir sıvı ve gerektiğinde yem verilir. ç) Birinci fıkrada geçen türlere ait diğer tüm hayvanların, on dört saatlik bir yolculuktan sonra, kendilerine sıvı ve gerektiğinde de yem verilmesine yetecek şekilde en az bir saat süre ile dinlendirilmesi gerekir. Bu dinlenme süresinden sonra, 14 saat daha taşınabilirler. (5) Öngörülen yolculuk süresinin bitiminde, hayvanların nakil aracından indirilmesi, yem ve su verilmesi ve en az 24 saat süre ile dinlendirilmesi gerekir. (6) Deniz yolu ile taşımada; a) Yolculuk süreleri ve dinlenme süreleri dışında üçüncü ve dördüncü fıkralarda öngörülen şartlar yerine getirilmedikçe, azami yolculuk süresinin sekiz saati geçmesi halinde hayvanlar denizyolu ile 27 VETERİNER HALK SAĞLIĞI DERNEĞİ

33 HAYVANLARIN NAKİLLERİ SIRASINDA REFAHI VE KORUNMASI YÖNETMELİĞİ taşınmaz. b) Ülkenin iki coğrafi noktası arasında, hayvanlar indirilmeksizin deniz araçlarına yüklenen nakil araçları vasıtası ile düzenli ve doğrudan bir hat üzerinden denizyolu ile gerçekleştirilen nakillerde, denizdeki yolculuk süresi, yolculuk ikinci ve dördüncü fıkra kapsamındaki genel plana dahil edilebilecek bir nitelikte olmadıkça, hayvanların, deniz aracından indirildikten sonra varış limanında ya da varış limanının hemen yakınındaki bir yerde 12 saat dinlendirilmesi gerekir. (7) Hayvanların menfaatine yönelik olarak, üçüncü ve dördüncü fıkralardaki yolculuk süreleri, varış yerinin yakınlığı göz önünde tutularak iki saat uzatılabilir. Diğer türler MADDE 47 (1) Kümes hayvanları, evcil kuşlar ve evcil tavşanların yeterli miktarda uygun yem ve suya ulaşabilmesi şartıyla; a) Bindirme ve indirme süresi hariç 12 saate kadar, b) Yumurtadan çıktıktan sonraki 72 saat içinde tamamlanması kaydı ile tüm kanatlı hayvan civcivler, 24 saatten daha az süre ile yolculuk yapabilir. (2) Taşınan köpek ve kedilere 24 saati geçmeyecek aralıklarla yem ve sekiz saati geçmeyecek aralıklarla su verilir. Besleme ve su verme ile ilgili açık yazılı talimatlar verilmiş olur. (3) Birinci ve ikinci fıkralarda bahsi geçenlerin dışındaki diğer türler, besleme ve su verme hususundaki yazılı talimatlara uygun olarak ve gerekli herhangi bir özel bakım göz önünde tutularak taşınır. ONÜÇÜNCÜ BÖLÜM Evcil Tektırnaklılar ile Sığır Cinsi Hayvanlar, Koyun ve Keçi Türü Hayvanlar ile Domuz Türlerine Ait Evcil Hayvanları Kapsayan Uzun Yolculuklara İlişkin Ek Hükümler Uzun yolculuklara ilişkin hükümler MADDE 48 (1) Nakil aracı, açık renkte bir çatı ile donatılır ve uygun biçimde izole edilir. (2) Nakledilen türlere, hayvan sayısına, yolculuk süresine ve hava koşullarına uygun biçimde hayvanların rahatını güvence altına alan uygun altlık malzeme ya da eşdeğer malzeme sağlanır. Bu malzeme idrar ve dışkının yeterince emilmesini sağlayan özellikte olur. (3) Nakil aracında, söz konusu yolculuk sırasında hayvanların beslenme ihtiyaçlarını karşılamak için yeterli miktarda uygun yem bulunur. Yem toz, yakıt, egzoz gazı ve hayvan idrarı ve dışkı gibi kirletici maddeler ve hava koşullarından koruyacak şekilde olur. (4) Hayvanların beslenmesi için özel beslenme donanımının kullanıldığı durumlarda, bu donanım nakil aracında bulundurulur. (5) Dördüncü fıkrada belirtilen besleme donanımının kullanıldığı durumlarda, söz konusu donanımın ters dönmesini ve devrilmesini engellemek için gerektiğinde nakil aracına bağlanacak biçimde tasarlanır. Nakil aracı hareket halindeyken ve donanımın kullanılmadığı zamanlarda, bu donanım hayvanlardan ayrı bir yerde muhafaza edilir. (6) Yavruları ile seyahat eden atlar hariç tek tırnaklılar ayrı bölmeler içinde nakledilir. (7) Nakil aracının, ayrı bölmeler oluşturulabilmesi için, tüm hayvanlara suya serbest erişim olanağı sağlanmak koşuluyla, bölme duvarları ile donatılmış olması gerekir. (8) Bölme duvarları, bölme ebadının, özel ihtiyaçlara ve hayvanların tür, büyüklük ve sayısına göre ayarlanabilmesini teminen farklı pozisyonlarda yerleştirilebilecek şekilde tasarlanmış olur. (9) Annelerinin refakatinde oldukları hallerin dışında, a) Tescilli tek tırnaklılar hariç, evcil tek tırnaklıların dört aydan büyük olması, b) Buzağıların on dört günden büyük olması, c) Domuzların 10 kilogramdan ağır olması, koşuluyla yolculuklara izin verilir. VETERİNER HALK SAĞLIĞI DERNEĞİ 28

34 HAYVANLARIN NAKİLLERİ SIRASINDA REFAHI VE KORUNMASI YÖNETMELİĞİ (10) Terbiye edilmemiş atların, uzun yolculuk yaparak nakledilmesine izin verilmez. Karayolu, demiryolu ya da deniz konteynerleri ile nakliyede su temini MADDE 49 (1) Nakil aracı ile deniz konteynerleri, her bir hayvanın suya erişimini teminen, gerektiğinde bakıcının yolculuk sırasında hayvanlara anında su vermesini mümkün kılan bir su sistemi ile donatılır. (2) Su sistemi, çalışır durumda ve nakil aracındayken su verilecek hayvan türlerine uygun biçimde tasarlanmış ve yerleştirilmiş olur. (3) Her bir nakil aracı için su tanklarının kapasitesi, aracın azami taşıma kapasitesinin en az % 1,5 ine eşit olur. Su tankları, her yolculuktan sonra boşaltılıp temizlenecek biçimde tasarlanır ve su seviyesinin kontrol edilmesine imkân veren bir sistem ile donatılmış olur. Bu sistemin, bölmeler içindeki suluklara bağlı ve çalışır durumda olması gerekir. (4) Üçüncü fıkrada belirtilen şartlar, yalnızca deniz nakil araçlarında kullanılan ve deniz nakil aracının su tanklarından su temin eden deniz konteynerleri için aranmaz. Karayolu nakil araçlarında havalandırma ve ısının izlenmesi MADDE 50 (1) Karayolu nakil aracında bulunan havalandırma sistemleri, yolculuğun herhangi bir anında, nakil aracı hareket halinde olsun ya da olmasın, nakil aracı içerisindeki ısının, hava sıcaklığına göre +/-5 C tolerans payıyla, tüm hayvanlar için 5oC ila 30oC aralığında korunmasını sağlayacak biçimde tasarlanmış, imal edilmiş ve bakımı yapılmış olur. (2) Havalandırma sistemi, nominal kapasitesi, taşıma kapasitesinin 60 m3/h/kn düzeyinde olan asgari hava akışıyla eşit dağılım sağlayacak ve aracın motorundan bağımsız olarak en az 4 saat çalışabilecek kapasitede olur. (3) Nakil aracı, bir ısı izleme sistemi ve ısı verilerini kaydedecek araçlarla donatılmış olur. Sensörler, tasarım özelliklerine bağlı olarak, kamyonun kötü iklim koşullarına maruz kalma ihtimali en yüksek olan kısımlarına yerleştirilmiş olur. Bu şekilde elde edilen ısı kayıtları tarihlendirilir ve talep edilmesi halinde yetkili makama sunulur. (4) Karayolu nakil aracı, hayvanların bulunduğu bölmelerdeki ısı azami veya asgari düzeye ulaştığında sürücüyü ikaz edecek bir uyarı sistemi ile donatılmış olur. GPS sistemi MADDE 51 (1) Hayvan nakliyesi için ilk defa trafiğe çıkan nakliye araçları ve halihazırda kullanılan nakliye araçları için Ek-6 da belirtilen yolculuk kütüğüne eşdeğer biçimde kayıt yapılmasına, bilgi sağlanmasına, ayrıca bindirme kapağının açılması ve kapanmasına ilişkin bilgi alınmasına imkân veren uygun bir GPS sistemi ile donatılır. ONDÖRDÜNCÜ BÖLÜM Yolculuk Kütüğü Yolculuk kütüğünün farklı bölümlerinin doldurulması ve saklanması MADDE 52 (1) Uzun yolculuk planlayan kişiler, Ek-3, Ek-4, Ek-5, Ek-6 ve Ek-7 de örnekleri verilen yolculuk kütüğünün sayfalarını tanzim eder, kaşeler, imzalar ve birbirine ekler. (2) Yolculuk kütüğü şu kısımlardan oluşur. a) Planlama. b) Ayrılış yeri. c) Varış yeri. ç) Nakliyeci beyanı. d) Aykırı durum raporu. (3) Organizatörün yapması gereken iş ve işlemler aşağıda belirtilmiştir. a) Her bir yolculuk kütüğünü ayrı bir numara ile tanımlar. 29 VETERİNER HALK SAĞLIĞI DERNEĞİ

35 HAYVANLARIN NAKİLLERİ SIRASINDA REFAHI VE KORUNMASI YÖNETMELİĞİ b) Veteriner sağlık raporu numarası hariç eksiksiz bir biçimde doldurulmuş olan yolculuk kütüğü planlama formunun imzalanmış bir nüshasını, kalkış saatinden önceki iki gün içinde kalkış yerindeki il/ilçe müdürlüğüne teslim eder. c) 19 uncu maddenin birinci fıkrası kapsamında, Genel Müdürlük ve il/ilçe müdürlüğü tarafından verilmiş olan her tür talimata uyar. ç) Yolculuk kütüğünün 19 uncu maddeye uygun olarak mühürlenmiş olmasını sağlar. d) Varış yerine ya da başka bir ülkeye ihracatın söz konusu olduğu durumlarda en azından çıkış noktası olarak belirlenmiş gümrük kapılarına ya da veteriner sınır kontrol noktalarına ulaşılıncaya kadar yolculuk kütüğünün yolculuk sırasında hayvanların beraberinde bulundurulmasını sağlar. (4) Ayrılış yerindeki yetiştiriciler ile varış yerindeki yetiştiriciler yolculuk kütüğünün ilgili bölümlerini doldurup imzalar. Yetiştiriciler, bu Yönetmeliğin hükümlerinin yerine getirilmesine dair herhangi bir çekincelerinin olması durumunda Ek-7 de örneği bulunan aykırı durum raporunu doldurarak en kısa süre içinde il/ilçe müdürlüğüne bildirimde bulunur. (5) Varış yerindeki yetiştiriciler, Ek-6 daki nakliyeci beyanı formu hariç, yolculuk kütüğünü, varış yerine varma tarihinden itibaren en az üç yıl süre ile saklar. (6) Nakliyeci, yolculuk tamamlandığında Ek-6 da örneği bulunan nakliyeci beyanı formunu doldurur ve imzalar. (7) Hayvanların başka bir ülkeye ihraç edilmesi halinde, nakliyeciler, yolculuk kütüğünü, çıkış noktası olarak belirlenmiş gümrük kapısında görevli resmî veteriner hekime teslim eder. (8) Ek-5 te örneği bulunan varış yeri formunda adı bulunan nakliyeci, onaylı yolculuk kütüğünün bir kopyasını saklar. (9) Yolculuk kütüğündeki belgeler, doldurulduktan sonraki bir ay içinde, nakliyeci yetki belgesini düzenlemiş olan il müdürlüğüne ve talep edilmesi halinde ayrılış yerindeki il/ilçe müdürlüğüne sunulur. Bu belgeler nakliyeci tarafından kontrol tarihinden itibaren en az üç yıl süreyle saklanır. (10) Yolculuk kütüğündeki belgeler, araçlarda GPS sistemi kullanılmıyor ise, yolculuğun tamamlanmasından sonra bir ay içinde ayrılış yerindeki yetkili makama iade edilir. Araçların GPS sistemi olduğunda, GPS sistemindeki kayıtlar yolculuk kütüğü olarak sunulur. ONBEŞİNCİ BÖLÜM İdari Yaptırımlar Hayvan hareketlerinin kısıtlanması MADDE 53 (1) Bu Yönetmelik hükümlerine göre onay belgesi olmayan araçların ya da yeterlilik belgesi olmayan sürücü ve bakıcıların hayvanları nakletmesine izin verilmez; nakledilecek hayvanlar için veteriner sağlık raporu düzenlenmez. İdari yaptırımlar MADDE 54 (1) Görevliler veya resmî veteriner hekimler tarafından yapılan denetimlerde bu Yönetmelik hükümlerine uyulmadığının tespiti, görülen aksaklıkların verilen süre içinde giderilmemesi, eksikliklerin ve ihlallerin devam etmesi durumunda nakil yapan gerçek ve tüzel kişilere 5996 sayılı Kanunun 36 ncı maddesine göre işlem yapılır. İhlaller ve ihlallerin bildirilmesi MADDE 55 (1) Bu Yönetmeliğin ihlal edilmesi halinde, il/ilçe müdürlüğü, bu maddedeki tedbirleri alır. (2) İl/ilçe müdürlüğü, herhangi bir, nakliyecinin, aracın veya sürücünün bu Yönetmelik hükümlerine uymadığını tespit etmesi durumunda; yetki/yeterlilik/onay belgesini düzenlemiş il müdürlüğüne bildirir. Bu tür tebligatın ekinde yolculuk ile ilgili her tür veri ve belgeler bulunur. (3) Varış yerindeki il/ilçe müdürlüğü, yolculuğun bu Yönetmeliğe uygun olarak yapılmadığını VETERİNER HALK SAĞLIĞI DERNEĞİ 30

36 HAYVANLARIN NAKİLLERİ SIRASINDA REFAHI VE KORUNMASI YÖNETMELİĞİ tespit etmesi halinde, bu durumu derhal ayrılış yerindeki il/ilçe müdürlüğüne bildirir. Bu tür tebligatın ekinde yolculuk ile ilgili her tür veri ve belgeler bulunur. (4) İl/ilçe müdürlüğü, bir nakliyecinin bu Yönetmeliğin hükümlerine uymadığını ya da bir nakil aracının yine bu Yönetmeliği ihlal ettiğini tespit etmesi halinde ya da il/ilçe müdürlüğünden tebligat alması halinde, aşağıdakilerden birini uygular; a) Nakliyeciye, tespit edilen ihlalin giderilmesi ve tekrar etmemesi için gerekli tedbirleri aldırır. b) Hayvanların yüklenmesi sırasında özellikle bir veteriner hekim bulunmasını isteyerek, söz konusu nakliyeciyi ek kontrollere tabi tutar, c) Nakliyecinin yetki belgesini ya da nakil aracının onay belgesini askıya alır ya da iptal eder. (5) İl/ilçe müdürlüğü, yeterlilik belgesine sahip bir sürücü ya da bakıcının bu Yönetmeliği ihlal etmesi durumunda, sürücü ya da bakıcının, hayvanların bu Yönetmeliğe uygun olarak nakli için yeterli bilgi ya da bilince sahip olmadığının tespit edilmesi halinde, bu kişinin yeterlilik belgesini geri alır. (6) Nakliyeci ve nakil aracının bu Yönetmeliğin üst üste ihlal edilmesi halinde, yardımlaşma ve bilgi alışverişi ile sunulan tüm imkânlardan hiçbir sonuç alınmamış olması kaydı ile, il/ilçe müdürlüğü geçici olarak nakilden men için Genel Müdürlüğe bildirir. (7) Nakliyeci ve nakil aracının hayvan nakillerinde bu Yönetmelik kurallarına uymaması ve belgelerinin men edilmesi halinde bu bilgi veri tabanına işlenir ve nakil için tekrar belge verilmez. ONALTINCI BÖLÜM Kontroller ve Raporlar İl/ilçe müdürlükleri tarafından yapılacak kontroller ve hazırlanacak yıllık raporlar MADDE 56 (1) İl/ilçe müdürlüğü, bu Yönetmeliğin şartlarının yerine getirildiğini, hayvanlar, nakil araçları ve bunların beraberindeki belgeleri inceler ve kontrol eder. (2) Uygulanacak kontrol sayısının bir yıl önceki nakil sayısının en az %5 i kadar olması gerekir. (3) Kontroller, hayvan sağlığı veya diğer amaçlarla yapılan kontrollerle birlikte gerçekleştirilebilir. (4) Düzenlenen kontrollerde bu Yönetmelik hükümlerinin karşılanmadığı tespit edilirse, belirtilen asgari kontrol oranı artırılır. Kontrol edilecek taşıma araçlarının seçimi MADDE 57 (1) İl/ilçe müdürlüğü tarafından kontrol edilecek nakil araçlarının seçimi bir risk analizi temelinde yapılır. Risk analizi MADDE 58 (1) Her bir nakil aracı için hazırlanacak risk analizinde aşağıdaki hususlar dikkate alınır. a) Nakil aracının teknik ve hijyen kurallarına uyup uymadığı. b) Hayvan nakilleri sırasında hayvanların korunması için uyulması gereken usul ve esaslara uyulup uyulmadığı. c) Nakliye süresince bulunması gereken belgelerin olup olmadığı. ç) Bakanlığın belirlediği diğer kriterler. Rapor hazırlanması MADDE 59 (1) Hayvan nakilleri sırasında düzenlenen her bir kontrol sonucunda kontrolleri uygulayan kişi, kontrollerin sonuçlarını, olumsuz bulguları, kontrollerin nedenlerini ve kontroller sırasında bulunan şahısları belirten bir rapor hazırlar. Hazırlanan rapor, bakıcı/sürücüye de imzalatılır ve bir kopyası bakıcı/sürücüye verilir. 31 VETERİNER HALK SAĞLIĞI DERNEĞİ

37 HAYVANLARIN NAKİLLERİ SIRASINDA REFAHI VE KORUNMASI YÖNETMELİĞİ Yıllık raporlar MADDE 60 (1) İl müdürlükleri il düzeyinde yıllık bir rapor hazırlar ve her yıl Mayıs ayının son haftasından önce Bakanlığa gönderir. Bu rapor önceki yılla ilgili olarak aşağıdaki bilgileri ihtiva eder. a) İl içinde onay verilen araçların sayısı. b) 56 ncı madde gereğince uygulanan kontrollerin sayısı. c) Kontrol edilen araçların sayısı. ç) Tespit edilen uygunsuzluklar. d) Uygunsuzluk tespit edilmesi halinde bu Yönetmelik gereğince uygulanan yaptırımlar. Ülkesel yıllık raporlar MADDE 61 (1) Bakanlık tarafından, illerden gelen raporlar doğrultusunda her yıl Temmuz ayının son haftasından önce bir önceki yıl gerçekleştirilen kontroller sonucu il müdürlükleri tarafından düzenlenerek Bakanlığa gönderilen raporlardan elde edilen bilgiler doğrultusunda yıllık ülkesel bir rapor hazırlanır. (2) Yıllık ülkesel rapor, yapılan kontrollerde belirlenen ana aksaklıkların bir analizini içerir. ONYEDİNCİ BÖLÜM Çeşitli ve Son Hükümler GPS sistemi ile ilgili geçiş süreci GEÇİCİ MADDE 1 (1) 51 inci maddede öngörülen GPS sistemi donatımı en geç 31/12/2015 tarihine kadar yapılır. Yürürlük MADDE 62 (1) Bu Yönetmeliğin; a) Üçüncü, beşinci, altıncı, yedinci, dokuzuncu, onüçüncü, ondördüncü, onbeşinci ve onaltıncı bölümleri ile 10 uncu, 11 inci, 12 nci, 13 üncü ve 32 nci maddeleri 31/12/2013 tarihinde, b) Diğer maddeleri 13/12/2011 tarihinden geçerli olmak üzere yayımı tarihinde yürürlüğe girer. Yürütme MADDE 63 (1) Bu Yönetmelik hükümlerini Gıda, Tarım ve Hayvancılık Bakanı yürütür. VETERİNER HALK SAĞLIĞI DERNEĞİ 32

38 HAYVANLARIN NAKİLLERİ SIRASINDA REFAHI VE KORUNMASI YÖNETMELİĞİ EK-1 Tablo 1 Hayvan deniz araçları ya da deniz konteynerleri taşıyan araçlarda asgari günlük yem ve su temini Kategori Yem (Hayvanların canlı ağırlığının % si olarak) Taze su (hayvan başına litre) (*) Yem Konsantre yem Sığır ve tek tırnaklılar Koyun Domuz (*) Dördüncü sütunda öngörülen asgari su temin ihtiyaçları yerine tüm hayvan türleri için geçerli olmak üzere, hayvanların canlı ağırlığının % 10 u oranında su temin edilebilir. EK-2 YER TAHSİSLERİ Hayvanlar için yer tahsisleri, asgari olarak aşağıda belirtilen değerlerden birine uygun olacaktır: 1.Evcil atgiller 1.1. Demiryolu ile nakliye Yetişkin atlar 1.75 m2 (0.7 x 2.5 m) (*) Genç atlar (6 24 aylık) (48 saate kadarki yolculuklar için) 1.2 m2 (0.6 x 2 m) Genç atlar (6 24 aylık) (48 saatten uzun yolculuklar için) 2.4 m2 (1.2 x 2 m) Midilliler (144 cm altında) 1 m2 (0.6 m x 1.8 m) Taylar (0 6 aylık) 1.4 m2 (1 x 1.4 m) (*) Vagonların standart kullanılabilir genişliği 2-2 m olmaktadır. Not: Uzun yolculuklar sırasında, tay ve genç atların yere yatabilmesi gerekir. Bu rakamlar, sadece atların ağırlığı ve büyüklüğü değil aynı zamanda fiziksel durumları, meteoroloji koşulları ve olası yolculuk süresine bağlı olarak, yetişkin atlar ve midilliler için en fazla % 10 oranında ve genç atlar ile taylar için en fazla % 20 oranında değişiklik gösterebilir Karayolu ile nakliye Yetişkin atlar 1.75 m2 (07 x 2.5 m) (*) Genç atlar (6 24 aylık) (48 saate kadarki yolculuklar için) 1.2 m2 (0.6 x 2 m) Genç atlar (6 24 aylık) (48 saatten uzun yolculuklar için) 2.4 m2 (1.2 x 2 m) Midilliler (144 cm altında) 1 m2 (0.6 m x 1.8 m) Taylar (0 6 aylık) 1.4 m2 (1 x 1.4 m) Not: Uzun yolculuklarda, taylar ve genç atların yere yatabilmesi gerekir. Bu rakamlar, sadece atların ağırlığı ve büyüklüğü değil aynı zamanda fiziksel durumları, meteoroloji koşulları ve olası yolculuk süresine bağlı olarak, yetişkin atlar ve midilliler için en fazla % 10 oranında ve genç atlar ile taylar için en fazla % 20 oranında değişiklik gösterebilir. 33 VETERİNER HALK SAĞLIĞI DERNEĞİ

39 HAYVANLARIN NAKİLLERİ SIRASINDA REFAHI VE KORUNMASI YÖNETMELİĞİ.1.3. Havayolu ile nakliye Yüzey alanı ile bağlantılı olarak atların bindirme yoğunluğu aşağıda verilen değerlere uymalıdır kg 0.42 m kg 0.66 m kg 0.87 m kg 1.04 m kg 1.19 m kg 1.34 m kg 1.51 m kg 1.73 m Denizyolu ile nakliye 2. Büyükbaş hayvanlar 2.1. Demiryolu ile nakliye Canlı ağırlık (Kg) Alan (m2 / hayvan) Kategori Yaklaşık ağırlık (kg) Alan(m2/hayvan) Küçük danalar ila 0.40 Orta boy danalar ila 0.70 Ağır danalar ila 0.95 Orta boy sığır ila 1.30 Ağır sığır ila 1.60 Çok ağır sığır > 700 > 1.60 Bu rakamlar, sadece hayvanların ağırlığı ve büyüklüğü değil aynı zamanda fiziksel durumları, meteoroloji koşulları ve olası yolculuk süresine bağlı olarak, değişiklik gösterebilir Karayolu ile nakliye Kategori Yaklaşık ağırlık (kg) Alan (m2/hayvan) Küçük danalar ila 0.40 Orta boy danalar ila 0.70 Ağır danalar ila 0.95 Orta boy sığır ila 1.30 Ağır sığır ila 1.60 Çok ağır sığır > 700 > 1.60 VETERİNER HALK SAĞLIĞI DERNEĞİ 34

40 HAYVANLARIN NAKİLLERİ SIRASINDA REFAHI VE KORUNMASI YÖNETMELİĞİ Bu rakamlar, sadece hayvanların ağırlığı ve büyüklüğü değil aynı zamanda fiziksel durumları, meteoroloji koşulları ve olası yolculuk süresine bağlı olarak, değişiklik gösterebilir Havayolu ile nakliye 2.4. Denizyolu ile nakliye Gebe hayvanlar için % 10 oranında daha fazla yer tahsis edilmesi gerekir. 3.Koyun ve keçiler Kategori Yaklaşık ağırlık (kg) Alan (m2/hayvan) Dana Sığır Canlı ağırlık (Kg) 3.1. Demiryolu ile nakliye Alan (m2/hayvan) Kategori Canlı ağırlık (Kg) Alan (m2/hayvan) Kırkılmış koyun < ila 0.30 > 55 > 0.30 Kırkılmamış koyun < ila 0.40 > 55 > 0.40 Gebeliğin son dönemindeki dişi koyunlar < ila 0.50 > 55 > 0.50 Kategori Canlı ağırlık (Kg) Alan (m2/hayvan) Keçi < ila ila ila 0.40 > ila 0.75 Gebeliğin son dönemindeki dişi keçiler < ila 0.50 Yukarıda belirtilen yüzey alanı, meteoroloji koşulları ve yolculuk süresi dahil, hayvanların ırkı, büyüklüğü, fiziksel durumu ve yapağı ile kıllarının uzunluğuna bağlı olarak değişiklik gösterebilir. 35 VETERİNER HALK SAĞLIĞI DERNEĞİ

41 HAYVANLARIN NAKİLLERİ SIRASINDA REFAHI VE KORUNMASI YÖNETMELİĞİ 3.2. Karayolu ile nakliye Kategori Canlı ağırlık (Kg) Alan (m2/hayvan) Kırkılmış koyunlar ile 26 kg ve daha ağır olan kuzular < ila 0.30 > 55 > 0.30 Kırkılmamış koyunlar < ila 0.40 > 55 > 0.40 Gebeliğin son dönemindeki dişi koyunlar < ila 0.50 > 55 > 0.50 Keçiler < ila ila ila 0.40 > ila 0.75 Gebeliğin son dönemindeki dişi keçiler < ila 0.50 > 55 > 0.50 Yukarıda nelirtilen yüzey alanı, meteoroloji koşulları ve yolculuk süresi dahil, hayvanların ırkı, büyüklüğü, fiziki durumu ve yapağı ile kıllarının uzunluğuna bağlı olarak değişiklik gösterebilir. Örneğin, küçük kuzular için, hayvan başına 0.2 m2 nin altında bir yer sağlanabilir Havayolu ile nakliye Yüzey alanı ile bağlantılı olarak koyu ve keçiler için bindirme yoğunluğu Ortalama canlı ağırlık (kg ) Koyun/keçi başına yüzey alanı (m2 ) Denizyolu ile nakliye Canlı ağırlık (Kg) Alan (m2/hayvan) VETERİNER HALK SAĞLIĞI DERNEĞİ 36

42 HAYVANLARIN NAKİLLERİ SIRASINDA REFAHI VE KORUNMASI YÖNETMELİĞİ 4. Domuzlar 4.1. Demiryolu ve karayolu ile nakliye Demiryolu ve karayolu ile nakillerinde domuzların doğal pozisyonlarında yatabileceği ve ayakta durabileceği büyüklükte alan sağlanması gerekir. Bu asgari şartları yerine getirebilmek için, yaklaşık 100 kg ağırlığındaki domuzlar için bindirme yoğunluğunun 235 kg/m2 yi aşmaması gerekir. Domuzların ırk, büyüklük ve fiziki durumlarına göre yukarıda belirtilen asgari zorunlu alanın artırılması gerekebilir. Ayrıca, meteoroloji koşulları ve yolculuk süresine bağlı olarak da en fazla % 20 lik bir artış gerekli olabilir Havayolu ile nakliye Bindirme yoğunluğunun, bu durumda da hayvanların yatabilmelerine imkân tanınması gerekse de, ayrılış ya da iniş sırasında ya da türbülans olduğunda yaralanmaları engelleyecek biçimde yüksek olması gerekir. Bindirme yoğunluğunun tespit edilirken iklim, toplam yolculuk süresi ve varış saati dikkate alınmalıdır. Ortalama ağırlık Domuz başına yüzey alanı 15 kg 0.13 m2 25 kg 0.15 m2 50 kg 0.35 m2 100 kg 0.51 m Denizyolu ile nakliye Canlı ağırlık(kg) Alan(m2/hayvan) 10 ya da daha az Kümes hayvanları Kümes hayvanlarının konteyner içerisinde nakliyesi için geçerli yoğunluklar Asgari zemin alanları aşağıdaki gibi sağlanacaktır: Kategori Alan (cm2) Günlük civciv Civciv başına günlük civcivlerin dışındaki kümes hayvanları, ağırlık (kg) Alan (Kg/cm2 ) < ila < ila < > VETERİNER HALK SAĞLIĞI DERNEĞİ

43 HAYVANLARIN NAKİLLERİ SIRASINDA REFAHI VE KORUNMASI YÖNETMELİĞİ Bu rakamlar, meteoroloji koşulları ve yolculuk süresi dahil, hayvanların büyüklüğü ve fiziksel durumuna bağlı olarak değişiklik gösterebilir. Organizatör Adı ve Soyadı ve Adresi 4. Toplam tahmini süre (saat / gün) EK-3 Yolculuk Kütüğü Kısımları PLANLAMA Yolculuktan sorumlu kişinin adı Telefon / faks Ayrılış yeri ve ülkesi 6. Varış yeri ve ülkesi 5.1 Tarih Saat 6.1Tarih 6.2 Saat 7. Türler 8. Hayvan sayısı 9. Veteriner Sağlık Raporu numarası (numaraları) Sevkiyat toplam tahmini ağırlığı (kg olarak) Sevkiyat için sağlanmış olan toplam alan (m2 olarak) PROGRAMLANAN DİNLENME, AKTARMA YA DA ÇIKIŞ NOKTALARI 12.1 Hayvanların dinlendirileceği ya da aktarılacağı yerlerin adları (çıkış noktaları dâhil) 12.2 Varış 12.3 Süre (saat olarak) Tarih Saat 12.4 Nakliyeci adı ve soyadı ve yetki belgesi numarası (organizatörünkinden farklı ise) 13. Organizatör olarak yukarıda bahsi geçen yolculuğun organizasyonundan sorumlu olduğumu ve Hayvanların Nakilleri Sırasında Refahı ve Korunması Yönetmeliğine uygun olarak tüm hayvanların refahının yolculuk süresince güvence altına alınması için uygun düzenlemeleri yapmış olduğumu beyan ederim. 14. Organizatörün imzası VETERİNER HALK SAĞLIĞI DERNEĞİ 38

44 HAYVANLARIN NAKİLLERİ SIRASINDA REFAHI VE KORUNMASI YÖNETMELİĞİ EK-4 HAREKET YERİ Ayrılış yerindeki BAKICI : Adı ve soyadı ve adresi bahsi geçen organizatörünkinden farklı ise Ayrılış yeri (İl/İlçe/köy-mahalle) İlk hayvan bindirmenin tarih ve saati Yüklenen hayvan sayısı Nakil aracına ilişkin tanımlama numarası: Ayrılış yerinde hayvanların bakıcısı olarak, hayvanların yüklenmesi sırasında hazır bulunduğumu beyan ederim. Yukarıda belirtilen bindirme saatinde, hayvanlar nakliye için uygun durumda olup ve hayvanların muamelesine ilişkin prosedürler, nakliye ve ilgili işlemler sırasında Hayvanların Nakilleri Sırasında Refahı ve Korunması Yönetmeliğinin hükümlerine uygun olmuştur. Ayrılış yerindeki bakıcının imzası AYRILIŞTA EK KONTROLLER VETERİNER HEKİM, ayrılış yerindeki (ad ve adresi) Veteriner hekim olarak, yukarıda belirtilen hayvanların yüklenmesini kontrol ettim ve onayladım. Ayrılış saatinde, hayvanlar nakliye için uygun durumda idiler ve nakliye aracı ile nakliye uygulamaları, Hayvanların Nakilleri Sırasında Refahı ve Korunması Yönetmeliğinin hükümlerine uygun olmuştur. VETERİNER HEKİMİN imzası 39 VETERİNER HALK SAĞLIĞI DERNEĞİ

45 HAYVANLARIN NAKİLLERİ SIRASINDA REFAHI VE KORUNMASI YÖNETMELİĞİ EK-5 VARIŞ YERİ Varış yerindeki BAKICI / RESMİ VETERİNER HEKİM Adı ve soyadı ve Adresi ( a ) Varış yeri / Kontrol Noktası YAPILAN KONTROLLER 4.1 Nakliyeci Yetki Belgesi No 4.2 Sürücü Yeterlilik belgesi numarası 4.3 Nakil aracı Tanımlama Numarası Kontrol tarih ve saati KONTROLLERİN SONUÇLARI 5.1 UY- GUN 5.2 UYGUN DEĞİL 4.4 Yer tahsisleri Ortalama yer / hayvan, m2 olarak 4.5 Yolculuk kütüğü kayıtları ve yolculuk süresi sınırlamaları 4.6 Hayvanlar (her bir kategorinin sayısını belirtiniz) Kontrol Edilen Toplam U Uygun değil D Ölü F Uygun Varış yerinde hayvanların bakıcısı / veteriner hekim olarak, hayvanlara ait sevkiyatı kontrol etmiş olduğumu beyan ederim. Kontrolün yapıldığı saat itibarı ile, yukarıda belirtilen tespitler kayıt altına alınmıştır. Yetkili makamların herhangi bir ihtirazı kayıt ve keza tespit edilen ölü hayvanlar hususunda mümkün olan en kısa süre içinde haberdar edilmesi gerektiğini biliyorum. Varış yerindeki bakıcının / resmi veteriner hekimin imzası (resmi mühür ile) VETERİNER HALK SAĞLIĞI DERNEĞİ 40

46 HAYVANLARIN NAKİLLERİ SIRASINDA REFAHI VE KORUNMASI YÖNETMELİĞİ EK-6 NAKLİYECİ BEYANNAMESİ SÜRÜCÜ TARAFINDAN YOLCULUK SIRASINDA DOLDURULACAK VE VARIŞ YERİ- NE VARIŞ TARİHİNDEN İTİBAREN BİR AY İÇİNDE VARIŞ YERİNDEKİ YETKİLİ MA- KAMLARA SUNULACAKTIR Gerçekleşen Yolculuk Programı Dinlenme, aktarma ya da çıkış noktaları Yer ve Adres Varış Ayrılış Mola süresi Nedenleri Tarih Saat Tarih Saat Gerçekleşen ve önerilen yolculuk programı arasındaki herhangi bir farkın sebebi / diğer gözlemler Varış Yerine ulaşma tarih ve saati Yolculuk sırasında hayvan yaralanması veya ölümü sayısı ve bunun nedenleri Sürücünün (sürücülerin) adı ve soyadı (adları) ve adresi (adresleri) NAKLİYECİNİN adı ve soyadı, yetki belgesi numarası Nakliyeci olarak, yukarıda girilen bilgilerin doğru olduğunu tasdik ederim; Hayvanların ölümü ile sonuçlanan herhangi bir olayın, ayrılış yerindeki yetkili makamlara bildirilmesi gerektiğini hususunu biliyorum. Nakliyecinin imzası Tarih ve yer 41 VETERİNER HALK SAĞLIĞI DERNEĞİ

47 HAYVANLARIN NAKİLLERİ SIRASINDA REFAHI VE KORUNMASI YÖNETMELİĞİ EK-7 ÖRNEK AYKIRI DURUM RAPORU NO :... Yolculuk kütüğünün planlama formunun bir sureti ile birlikte aykırı durum raporunun bir sureti il/ilçe müdürlüğüne gönderilecektir. Beyan Sahibinin Adı ve Soyadı, Unvanı ve Adresi Aykırı durumun gözlendiği yer: Aykırı durumun gözlendiği tarih ve saat: Hayvanların Nakilleri Sırasında Refahı ve Korunması Yönetmeliği kapsamında AYKIRI DURUM türü: Nakliye için uygunluk Yer tahsisleri Nakil aracı Nakliyeci yetki belgesi Nakliye uygulamaları Sürücü yeterlilik belgesi Yolculuk süresi sınırlamaları Yolculuk kütüğü kayıtları Uzun yolculuklara ilişkin ek hükümler Diğer Düşünceler Yukarıda belirtilen hayvanları içeren sevkiyatı kontrol ettiğimi ve nakliye ve ilgili işlemler sırasında hayvanların nakliyesine ilişkin Hayvanların Nakilleri Sırasında Refahı ve Korunması Yönetmeliğinin hükümlerine uyulmasına ilişkin işbu raporda aykırı kayıtları belirttiğimi beyan ederim. Beyannamenin yetkili makama veriliş tarih ve Saati : Beyanname sahibinin imzası VETERİNER HALK SAĞLIĞI DERNEĞİ 42

48 HAYVANLARIN NAKİLLERİ SIRASINDA REFAHI VE KORUNMASI YÖNETMELİĞİ NAKLİYECİ TANIMLAMA NUMARASI EK-8 FORMLAR NAKLİYECİ YETKİ BELGESİ TİP 1 NAKLİYECİ Şirket Adı: TİP 1 UZUN YOLCULUKLAR İÇİN GEÇERLİ DEĞİL Adresi İl İlçe Mahalle/Köy Telefon Faks Elektronik posta Belgenin Veriliş Tarihi Nakliyeci yetki belgesi. tarihleri arasında geçerlidir YETKİ BELGESİNİ VEREN..İl Müdürlüğü Telefon Faks Elektronik posta Tarih İl Resmi mühür Yetkilinin Adı ve Soyadı ve İmza 43 VETERİNER HALK SAĞLIĞI DERNEĞİ

49 HAYVANLARIN NAKİLLERİ SIRASINDA REFAHI VE KORUNMASI YÖNETMELİĞİ EK-9 NAKLİYECİ YETKİ BELGESİ TİP 2 NAKLİYECİ TANIMLAMA NUMARASI NAKLİYECİ Şirket Adı : TİP 2 Adresi UZUN YOLCULUKLAR DAHİL TÜM YOLCULUKLAR İÇİN GEÇERLİ İl İlçe Mahalle/Köy Telefon Faks Elektronik posta Belgenin Veriliş Tarihi Nakliyeci yetki belgesi..tarihleri arasında geçerlidir YETKİ BELGESİNİ VEREN..İl Müdürlüğü Telefon Faks Elektronik posta Tarih İl Resmi mühür Yetkilinin Adı ve Soyadı ve İmza VETERİNER HALK SAĞLIĞI DERNEĞİ 44

50 HAYVANLARIN NAKİLLERİ SIRASINDA REFAHI VE KORUNMASI YÖNETMELİĞİ Sürücü / Bakıcının, Tanımlama Numarası: TC Kimlik No: Adı: Soyadı: EK-10 YOLCULUK SIRASINDA SÜRÜCÜ VE BAKICILARA AİT YETERLİLİK BELGESİ Doğum Tarihi: Doğum Yeri ve Ülkesi : Uyruğu: Adresi: Bu yeterlilik belgesi. tarihleri arasında geçerlidir YETERLİLİK BELGESİNİ VEREN..İl Müdürlüğü Telefon Faks Elektronik posta Tarih İl Resmi Mühür Yetkilinin Adı ve Soyadı, İmza 45 VETERİNER HALK SAĞLIĞI DERNEĞİ

51 HAYVANLARIN NAKİLLERİ SIRASINDA REFAHI VE KORUNMASI YÖNETMELİĞİ EK-11 UZUN YOLCULUKLARA İLİŞKİN KARAYOLU NAKİL ARAÇLARI ONAY BELGESİ Aracın Tanımlama Numarası: Plaka Numarası: Ruhsat Numarası: GPS sistemi ile teçhiz edilmiştir EVET HAYIR Nakliyesine izin verilen hayvan türleri Aracın M2 Alanı Bu onay belgesi... tarihine kadar geçerlidir. BELGEYİ VEREN.İl Müdürlüğü Telefon Faks Elektronik Posta Tarih İl Resmi Mühür Soyadı, İmza Yetkilinin Adı ve VETERİNER HALK SAĞLIĞI DERNEĞİ 46

52 FİRMA REKLAMI YERLEŞTİRİLECEK

53 HAYVAN REFAHI İLE İLGİLİ YÖNETMELİKLER DENEYSEL VE DİĞER BİLİMSEL AMAÇLAR İÇİN KULLANILAN HAYVANLARIN REFAH VE KORUNMASINA DAİR YÖNETMELİK Yayınlandığı Resmi Gazetenin; Tarihi: 13 Aralık 2011, Sayısı: VETERİNER HALK SAĞLIĞI DERNEĞİ

54 DENEYSEL VE DİĞER BİLİMSEL AMAÇLAR İÇİN KULLANILAN HAYVANLARIN REFAH VE KORUNMASINA DAİR YÖNETMELİK Gıda, Tarım ve Hayvancılık Bakanlığından: DENEYSEL VE DİĞER BİLİMSEL AMAÇLAR İÇİN KULLANILAN HAYVANLARIN REFAH VE KORUNMASINA DAİR YÖNETMELİK Yayınlandığı Resmi Gazetenin; Tarihi: 13 Aralık 2011, Sayısı: BİRİNCİ BÖLÜM Amaç, Kapsam, Dayanak ve Tanımlar Amaç MADDE 1 (1) Bu Yönetmeliğin amacı deneysel ve diğer bilimsel amaçlar için kullanılacak hayvanların yetiştirilmesi, beslenmesi, barındırılması, bakılması; üretici, tedarikçi, kullanıcı ve araştırmaya yetkili kuruluş iş ve işlemlerini, hayvanların menşei, üremesi, işaretlenmesi, bakım ve barınması ile öldürülmesi iş ve işlemlerini, gerektiğinde hayvanların prosedürlerde kullanılmasıyla ilgili projelerin değerlendirilmesi ve prosedürlerin yetkilendirilmesi, çalışan personelin nitelikleri, tutulacak kayıtlar, prosedürlerde kullanılmak üzere izinli kuruluşlarda üretilmesi zorunlu türler, hayvan türlerini ve kuruluşların uyacağı esasları belirlemek, prosedürlerde kullanılmak üzere üretilen, tedarik edilen veya prosedürlerde kullanılan hayvanların refah ve güvenliklerini sağlamaktır. Kapsam MADDE 2 (1) Bu Yönetmelik, a) Deneysel ve diğer bilimsel amaçlar için kullanılan hayvanların korunması için; 1) Prosedürlerde kullanılan hayvanların azaltılması, hayvan yerine kullanılabilecek alternatif metodun geliştirilmesi ile bakım, barınma, yetiştirme ve prosedürlerde kullanım şartlarının en iyi hale getirilmesini, 2) Hayvanların menşei, üreme, bakım, barınma, kimliklendirilmesi ve öldürülmesini, 3) Üretici, tedarikçi, kullanıcı ve araştırmaya yetkili kuruluşların işlemlerini, 4) Gerektiğinde hayvanların prosedürlerde kullanılmasıyla ilgili projelerin değerlendirilmesi ve yetkilendirilmesini, b) Prosedürlerde kullanılması düşünülen veya kullanılacak hayvanlarda ya da bu hayvanların organ ve dokularının bilimsel amaçlarla kullanılması şartıyla özel olarak üretildiklerinde; sözü edilen bu hayvanlar öldürülene, ev hayvanı olarak verilene, doğal ortamlarına salıverilene veya hayvancılık sistemine verilene kadar olan süreci; ağrı, eziyet, sıkıntı ve kalıcı hasarın anestezi, analjezi veya diğer yöntemler kullanılarak başarılı bir şekilde ortadan kaldırılsa bile prosedürlerde hayvan kullanımını, c) İnsan-dışı canlı omurgalıların, bağımsız olarak beslenen larva formlarının ve fötal evrenin ilk üçte ikisini geçirmiş ve daha büyük memeli fötüslerinin ve canlı kafadanbacaklıların deneysel ve diğer bilimsel amaçlar için kullanımını, ç) Bu fıkranın (c) bendinde atıfta bulunulandan daha erken bir gelişim evresinde olsa bile söz konusu gelişim aşamasının sonrasında yaşamasına izin verilecekse ve uygulanan prosedür sonucunda normal gelişmişlik düzeyine ulaştıktan sonra ağrı, eziyet, sıkıntı ve kalıcı hasar oluşması ihtimali varsa, gelişimin daha erken aşamasında olan hayvanları, d) Deneysel ve diğer bilimsel amaçlar için kullanılacak hayvanların yetiştirilmesi, beslenmesi, barındırılması, bakılması; deney hayvanı üretici, tedarikçi, kullanıcı ve araştırma yetkili kuruluşlarının ruhsatlandırılması, çalışan personelin nitelikleri, tutulacak kayıtlar, ne tür hayvanların yetiştirileceği ve kuruluşların uyacağı esaslar ile bu yerlerin teknik, sağlık ve hijyenik şartlara uygun kurulması, işletilmesi, hayvanların refah ve güvenliklerinin sağlanması ile bu Yönetmelik hükümlerine uyulmaması durumunda uygulanacak işlemleri, kapsar. (2) Bu Yönetmelik; deneysel olmayan tarımsal ve klinik veterinerlik uygulamaları, veteriner sağlık ürünlerinin ruhsatı için yapılan saha denemeleri, kayıtlı veya onaylı hayvancılık işletmelerinin yapmakla yükümlü oldukları uygulamaları, birincil amacı bir hayvanın kimliklendirilmesi olan uygulama- 49 VETERİNER HALK SAĞLIĞI DERNEĞİ

55 DENEYSEL VE DİĞER BİLİMSEL AMAÇLAR İÇİN KULLANILAN HAYVANLARIN REFAH VE KORUNMASINA DAİR YÖNETMELİK lar, iyi veterinerlik uygulamalarına uygun olarak bir iğnenin batırılmasıyla oluşan ağrıya eşit veya daha fazla ağrı, eziyet, sıkıntı ve kalıcı hasar oluşturma olasılığı bulunmayan uygulamaları kapsamaz. Dayanak MADDE 3 (1) Bu Yönetmelik; a) 11/6/2010 tarihli ve 5996 sayılı Veteriner Hizmetleri, Bitki Sağlığı, Gıda ve Yem Kanununun 7, 8, 9, 11, 25, 31, 36 ve 43 üncü maddeleri, 24/6/2004 tarihli ve 5199 sayılı Hayvanları Koruma Kanununun 9 ve 10 uncu maddelerine ve 18/3/2010 tarihli ve 5977 sayılı Biyogüvenlik Kanununa dayanılarak, b) 2010/63/EC sayılı Bilimsel Amaçlarla Kullanılan Hayvanların Korunmasına Dair Avrupa Birliği Direktifi ilgili hükümlerine paralel olarak, hazırlanmıştır. Tanımlar MADDE 4 (1) Bu Yönetmelikte geçen; a) Açılma raporu: Üretici, tedarikçi, kullanıcı ve araştırma yetkili kuruluşların amaç için yeterli görüldüğünü gösterir komisyon tarafından düzenlenen ve onaylanan belgeyi, b) Araştırmaya yetkili kuruluş: 13/8/2010 tarihli ve sayılı Resmî Gazete de yayımlanan Genetik Yapısı Değiştirilmiş Organizmalar ve Ürünlerine Dair Yönetmeliğin 5 inci maddesi çerçevesinde hayvanlarda gen transferi üzerinde çalışan; araştırma enstitülerini, Bakanlıkların araştırma yapmakla görevlendirilmiş kuruluşlarını, üniversitelere ve TÜBİTAK a bağlı araştırma yapan kuruluşlar ile Bakanlıkça yetkilendirilmiş özel sektör araştırma kuruluşlarını, c) Bakanlık: Gıda, Tarım ve Hayvancılık Bakanlığını, ç) Çalışma izni: Kuruluş izni ile yer, proje ve belgeleri uygun bulunmuş, yapılan incelemelerde hiçbir eksikliğinin bulunmadığı tespit edilmiş üretici, tedarikçi, kullanıcı ve araştırmaya yetkili kuruluşların faaliyet gösterebilmeleri için Bakanlıkça verilen izin belgesini, d) Çiftlik hayvanı: Et, süt, yumurta da dâhil olmak üzere gıda, deri, kürk, yün, tüy veya diğer ürünlerin temini için veya işgücü amacıyla insanlar tarafından yetiştirilen ve beslenen hayvanları, e) Enstitü müdürlüğü: Kuruluşun bulunduğu ilin veteriner hizmetleri yönünden bağlı olduğu veteriner kontrol enstitüleri ile Veteriner Kontrol Merkez Araştırma Enstitü Müdürlüğünü, f) Gen aktarımlı (transgenik) hayvan: Kendi genomunda başka bir organizmaya ait rekombinant bir geni taşıyan hayvanı, g) Genel müdürlük: Gıda ve Kontrol Genel Müdürlüğünü, ğ) Güçsüzleştiren klinik durum: Bir canlının normal fiziksel veya psikolojik işlev görme yeteneğindeki bir azalmayı, h) İl müdürlüğü: Gıda, Tarım ve Hayvancılık Bakanlığı il müdürlüklerini, ı) İlçe müdürlüğü: Gıda, Tarım ve Hayvancılık Bakanlığı ilçe müdürlüklerini, i) İnsancıl öldürme metodu: Hayvanın kendi türüne has, en az fiziksel ve duyusal ağrı, eziyet ve sıkıntıya maruz kalacağı şekilde yaşamının sonlandırılmasını, j) Kendi kendine yeterli koloni: Hayvanların kesinlikle yaban hayatından alınmadığı, özel bir koloni içinde üretildiği veya kaynak olarak özel yetiştirilen diğer bir koloniden alındığı ve bu hayvanların insanlara alışık bir ortamda barındırıldığı ve yetiştirildiğini, k) Komisyon: İlin bağlı bulunduğu enstitü müdürlüğünden iki uzman veteriner hekim, kuruluşun merkez ilçe ve köylerinde olması durumunda hayvan sağlığı, yetiştiriciliği ve su ürünleri şube müdürlüğünden bir veteriner hekim, kuruluşun ilçe ve köylerinde olması durumunda ise ilçe müdürlüğünden bir veteriner hekimin katılımıyla oluşan grubu, l) Kullanıcı: Kâr amaçlı olsun ya da olmasın, hayvanları prosedürlerde kullanan herhangi bir gerçek veya tüzel kişiyi, m) Kuruluş: Müştemilatı ile birlikte açık, kapalı, yarı açık her türlü sabit veya portatif tesis, bina, binalar topluluğunu, VETERİNER HALK SAĞLIĞI DERNEĞİ 50

56 DENEYSEL VE DİĞER BİLİMSEL AMAÇLAR İÇİN KULLANILAN HAYVANLARIN REFAH VE KORUNMASINA DAİR YÖNETMELİK n) Kuruluş izni: Tesis kurulacak yer, proje ve belgelerin uygun görülmesi durumunda; üretici, tedarikçi, kullanıcı ve araştırmaya yetkili kuruluşların kurulabilmesi için Bakanlıkça verilen izin belgesini, o) Nakavt (knock-out): Genetikte bir genin fiziksel olarak genomdan çıkarılması veya baskılayıcılarla çalışmasının engellenmesi ile etkisinin görülmemesi durumuna verilen adı, ö) Özel yetiştirme hayvanlar: Deneysel veya bilimsel amaçlar için kullanılmak üzere bu Yönetmelikle belirlenmiş türlerden ve çalışma izni verilmiş kuruluşlarda özel olarak yetiştirilen hayvanları, p) Patojen ari (patojen free) hayvan: Gösterilebilen tüm patojenlerin olmadığı bir hayvanı, r) Proje: Bir ya da daha fazla prosedürü içeren ve belirli bir bilimsel amacı olan iş programını, s) Prosedür: Hayvanların yalnızca organları veya dokularını kullanmak için öldürülmesi hariç; bir hayvanın doğumu, kuluçkadan çıkması, herhangi bir biçimde genetiği değiştirilmiş hayvan soyunun oluşturulması ve devam ettirilmesi süreçlerini de kapsayan, invaziv veya invaziv olmayan, bilinen veya bilinmeyen sonuçları olan deneysel, diğer bilimsel veya eğitici amaçlar için hayvanda iyi veterinerlik uygulamalarına uygun olarak bir iğnenin batırılmasıyla oluşan ağrıya eşit veya daha fazla ağrı, eziyet, sıkıntı veya kalıcı hasara yol açabilen kullanımını, ş) Sorumlu yönetici: Kuruluşun yönetim ve işletmesinden kuruluş sahibi ile birlikte sorumlu olan ve statüsünde bu durumu belirtilmiş olan veteriner hekimi, t) Tedarikçi: Üretici dışında, prosedürlerde kullanılmak veya bilimsel amaçlarla doku veya organlarından yararlanılmak üzere, kâr amaçlı olsun ya da olmasın, hayvanları tedarik eden herhangi bir gerçek veya tüzel kişiyi, u) Üretici: Prosedürlerde kullanılmak veya bilimsel amaçlarla doku veya organlarından yararlanılmak üzere bu Yönetmelikle belirlenmiş türler veya özellikle bu amaçlarla yetiştirilen diğer hayvanları, kâr amaçlı olsun ya da olmasın, üreten herhangi bir gerçek veya tüzel kişiyi, ü) Veteriner hekim: Veteriner Fakültelerinde beş yıllık eğitim sürecini başarıyla tamamlayıp diploma almış, 9/3/1954 tarihli ve 6343 sayılı Veteriner Hekimliği Mesleğinin İcrasına, Türk Veteriner Hekimleri Birliği ile Odalarının Teşekkül Tarzına ve Göreceği İşlere Dair Kanuna göre veteriner hekim unvanı kazanmış kişiyi, v) Veteriner sağlık teknikeri: Lise öğrenimi üzerine iki yıl süreli veteriner sağlık önlisans, laborant ve veteriner sağlık önlisans, hayvan sağlığı ve yetiştiriciliği önlisans veya büyük ve küçükbaş hayvan yetiştiriciliği önlisans programlarından birinden mezun olan teknikerleri, y) Veteriner sağlık teknisyeni: Milli Eğitim Bakanlığına bağlı tarım meslek lisesi veteriner sağlık bölümü ile daha önce Tarım ve Köyişleri Bakanlığına bağlı olan veteriner sağlık meslek lisesi, hayvan sağlığı memurları okulu, hayvan sağlığı memurları meslek lisesi okullarından herhangi birinden mezun teknisyenleri, z) Yer seçim raporu: Üretici, tedarikçi, kullanıcı ve araştırmaya yetkili kuruluşların kurulması için komisyon tarafından düzenlenen ve onaylanan belgeyi, aa) Yetkili otorite: Bu Yönetmelikle yetki verilen Genel Müdürlük, enstitü müdürlükleri, il müdürlükleri, hayvan refah birimleri ve sorumlu yöneticileri, ifade eder. İKİNCİ BÖLÜM Kuruluşlarda Hayvanların Bakım, Barınma ve Nakillerinde Genel Standartlar, Hayvan Refah Biriminin Oluşturulması ve Görevleri, İnsan-Dışı Primatlar için Üretme Stratejisi Teçhizat veya ekipmanla ilgili gerekler MADDE 5 (1) Bütün araştırmaya yetkili kuruluşlar ile üretici, tedarikçi ve kullanıcı kuruluşların barındırdıkları hayvan türlerine ve prosedürler uygulanması halinde ise uygulanan prosedürlere uygun teçhizat ve ekipmana sahip olması zorunludur. (2) Birinci fıkrada sözü edilen teçhizat ve ekipmanın tasarım, inşa ve işleyiş yöntemi ile prosedür- 51 VETERİNER HALK SAĞLIĞI DERNEĞİ

57 DENEYSEL VE DİĞER BİLİMSEL AMAÇLAR İÇİN KULLANILAN HAYVANLARIN REFAH VE KORUNMASINA DAİR YÖNETMELİK lerin mümkün olduğu kadar etkin bir biçimde gerçekleştirilmesi esastır. Prosedürler minimum sayıda hayvan kullanarak ve minimum derecede ağrı, eziyet, sıkıntı ve kalıcı hasara yol açarak güvenilir sonuçlar elde edilmesini hedefler. (3) Birinci ve ikinci fıkranın uygulanması için gerekli asgari standartlar Ek-1 de belirtilmiştir. (4) Hayvanları barındıran ve prosedürlerde kullanan kuruluşlar, odaların ısı ve nem değerini ölçmek için gerekli alet, hayvanların tartılabilmesi için uygun tartı ve Bakanlıkça belirlenmiş diğer teçhizat ve ekipmanı bulundurması zorunludur. Bakım, barınma ve nakiller MADDE 6 (1) Araştırmaya yetkili kuruluşlar ile üretici, kullanıcı ve tedarikçi kuruluşlar hayvanları bakım, barınma ve nakillerinde; a) Kuruluşlarındaki veya nakil sırasında tüm hayvanların sağlık durumlarına uygun ve iyilik hallerinin devamı için gereken barınak, çevre, yem, su ve bakımını, b) Bir hayvanın fizyolojik ve davranışsal gereksinimlerini yerine getirmesine konulan kısıtlamaların asgariye indirilmesini, c) Hayvanların üretildiği, barındırıldığı ve kullanıldığı çevre koşullarının, yem ve suyun her gün kontrol edilmesini, ç) Tespit edilen bir özür veya önlenebilir ağrı, eziyet, sıkıntı veya kalıcı hasarın mümkün olan en kısa zamanda ortadan kaldırılması için gerekli düzenlemelerin yapılmasını, d) Hayvanların nakilleri sırasında türe özgü hareketlerini kısıtlamadan, uygun havalandırma ve ısı aralıkları sağlanması ve gerekirse nakil öncesi sakinleştirilmesini, sağlamakla yükümlüdür. (2) Kuruluşlar birinci fıkrada belirtilen amaçlar için 7 nci madde ile Ek-1 de belirtilen bakım ve barınma standartlarını sağlamakla yükümlüdür. (3) Bilimsel bir gerekçe, hayvan refahı veya hayvan sağlığı nedenleriyle birinci fıkranın (a) bendindeki veya ikinci fıkradaki durumlara ancak Bakanlık istisna getirebilir. (4) Hayvanların nakliyle ilgili diğer şartlar aşağıda belirtilmiştir. a) Hayvanların nakillerine ilişkin ulusal mevzuatta belirtilen esaslara ek olarak ilçe dışı nakillerde hayvanların sağlık, üretim, yetiştirme ve benzeri gibi bilgilerini içeren sorumlu yönetici tarafından düzenlenmiş belge ile il veya ilçe müdürlüğüne başvurularak buradan alınmış belge, ilçe içi nakillerde ise Bakanlıkça verilen çalışma izninin bir sureti ile hayvanların nakilleri yapılır. b) Taşınacak hayvanlarının sağlık durumları, taşınma için yeterli derecede uygun olmalıdır. Bu durumdan hayvanları gönderen ve tedarikçi sorumludur. c) Hayvanların nakilleri mümkün olan en kısa zamanda, alanında uzman kişi ve görevlilerinin kontrolü ve gözetimi altında, çevresel kirletme riski en aza indirilerek yapılır. ç) Hayvanların nakilleri sırasında kullanılan kafes ve ortamın hayvana, hayvanın da ortama zarar vermesini engelleyecek özellikte olur. d) Hayvanların kurum içi veya üretim tesisinden uygulama laboratuvarına sevkinde de hayvan sağlığı ve refahı ile halk sağlığının korunmasına dönük tedbirlerin alınması esastır. e) Mikrobiyolojik olarak tanımlanmış hayvanların nakilleri sırasında gerekli özel hijyenik kurallara uyulur. f) Nakil sırasında oluşabilecek kavgaları önlemek amacıyla, farklı kafeslerde yetiştirilen hayvanlar farklı taşıma kafeslerinde taşınmalıdır. (5) Kullanıcı, araştırmaya yetkili ve tedarikçi kuruluşlar genetiği değiştirilmiş hayvanların bakımları, barındırılmaları ve nakilleri sırasında kazara çevreye salınımlarının önlenmesi ve kazara çevreye salınımları durumunda ise en kısa sürede geri toplamak veya bertaraf edilmelerine dönük tedbirleri almak ve kaza durumunda vakit geçirmeden Bakanlığa bildirmekle yükümlüdür. (6) Balıkların nakillerinden bir veya iki gün öncesinde yeminin azaltılması, yemden kesilmesi veya nakil aracında su değişiminin ve havalandırılmasının yapılmasına dönük tedbirlerin alınması VETERİNER HALK SAĞLIĞI DERNEĞİ 52

58 DENEYSEL VE DİĞER BİLİMSEL AMAÇLAR İÇİN KULLANILAN HAYVANLARIN REFAH VE KORUNMASINA DAİR YÖNETMELİK zorunludur. Kuruluşlar ve hayvanların bakım ve barınması için genel bölümlerin özellikleri MADDE 7 (1) Fiziki yapılarda aşağıdaki standartların sağlanması zorunludur. a) Fonksiyonlar ve genel tasarım bakımından; 1) Bütün kuruluşlar tesislerini, bu tesislerinde tutulan türlerin fizyolojik ve davranışsal gereksinimlerini dikkate alan bir çevre sağlayacak şekilde inşa ederler. Kuruluşlar yetkisi olmayan kişiler ve başka hayvanların tesislerine girişini ve kuruluşlarındaki hayvanların da kaçışını engelleyecek şekilde tasarlar, inşa eder ve yönetir. 2) Kuruluşlar, bina ve ekipmanda oluşabilecek her türlü hatayı önceden önleyici ve hata oluşması durumunda da acilen giderici aktif bir program oluşturur. b) Barındırma odaları bakımından; 1) Kuruluşlar, odalarla ilgili düzenli ve etkin bir temizlik programı oluşturur ve sürekli olarak hijyen standartlarını sağlar. 2) Duvar ve zemin gerek hayvanlar tarafından oluşturulabilecek ve gerekse de temizlik sırasında oluşabilecek ağır yıpranma ve aşınmaya dayanıklı bir malzemeyle kaplanır. Bu malzeme hayvan sağlığı için zararlı olmayacak ve hayvanların kendilerine zarar vermesine yol açmayacak yapıda olur. Kuruluşlar, ekipmana ve demirbaşlara, hayvanlar tarafından zarar verilmesini önleyecek ve aynı zamanda hayvanların yaralanmalarına engel olacak gerekli önlemleri alır. 3) Av ve avcı gibi uyumlu olmayan türler aynı odada hatta birbirinin görüş, koku veya ses alanı içinde, farklı çevre şartları gerektiren hayvanlar ise aynı odada barındırılmaz. 4) Genetiği değiştirilmiş hayvanlar aynı türde dahi olsalar diğer hayvanlar ile aynı odada, hatta birbirlerinin görüş veya koku alanı içinde barındırılamazlar. c) Genel ve özel amaçlı prosedür odaları: 1) Kuruluşlar, basit tanısal testlerin ve ölüm sonrası (post mortem) incelemelerin yapılacağı ve/ veya başka bir yerde daha yoğun laboratuvar incelemesine tabi olacak örneklerin alınacağı basit girişim odası ve şiddet kategorisinde orta ve şiddetli olarak belirlenen kategoride prosedür uygulanmış hayvanlar olması halinde de operasyon sonrası bakım odalarına sahip olur. Prosedür ve gözlemlerin barındırma odalarında yapılmasının uygun olmadığı, cerrahi işlem veya diğer prosedürlerde kullanılan hayvanların sağlıklı hayvanları olumsuz etkilememesi için genel ve özel amaçlı prosedür odaları oluşturulmalıdır. 2) Kuruluşlara yeni gelen hayvanların sağlık durumları belirlenene ve potansiyel sağlık riski değerlendirilip asgariye indirilene kadar izole edilmelerini sağlayacak karantina odalarına sahip olur. Karantina süreleri fare, sıçan, kobay, Suriye ve Çin hamsteri, gerbil, tavşan ve kurbağa için yedi gün, balık türleri, kedi, köpek ve diğer türler için yirmibir gündür. Eğer hayvan üzerinde yapılacak çalışmanın amacı, belirtilen sürelerden daha kısa sürede hayvanın prosedürde kullanılmasını gerektiriyorsa bu durum il müdürlüğüne bildirilir. İl müdürlüğü bu hayvanların, türleri ve yetiştirilme şartlarını da dikkate alarak karantina süresini kısaltabilir veya tamamen kaldırabilir. Bu durumdaki hayvanları prosedürde kullanacak kişiler söz konusu hayvanlardan hastalık bulaşma riskine karşı sorumlu yönetici tarafından bilgilendirilir ve gerekli tedbirlerin alınması konusunda uyarılır. 3) Kuruluşa yeni gelen hayvanlar sorumlu yönetici tarafından gerekli kontrol ve muayeneleri yapıldıktan sonra araçlardan indirilerek karantina bölümlerine, kafeste barınan hayvanlar ise önce temiz kafeslere yerleştirilerek karantina odasına alınır. Hayvanların yem ve su ihtiyaçları öncelikle giderilir. Taşıma araçlarının uygun bir şekilde dezenfeksiyonu, gerekli olduğu durumlarda da sterilizasyonları yapılır. Hayvanlardan numune alınmasını gerektiren bir durum oluşması halinde, laboratuvar testleri için numuneler karantina odalarında alınır, analizlerinin yapılmasını takiben negatif sonuç alınan hayvanlar bakım odalarına yerleştirilir. İhbarı mecburi hastalık tespit edilen hayvanlar hakkında bu konudaki ulusal mevzuat çerçevesinde işlem yapılır. 4) Hasta ve yaralı hayvanların ayrı olarak tutulacağı barındırma odaları bulundurulur. 53 VETERİNER HALK SAĞLIĞI DERNEĞİ

59 DENEYSEL VE DİĞER BİLİMSEL AMAÇLAR İÇİN KULLANILAN HAYVANLARIN REFAH VE KORUNMASINA DAİR YÖNETMELİK ç) Hizmet odaları bakımından; 1) Depolar, yem ve hayvan yataklarının kalitesinin korunmasını sağlayacak şekilde tasarlanır, kullanılır ve bakımı yapılır. Bu odalarda haşarat ve böceklerin girmesini ve barınmasını engelleyecek gerekli tedbirler alınır. Kontamine olabilecek veya hayvan ve personel için zararlı olabilecek diğer malzemeler ayrı yerde depolanır. 2) Temizlik ve yıkama alanları, kullanılan ekipmanın arındırılması ve temizlenmesi için gereken donanımı barındıracak ve yeterli genişlikte olur. Temizlik prosesi, yeni temizlenmiş ekipmanın kontaminasyonunu engellemek için temiz ve kirli ekipmanın akışını ayıracak şekilde düzenlenir. 3) Kuruluşlar, karkasların ve hayvansal atıkların hijyenik depolanması ve güvenli bir şekilde elden çıkarılması için gerekli tedbirleri alır. Tıbbi atıklar, evsel nitelikli atıklardan ayrı olarak sınıflandırılır, toplanır ve taşınır. Genetiği değiştirilmiş hayvanların ölüleri, hayvanların atıkları ve artıkları yakıldıktan, çevre ve halk sağlığını koruyacak gerekli önlemler alındıktan sonra kuruluştan uzaklaştırılır. Kuruluşlarda oluşan tıbbi atıkların, 22/7/2005 tarihli ve sayılı Resmî Gazete de yayımlanan Tıbbi Atıkların Kontrolü Yönetmeliğine göre izale, bertaraf ve tahliyesi yapılır. 4) Aseptik koşullarda ameliyat prosedürlerinin uygulanması gereken durumlarda bir ya da birden fazla uygun teçhizata sahip oda ve ameliyat sonrası iyileşmeyi sağlamak için odalar bulundurulur. (2) Uygun çevre ve kontrolünün sağlanması için zorunlu şartlar aşağıda belirtilmiştir. a) Havalandırma ve sıcaklık bakımından; 1) Barındırma odalarının izolasyonu, ısıtılması ve havalandırılması hava akımının, toz düzeyinin ve gaz konsantrasyonunun barındırılan hayvanlar için zararlı olmayacak sınırlar dâhilinde tutulması sağlanır. 2) Barındırma odalarındaki sıcaklık ve bağıl nem barındırılan türlere ve yaş gruplarına göre Ek-2 de belirtilen değerlere uygun olarak sağlanır. Sıcaklık ve nem her gün ölçülür ve bu iş için hazırlanmış kayıt çizelgesine işlenir. 3) Hayvanlar kendileri için tehlike yaratacak iklim şartları altında açık alanda bulunmaya zorlanamaz. b) Aydınlatma bakımından; 1) Doğal ışığın uygun ışık/karanlık döngüsünü sağlamadığı durumlarda, hayvanların biyolojik ihtiyaçlarını karşılamak ve tatmin edici bir çalışma ortamı sağlamak için kontrollü aydınlatma yapılır. Kuruluş bu amaca uygun donanımı sağlar. 2) Aydınlatma, hayvan yetiştirme prosedürlerinin yerine getirilmesi ve incelenmesi için gereken ihtiyaçları karşılayacak düzeyde olur. 3) Türlere uygun, düzenli ışık aralıkları ve ışık şiddeti sağlanır. 4) Albino hayvanlar bulundurulduğunda, aydınlatma, ışığa olan duyarlılık dikkate alınarak ayarlanır. c) Gürültü bakımından; 1) Ultrason da dâhil gürültü düzeyi, hayvan refahını olumsuz yönde etkilemeyecek şekilde düzenlenir. 2) Kuruluşlarda, insanların işitebilecekleri düzeyde, aynı zamanda hayvanlarında hassas olduğu ses aralığı dışında uyarı veren alarm sistemi bulundurulur. 3) Barındırma odaları, gereken durumlarda, gürültü yalıtımı ve ses emici özelliği olan malzemelerle donatılır. 4) Hayvanların bulunduğu odaların içinde ya da yakınında telefon, radyo ve televizyon gibi elektronik aletler bulundurulmaz. 5) Personel alanları ve gürültüye sebep olan aktivitelerin gerçekleştirildiği odalar, hayvanların bulunduğu yerlere uzak olur ya da bu bölümlerde mutlaka ses yalıtımları yapılır. 6) Gürültü açısından köpek, domuz, keçi ve insan dışı primatlar gibi hayvanlar, bunlara göre daha sessiz olan kemirgenlerle aynı binalarda barındırılmaz ya da kemirgenlerin olduğu bölümlerde yeterli VETERİNER HALK SAĞLIĞI DERNEĞİ 54

60 DENEYSEL VE DİĞER BİLİMSEL AMAÇLAR İÇİN KULLANILAN HAYVANLARIN REFAH VE KORUNMASINA DAİR YÖNETMELİK düzeyde ses yalıtımı sağlanır. 7) Hayvanların bakımlarını yapan personel, bakım, beslenme, temizlik ve dezenfeksiyon işlemleri sırasında gürültüyü en aza indirgeyerek çalışır. ç) Alarm sistemleri bakımından; 1) Çevrenin kontrolü ve korunması için elektrik ve mekanik donanıma sahip kuruluşlar önemli hizmetler ve acil aydınlatma sistemlerini devreye sokmak ve alarm sistemlerinin işletim dışı kalmasını önlemek için hazırda bekleyen yedek bir sistem bulundurulur. 2) Isıtma ve havalandırma sistemleri izleme cihazları ve alarmlarla donatılır. 3) Acil eylem prosedürleri ve talimatlar açık ve görünür bir yerde bulundurulur. (3) Hayvanların bakımı için gerekli şartlar aşağıda belirtilmiştir. a) Sağlık şartı bakımından; 1) Kuruluşların, hayvan refahını koruyacak ve bilimsel gereklilikleri karşılayacak, hayvanların sağlıklı olmasını sağlayacak belirlenmiş bir stratejisi bulunur. Bu strateji sağlığın düzenli olarak gözlenmesini, mikrobiyolojik gözetim programını ve sağlık bozukluklarıyla mücadele planlarını içerir ve yeni hayvanların alınması için sağlık parametrelerini ve prosedürlerini tanımlar. 2) Hayvanlar en az günde bir kez sorumlu yönetici veya onun görevlendirdiği bir veteriner hekim tarafından kontrol edilir. Kontrollerde tüm hasta veya yaralı hayvanlar belirlenir ve gerekli tedbirler alınır. b) Yaban hayatından alınan hayvanlar bakımından; 1) Hayvanlar muayene veya tedavi için taşınması gerekiyorsa, ilgili türlere uyarlanmış taşıma konteynerleri ve araçları yakalama yerlerinde bulundurulur. 2) Doğadan alınan hayvanların iklime alıştırılması, karantinaya alınması, barındırılması, yetiştirilmesi ve bakımı için özel dikkat gösterilir ve uygun önlemler alınır. Prosedürlerin sonunda serbest bırakılmaları için hazırlık yapılır. Serbest bırakma, söz konusu hayvanların yaban hayatında; halk sağlığına, hayvan sağlığına veya çevreye zarar oluşturmayacaklarının kesinliği şartıyla yapılır. c) Barındırma ve zenginleştirme bakımından; 1) Doğal olarak yalnız yaşayan hayvanlar dışındakiler birbirine uyumlu bireylerden oluşan gruplar halinde barındırılır. 6 ncı maddenin üçüncü fıkrasına uygun olarak tek başına barınmaya izin verilen hâller dışında, gerekli süre minimum düzeyde tutulur. Aynı zamanda görsel, işitsel, koklama ve dokunma yoluyla hayvanların birbirleriyle temas etmesi sağlanır. Hayvanların önceden oluşturulmuş gruplara veya ayrıldığı gruba tekrar katılmalarının, uyumsuzluk problemlerine ve sosyal ilişki bozukluklarına neden olmaması için durumları dikkatle izlenir. 2) Tüm hayvanlara, davranışsal özelliklerini rahatlıkla yapabilecekleri yeterli büyüklükte yer ayrılır. Hayvanların, stres kaynaklı davranışlarının azaltılması amacıyla çevrelerini seçme ve kontrol etmelerini sağlayacak şartlar oluşturulur. Kuruluşların, hayvanların yapabilecekleri faaliyetler dizisini genişletmek ve başa çıkma faaliyetlerini artırmak için türe uygun fiziksel egzersiz, yiyecek arama, el becerisine dayalı ve bilişsel faaliyetleri içeren uygun zenginleştirme teknikleri bulundurulur. Hayvan bölmelerinin çevresel zenginleştirilmesi türe ve ilgili hayvanın bireysel ihtiyaçlarına uygun hale getirilir. Zenginleştirme stratejileri düzenli olarak gözden geçirilir ve güncelleştirilir. 3) Hayvan bölmeleri hayvan sağlığı için zararlı malzemelerden yapılamaz. Tasarımları ve inşaları hayvanların yaralanmasına yol açmayacak şekilde olur. Kullanıldıktan sonra atılabilen cinsten olmadıkça, temizlikte arındırma tekniklerine dayanıklı malzemelerden yapılır. Hayvan bölmelerinin tabanları, türlere ve hayvanların yaşına uygun olarak ve dışkının çıkarılmasını kolaylaştıracak şekilde tasarlanır. Tabanlar hayvanın sağlık ve refahına uygun olur. Hayvanın sağlık ve refahının korunması için uygun malzemeden altlık kullanılır. ç) Beslenme bakımından; 1) Diyetin biçimi, içeriği ve sunumu hayvanların beslenme ve davranış ihtiyaçlarını karşılayacak nitelikte olur. 55 VETERİNER HALK SAĞLIĞI DERNEĞİ

61 DENEYSEL VE DİĞER BİLİMSEL AMAÇLAR İÇİN KULLANILAN HAYVANLARIN REFAH VE KORUNMASINA DAİR YÖNETMELİK 2) Hayvanların diyeti yenilebilir nitelikte olur ve kontamine olmuş diyet beslenmede kullanılamaz. Hammaddelerin seçimi, gıdanın üretimi, hazırlığı ve sunumunda kuruluşlar; kimyasal, fiziksel ve mikrobiyolojik kirlenmeyi önlemek için gerekli önlemler alınır. 3) Ambalaj, nakliye ve depolama kontaminasyonu, bozunmayı ve tahribi önleyecek şekilde olur. Besleme için kullanılan tüm besleme hazneleri, yemlikler ve diğer kaplar düzenli olarak temizlenir ve gerekiyorsa sterilize edilir. 4) Rekabeti sınırlandıracak şekilde yeterli beslenme yeri sağlanarak her hayvanın yiyeceğe erişebilmesi sağlanır. d) Sulama bakımından; 1) Tüm hayvanlar için temiz ve kontamine olmamış içme suyu sağlanır. 2) Otomatik sulama sistemi kullanılıyorsa, sistem düzenli olarak kontrol edilir, bakımı yaptırılır ve kazaları önlemek için bol suyla temizlenir. Sert tabanlı ve deliksiz tabanlı kafesler kullanılıyorsa, su basması riskini asgariye indirecek tedbirler alınır. 3) Akvaryum ve tanklardaki su miktarını bireysel balık, amfibi ve sürüngen türlerinin ihtiyaç ve tolerans sınırlarına uyumlaştıracak şekilde tedbirler alınır. e) İstirahat ve uyuma alanları bakımından; 1) Türlere uyarlanmış altlık malzemeleri veya uyuma yapıları, gebe ve doğum yapmış hayvanlar için ise yuva malzemeleri ve yapıları sürekli bulundurulur. 2) Hayvanların bulunduğu bölümlerde, türlere uygun olacak şekilde, tüm hayvanlar için sağlam, rahat istirahat alanları sağlanır. Tüm uyku alanları temiz ve kuru olması sağlanır. f) Eğitim bakımından; 1) Kuruluşlar, hayvanlar için prosedürler ve projenin süresi de dikkate alınarak uygun alıştırma ve eğitim programları oluşturur. (4) Bu Yönetmelikle bakım, barınma, nakil, ısı, nem ve diğer gereklilikleri belirlenmeyen hayvan türleri için gerekli standartlar Bakanlıkça belirlenir. Hayvan refahı birimi MADDE 8 (1) Her üretici, tedarikçi, kullanıcı ve araştırmaya yetkili kuruluşta bir hayvan refahı birimi kurması zorunludur. (2) Üretici, tedarikçi, kullanıcı ve araştırmaya yetkili kuruluşlarda hayvan refahı birimi, hayvanların refahı ve bakımından sorumlu, veteriner hekim, veteriner sağlık teknikeri veya veteriner sağlık teknisyeni unvanına sahip en az bir kişiden, kullanıcı kuruluşlarda ise bu unvanlardan birine sahip bir kişiye ilaveten biri yerel etik kurul üyesi olmak üzere en fazla üç kişiden oluşur. Hayvan refahı birimi sorumlu yönetici veya veteriner hekimden bilgi temin edebilir. (3) Birden fazla alanda faaliyet gösteren kuruluşlarda yalnız bir hayvan refah birimi kurulması yeterlidir. Bu birim kuruluşun izinli tüm faaliyet alanlarıyla ilgili konularda görev yapar. (4) Küçük üretici, tedarikçi, kullanıcı ve araştırmaya yetkili kuruluşlarda hayvan refah birimi; sorumlu yönetici ve hayvan bakımından sorumlu bir personel ile en az iki kişiden, küçük kullanıcı kuruluşlarda ise bunlara ilaveten bir yerel etik kurul üyesi olmak üzere en az üç kişiden oluşur. (5) Kuruluşların küçük, orta ya da büyük olarak sınıflandırılmalarına ilişkin usul ve esaslar Bakanlıkça belirlenir. Hayvan refahı biriminin görevleri MADDE 9 (1) Hayvan refahı birimi aşağıdaki görevleri yerine getirmekle yükümlüdür. a) Birimde çalışan personele, hayvanların elde edilmeleri, bakım, barınma ve kullanımları konularında, hayvanların refahıyla ilgili bilgi vermek, b) İkame, azaltma ve iyileştirme ilkesinin uygulanması ve bu ilkeyle ilgili teknik ve bilimsel gelişmeler hakkında personele bilgi vermek, c) Kuruluşta barındırılan veya kullanılan hayvanların refahıyla ilgili olarak izleme, raporlama ve takip konularında iş akış şemaları oluşturmak ve bunları gözden geçirmek, VETERİNER HALK SAĞLIĞI DERNEĞİ 56

62 DENEYSEL VE DİĞER BİLİMSEL AMAÇLAR İÇİN KULLANILAN HAYVANLARIN REFAH VE KORUNMASINA DAİR YÖNETMELİK ç) Prosedürde kullanılan hayvanlar üzerindeki etkilerini dikkate alarak projelerin gelişimini ve neticelerini takip etmek ve ikame, azaltma ve iyileştirmeye katkıda bulunabilecek unsurları belirlemek ve tavsiyelerde bulunmak, d) Aile yanına verilecek hayvanların sosyalleştirilmesi de dâhil aile yanına verme programları hakkında bilgi vermek. (2) Gerektiğinde Bakanlık hayvan refah birimine ek görevler verebilir. (3) Hayvan refahı birimi tarafından verilen herhangi bir tavsiyenin ve o tavsiyeyle ilgili olarak alınan kararların kayıtları en az üç yıl saklanması ve talep edilmesi halinde, denetimle yetkili Bakanlık temsilcilerine bu kayıtların gösterilmesi zorunludur. İnsan-dışı primatlar için üretme stratejisi MADDE 10 (1) İnsan-dışı primat üreticilerinin, üretimde tutsaklık altında üretilmiş insan-dışı primatların soyundan gelen hayvanların oranını artırmak için elverişli bir strateji belirlemeleri şarttır. ÜÇÜNCÜ BÖLÜM Üretici, Tedarikçi, Kullanıcı ve Araştırmaya Yetkili Kuruluşlarla İlgili Yetkilendirme ve Diğer Gerekler Kuruluş izni MADDE 11 (1) Deneysel veya diğer bilimsel amaçlar için kullanılan veya kullanılması planlanan tüm hayvanların üretimi, tedariki ve kullanımıyla uğraşan tüm gerçek ve tüzel kişiler yer onaylarını yaptırmaları zorunludur. Bu amaçla, içinde aşağıdaki belgelerden oluşan iki adet dosya ve bir dilekçe ile birlikte mülki idari amirliğine müracaat edilir. a) Ek-3 e uygun olarak kuruluşun sahibi veya idaresinden yetkili kişi tarafından doldurulmuş beyanname, b) Kuruluşun yerini belirleyen, yerleşim yeri ve çevresine ait bilgileri içeren vaziyet planı veya hali hazır durumunu gösteren plan, c) Kuruluşun tüm bölümlerini içeren detaylı ve teknik kurallarına göre hazırlanmış, ölçeği belli, bu konuda yetkili mühendis ya da mimar tarafından imzalanmış kat planı. (2) İl müdürlüğüne ulaşan belgeler bu konuda sorumlu birim tarafından incelendikten sonra bilgi ve belgeleri uygun görülen kuruluşa ait planlar ve beyanname il müdürlüğünce ilgili enstitü müdürlüğüne gönderilerek uygunlukları hakkında yazılı görüş sorulur. (3) Belgeler enstitünün ilgili bölümünde görevli iki uzman veteriner hekim tarafından hayvan refahı ve sağlığı açısından incelenir ve planlamanın uygunluğu hakkında olumlu ya da olumsuz rapor düzenlenerek il müdürlüğüne gönderilir. (4) Görüşün uygun olması durumunda söz konusu kuruluşun bulunduğu yer; komisyon marifetiyle bu Yönetmelik çerçevesinde hayvan refahı, hayvan sağlığı ve halk sağlığı açısından mahallinde incelenerek Ek-4 te bulunan yer seçim raporu düzenlenir. (5) Bilgi ve belgeleri uygun görülen kuruluşlara valilikçe bir yıl süreyle kuruluş izni verilir. Bu süre bitmeden süre uzatımı talebiyle ilgili mülki idari amirliğine başvuruda bulunanlara, valiliğin de uygun görmesi durumunda bir yıl ek süre verilir. Kuruluş izni veya kuruluş izni süre uzatımı verilen yerlere ait; kuruluş sahibinin adı, ticari adı, adresi, telefon ve faks bilgileri, izin/süre uzatım tarih ve sayısı, faaliyet alanları ve Bakanlıkça istenilen diğer bilgiler il müdürlüğünce yazılı olarak izin verilmesini takiben Genel Müdürlüğe bildirilir. Çalışma izni MADDE 12 (1) Kuruluş izni alarak onaylı planlarına göre kuruluşlarını yapmış olan gerçek ve tüzel kişiler, çalışma izni almak için ekinde aşağıdaki belgelerden birer nüsha yer alan iki adet dosya ve bir dilekçe ile mülki idari amirliğine müracaat ederler. a) Kuruluş sorumlu yöneticisi olan veteriner hekim ile laboratuvarda çalışacak olan diğer veteriner hekimlerin bulundukları meslek odalarından almış oldukları belgeye istinaden noterden yapılan sözleş- 57 VETERİNER HALK SAĞLIĞI DERNEĞİ

63 DENEYSEL VE DİĞER BİLİMSEL AMAÇLAR İÇİN KULLANILAN HAYVANLARIN REFAH VE KORUNMASINA DAİR YÖNETMELİK meler, kamu kurum ve kuruluşlarında çalışacak devlet memuru ve işçi statüsündeki personel için ise görevlendirme yazısı ve bu personelin diploma suretleri, b) Hayvan sağlığı ve hayvan refahı amacıyla kuruluşta kullanılacak aletlerin teknik özellik ve kapasiteleri ile kullanılacak olan kimyasal ve biyolojik madde gibi materyallerin kuruluş yetkilisince onaylı listeleri, c) Kuruluşta çalışacak uzmanların uzmanlık alanlarını gösterir belge ve sayıyı gösterir kuruluşça onaylı liste, ç) Yangın ve patlamalar için gerekli önlemlerin alındığına dair itfaiye müdürlüğünden alınan belge, d) Açılması istenen işyeri bir şirket ise şirketin kuruluşunu gösteren Ticaret Sicil Gazetesi, e) Kuruluş izninin aslı gibidir onaylı bir sureti, f) Hayvanların genleri veya genetiği değiştirilmiş hayvanlar üzerinde araştırma çalışması yapan kuruluşlar için araştırmaya yetkili kuruluş olduğuna dair belge. (2) İl Müdürlüğüne ulaşan bu belgelerin tetkiki sonucunda bilgi ve belgeleri uygun görülen kuruluşlar; komisyon marifetiyle mevzuata uygunluğu açısından mahallinde incelenerek Ek-5 te bulunan açılma raporu düzenlenir. (3) Mahallinde incelemesi de uygun bulunan kuruluşa ait birinci ve ikinci fıkralardaki belgelerin asıllarından birer nüshası il müdürlüğünce Genel Müdürlüğe gönderilir. Bilgi ve belgeleri incelenen kuruluşlar gerek görüldüğünde Genel Müdürlükçe de mahallinde incelenebilir. Genel Müdürlükçe bilgi ve belgeleri uygun görülen kuruluşlara çalışma izni verilir. Çalışma izni, ilgili valiliğe yazı ile bildirilir. (4) Çalışma izni, gerçek ve tüzel kişiler adına kuruluşun bulunduğu adrese verilir. (5) Beyannamelerinde hangi tür hayvanların üretileceği, kullanılacağı ve tedarik edileceği belirtilerek çalışma izni almış kuruluşlar, farklı tür hayvanlarla ilgili faaliyette bulunabilmeleri için faaliyet değişikliğiyle ilgili işlem yaptırmaları zorunludur. Çalışma izinli kullanıcı kuruluşlarda; kuruluşa gelir gelmez genel anesteziye alınarak yine genel anestezi altında prosedür uygulanacak ve prosedür sonrası yaşamasına izin verilmeyecek ve bu prosedürle ilgili yerel etik kurul izninde durumun açık olarak belirtildiği omurgalı tür için çalışma izin belgesinde o tür için izin verilmiş olma şartı aranmaz. (6) Çalışma izinleri veriliş tarihinden itibaren on yıl süreyle geçerlidir. (7) Bir üretici, tedarikçi, kullanıcı ve araştırmaya yetkili kuruluşunun yapısında veya fonksiyonunda hayvan refahını olumsuz yönde etkileyecek önemli bir değişiklik meydana gelmesi durumunda, Bakanlık süreye bakılmaksızın çalışma izninin yenilenmesi isteyebilir. DÖRDÜNCÜ BÖLÜM Prosedürlerin Amacı ve Bazı Türlerin Prosedürlerde Kullanılma Şartları Prosedürlerin amacı MADDE 13 (1) Prosedürler, sadece aşağıdaki izin verilen amaçlar doğrultusunda gerçekleştirilir. a) Temel araştırmalarda, b) Translasyonel veya uygulamalı araştırmalardan insan, hayvan veya bitkilerdeki hastalık, rahatsızlık ve diğer anormalliklerden veya bunların etkilerinden kaçınma, önleme, tanı veya tedavilerinde, c) Translasyonel veya uygulamalı araştırmalardan insan, hayvan veya bitkilerdeki fizyolojik şartların değerlendirilmesi, belirlenmesi, düzeltilmesi veya modifikasyonunda, ç) Translasyonel veya uygulamalı araştırmalardan hayvanların refahı ve tarımsal amaçlarla yetiştirilen hayvanların üretim şartlarının iyileştirilmesinde, d) İlaç, aşı, gıda, yem ile diğer maddeler ya da bunların ürünlerinin kalitesinin, etkinliğinin ve güvenirliğinin geliştirilmesi, imalatı veya test edilmesi için (b), (c) ve (ç) bentlerindeki amaçlardan herhangi birinde, VETERİNER HALK SAĞLIĞI DERNEĞİ 58

64 DENEYSEL VE DİĞER BİLİMSEL AMAÇLAR İÇİN KULLANILAN HAYVANLARIN REFAH VE KORUNMASINA DAİR YÖNETMELİK e) İnsan ya da hayvanların sağlık veya refahı için doğal çevrenin korunmasında, f) Türlerin korunmasını amaçlayan araştırmalarda, g) Mesleki becerilerin elde edilmesi, sürdürülmesi veya geliştirilmesi için yükseköğretim veya eğitimde, ğ) Adli tıp araştırmalarında. Prosedürlerde kullanılmak üzere üretilen hayvanlar MADDE 14 (1) Ek-6 da yer alan türlere ait hayvanlar, prosedürlerde kullanılmak üzere bu Yönetmelik çerçevesinde izin verilen kuruluşlarda üretildiği durumlarda, yalnızca prosedürlerde kullanılabilir. Ek-7 de belirtilen tarihlerden itibaren ve bu ekte yer alan insan-dışı primatlar, yalnız tutsaklık altında yetiştirilen insandışı primatların soyundan geldikleri veya kendi kendine yeterli kolonilerden alındıkları taktirde prosedürlerde kullanılmasına izin verilir. Bakanlık bu fıkrada konulan şart ve Ek-7 de belirtilen tarihleri hayvan sağlığı ve refahını dikkate alarak değiştirebilir. (2) Bakanlık bilimsel bir gerekçenin olması durumunda birinci fıkraya istisna getirebilir. (3) Araştırmacılar ve kullanıcı kuruluşlar Ek-6 da belirtilen türlerden yalnız özel olarak üretilmiş ve Bakanlıktan izin almış kuruluşlarda üretilen hayvanları satın almaları ve prosedürlerde kullanmaları zorunludur. Aksini gerektiren bilimsel bir gerekçe olması ve yerel etik kuruldan izin alınması kaydıyla izinli kuruluşlar dışından sağlanan hayvanlar da prosedürlerde kullanılabilir. Nesli tehlikede olan türler MADDE 15 (1) Orman ve Su İşleri Bakanlığı ilgili mevzuatı ve Ülkemizin de taraf olduğu uluslararası sözleşmeler çerçevesinde; nesli tehlike altında olan türlerin, aşağıdaki istisnalar dışında prosedürlerde kullanılmasına izin verilmez. a) Prosedürlerin, 13 üncü maddenin birinci fıkrasının (b), (d) ve (f) bentlerinde belirtilen kapsamda olması, b) Bilimsel gerekçeye istinaden, nesli tehlike altında olan ve korunan hayvanlardan birinin kullanılmasının zorunlu olması. (2) Birinci fıkra insan-dışı primatları kapsamaz. İnsan-dışı primatlar MADDE 16 (1) Nesli tehlike altında olan ve korunan insan dışı primatların aşağıdaki istisnalar dışında prosedürlerde kullanılmasına izin verilmez. a) Prosedürün amaçlarından birinin 13 üncü maddenin birinci fıkrasının (b) ve (d) bentlerinde belirtilen kapsamda ve insanları güçsüzleştiren veya potansiyel olarak yaşamı tehdit eden klinik durumlardan kaçınma, önleme, tanı veya tedavisi için üstlenilen amaçlar olması veya 13 üncü maddenin birinci fıkrasının (a) ya da (f) bentlerindeki amaçlardan birinin mevcut olması, b) Prosedür amacının, insan-dışı primatlar dışında bir tür kullanılarak gerçekleştirilemeyeceğine dair bilimsel bir gerekçe mevcut olması. (2) Orman ve Su İşleri Bakanlığı ilgili mevzuatı ve Ülkemizin de taraf olduğu uluslararası sözleşmeler çerçevesinde insan-dışı primat örneklerinin aşağıdaki istisnalar dışında prosedürlerde kullanılmasına izin verilmez. a) Prosedürün amaçlarından birinin 13 üncü maddenin birinci fıkrasının (b) ve (d) bentlerinde belirtilen kapsamda ve insanları güçsüzleştiren veya potansiyel olarak yaşamı tehdit eden klinik durumlardan kaçınma, önleme, tanı veya tedavisi için üstlenilen amaçlar olması veya 13 üncü maddenin birinci fıkrasının (f) bendindeki amaçlardan birinin mevcut olması, b) Prosedür amacının insan-dışı primatlar dışında bir tür kullanılarak gerçekleştirilemeyeceğine dair bilimsel bir gerekçe mevcut olması. Doğal yaşamdan alınan hayvanlar MADDE 17 (1) Prosedürlerde doğal yaşamdan alınan hayvanlar kullanılamaz. (2) Prosedürün amacının prosedürlerde kullanılmak üzere yetiştirilen bir hayvan kullanılarak gerçekleştirilemeyeceğine dair bir bilimsel gerekçe olması, doğadan alınacak hayvanın su ürünleri kapsa- 59 VETERİNER HALK SAĞLIĞI DERNEĞİ

65 DENEYSEL VE DİĞER BİLİMSEL AMAÇLAR İÇİN KULLANILAN HAYVANLARIN REFAH VE KORUNMASINA DAİR YÖNETMELİK mında olması halinde Bakanlığımızdan, diğer hayvan türleri için ise Orman ve Su İşleri Bakanlığından izin alınması kaydıyla birinci fıkraya yerel etik kurullarca istisna getirilebilir. (3) Hayvanların doğada yakalanması, bu hususta tecrübeli ya da konuyla ilgili eğitim almış kişiler tarafından hayvanlarda ağrı, eziyet, sıkıntı ve kalıcı hasara yol açmayan yöntemler kullanarak gerçekleştirilir. Yakalanma sırasında veya sonrasında, yaralanmış hâlde veya sağlığı bozulmuş durumda bulunan herhangi bir hayvan, bir veteriner hekime muayene ettirilir ve hayvanın acısının asgari düzeye indirilmesi için önlem alınır. Bilimsel bir gerekçenin yazılı olarak belgelendirilmesi kaydıyla hayvandaki ağrı ve sıkıntının asgari düzeye indirilmesi için önlem alınmasına Bakanlık il veya ilçe müdürlüğünde görevli veteriner hekim istisna getirebilir. İstisna il veya ilçe müdürlüğünce yazılı olarak müracaat sahibine bildirilir. Evcil türlerden başıboş ve yırtıcı hayvanlar MADDE 18 (1) Kedi, köpek ve benzeri evcil türlerden başıboş ve yırtıcı olanları prosedürlerde kullanılamaz. (2) Sahibinin tespit edilmesi için gerekli yasal sürecin tamamlanması ve aşağıdaki gerekçelerin oluşması durumunda birinci fıkranın uygulanmasına, Orman ve Su İşleri Bakanlığı veya bu Bakanlıkça yetki verilmiş merciler tarafından istisna getirilebilir. a) Hayvanların sağlık ve refahı ile ilgili çalışmalara önemli bir ihtiyaç olması veya çevre, insan ve hayvan sağlığına karşı ciddi bir tehlike olması, b) Prosedürün amacının ancak başıboş veya yırtıcı hayvan kullanılarak gerçekleştirilebileceğine dair bilimsel gerekçe olması. BEŞİNCİ BÖLÜM Prosedürler, Yöntem Seçimi, Anestezi, Prosedürlerin Şiddet Sınıflandırması, Alternatif Yaklaşımlar, Tekrar Kullanım ve Önlenmesi ile Prosedürün Sonu Prosedürler MADDE 19 (1) Prosedürler Bakanlıktan izinli kullanıcı kuruluşlarda gerçekleştirilebilir. Kullanıcı kuruluş dışında gerçekleştirilecek prosedürler için Bakanlıktan önceden izin alınması zorunludur. İzin için proje yöneticisi proje özeti, prosedürde kullanılacak hayvan sayısı ve türleri ile prosedürün uygulanacağı yer hakkında açıklama içeren bilgilerle Bakanlığa müracaat eder. Bakanlık gerektiğinde ek bilgi ve belge isteyebilir. Gerektiğinde Bakanlık projenin uygulanacağı yerde hayvan sağlığı, halk sağlığı ve hayvan refahına uygunluğu için inceleme yapar. İzin proje çerçevesinde gerçekleştirilecek prosedürler için verilir ve proje süresince geçerlidir. (2) Bakanlık prosedürlerde kullanılan hayvanların korunmasına veya prosedürlerde kullanımının kontrolü ve sınırlandırılmasına ilişkin önlemler alabilir. Yöntem seçimi MADDE 20 (1) İstenilen sonucu elde etmek için Ülkemizin de taraf olduğu uluslararası sözleşmeler çerçevesinde canlı hayvan kullanımını gerektirmeyen başka bir yöntem veya test stratejisi mevcut olmaması halinde hayvanlar üzerinde prosedür uygulanır. (2) Prosedürler arasında seçim yaparken, büyük ölçüde, aşağıdaki gerekleri yerine getiren ve tatminkâr sonuç verme olasılığı en yüksek olan prosedür tercih edilir. a) Minimum sayıda hayvan kullanımı, b) Ağrı, eziyet, sıkıntı ve kalıcı hasar oluşma ihtimali en düşük olan hayvanların kullanımı, c) En az ağrı, eziyet, sıkıntı ve kalıcı hasar veren prosedürün uygulanması. (3) Bir prosedürün sonunda ölümün gerçekleşmesi mümkün olduğu ölçüde engellenecek ve daha erken sonuç veren ve insani bir son ile yer değiştirilecektir. Son nokta olarak ölümün kaçınılmaz olduğu durumlarda prosedür aşağıdaki şekilde tasarlanır. a) Mümkün olduğu kadar az sayıda hayvanın ölümünün sağlanması, b) Hayvanın çektiği acının süresini ve yoğunluğunu asgari düzeye indirecek ve mümkün olduğun- VETERİNER HALK SAĞLIĞI DERNEĞİ 60

66 DENEYSEL VE DİĞER BİLİMSEL AMAÇLAR İÇİN KULLANILAN HAYVANLARIN REFAH VE KORUNMASINA DAİR YÖNETMELİK ca acısız ölüm sağlayacak bir yöntemin kullanılması. (4) Yöntem seçimiyle ilgili bir uygunsuzluğun Bakanlığımız denetçileri tarafından tespiti durumunda bu prosedürün durdurulması için Orman ve Su İşleri Bakanlığı ilgili birimlerine yazılı olarak bildirimde bulunulur. Anestezi MADDE 21 (1) Anestezi kullanımına uygunsuz bir durum olmadıkça, prosedürler genel veya sınırlı uyuşturma altında yapılır. Gerektiğinde ağrı, eziyet ve sıkıntının asgariye indirilmesine imkân veren analjezi veya başka metotlar kullanılabilir. Şiddetli ağrılara yol açabilecek ciddi yaralanmaları içeren prosedürler anestezi olmadan uygulanmaz. (2) Anestezi kullanımının uygun olup olmadığına karar verirken aşağıdaki hususlar dikkate alınır: a) Anestezinin hayvan için prosedürden daha travmatik olup olmadığı, b) Anestezinin prosedürün amacına uygun olup olmadığı. (3) Hayvanlara ağrı hissetmesini engellemek amacıyla anestezik veya analjezik dışında başka bir ilaç verilmemelidir. Aksini gerektirecek bir durumun oluşması halinde, anestetik veya analjezik rejimin ayrıntıları hakkında bilimsel bir gerekçe sağlanır. (4) Anestezinin etkisi geçmeye başladığında sıkıntı çeken bir hayvan, prosedürün amacına uygun olması şartıyla, ameliyat sırası ve sonrasında analjeziklerle veya başka ağrı kesici yöntemlerle tedavi edilir. (5) Prosedür amacına ulaşır ulaşmaz, hayvanın sıkıntısını en alt düzeye indirmek için uygun önlem alınır. Prosedürlerin şiddet sınıflandırması MADDE 22 (1) Tüm prosedürler Ek-8 de belirtilen tanımlama kriterleri kullanılarak vaka bazında hafif, orta, şiddetli veya düzelmez olarak sınıflandırılır. (2) Yerel etik kurul veya sorumlu yönetici bu maddenin üçüncü fıkrasına bağlı kalarak, uzun süreli ve iyileştirilemeyen şiddetli ağrı, eziyet ve sıkıntı söz konusu olduğu prosedürün uygulanmasını engelleyebilir. (3) Yerel etik kurullar istisnai durumlarda ve bilimsel olarak gerekçesi olması kaydıyla, uzun süreli ve iyileştirilmesi mümkün olmayan şiddetli ağrı, eziyet ve sıkıntı içeren bir prosedürün kullanımına izin verebilir. Fakat söz konusu prosedürlerde insan-dışı primatların kullanımı konusunda kısıtlamaya gidebilir. Tekrar kullanım MADDE 23 (1) Prosedür şartlarının, üzerinde herhangi bir prosedür uygulanmamış olan farklı bir hayvanın kullanılmasına izin verdiği durumlarda, daha önce bir ya da birkaç prosedürde kullanılan bir hayvanın tekrar kullanılması aşağıdaki şartlara bağlıdır: a) Daha önceki prosedürlerin gerçek şiddeti hafif veya orta ise, b) Hayvanın genel sağlık durumu ve afiyeti tamamen eski haline dönmüşse, c) Yeni prosedür hafif, orta veya düzelmez olarak sınıflandırılmışsa, ç) Hayvanın ömür boyu deneyimini de dikkate alan veteriner hekimin uygun görüşü mevcutsa. (2) Hayvanın veteriner hekim tarafından muayene edilmesinden sonra, şiddetli ağrı, eziyet veya eşdeğerini içeren bir prosedürde birden fazla kullanılmaması koşuluyla birinci fıkranın (a) bendindeki hayvanların tekrar kullanılmasına yerel etik kurullarca izin verilebilir. Prosedürlerin tekrarlanmasının önlenmesi MADDE 24 (1) Bakanlık, Ülkemizin de taraf olduğu uluslararası mevzuat tarafından tanınan prosedürler kullanılarak oluşturulan verileri, halk sağlığı, güvenliği ve çevrenin korunması için o verilerle ilgili başka prosedürler gerekmedikçe o prosedürü kabul eder. Alternatif yaklaşımlar MADDE 25 (1) Bakanlık hayvanların kullanıldığı prosedürlerde elde edilenlerle aynı veya daha yüksek düzeyde bilgi sağlayabilecek olan ancak hayvan kullanımı içermeyen veya daha az hayvanın 61 VETERİNER HALK SAĞLIĞI DERNEĞİ

67 DENEYSEL VE DİĞER BİLİMSEL AMAÇLAR İÇİN KULLANILAN HAYVANLARIN REFAH VE KORUNMASINA DAİR YÖNETMELİK kullanıldığı veya daha az ağrı veren prosedürler içeren alternatif yaklaşımların gelişimine ve doğrulanmasına katkıda bulunacak ve bu alanda araştırmayı teşvik etmek için uygun gördüğü diğer adımları atabilir. Kuruluşlar aşağıdaki yükümlülükleri yerine getirmekle yükümlüdür. a) Bakanlık, söz konusu doğrulama çalışmalarının yapılması için, uygun uzmanlık sahibi ve kalifiye laboratuvar belirler ve bu laboratuvarla taraf olduğu anlaşmalar çerçevesinde bilgi paylaşımında bulunabilir. b) Bakanlıkça belirlenmiş laboratuvar doğrulama çalışmaları için öncelikleri belirleyerek ülkemizin taraf olduğu uluslararası kuruluşlarla ortak çalışma yürütebilir. (2) Deney hayvanları konusunda faaliyet gösteren üretici, kullanıcı ve araştırmaya yetkili kuruluşlar; a) Az sayıda hayvanın prosedürlerde kullanıldığı ya da hayvanların prosedürlerde kullanılmadığı bir araştırmayı başvuru bulunması halinde desteklemekle, b) Hayvanların prosedürlerde kullanılmasına alternatif yaklaşımların konu edildiği en az bir çalışmayı başvuru bulunması halinde desteklemekle, c) Deney hayvanlarının kullanımının nedenlerinin konu edildiği, kamuoyunu bilgilendirici en az bir faaliyeti yürütmek ve bir önceki yıla ait bu konuda yürüttükleri faaliyetleri Ocak ayında Bakanlığa bildirmekle, ç) Bakanlık, doğrulama için önerilen alternatif yaklaşımların düzenleyici ilgisi ve uygunluğu konularında tavsiyelerde bulunmak üzere tek bir temas noktası görevlendirebilir. Alternatif metot, azaltma ve iyileştirme ilkesi MADDE 26 (1) Mümkün olan her durumda prosedür yerine, canlı hayvanların kullanılmasını içermeyen ve bilimsel olarak tatminkâr bir yöntem veya test stratejisi geliştirmek esastır. (2) Projelerde kullanılan hayvan sayısının, projenin hedeflerini tehlikeye düşürmeden minimum düzeye indirmek esastır. (3) Üretim, bakım ve barınma ile prosedürlerde kullanılan yöntemleri iyileştirmek, hayvanlarda olası ağrı, eziyet, sıkıntı ve kalıcı hasarı minimum düzeye indirmek veya ortadan kaldırmak esastır. (4) Bu maddede belirtilen yöntem seçimleri 20 nci maddeye göre uygulanır. (5) Bu maddenin birinci ve ikinci fıkralarıyla üçüncü fıkrada belirtilen hayvanların bakım, barınma ve üretim konuları hariç, uygulanmasında etik kurullar yetkilidir. Prosedürün sonu MADDE 27 (1) Bir prosedür, o prosedürle ilgili olarak yapılacak gözlem sonlandırılıyorsa veya yeni genetiği değiştirilmiş hayvan soylarıyla ilgili olarak bu hayvanlardan yeni nesil oluşturulamıyorsa ya da hayvanın tekrar yaşayacağı tecrübe bir iğnenin batırılmasına eşdeğer veya daha fazla ağrı, eziyet, sıkıntı ve kalıcı hasar oluşturuyorsa sonlandırılır. (2) Prosedürün sonunda, hayvanın yaşamasına ilişkin karar veteriner hekim tarafından verilir. Prosedür sonunda hayvan orta veya şiddetli ağrı, eziyet, sıkıntı ve kalıcı hasarla yaşamaya devam edecekse öldürülmesine karar verilir. (3) Bir hayvanın yaşamaya devam etmesi durumunda, sağlık durumuna uygun bakım ve barınma şartları sağlanır. ALTINCI BÖLÜM Hayvanların Serbest Bırakılması veya Aile Yanına Verilmesi, Öldürme Yöntemleri ile Organ ve Doku Paylaşımı Hayvanların serbest bırakılması veya aile yanına verilmesi MADDE 28 (1) Bakanlık, genetiği değiştirilmiş olanlar hariç olmak üzere prosedürlerde kullanılan veya kullanılması amaçlanan genetiği değiştirilmiş hayvanların aile yanına verilmesi veya türlere uygun doğal bir ortama bırakılması veya çiftçilik sistemine iade edilmesine, aşağıdakilere uyulması halinde izin verebilir. VETERİNER HALK SAĞLIĞI DERNEĞİ 62

68 DENEYSEL VE DİĞER BİLİMSEL AMAÇLAR İÇİN KULLANILAN HAYVANLARIN REFAH VE KORUNMASINA DAİR YÖNETMELİK a) Hayvanın sağlık durumunun elvermesi, b) Halk sağlığına, hayvan sağlığına veya çevreye zarar vermeyecek durumda olması, c) Hayvanın afiyetinin korunması için uygun önlemlerin alınmış olması. Hayvanların aile yanına verilmesi veya serbest bırakılması için program MADDE 29 (1) Hayvanların aile yanına verileceği durumlarda üretici, tedarikçi ve kullanıcı kuruluşlar hayvanların sosyalleşmesini sağlayan Bakanlıkça belirlenecek aile yanına verme programına uymaları zorunludur. Vahşi hayvanlar söz konusu olduğunda ise habitatlarına iade edilmeden önce Orman ve Su İşleri Bakanlığınca yapılacak bir rehabilitasyon programına katılmaları sağlanacaktır. Programlarda en az aşağıdaki şartların sağlanması gerekir. a) Hayvanın sağlık durumunun uygun olması, b) Halk sağlığına, hayvan sağlığına veya çevreye artık zarar vermeyecek durumda olması, c) Hayvanın afiyetinin korunması için uygun önlemler alınmış olması. Öldürme yöntemleri MADDE 30 (1) Kuruluşlar aşağıdaki tedbirleri uygulamakla yükümlüdür: a) Kuruluşlar hayvanların en az ağrı, eziyet ve sıkıntı çekerek öldürülmesini sağlarlar. b) Kuruluşlarda bulunan hayvanlar üretici, tedarikçi, araştırmaya yetkili veya kullanıcı kuruluşun içinde; saha çalışmasında kullanılan hayvanlar ise kuruluşun içinde veya dışında; veteriner hekim tarafından veya veteriner hekim gözetiminde öldürülür. c) Ek-9 kapsamındaki hayvanlarda yine bu ekte belirlenmiş uygun öldürme metotlarından biri uygulanır. ç) Sorumlu yönetici veya veteriner hekim aşağıdaki durumlarda birinci fıkranın (c) bendindeki öldürme metoduna istisna getirebilir: 1) Kullanılacak metodun daha insani olduğunun bilimsel olarak ispatlanması ve bunun belgelendirilmesi, 2) Bilimsel gerekçeye istinaden, prosedürün amacının Ek-9 da belirtilen öldürme yöntemi kullanılarak gerçekleştirilememesi ve bu durumun belgelendirilmesi. d) Hayvan sağlığı, hayvan refahı, halk sağlığı, halk güvenliği veya çevresel nedenlerle aciliyet gerektirmesi durumunda, bu fıkranın (b) ve (c) bentlerindeki yer ve öldürme metoduna uyulmayabilir. Organ ve doku paylaşımı MADDE 31 (1) Kullanıcı kuruluşlar bünyelerinde daha önce öldürülen hayvanların organ ve dokularını diğer kullanıcı kuruluşlarla paylaşabilir. Genetiği değiştirilmiş hayvanların organ ve dokularını veren, nakleden ve alan kuruluşlar bu Yönetmelik ile Orman ve Su İşleri Bakanlığınca belirlenmiş usul ve esaslara uymakla yükümlüdür. YEDİNCİ BÖLÜM Personelin Yetki ve Sorumlulukları Personelin genel yetki ve sorumlulukları MADDE 32 (1) Her üretici, tedarikçi, kullanıcı ve araştırmaya yetkili kuruluşta yeterli sayıda personel bulundurulur. (2) Hayvanlar üzerinde prosedür uygulayanların aşağıdaki fonksiyonların herhangi birini yerine getirmeden önce aşağıdaki konularda yeterli eğitim ve öğretimi almış olması şarttır. a) Hayvanlar üzerinde prosedür uygulamak, b) Prosedür ve projeleri tasarlamak, c) Hayvanlara bakmak, ç) Hayvanları öldürmek. (3) Prosedür ve proje tasarlayan kişilerin üstlendikleri işle ilgili bilimsel bir disiplinde eğitim almış ve türlere özgün bilgi birikimine sahip olması şarttır. İkinci fıkranın (a), (c) veya (ç) bentlerinde sözü edilen fonksiyonları icra eden kişiler görevlerini icra etmeden önce gerekli yetkinliğe ulaşana 63 VETERİNER HALK SAĞLIĞI DERNEĞİ

69 DENEYSEL VE DİĞER BİLİMSEL AMAÇLAR İÇİN KULLANILAN HAYVANLARIN REFAH VE KORUNMASINA DAİR YÖNETMELİK kadar sorumlu yöneticiler gözetimi altında çalışır. (4) Sorumlu yönetici olarak görev yapabilmek için 1/1/2013 tarihinden itibaren deney hayvanları konusunda en az iki yıl çalışmış olmaları şartı aranır. Ancak bu tecrübeye sahip olmayan sorumlu yöneticiler ile hayvanlar üzerinde prosedür uygulayanlarda Ek-10 da bahsedilen konularda eğitim alma ve bu eğitimde başarılı olma şartı aranır. Sorumlu yöneticilerin ayrıca ikinci fıkranın (a) ve (b) bentlerindeki konularda gerekli eğitimi almış olması şarttır. Sahip, sorumlu yönetici ve diğer personelin özel yetki ve sorumlulukları MADDE 33 (1) Her üretici, tedarikçi, kullanıcı ve araştırmaya yetkili kuruluşun bir sorumlu yönetici istihdam etmesi zorunludur. Sorumlu yöneticinin görevden ayrılması durumunda en geç bir ay içerisinde kuruluşların yeni bir sorumlu yönetici ataması, sorumlu yöneticinin işlerini yürütebilmesi ve diğer personele eğitim vermesi veya toplantı yapabilmesi için yeterli büyüklükte oda ya da odalar sağlamakla yükümlüdür. Görevinden ayrılan sorumlu yönetici görevden ayrılışından itibaren en geç onbeş gün içerisinde bir dilekçe ile durumu il müdürlüğüne bildirmekle yükümlüdür. Sorumlu yöneticiler kuruluşların bu Yönetmeliğe uyumunu sağlamasından sorumludurlar. Sorumlu yöneticinin görevleri aşağıda belirtilmiştir. a) Kuruluştaki hayvanların refah ve bakımını gözetmek, b) Birimde çalışan personelin kuruluşta barınan türlere ait bilgilere erişimini sağlamak, c) Personelin yeterli eğitime ve yetkinliğe sahip olmalarını, sürekli eğitilmelerini ve gerekli yetkinliği gösterene kadar gözetim altında çalışmalarını sağlamak, ç) Deney hayvanları üretim, kullanım, tedarik ve araştırmaya yetkili kuruluşlarda; gelen, üretilen, satılan, deneyde kullanılan, ölen veya nakledilen hayvanların, türü, ırkı, cinsi, geliş, doğum, ölüm, satış, nakil tarihleri, uygulanan işlemler, satın almak veya kullanmak amacı ile başvuran şahsın isim ve adresi ile hayvanların akıbetlerinin kayıtlarını yapmak veya yaptırmak, d) Denetim defterini muhafaza etmek ve Bakanlık tarafından belirlenen bilgi ve belgeleri istenildiği takdirde ilgililere göstermek, e) Kuruluşun genel temizlik ve bakımı ile çalışma, plan ve programını, acil eylem planını hazırlamak. (2) Projenin genel uygulanışından ve proje yetkisine uyumundan sorumlu olan kişiler aşağıda belirtilen konularda sorumlu yönetici ile birlikte sorumludur. a) Bir prosedür sırasında bir hayvana verilen ağrı, eziyet, sıkıntı veya kalıcı hasarın durdurulması. b) Projelerin izin verilmiş prosedüre uygun olarak yapılmasından, prosedür uygulayanların prosedüre uymaması durumunda düzeltme için gerekli önlemlerin alınması ve kayda geçirilmesi, durumun Orman ve Su İşleri Bakanlığınca onaylanmış kullanıcı kuruluş bünyesindeki yerel etik kurula ve gerektiğinde Bakanlığa bildirilmesi. (3) Sorumlu yönetici, kuruluşun bu Yönetmelik hükümlerine uygun faaliyet göstermesi, çalışan personelin sağlıklarının korunması, oluşan atık ve artıkların çevre toplum sağlığına zarar vermesini önleyecek doğru tedbirlerin alınmasından işverenle birlikte sorumludur. (4) Kuruluşlardaki sorumlu yöneticiler başka bir işte çalışamaz ve çalışmaya zorlanamaz. Fakat eğitim-öğretim kurumlarında, veteriner hekim diplomasına sahip araştırma görevlileri sorumlu yönetici olarak görevlendirilebilir. (5) Kuruluşun sahibi, hayvan refahı, hayvan sağlığı ve halk sağlığının korunması amacıyla sorumlu yönetici ve diğer personelin görevlerini yerine getirmesinde kullanacağı her türlü araç, gereç ve imkânları sağlamak ve işlerin yürütülmesi için yeterli personel istihdam etmekle yükümlüdür. (6) Bir şekilde genetik yapıları değiştirilmiş gen aktarımlı, nakavt gibi hayvanların bulunduğu araştırmaya yetkili, üretici ve kullanıcı kuruluşlarda genetik konusunda eğitim görmüş ve ayrıca bu konuda uzmanlık, yüksek lisans veya doktora yapmış veteriner hekim, tıp doktoru veya biyolog, genetik yapıları değiştirilmiş balıklar söz konusu olduğunda ise genetik konusunda eğitim görmüş ve ayrıca bu konuda uzmanlık, yüksek lisans veya doktora yapmış veteriner hekim, su ürünleri mühendisi VETERİNER HALK SAĞLIĞI DERNEĞİ 64

70 DENEYSEL VE DİĞER BİLİMSEL AMAÇLAR İÇİN KULLANILAN HAYVANLARIN REFAH VE KORUNMASINA DAİR YÖNETMELİK veya biyolog görevlendirilmesi zorunludur. (7) Mikrobiyolojik özelliklerinden dolayı özel bakım gerektiren germfree, patojen ari, spesifik patojen free ve benzeri hayvanların bulunduğu üretici ve kullanıcı kuruluşlarda mikrobiyoloji konusunda eğitim görmüş ve ayrıca bu konuda uzmanlık, yüksek lisans veya doktora yapmış veteriner hekim, tıp doktoru veya biyolog görevlendirilmesi zorunludur. (8) Üretici, tedarikçi, kullanıcı ve araştırmaya yetkili kuruluşlar sorumlu yönetici dışında ihtiyaç olması durumunda ayrıca veteriner hekim istihdam ederler. Veteriner hekim, hayvan sağlığı ve tedavisi, hayvan refahı ve halk sağlığını korumak, kuruluşa hayvanların kabulü, bakımı, beslenmesi, üretilmesi, sağlık durumlarının takibi, hastalıklarının tedavisi, kayıtlarının tutulması ve yapılan araştırmaların veteriner hekimlik yönünden uygun olmasından sorumlu yönetici ile birlikte sorumludur. Sorumlu yöneticinin izinli ya da raporlu olduğu durumlarda birimdeki bu konuda en kıdemli veteriner hekim onun yerine bakmakla yükümlüdür. (9) Kuruluşlarda görev yapan personel hayvan refahı, hayvan sağlığı ve halk sağlığının korunması konularında yeterli eğitim almış olmalıdır. (10) Kuruluşlar bu maddenin birinci, üçüncü, dördüncü ve beşinci fıkralarında belirtilen personel değişikliklerini bulundukları ildeki il müdürlüğüne bildirmekle yükümlüdür. İl müdürlükleri de bu değişiklikleri Genel Müdürlüğe bildirir. (11) Sorumlu yöneticiler, kuruluşlarının bu Yönetmeliğe uyumunun sağlanmasından sorumludur. Bu maddenin birinci fıkrasında belirtilen görevler mutlaka sorumlu yönetici tarafından yerine getirilir. SEKİZİNCİ BÖLÜM Bilgilendirme, Kayıtlar, İşaretleme ve Kimliklendirme Bilgilendirme ve kayıtlar MADDE 34 (1) Kuruluşlar, Bakanlık tarafından istenilen bilgileri, istenilen sıklık ve zaman içerisinde Bakanlığa bildirmek zorundadırlar. Herhangi bir yerde gerçekleştirilen prosedürler hakkında, o prosedürlerden sorumlu gerçek veya tüzel kişinin izni olmaksızın, kamuoyuna herhangi bir şekilde açıklamada bulunulamaz, bilgi verilemez. Gerekli görüldüğü takdirde; Bakanlık tarafından veya Bakanlıkça tayin edilecek gerçek veya tüzel kişi tarafından kamuoyuna açıklamada bulunulabilir. Kuruluşlardan elde edilen bilgiler Bakanlık tarafından yayınlanarak kullanıma sunulabilir. Bu durum kişilerin mülkiyet haklarına halel getirmeden ve gizlilik gerektiren bilgilerin saklı kalmasına özen gösterilerek gerçekleştirilir. (2) Üretici, tedarikçi, kullanıcı ve araştırmaya yetkili kuruluşların hayvanlarla ilgili kayıtları tutmaları zorunludur. Deney hayvanı üreten, kullanan veya tedarik eden kuruluşlar bir önceki yıla ait bilgileri üretici ve araştırmaya yetkili kuruluşlar Ek-11, tedarikçi kuruluşlar Ek-12 ve kullanıcı kuruluşlar Ek- 13 teki forma işleyerek ikişer nüsha olarak her yılın Ocak ayında il müdürlüğüne teslim ederler. İl müdürlükleri bu belgelerin birer nüshasını Ocak ayı sonunda Bakanlığa gönderir. Bakanlık bu belgelere yenilerini ekleyebilir, istenme sıklığını ve istenilen belgelerin içeriğini değiştirebilir. Kayıtlarda asgari olarak aşağıdaki bilgilerin bulunması zorunludur. a) Üretilen, tedarik edilen, prosedürlerde kullanılan, serbest bırakılan veya aile yanına verilen türler ve sayıları, b) Hayvanların orijini, prosedürler için üretilip üretilmedikleri, genetiği değiştirilmiş olup olmadıkları, c) Hayvanların doğduğu, tedarik edildiği, serbest bırakıldığı veya aile yanına verildiği tarihler, ç) Hayvanların kimden alındığı, d) Her kuruluşta ölen veya öldürülen hayvanların sayısı ve türleri ile ölen hayvanların bilindiği takdirde ölüm nedeni, e) Kullanıcı kuruluşların hayvanları kullandığı projeler, f) Hayvanların alıcısının adı ve adresi. 65 VETERİNER HALK SAĞLIĞI DERNEĞİ

71 DENEYSEL VE DİĞER BİLİMSEL AMAÇLAR İÇİN KULLANILAN HAYVANLARIN REFAH VE KORUNMASINA DAİR YÖNETMELİK (3) Üretici, tedarikçi, kullanıcı ve araştırmaya yetkili kuruluşların denetim defteri bulundurmaları ve bu defterleri kuruluşun bulunduğu ildeki il müdürlüğüne onaylatmaları zorunludur. Onaylanan defterde onaylayan yetkiliye ait isim, unvan, tarih bilgileri yer alır, her sayfası numaralandırılır ve mühürlenir. (4) Birinci ve ikinci fıkrada belirtilen kayıtlar en az 5 yıl süreyle saklanır ve talep halinde Bakanlığa verilir. (5) Bakanlıkça uygun veritabanının oluşturulması durumunda kuruluşlara ait bilgiler bu veritabanına kaydedilir. Veritabanına kayıtla ilgili usul ve esaslar Bakanlıkça belirlenir. Köpekler, kediler ve insan-dışı primatlar hakkında bilgi MADDE 35 (1) Üretici, tedarikçi, kullanıcı ve araştırmaya yetkili kuruluşlar her köpek, kedi ve insan-dışı primat için aşağıdaki bilgileri kaydetmek ve muhafaza etmek zorundadır. a) Hayvanın kimliğini, b) Eğer biliniyorsa doğum yeri ve tarihini, c) Prosedürlerde kullanılmak üzere özel olarak üretilip üretilmediğini, ç) İnsan-dışı primatlarda ise tutsaklık altında üretilen bir insan-dışı primatın soyundan gelip gelmediğini. (2) Kuruluşlar her köpek, kedi ve insan-dışı primatın bu Yönetmeliğin amaçları için tutulduğu süre boyunca yapılan işlemleri de içeren bir bireysel geçmiş dosyasını tutar. Dosya hayvanın doğum tarihinde ya da mümkün olan en kısa zamanda oluşturulur. Dosya hayvanla ilgili üreme, veterinerlik hizmetleri hususları, bakım bilgileri, sosyal bilgiler ve hangi projelerde kullanıldığını kapsar. (3) Bu maddede sözü edilen bilgiler, hayvan öldükten veya aile yanına verildikten sonra en az beş yıl süreyle saklanır ve talep halinde Bakanlığa teslim edilir. Aile yanına verilmesi durumunda ise ikinci fıkrada sözü edilen hayvanın bireysel geçmiş dosyasındaki veteriner hizmetleri, bakım bilgileri ve sosyal bilgileri içeren dosyanın bir nüshası hayvana eşlik eder. İşaretleme ve kimliklendirme MADDE 36 (1) Her köpek, kedi ve insan-dışı primata en geç sütten kesildiğinde, en az ağrı verecek şekilde daimi bir bireysel kimlik işaretlemesi yapılır. (2) Bir köpek, kedi ve insan-dışı primatın sütten kesilmeden önce bir üretici, tedarikçi veya kullanıcıdan başka birine devredildiği ve önceden işaretlemenin pratik olmadığı durumlarda, işaretleme yapılana kadar özellikle anne ve babasına ait bilgiler, alan kuruluşa teslim edilir. Bu kuruluş tarafından da bilgiler muhafaza edilir. (3) Sütten kesilen ve henüz işaretlenmemiş bir köpek, kedi veya insan-dışı primatın üretici, tedarikçi veya kullanıcı tarafından alındığında, mümkün olan en kısa zamanda en az ağrı verecek şekilde daimi işaretlemesi yapılır. (4) İşaretlemenin mümkün olmadığı durumlarda üretici, tedarikçi ve kullanıcı kuruluşlar hayvanın işaretlenmemesinin nedenlerini denetime gelen Bakanlık temsilcilerine bildirmekle yükümlüdür. Denetçiler işaretlenmeme nedenini hayvanın sağlık ve refahını da dikkate alarak ikna edici bulmamaları durumunda hayvanın işaretlenmesi için süre vererek kuruluş yetkililerini uyarır. (5) Deney hayvanlarının işaretlenmesi için kuyruk, ayak parmak, kulak veya herhangi bir organının kesilmesi işaretleme veya bir yöntem olarak kabul edilemez. Türlere göre işaretleme ve kimliklendirme yöntemleri Ek-14 te verilmiştir. (6) Tüm genetiği değiştirilmiş hayvanlara daimi bir bireysel kimlik işareti yapılır. DOKUZUNCU BÖLÜM Denetimler, İzinlerin İptali, Kapatma, Değişiklik ve İlaveler Denetimler ve kriterleri MADDE 37 (1) Bakanlık, enstitü müdürlüğü veya il müdürlüğü mevzuat hükümlerine uyulduğunu doğrulamak için tüm üretici, tedarikçi, kullanıcı ve araştırmaya yetkili kuruluşları düzenli aralık- VETERİNER HALK SAĞLIĞI DERNEĞİ 66

72 DENEYSEL VE DİĞER BİLİMSEL AMAÇLAR İÇİN KULLANILAN HAYVANLARIN REFAH VE KORUNMASINA DAİR YÖNETMELİK larla denetler. (2) Bu Yönetmelik hükümleri doğrultusunda Bakanlıktan çalışma izni almış kuruluşların denetimleri risk analizine göre yapılır. Risk analizinde puanlama aşağıdaki kriterler ile gerektiğinde Bakanlıkça belirlenmiş ek kriterler dikkate alınır: a) Barındırılan hayvan sayısı ve türleri, b) Üretici, tedarikçi, kullanıcı ve araştırmaya yetkili kuruluşların mevzuat hükümlerine uyma sicili, c) Söz konusu kullanıcı kuruluş tarafından gerçekleştirilen proje sayı ve türleri, ç) Bu Yönetmeliğe uyulmadığına dair herhangi bir bilgi ve belge. (3) İkinci fıkrada belirtilen risk analizine uygun olarak her yıl en azından kuruluşların üçte birine uygulanır. İnsan-dışı primat üretici, tedarikçi, kullanıcı ve araştırmaya yetkili kuruluşların en azından yılda bir kere denetlenmesi zorunludur. (4) Denetimlerin en az yüzde ellisi önceden haber verilmeksizin yapılır. (5) Denetleme kayıtlarının en az beş yıl süreyle saklanması zorunludur. (6) Bakanlık gerek gördüğünde yaptığı denetimlerle ilgili bilgileri Ülkemizin de taraf olduğu uluslararası kurum ve kuruluşlarla paylaşabilir. Bu kurum ve kuruluşların önerilerini dikkate alabilir. (7) Risk analizi ve risk değerlendirmesiyle ilgili usul ve esaslar Bakanlıkça belirlenir. Kapatma, değişiklik ve ilaveler MADDE 38 (1) Çalışma izni almış kuruluşlarda Bakanlığın izni olmadan herhangi bir değişiklik ile kuruluşta kısmen veya tamamen yenilenme, kuruluşta üretim kapasitesini artırma veya azaltma, yeni bazı hayvan türlerini veya suşlarını üretme maksadıyla yeni üniteler yapılamaz. Bakanlığın bu gibi değişikliklere izin vermesi için bu Yönetmelikte geçen bilgi ve belgeleri tekrar isteyebilir. (2) Verilen çalışma izni; üzerinde yazılı gerçek ve tüzel kişi adı, adresi ve faaliyet alanı için geçerlidir. Bunlardan herhangi birinin değişmesi halinde çalışma izni geçerliliğini kaybeder. (3) Kuruluşun sahibi tarafından kapatılması, sahip veya unvan değiştirilmesi hallerinde, durum en az bir ay önceden Genel Müdürlüğe gönderilmek üzere bir dilekçe ile mülki idari amirliğe müracaat edilir. Dilekçe ekinde Bakanlığa gönderilmek üzere değişiklikler ile ilgili bilgi ve belgelerle çalışma izninin aslı bulunur. Genel Müdürlükçe uygun görülmesi halinde, yeni sahip ve unvan üzerinden kuruluş için çalışma izni verilir. Gerekli görülmesi durumunda kuruluş mahallinde incelenir. (4) Çalışma izninin okunmayacak şekilde tahrip olması halinde tahrip olmuş çalışma izni belgesinin aslı bir dilekçeye eklenerek, kaybolması durumunda ise kayıpla ilgili ilan verilen gazetenin aslı ve bir dilekçeyle mülki idari amirliğe müracaat edilir. Genel Müdürlükçe uygun görülmesi halinde yeniden eski tarih ve sayı ile gerekli açıklama da yapılarak çalışma izin belgesi düzenlenir. Gerekli görülmesi durumunda kuruluş mahallinde incelenir. Hayvanların korunması ve idari yaptırımlar MADDE 39 (1) Kuruluşların sahibi veya yetkililerinin bu Yönetmelik çerçevesinde üretici, kullanıcı, tedarikçi ve araştırmaya yetkili kuruluşlarına çalışma izni almaları zorunludur. Çalışma izni bulunmayan üretici ve tedarikçi kuruluşlar valilik oluru ile faaliyetten men edilir. Hayvanların yaşına bakılmaksızın en kısa süre içerisinde çalışma izni almış, aynı gerçek ya da tüzel kişiye ait bir izinli kuruluşa veya tüm masrafları gerçek ya da tüzel kişi tarafından karşılanmak kaydıyla farklı bir gerçek ya da tüzel kişiye ait izinli kuruluşa nakil ile men işlemi gerçekleştirilir. Ancak izinli yeri bulunmayan, izinli bir yerde barınma ücretlerini karşılayamayan, izinli bir yerde barınma ücretlerini karşılayacağını yazılı olarak bildirmeyen kuruluşlardaki hayvanlara Bakanlıkça bedelsiz olarak el konularak bu hayvanlar izinli bir kuruluşa bedelsiz olarak verilir. (2) Denetim sonucunda bu Yönetmeliğin şartlarının karşılanmadığı tespit edilirse çalışma izninin iptaline karar verilir. Bu durumda üretici, kullanıcı ve tedarikçi kuruluşlardaki hayvanların refahı etkilenmeyecek şekilde birinci fıkrada belirtilen hükümler uygulanır. (3) Çalışma izni almamış veya çalışma izni alma niteliklerini kaybetmesinden dolayı çalışma izni belgesi iptal edilen ve kuruluşlarında Bakanlıkça istenilen kayıtları tutmayan üretici ve tedarikçi kuru- 67 VETERİNER HALK SAĞLIĞI DERNEĞİ

73 DENEYSEL VE DİĞER BİLİMSEL AMAÇLAR İÇİN KULLANILAN HAYVANLARIN REFAH VE KORUNMASINA DAİR YÖNETMELİK luş yetkililerine 5996 sayılı Veteriner Hizmetleri, Bitki Sağlığı, Gıda ve Yem Kanununun 36 ncı maddesi birinci fıkrası (i) bendinde belirtilen miktarda idari para cezası verilir. (4) Bu Yönetmelik çerçevesinde hayvan refahının sağlanması amacıyla, hayvanların barınma, bakım, beslenme, sağlık ve diğer ihtiyaçlarını karşılamayan, sorumluluklarındaki hayvanların insan, hayvan ve çevre sağlığı üzerinde oluşturabilecekleri olumsuz etkilere karşı gerekli önlemleri almayan kuruluşların sahipleri veya bakımından sorumlu kişiler ile nakillerle ilgili esaslara aykırı hareket edenlere 5996 sayılı Veteriner Hizmetleri, Bitki Sağlığı, Gıda ve Yem Kanununun 36 ncı maddesi birinci fıkrası (g) bendinde belirtilen miktarda idari para cezası verilir. (5) Canlı hayvanların sevklerinde, nakil ile ilgili şartlara ve bunlara ilişkin işlemlere aykırı hareket edenler hakkında 5996 sayılı Veteriner Hizmetleri, Bitki Sağlığı, Gıda ve Yem Kanununun 36 ncı maddesi birinci fıkrası (f) bendinde belirtilen miktarda idari para cezası verilir. (6) Kuruluşlarındaki hayvanların ve kuruluşlarının kayıtlarını yaptırmayan veya kuruluşlarındaki hayvanları kimliklendirmeyenler hakkında 5996 sayılı Veteriner Hizmetleri, Bitki Sağlığı, Gıda ve Yem Kanununun 36 ncı maddesi birinci fıkrası (e) bendinde belirtilen miktarda idari para cezası verilir. (7) İzin almadan faaliyet gösteren kullanıcı kuruluşların tespiti veya çalışma izni almış kuruluşun izin alma şartlarını kaybetmesi nedeniyle çalışma izin belgesinin iptal edilmesi durumunda bu kuruluşlar gerekli yasal işlemin yapılması için Orman ve Su İşleri Bakanlığının ilgili birimine bildirilir. Tespitin taşra teşkilatı personelince yapılması durumunda adı geçen Bakanlığın il veya bölge birimine, Bakanlığımız merkez teşkilatı personelince yapılması durumunda ise ilgili Genel Müdürlüğüne bildirim yapılır. (8) Genetiği değiştirilmiş hayvanların bilimsel amaç dışında üretimi, onay alınmaksızın piyasaya sürülmesi, kullanılması veya kullandırılması, amaç ve alan dışında kullanımı, insan veya hayvanlar için gıda veya yem olarak piyasaya sürülmesi, gerekli tedbirler alınmadan sevk edilmesi, canlı veya ölü hayvanlar ile hayvanların atık ve artıklarının çevreye bırakılması yasaktır. Belirlenen usul ve esaslara aykırı hareket edenler hakkında 5977 sayılı Biyogüvenlik Kanunu çerçevesinde işlem yapılır. ONUNCU BÖLÜM Çeşitli ve Son Hükümler Genel Müdürlüğe bağlı enstitülerle ilgili hususlar MADDE 40 (1) Genel Müdürlüğe bağlı Veteriner Kontrol Merkez Araştırma Enstitüsü Müdürlüğü, veteriner kontrol enstitü müdürlükleri ve Şap Enstitüsü Müdürlüğü bünyesinde kurulacak ya da açılacak üretici, tedarikçi, kullanıcı veya araştırmaya yetkili kuruluşlar, kuruluş ve çalışma izin müracaatlarını 11 ve 12 nci maddelerde belirtilen bilgi ve belgelerle birlikte doğrudan Genel Müdürlüğe yaparlar. Bu enstitülerdeki kuruluşların kuruluş ve çalışma izinleri için oluşturulacak komisyonlarda hangi enstitü uzmanlarının görev yapacağı Genel Müdürlükçe belirlenir. (2) Genel Müdürlüğe bağlı Veteriner Kontrol Merkez Araştırma Enstitüsü Müdürlüğü ve veteriner kontrol enstitü müdürlüklerinin denetimleri, Genel Müdürlükte görevli veteriner hekimler ve/veya denetim için Genel Müdürlükçe yetki verilmiş enstitü müdürlüğünden iki uzman veteriner hekim ve enstitünün faaliyette bulunduğu vilayetteki il müdürlüğünden katılan en az bir veteriner hekim tarafından yapılır. (3) Bu kuruluşlar bir önceki yıla ait yıllık istatistikî verilerini her yıl Ocak ayı sonuna kadar Genel Müdürlüğe gönderir. Yetkili otorite MADDE 41 (1) Bakanlık bu Yönetmeliğin uygulanmasından sorumlu kamu kurumları dışında, yetkili özel otoriteler belirleyebilir. Bu otoritelerin en az aşağıdaki şartları sağlaması gerekir. a) Görevlerin ifası için gereken uzmanlık ve altyapıya sahip olması, b) Görevlerin ifasıyla ilgili çıkar çatışması bulunmaması. VETERİNER HALK SAĞLIĞI DERNEĞİ 68

74 DENEYSEL VE DİĞER BİLİMSEL AMAÇLAR İÇİN KULLANILAN HAYVANLARIN REFAH VE KORUNMASINA DAİR YÖNETMELİK (2) Bu şekilde belirlenen yetkili özel otoriteler bu Yönetmeliğin amaçları bakımından yetkili otorite sayılır. Alt düzenleyici işlemler MADDE 42 (1) Bakanlık, bu Yönetmeliğin uygulanmasını sağlamak üzere diğer alt düzenleyici işlemleri çıkarmaya yetkilidir. Yürürlükten kaldırılan yönetmelik MADDE 43 (1) 16/5/2004 tarihli ve sayılı Resmî Gazete de yayımlanan Deneysel ve Diğer Bilimsel Amaçlar İçin Kullanılan Deney Hayvanlarının Korunması, Deney Hayvanlarının Üretim Yerleri ile Deney Yapacak Olan Laboratuvarların Kuruluş, Çalışma, Denetleme, Usul ve Esaslarına Dair Yönetmelik yürürlükten kaldırılmıştır. Çalışma izinli kuruluşlarda izinlerin geçerliliği GEÇİCİ MADDE 1 (1) Bu Yönetmeliğin yayımından önce 16/5/2004 tarihli ve sayılı Resmî Gazete de yayımlanan Deneysel ve Diğer Bilimsel Amaçlar İçin Kullanılan Deney Hayvanlarının Korunması, Deney Hayvanlarının Üretim Yerleri ile Deney Yapacak Olan Laboratuvarların Kuruluş, Çalışma, Denetleme, Usul ve Esaslarına Dair Yönetmelik çerçevesinde çalışma izni almış kuruluşların izinleri, çalışma izni veriliş tarihinden itibaren on yıl süreyle geçerlidir. Süre sonunda kuruluşların çalışma izin belgeleri geçerliliğini kaybeder. Çalışma izin belgeleri geçerliliğini kaybeden kuruluşların bu Yönetmelik çerçevesinde yeniden izin almaları zorunludur. Genetiği değiştirilmiş hayvanlarla ilgili çalışma izni almış kuruluşlar 1/5/2012 tarihine kadar bu Yönetmelikle belirlenmiş ilave bilgi ve belgelerini tamamlayarak Genel Müdürlüğe ulaştırmakla yükümlüdürler. Çalışma izinli kuruluşlarda uyum GEÇİCİ MADDE 2 (1) Bu Yönetmeliğin yayımından önce çalışma izni almış kuruluşların, kuruluşlarında mevcut hayvan kafeslerini 1/1/2013 tarihine kadar bu Yönetmelikle belirlenen kriterlere uygun hale getirmeleri zorunludur. Çalışma izni almamış kuruluşlar GEÇİCİ MADDE 3 (1) Bu Yönetmeliğin yayımından önce kurulmuş, ancak çalışma izni almamış kuruluşlar, 1/5/2012 tarihine kadar kuruluşlarını bu Yönetmelik hükümlerine göre düzenlemek ve çalışma izni almak zorundadırlar. Yürürlük MADDE 44 (1) Bu Yönetmeliğin; a) 10, 17, 18, 28 ve 29 uncu maddeleri 1/1/2013 tarihinde, b) Diğer hükümleri yayımı tarihinde, yürürlüğe girer. Yürütme MADDE 45 (1) Bu Yönetmelik hükümlerini Gıda, Tarım ve Hayvancılık Bakanı yürütür. 69 VETERİNER HALK SAĞLIĞI DERNEĞİ

75 DENEYSEL VE DİĞER BİLİMSEL AMAÇLAR İÇİN KULLANILAN HAYVANLARIN REFAH VE KORUNMASINA DAİR YÖNETMELİK KURULUŞLAR VE HAYVANLARIN BAKIM VE BARINMASI İÇİN GEREKLER Türlere özgü bölümlerin standartları 1. Fare, sıçan, kobay, gerbil ve hamster : Fare, sıçan, gerbil, hamster ve kobaylarla ilgili bu ve bundan sonraki tablolarda, bölme yüksekliği bölmenin tabanı ile bölmenin üstü arasındaki dikey uzaklık anlamına gelmektedir ve yükseltme uygulaması zenginleştirme cihazları eklenmeden önceki minimum bölme taban alanının %50 den fazlasına yapılır. Prosedürler tasarlanırken, çalışma süresi boyunca yeterli mekanın sağlanması için hayvanların potansiyel gelişimi de dikkate alınarak uygun bölümlere yerleştirilir. Tablo 1.1 Fareler Ek-1 Canlı ağırlık (gr) Minimum bölme büyüklüğü (cm 2 ) Hayvan başına taban alanı (cm 2 ) Minimum bölme yüksekliği (cm) Prosedürler sırasında veya 20 ye kadar dışında 20 ile 25 arasında ile 30 arasında un üzerinde Damızlık 330 bir monogam çift (soyiçi/ soydışı) veya trio (soyiçi) için. Her ilave dişi artı aynı batında doğan yavrular için 18 cm 2 eklenecektir. 12 Üreticilerdeki stok (*) 20 den az Bölme büyüklüğü 950 cm 2 Bölme büyüklüğü 20 den az cm 2 VETERİNER HALK SAĞLIĞI DERNEĞİ 70

76 DENEYSEL VE DİĞER BİLİMSEL AMAÇLAR İÇİN KULLANILAN HAYVANLARIN REFAH VE KORUNMASINA DAİR YÖNETMELİK Tablo 1.2 Sıçanlar Prosedürler sırasında veya dışında(*) Canlı ağırlık (gr) Minimum bölme büyüklüğü (cm 2 ) Hayvan başına taban alanı (cm 2 ) Minimum bölme yüksekliği (cm) 200 e kadar ile 300 arasında ile 400 arasında ile 600 arasında ün üzerinde Damızlık Üreticilerdeki stok (**) Bölme büyüklüğü 1500 cm Anne ve yavrular için geçerlidir. Kalıcı olarak bölmeye eklenen her ilave yetişkin için 400 cm 2 taban alanı eklenecektir. 50 ye kadar ile 100 arasında ile 150 arasında ile 200 arasında Üreticilerdeki stok (**) Bölme büyüklüğü 2500 cm e kadar ile 150 arasında ile 200 arasında (*) Uzun süreli çalışmalarda, çalışmanın sonuna doğru her hayvan için ayrılan alan yukarıda belirtilenin altına düşerse, mevcut sosyal yapının korunmasına öncelik tanınır. (**)Sütten kesilme sonrasında sıçanlar hayvanların yeterli zenginleştirme imkanlarına sahip daha geniş bölmelerde barındırılması şarttır. Fakat hayvanlarda saldırganlık, hastalık ve ölüm oranlarında artış, stereotip ve diğer davranış bozuklukları, kilo kaybı veya diğer fizyolojik ve davranış stresi tepkileri gibi barınak şartlarının hayvanların refahında kötüleşmeye yol açmaması koşuluyla, sütten kesim sonrası prosedüre verilene kadar kısa bir süre için bu yüksek stoklama yoğunluklarında tutulabilir. 71 VETERİNER HALK SAĞLIĞI DERNEĞİ

77 DENEYSEL VE DİĞER BİLİMSEL AMAÇLAR İÇİN KULLANILAN HAYVANLARIN REFAH VE KORUNMASINA DAİR YÖNETMELİK Tablo 1.3 Gerbiller Prosedürler sırasında veya dışında Damızlık Canlı ağırlık (gr) Minimum bölme büyüklüğü (cm 2 ) Hayvan başına taban alanı (cm 2 ) Minimum bölme yüksekliği (cm) 40 a kadar ın üzerinde bir monogam çift veya trio için yavrusuyla beraber Tablo 1.4 Hamsterler Prosedürler sırasında veya dışında Canlı ağırlık (gr) Minimum bölme büyüklüğü (cm 2 ) Hayvan başına taban alanı (cm 2 ) Minimum bölme yüksekliği (cm) 60 a kadar ile 100 arasında ün üzerinde Damızlık Anne veya monogam çiftle beraber. Üreticilerdeki stok (*) 60 dan az (*) Sütten kesilme sonrasında hamsterler hayvanların yeterli zenginleştirme imkanlarına sahip daha geniş bölmelerde barındırılması şarttır. Fakat hayvanlarda saldırganlık, hastalık ve ölüm oranlarında artış, stereotip ve diğer davranış bozuklukları, kilo kaybı veya diğer fizyolojik ve davranış stresi tepkileri gibi barınak şartlarının hayvanların refahında kötüleşmeye yol açmaması koşuluyla, sütten kesim sonrası prosedüre verilene kadar kısa bir süre için bu yüksek stoklama yoğunluklarında tutulabilir. Hamsterların grup halinde yetiştirmeye pek müsait olmayan hayvanlar olması nedeniyle hamsterler mümkün olduğunca grup halinde barındırılır. VETERİNER HALK SAĞLIĞI DERNEĞİ 72

78 Stokta veya prosedürler sırasında DENEYSEL VE DİĞER BİLİMSEL AMAÇLAR İÇİN KULLANILAN HAYVANLARIN REFAH VE KORUNMASINA DAİR YÖNETMELİK Canlı ağırlık (gr) Tablo 1.5 Kobaylar Minimum bölme büyüklüğü (cm 2 ) Tavşanlar Bölme içinde yükseltilmiş bir alan sağlanacaktır. Bu yükseltilmiş alanın hayvana uzanma, oturma ve altına doğru hareket etme olanağı tanıması gerekmektedir ve taban alanının %40 tan fazlasını kaplamamalıdır. Bilimsel veya veteriner hizmetleri nedenleriyle yükseltilmiş alan kullanılamıyorsa, bölmenin tek başına bir tavşan için %33 ve iki tavşan için %60 daha geniş olması sağlanacaktır. 10 haftalıktan daha küçük tavşanlar için yükseltilmiş alan sağlamışsa, yükseltilmiş alanın büyüklüğü en az 55 cm x 25 cm olacak ve tabandan yüksekliği hayvanların onu kullanabilecekleri şekilde olur. Tarımsal amaçlı araştırma sırasında, projenin amacı hayvanların ticari çiftlik hayvanları ile aynı şartlar altında muhafaza edilmesini gerektiriyorsa, hayvanların korunması en azından hayvan refahı konusundaki tavşanlarla ilgili ulusal mevzuatta belirtilen standartları sağlar. Tablo haftalıktan büyük tavşanlar Hayvan başına taban alanı (cm 2 ) Minimum bölme yüksekliği (cm) 200 e kadar ile 300 arasında ile 450 arasında ile 700 arasında ün üstünde Damızlık 2500 aynı batında doğan yavrularla beraber çift. Üreyen her ilave dişi için 1000 cm 2 ekleyin 23 Tablo 2.1 gerek kafesler gerekse de kapalı kümes tarzındaki alanlar için geçerli olacaktır. Her ilave tavşan için taban alanı üçüncü, dördüncü, beşinci ve altıncı tavşan başına minimum 3000 cm 2 olacak ve altı adedin üzerindeki her ilave tavşan için minimum 2500 cm 2 eklenir. Son canlı ağırlık (kg) Bir veya iki adet sosyal uyumlu hayvan için minimum taban alanı (cm 2 ) Minimum yükseklik (cm) 3 ten az ile 5 arası in üstünde VETERİNER HALK SAĞLIĞI DERNEĞİ

79 DENEYSEL VE DİĞER BİLİMSEL AMAÇLAR İÇİN KULLANILAN HAYVANLARIN REFAH VE KORUNMASINA DAİR YÖNETMELİK Tablo 2.2 Dişi tavşan ve yuva kutusu Tavşan ağırlığı (kg) Minimum bölme büyüklüğü (cm 2 ) Yuva kutuları için ilave (cm 2 ) Minimum yükseklik (cm) 3 ten az ile 5 arası in üstünde Tablo haftalıktan küçük tavşanlar Tablo 2.3 gerek kafesler gerekse de barınaklar için kullanılır. Yaş Minimum bölme büyüklüğü (cm 2 ) Hayvan başına minimum taban alanı (cm 2 ) Minimum yükseklik (cm) Sütten kesilmeden haftalığa kadar 7 ile 10 hafta arası Tablo 2.4 Tavşanlar: Tablo 2.1 de belirtilen boyutlara sahip bölmelerdeki yükseltilmiş alanlar için optimal boyutlar Haftalık olarak yaş 10 un üstünde Son canlı ağırlık (kg) Optimum büyüklük (cm x cm) Bölme tabanından optimum yükseklik (cm) 3 ten az 55 x ile 5 55 x in üstünde 60 x Kediler Kediler bir defada 24 saatten uzun süreyle tek başlarına barınağa konmayacaktır. Diğer kedilere karşı tekrar tekrar saldırgan davranış gösteren kediler ancak uygun bir arkadaş bulunamadığı takdirde tek başlarına barınağa konabilirler. Tüm çift veya grup halinde barındırılan kedilerde sosyal stres en azından haftalık olarak gözlenir. Dört haftalığın altında yavruları olan veya gebeliğin son iki haftasında olan dişiler tek başlarına barınağa konabilirler. Tablo 3 Taban (*) (m 2 ) Raflar (m 2 ) Yükseklik (m) Bir yetişkin hayvan için minimum Her ilave hayvan için eklenecek (*) Raflar hariç taban alanı Kediler Dişi kedi ile bir batında doğan yavrularının bulundurulacağı minimum alan, tek bir kediye ait alan olup 4 aylık olmadan önce yavrular yetişkinlerin yer gereksinimine göre başka yere alınarak arttırılır. Beslenme ve yavru tepsileri için ayrılan alanlar en az 0.5 metre aralıklı olacak ve aralarında değiştirilmez. VETERİNER HALK SAĞLIĞI DERNEĞİ 74

80 DENEYSEL VE DİĞER BİLİMSEL AMAÇLAR İÇİN KULLANILAN HAYVANLARIN REFAH VE KORUNMASINA DAİR YÖNETMELİK Köpekler Mümkün olduğu taktirde dışarıda koşturulur. Köpekler bir defada 4 saatten fazla süreyle tek başlarına barınağa konulamaz. Tablo 4.1 de ayrıntıları verildiği şekilde, dahili bölme köpeklere ayrılacak minimum alanın en az %50 sini kapsar. Aşağıda ayrıntıları verilen yer tahsisleri, beagle ların (av köpeği) gereksinimlerine göre yapılmıştır; ancak, St Bernard ve Irish wolfhound gibi iri türler için Tablo 4.1 de ayrıntıları verilen ölçülerin üzerinde yer tahsis edilmesi gerekmektedir. Laboratuvar beagle ı dışındaki türler için yer tahsisi sorumlu yöneticiye danışılarak belirlenir. Tablo 4.1 Ağırlık (kg) 20 ye kadar Minimum bölme büyüklüğü (m 2 ) 4 Bir veya iki hayvan için minimum taban alanı (m 2 ) 4 Her ek hayvan için ilave edilecek minimum alan (m 2 ) 2 Minimum yükseklik (m) 2 20 nin üzerinde Köpekler Çiftler veya gruplar halinde barındırılan köpeklerin her biri, bu Yönetmelikte tanımlanan prosedürler uygulanırken, eğer bu ayrım bilimsel amaçlar için çok önemli ise, ayrılan toplam alanın yarısıyla kısıtlanabilir. 20 kilogramın altındaki bir köpek için 2 m 2, 20 kilogramın üstündeki bir köpek için 4 m 2 minimum alan eklenir. Bir köpeğin bu şekilde kısıtlandığı süre bir defada 4 saati aşamaz. Emziren bir dişi köpek ve bir batında doğan yavruları için ayrılan alan, tek başına eşit ağırlıktaki bir dişi köpek için tahsis edilen alanla aynı olacaktır. Yavrulama bölümü, dişi köpeğin yavrulardan uzaklaşmak için ek bir bölmeye veya yükseltilmiş alana kadar hareket edebileceği, güneş ve yağmur gibi dış etkenlerden korunaklı şekilde tasarlanır. Tablo 4.2 Sütten kesilme sonrasındaki köpekler için Köpek ağırlığı (kg) Minimum bölme büyüklüğü (m 2 ) Minimum taban alanı/ hayvan (m 2 ) Minimum yükseklik (m) 5 e kadar ile 10 arası ile 15 arası ile 20 arası nin üstünde VETERİNER HALK SAĞLIĞI DERNEĞİ

81 DENEYSEL VE DİĞER BİLİMSEL AMAÇLAR İÇİN KULLANILAN HAYVANLARIN REFAH VE KORUNMASINA DAİR YÖNETMELİK Dağ gelinciği (Ferret) Tablo 5 Dağ gelincikleri Minimum bölme Minimum taban Minimum büyüklüğü (cm 2 ) alanı/hayvan (cm 2 ) yükseklik (cm) 600 gr a kadar olan hayvanlar gr ın üstünde olan hayvanlar Yetişkin erkekler Dişi dağ gelinciği ve bir batında doğan yavrular İnsan-dışı primatlar Genç insan-dışı primatlar, türüne göre, 6 ila 12 aylık olana kadar annelerinden ayrılmayacaklardır. Çevre, insan-dışı primatların karmaşık bir günlük faaliyet programı uygulamasına imkân verecektir. Bölme, insan-dışı primatların mümkün olduğu kadar geniş bir davranış repertuvarını benimsemesine imkân tanıyacak, güven duygusu verecek ve hayvanın koşmasına, yürümesine, tırmanmasına ve atlamasına izin veren uygun bir çevre sağlar. Tablo 6.1 Marmosetler ve tamarinler Marmosetler ve tamarinler için anneden ayrılma 8 aylıktan önce olamaz. 1(*) veya 2 hayvan artı 5 aylığa kadar yavru için minimum bölme taban alanı (m 2 ) 5 aylığın üstündeki ilave hayvan başına minimum hacim (m 3 ) Minimum bölme yüksekliği (m)(**) Marmosetler Tamarinler (*) Hayvanlar ancak istisnai durumlarda tek başına muhafaza edilir. (**) Bölmenin üstü tabandan en az 1.8 m uzaklıkta olur. VETERİNER HALK SAĞLIĞI DERNEĞİ 76

82 DENEYSEL VE DİĞER BİLİMSEL AMAÇLAR İÇİN KULLANILAN HAYVANLARIN REFAH VE KORUNMASINA DAİR YÖNETMELİK Tablo 6.2 Sincap maymunları Sincap maymunlarında anneden ayırma 6 aylıktan önce yapılamaz. 1(*) veya 2 hayvan için minimum taban alanı (m 2 ) 6 aylığın üstündeki ilave hayvan başına minimum hacim (m 3 ) (*) Hayvanlar ancak istisnai durumlarda yalnız tutulur. Tablo 6.3 Makaklar ve vervetler (*) Makaklarda ve vervetlerde anneden ayırma 8 aylıktan önce yapılamaz. Minimum bölme yüksekliği (m)(**) Minimum bölme büyüklüğü (m 2 ) Minimum bölme hacmi (m 3 ) Hayvan başına minimum hacim (m 3 ) (*) Hayvanlar ancak istisnai durumlarda yalnız tutulur. (**) Minimum boyutlardaki bir bölme üç hayvanı barındırabilir. (***)Minimum boyutlardaki bir bölme iki hayvanı barındırabilir. (****)Damızlık kolonilerinde, anneleriyle birlikte yaşayan 2 yaşından genç hayvanlar için ilave mekan/ hacim tahsisi gerekir. Tablo 6.4 Babunlar (*) Babunlarda anneden ayırma 8 aylıktan önce yapılamaz (*) Hayvanlar ancak istisnai durumlarda yalnız tutulur. (**) Minimum boyutlardaki bir bölme iki hayvanı barındırabilir. (***)Damızlık kolonilerinde, anneleriyle birlikte yaşayan 2 yaşından genç hayvanlar için ilave mekan/hacim tahsisi gerekir. Minimum bölme yüksekliği (m) 3 yaşın altındaki hayvanlar (**) yaşın üstündeki hayvanlar (***) Damızlık için bulundurulan hayvanlar (****) 4 yaşın altındaki hayvanlar (**) 4 yaşın üstündeki hayvanlar (**) Damızlık amacıyla bulundurulan hayvanlar (***) Minimum bölme büyüklüğü (m 2 ) Minimum bölme hacmi (m 3 ) Hayvan başına minimum hacim (m 3 ) Minimum bölme yüksekliği (m) VETERİNER HALK SAĞLIĞI DERNEĞİ

83 DENEYSEL VE DİĞER BİLİMSEL AMAÇLAR İÇİN KULLANILAN HAYVANLARIN REFAH VE KORUNMASINA DAİR YÖNETMELİK Çiftlik hayvanları Tarımsal araştırma sırasında, projenin amacı hayvanların ticari çiftlik hayvanlarının tutulduğu koşullara benzer koşullarda tutulmasını gerektirdiğinde, hayvanların barındırılması en azından ulusal hayvan refahıyla ilgili mevzuatta belirlenen standartlara uyar. Tablo 7.1 Sığırlar Canlı ağırlık (kg) Minimum bölme büyüklüğü (m 2 ) Minimum taban alanı/hayvan (m 2 /hayvan) Tablo 7.2 Koyun ve keçiler Boynuzsuz sığırların ad-libitum beslenmesi için yemlik (m/hayvan) Boynuzsuz sığırların sınırlı beslenmesi için yemlik (m/hayvan) 100 e kadar ile 200 arası ile 400 arası ile 600 arası ile 800 arası üzeri Canlı ağırlık (kg) Minimum bölme büyüklüğü (m 2 ) Minimum taban alanı/ hayvan (m 2 /hayvan) Minimum bölme yüksekliği (m) Ad-libitum beslenme için yemlik (m/hayvan) Sınırlı beslenme için yemlik (m/hayvan) 20 den az ile 35 arası ile 60 arası üzeri VETERİNER HALK SAĞLIĞI DERNEĞİ 78

84 Canlı ağırlık (kg) DENEYSEL VE DİĞER BİLİMSEL AMAÇLAR İÇİN KULLANILAN HAYVANLARIN REFAH VE KORUNMASINA DAİR YÖNETMELİK Tablo 7.3 Domuzlar ve küçük domuzlar (minipigs) Minimum bölme büyüklüğü (m 2 ) Hayvan başına Minimum taban alanı (m 2 /hayvan) 5 den az ile 10 arası ile 20 arası ile 30 arası ile 50 arası ile 70 arası ile 100 arası ile 150 arası üstü Yetişkin erkek domuz (*) Domuzlar kısa sürelerle, veteriner hizmetleri veya deneysel gerekçelerle, örneğin bireysel gıda tüketiminin bilinmesi gerekiyorsa, örneğin ana bölümü bölmelere ayırarak, küçük bölümlerde tutulabilir. Tablo 7.4. Atlar Hayvan başına minimum uzanma alanı (termonötr koşullarda) (m 2 /hayvan) En kısa kenarı hayvanın yağır yüksekliğinin 1.5 katı olacaktır. Dâhili bölmelerin yüksekliği hayvanların tam şaha kalkmasına imkân verecektir. Yağır (cidago) yüksekliği (m) Tek başına veya üçlü gruplar halinde tutulan her hayvan için Minimum taban alanı/hayvan (m 2 /hayvan) Dörtlü veya daha büyük gruplar halinde tutulan her hayvan için Yavrulama odası / taylı kısrak 1.00 ile 1.40 arası ile 1.60 arası üzeri 16.0 (2 x YY) 2 (*) Minimum bölme yüksekliği (m) (*) Yeterli yer ayrılmasını sağlamak için, her bir hayvan için yer tahsisi yağır yüksekliğine (YY) göre yapılır. 79 VETERİNER HALK SAĞLIĞI DERNEĞİ

85 DENEYSEL VE DİĞER BİLİMSEL AMAÇLAR İÇİN KULLANILAN HAYVANLARIN REFAH VE KORUNMASINA DAİR YÖNETMELİK Kanatlılar Tarımsal araştırma sırasında, projenin amacı hayvanların ticari çiftlik hayvanlarının tutulduğu koşullara benzer koşullarda tutulmasını gerektirdiğinde, hayvanların barındırılması en azından kanatlı hayvanlarla ilgili ulusal mevzuatta belirlenen standartlara uyar. Tablo 8.1 Evcil kanatlılar Bu minimum bölme büyüklükleri bilimsel nedenlerle sağlanamazsa, kısıtlılığın süresi deneyi yapan kişi tarafından sorumlu yöneticiye danışarak gerekçelendirilir. Bu tür durumlarda, kanatlılar uygun zenginleştirmeyi içeren ve minimum taban alanı 0.75 m 2 olan daha küçük bölmelerde muhafaza edilebilir. Canlı ağırlık Minimum bölme Kanatlı başına Minimum bölme Minimum yemlik (gr) büyüklüğü (m 2 ) minimum alan (m 2 ) yüksekliği (cm) uzunluğu (cm) 200 e kadar ile 300 arası ile 600 arası ile 1200 arası ile 1800 arası ile 2400 arası üzeri Tablo 8.2 Evcil hindiler Her bölmenin kenarı en az 1.5 metre uzunluğunda olacaktır. Bu minimum bölme büyüklükleri bilimsel nedenlerle sağlanamazsa, kısıtlılığın süresi deneyi yapan kişi tarafından sorumlu yöneticiye danışarak gerekçelendirilir. Bu tür durumlarda, kanatlılar uygun zenginleştirmeyi içeren ve minimum taban alanı 0.75 m2 ve 0.6 kg ın altındaki kanatlılar için minimum yüksekliği 50 cm, 4 kg ın altındaki kanatlılar için 75 cm, 4 kg ın üstündeki kanatlılar için 100 cm olan daha küçük bölmelerde muhafaza edilebilir. Bunlar, Tablo 8.2 de verilen yer tahsislerine uygun olarak küçük kuş gruplarını barındırmak için kullanılabilir. VETERİNER HALK SAĞLIĞI DERNEĞİ 80

86 DENEYSEL VE DİĞER BİLİMSEL AMAÇLAR İÇİN KULLANILAN HAYVANLARIN REFAH VE KORUNMASINA DAİR YÖNETMELİK Tablo 8.3 Bıldırcın Canlı ağırlık (kg) Minimum bölme büyüklüğü (m 2 ) Kuş başına minimum alan (m 2 ) Minimum bölme yüksekliği (cm) Minimum yemlik uzunluğu (cm) 0.3 e kadar ile 0.6 arası ile 1 arası ile 4 arası ile 8 arası ile 12 arası ile 16 arası ile 20 arası üzeri Tablo 8.4 Ördek ve kazlar Canlı ağırlık (gr) Minimum bölme büyüklüğü (m 2 ) Barındırılan kuş çifti başına alan (m 2 ) Barındırılan ilave kuş grubu başına alan (m 2 ) Bu minimum bölme büyüklükleri bilimsel nedenlerle sağlanamazsa, kısıtlılığın süresi deneyi yapan kişi tarafından sorumlu yöneticiye danışarak gerekçelendirilir. Bu tür durumlarda, kanatlılar uygun zenginleştirmeyi içeren ve minimum taban alanı 0.75 m2 olan daha küçük bölmelerde muhafaza edilebilir. Bunlar, Tablo 8.4 de verilen yer tahsislerine uygun olarak küçük kuş gruplarını barındırmak için kullanılabilir. (*) Bu, 2 m2lik kapalı bölme başına derinliği minimum 30 cm olan minimum 0.5 m2 lik havuzu içerecektir. Havuz minimum bölme büyüklüğünün %50 sine kadar katkıda bulunabilir. (**) Tüylenme öncesi kanatlılar minimum yüksekliği 75 cm olan bölmelerde muhafaza edilebilir. 81 VETERİNER HALK SAĞLIĞI DERNEĞİ Minimum yükseklik (cm) Minimum yemlik uzunluğu (cm) 150 ye kadar nin üzeri Canlı ağırlık (gr) Minimum bölme büyüklüğü (m 2 ) Kuş başına alan (m 2 ) (*) Minimum yükseklik (cm) Minimum yemlik uzunluğu (cm) Ördekler 300 e kadar ile 1200 arası (**) ile 3500 arası üstü Kazlar 500 e kadar ile 2000 arası (**) üstü

87 DENEYSEL VE DİĞER BİLİMSEL AMAÇLAR İÇİN KULLANILAN HAYVANLARIN REFAH VE KORUNMASINA DAİR YÖNETMELİK Ördek ve kazlar: minimum havuz ölçüleri Tablo 8.5 Alan (m 2 ) Derinlik (cm) Ördekler Kazlar ile 30 arası (*) Havuz ölçüleri 2 m2 lik bölme başınadır. Havuz minimum bölme büyüklüğünün %50 sine kadar katkıda bulunabilir. Tablo 8.6 Güvercinler Kanatlıların kısa uçuşlar yapabilmesi için bölmeler kare yerine uzun ve dar (örneğin 2 metreye 1 metre boyutlarında) olmalıdır. Grup büyüklüğü Minimum bölme büyüklüğü (m 2 ) Minimum yükseklik (cm) Minimum yemlik uzunluğu (cm) Minimum tünek uzunluğu (cm) 6 ya kadar ile 12 arası nin üzerindeki her ilave kuş için Tablo 8.7 Zebra ispinozu Kanatlıların kısa uçuşlar yapabilmesi için bölmeler kare yerine uzun ve dar (örneğin 2 metreye 1 metre boyutlarında) olmalıdır. Üreme çalışmaları için çiftler uygun zenginleştirmeyi içeren ve minimum taban alanı 0.5 m2 ve minimum yüksekliği 40 cm olan daha küçük bölmelerde muhafaza edilebilir. Kısıtlılığın süresi deneyi yapan kişi tarafından sorumlu yöneticiye danışarak gerekçelendirilir. Grup büyüklüğü Minimum bölme büyüklüğü (m 2 ) Minimum yükseklik (cm) Minimum yemlik sayısı 6 ya kadar ile 12 arası ile 20 arası nin üzerindeki her ilave kuş için kuş için bir adet Amfibiler Sucul urodelalar (kuyruklu kurbağagiller) Tablo 9.1 Vücut uzunluğu (*) (cm) Minimum su yüzeyi alanı (cm 2 ) Gruptaki her ilave hayvan için minimum su yüzeyi alanı (cm 2 ) Minimum su derinliği (cm) 10 a kadar ile 15 arası ile 20 arası ile 30 arası un üzeri (*) Burundan dışkılama deliğine kadar ölçülmüştür. VETERİNER HALK SAĞLIĞI DERNEĞİ 82

88 DENEYSEL VE DİĞER BİLİMSEL AMAÇLAR İÇİN KULLANILAN HAYVANLARIN REFAH VE KORUNMASINA DAİR YÖNETMELİK Vücut uzunluğu (**) (cm) Minimum su yüzeyi alanı (cm 2 ) Tablo 9.2 Sucul anuranlar Gruptaki her ilave hayvan için minimum su yüzeyi alanı (cm 2 ) (*) Bu şartlar bekleme ya da hayvancılık tankları içindir, ancak doğal olarak çiftleşmek için ve etkinlik amaçlı olarak süper-ovülasyon amacıyla kullanılan tanklara uygulanmaz, çünkü bu prosedürler daha küçük bireysel tanklar gerektirmektedir. Belirtilen büyüklük kategorilerindeki yetişkinler; cinsel olgunluğa erişmemiş gençler ve yavrular için belirlenen yer gereksinimleri ya hariç tutulacak ya da ölçekleme ilkesine göre boyutları değiştirilir. (**) Burundan dışkılama deliğine kadar ölçülmüştür. Tablo 9.3 Yarı-Sucul anuranlar Minimum su derinliği (cm) 6 dan az ile 9 arası ile 12 arası nin üzeri Vücut uzunluğu (*) (cm) Minimum bölme büyüklüğü (**) (cm 2 ) Gruptaki her ilave hayvan için minimum su yüzeyi alanı (cm 2 ) Minimum bölme yüksekliği (***) cm Minimum su derinliği (cm) 5.0 a kadar ile 7.5 arası üzeri (*) Burundan dışkılama deliğine kadar ölçülmüştür. (**) Hayvanların suya dalmaları için üçte bir kara bölümü, üçte iki su bölümü yeterlidir. (***) Kara bölümü yüzeyinden teraryumun üstünün iç kısmına kadar ölçülmüştür, ayrıca, bölmelerin yüksekliği iç tasarıma uyarlanır. Tablo 9.4 Yarı-karacıl anuranlar Vücut uzunluğu (*) (cm) Minimum bölme büyüklüğü (**) (cm 2 ) Gruptaki her ilave hayvan için minimum su yüzeyi alanı (cm 2 ) Minimum bölme yüksekliği (***) (cm) Minimum su derinliği (cm) 5.0 a kadar ile 7.5 arası üzeri (*) Burundan dışkılama deliğine kadar ölçülmüştür. (**) Hayvanların suya dalmaları için üçte bir kara bölümü, üçte iki su bölümü yeterlidir. (***) Kara bölümü yüzeyinden yapay ortamın üstünün iç kısmına kadar ölçülmüştür, ayrıca, bölmelerin yüksekliği iç tasarıma uyarlanır. 83 VETERİNER HALK SAĞLIĞI DERNEĞİ

89 Vücut uzunluğu (*) (cm) DENEYSEL VE DİĞER BİLİMSEL AMAÇLAR İÇİN KULLANILAN HAYVANLARIN REFAH VE KORUNMASINA DAİR YÖNETMELİK Tablo 9.5 Arboreal anuranlar (*) Burundan dışkılama deliğine kadar ölçülmüştür. (**) Hayvanların suya dalmaları için üçte bir kara bölümü, üçte iki su bölümü yeterlidir. (***) Kara bölümü yüzeyinden yapay ortamın üstünün iç kısmına kadar ölçülmüştür, ayrıca, bölmelerin yüksekliği iç tasarıma uyarlanır. Sürüngenler Minimum bölme büyüklüğü (**) (cm 2 ) Gruptaki her ilave hayvan için minimum su yüzeyi alanı (cm 2 ) Tablo 10.1 Sucul kaplumbağalar (*) Kabuğun ön kenarından arka kenarına kadar doğrusal bir çizgi olarak ölçülmüştür. Tablo 10.2 Karayılanları Minimum bölme yüksekliği (***) (cm) 3.0 a kadar üzeri Vücut uzunluğu (*) Minimum su yüzeyi Gruptaki her ilave hayvan için minimum Minimum su derin- (cm) alanı (cm 2 ) su yüzeyi alanı (cm 2 ) liği (cm) 5 e kadar ile 10 arası ile 15 arası ile 20 arası ile 30 arası üzeri Vücut uzunluğu (*) (cm) Minimum taban alanı (cm 2 ) Gruptaki her ilave hayvan için minimum alanı (cm 2 ) Minimum bölme yüksekliği (**)(cm) 30 a kadar ile 40 arası ile 50 arası ile 75 arası in üzeri (*) Burundan dışkılama deliğine kadar ölçülmüştür. (**) Kara bölümü yüzeyinden yapay ortamın üstünün iç kısmına kadar ölçülmüştür, ayrıca, bölmelerin yüksekliği iç tasarıma uyarlanır. Balık 11.1 Su kaynağı ve kalitesi Her zaman uygun kalitede yeterli su kaynağı sağlanacaktır. Geri dolaşımlı sistemlerdeki su akışı veya tanklardaki filtreleme, su kalitesi parametrelerinin kabul edilebilir düzeyde gerçekleşmesini sağlamak için yeterli olacaktır. Su kaynağı, gereken durumlarda, balık için zararlı maddeleri uzaklaştırmak için VETERİNER HALK SAĞLIĞI DERNEĞİ 84

90 DENEYSEL VE DİĞER BİLİMSEL AMAÇLAR İÇİN KULLANILAN HAYVANLARIN REFAH VE KORUNMASINA DAİR YÖNETMELİK filtrelenecek veya muameleye tabi tutulur. Su kalitesi parametreleri, her zaman, belli bir türün normal faaliyetlerini ve fizyolojisini sürdürebilmesi için kabul edilebilir aralıkta olur. Su akışı, balığın düzgün yüzmesine ve normal davranmasına imkân verecek uygunlukta olur. Balığa, iklime alışması ve su kalitesi şartlarındaki değişikliğe uyum sağlaması için yeter süre tanınır Oksijen, azot bileşikleri, ph ve tuzluluk Oksijen konsantrasyonu, balık türleri için uygun olacaktır. Gerektiği durumlarda, tank suyunun ek olarak havalandırılması sağlanır. Azot bileşikleri konsantrasyonu düşük tutulur. ph düzeyi türlere uygun hâle getirilecek ve mümkün olduğu kadar istikrarlı tutulacaktır. Tuzluluk, balık türlerinin gereksinimlerine ve balığın yaşam evresine uygun hâle getirilir Sıcaklık, ışık ve gürültü Sıcaklık, ilgili balık türleri için optimal aralıkta tutulacak ve mümkün olduğu kadar istikrarlı halde muhafaza edilir. Sıcaklıktaki değişiklikler yavaş yavaş uygulanır. Balık, uygun aydınlatma aralıklarında tutulur. Gürültü düzeyi minimumda tutulacak ve uygun olması halinde, elektrik jeneratörleri ve filtrasyon sistemleri gibi gürültü ve titreşim yapan donanım, içinde balık bulunan tanklardan ayrı tutulur Stoklama yoğunluğu ve çevresel karmaşıklık Balık stoklama yoğunluğu, balığın çevre şartlarıyla, sağlık ve refahıyla ilgili toplam gereksinimine bağlı olacaktır. Balığın normal şekilde yüzmesi için, büyüklüğü, yaşı, sağlığı ve beslenme yöntemleri dikkate alarak, yeterli hacimde su bulundurulacaktır. Balık için, türün yaşam standardı aksini gerektirmedikçe, saklanma yerleri veya dip kumu vb.gibi uygun çevre zenginleştirmesi sağlanır Beslenme ve elle tutma Balık, kendisi için uygun hızda ve sıklıkta bir diyetle beslenir. Larva aşamasındaki balığın beslenmesi için, canlıdan yapay diyete geçerken, özel dikkat gösterilecektir. Balığı elle tutma minimum düzeyde tutulur. Ek-2 SICAKLIK VE NİSPİ NEM 1.Tesisin ısıtma ve nem sistemleri, farklı hayvan türlerinin farklı sıcaklık ve nem ihtiyaçlarını karşılayabilecek yeterlilikte ve her odanın sıcaklığı ve nemi ayrı olarak kontrol edilir ve ayarlanabilmeye imkân verir. 2.Isıtma ve nem sistemleri gürültüsüz çalışmalıdır. Oda sıcaklıkları ve nem oranları, oda düzeyinde günlük olarak kontrol edilir. 3. Hayvan türlerinden oda ve kafeslerde serbest olarak bulunan yetişkin hayvanlar için ideal sıcaklık ve nispi nem değerleri aşağıda verilmiştir. Yeni doğan, genç, immunsuprese, diğer genetik ve mikrobiyolojik yönden tanımlanmış hayvanlar için hayvanın ihtiyacına uygun sıcaklık sağlanır. 4. Katı zeminli muhafazalarda tavşan grupları arasındaki yerel sıcaklıklar, oda sıcaklığından 6 C kadar daha yüksek olabilir. 85 VETERİNER HALK SAĞLIĞI DERNEĞİ

91 DENEYSEL VE DİĞER BİLİMSEL AMAÇLAR İÇİN KULLANILAN HAYVANLARIN REFAH VE KORUNMASINA DAİR YÖNETMELİK Hayvan türleri için ideal sıcaklık ve nispi nem değerleri Tür İdeal Oda/Kafes Sıcaklığı ( C) Nispi Nem (%) Gerbil Fare Hamster Sıçan Kobay Tavşan Min. 45 Kedi Köpek Feretler Marmosetgiller ve tamarinler Resus Maymunu, Kısa Kuyruklu Makaklar ve Vervetler Uzun Kuyruklu Makaklar Babunlar VETERİNER HALK SAĞLIĞI DERNEĞİ 86

92 DENEYSEL VE DİĞER BİLİMSEL AMAÇLAR İÇİN KULLANILAN HAYVANLARIN REFAH VE KORUNMASINA DAİR YÖNETMELİK Ek-3 BEYANNAME 1-Kurulacak kuruluşun; a) Sahibinin adı ve soyadı* : b) Ticari adı* : c) Açık adresi : d) Telefon numarası : e) Faks numarası : f) Ada, pafta ve parsel numarası : 2-Faaliyet alanı a) Tedarikçi Kuruluş : (Hangi hayvanların tedarik edileceği?) b) Üretici Kuruluş : (Hangi hayvanların üretileceği?) c) Kullanıcı Kuruluş : (Hangi hayvanların kullanılacağı?) d) Araştırmaya Yetkili Kuruluş : (Hangi hayvanların araştırılacağı?) 3-Kuruluşun faaliyet alanı ile ilgili açıklama raporu. 4-Kuruluşun yapımı için düşünülen başlama tarihi. *Kamu kurum ve kuruluşlarında kurumun adı ** Kamu kurum ve kuruluşlarında kurum yetkilisinin adı, soyadı ve unvanı Kuruluş Sahibinin** Adı ve Soyadı İmza 87 VETERİNER HALK SAĞLIĞI DERNEĞİ

93 DENEYSEL VE DİĞER BİLİMSEL AMAÇLAR İÇİN KULLANILAN HAYVANLARIN REFAH VE KORUNMASINA DAİR YÖNETMELİK Ek-4 YER SEÇİM RAPORU 1-Kurulacak kuruluşun a) Sahibinin adı ve soyadı* : b) Ticari adı* : c) Açık adresi : d) Telefon numarası : e) Faks numarası : f) Ada, pafta ve parsel numarası : g) Faaliyet alanı : 2-Kuruluşun yeri ve çevresinin halen ne amaçla kullanıldığı? 3-Yerin faaliyet alanına göre üretici ve/veya tedarikçi ve/veya kullanıcı kuruluş olarak faaliyetine uygun olup olmadığı? a) Üretim Uygundur Uygun değildir b) Tedarik Uygundur Uygun değildir c) Kullanım Uygundur Uygun değildir d) Araştırma Uygundur Uygun değildir 4- Yerin faaliyet alanına göre üretici ve/veya tedarikçi ve/veya kullanıcı kuruluş olarak kullanılmasına uygun değilse nedenleri? Enstitü Md. Yetkilisi Enstitü Md. Yetkilisi İl Md. Yetkilisi İlçe Md. Yetkilisi Uzman Veteriner Hekim Uzman Veteriner Hekim Veteriner Hekim Veteriner Hekim *Kamu kurum ve kuruluşlarında kurum/kuruluşun adı VETERİNER HALK SAĞLIĞI DERNEĞİ 88

94 DENEYSEL VE DİĞER BİLİMSEL AMAÇLAR İÇİN KULLANILAN HAYVANLARIN REFAH VE KORUNMASINA DAİR YÖNETMELİK 1-Kuruluş a) Sahibinin adı ve soyadı* : b) Ticari adı* : c) Açık adresi : d) Telefon numarası : e) Faks numarası : f) Ada, pafta ve parsel numarası : g) Faaliyet alanı; Üretilecek türler Kullanılacak türler Tedarik edilecek türler Araştırmaya yetki verilen türler AÇILMA RAPORU : : : : Ek-5 2-Kuruluş izni aşamasındaki planlarına göre uygun olarak yapıldı mı? a) Yapılmıştır b) Yapılmamıştır 3-Kuruluş ünitelerinde kullanılacak alet ve donanımların teknik özellik ve kapasiteleri uygun mu? a) Uygun b) Uygun değil 4-Kuruluşta çalışacak sorumlu yönetici, veteriner hekim ve diğer yetkili kişilerin sayısı yeterli mi? a) Yeterli b) Yetersiz 5-Kuruluş ünitelerinde kullanılacak alet, donanım ve bölümlerin teknik özellik ve kapasiteleri uygun mu? a) Uygun b) Uygun değil 7-Mahallinde yapılan inceleme sonucundaki tespit ve gözlemler: Kuruluş, faaliyet alanına göre üretici ve/veya tedarikçi ve/veya kullanıcı ve/veya araştırmaya yetkili kuruluş olarak faaliyetine uygun mu? a) Üretim Uygundur Uygun değildir b) Tedarik Uygundur Uygun değildir c) Kullanım Uygundur Uygun değildir d) Araştırma Uygundur Uygun değildir 8- Yerin faaliyet alanına göre üretici ve/veya tedarikçi ve/veya kullanıcı ve/veya araştırmaya yetkili kuruluş olarak kullanılmasına uygun değilse nedenleri? Enstitü Md. Yetkilisi Enstitü Md. Yetkilisi İl Md. Yetkilisi İlçe Md. Yetkilisi Uzman Veteriner Hekim Uzman Veteriner Hekim Veteriner Hekim Veteriner Hekim *Kamu kurum ve kuruluşlarında kurum/kuruluşun adı 89 VETERİNER HALK SAĞLIĞI DERNEĞİ

95 DENEYSEL VE DİĞER BİLİMSEL AMAÇLAR İÇİN KULLANILAN HAYVANLARIN REFAH VE KORUNMASINA DAİR YÖNETMELİK İZİNLİ KURULUŞLARDA ÜRETİLMESİ ZORUNLU TÜRLER Sıra No: Adı: Latince Tür Adı : 1 Fare Mus musculus 2 Sıçan Rattus norvegicus 3 Kobay Cavia pocellus 4 Suriye (altın) hamsteri Mesocricetus auratus 5 Çin hamsteri Cricetulus griseus 6 Moğolistan gerbili Meriones unguiculatus 7 Tavşan Oryctolagus curriculus 8 Köpek Canis familiaris 9 Kedi Felis catus 10 Kurbağa Xenopus (laevis, tropicalis), Rana (temporaria, pipiens) 11 Zebra balığı Danio rerio 12 İnsan-dışı primatların bütün türleri - Ek-6 İNSAN-DIŞI PRİMATLARIN BİLİMSEL AMAÇLAR İÇİN PROSEDÜRLERDE KULLANILABİLECEĞİ TARİHLER Tür Adı Latince Tür Adı Tarih Marmoset Callithrix jacchus 1/1/2013 tarihinden itibaren Cynomolgus maymunu Macaca fascicularis Bakanlığın süre uzatımı kararı almaması kaydıyla 1/1/2022 tarihinden itibaren. Rhesus maymunu Macaca mulatta Bakanlığın süre uzatımı kararı almaması kaydıyla 1/1/2022 tarihinden itibaren. İnsan-dışı primatların diğer türleri Bakanlığın süre uzatımı kararı almaması kaydıyla 1/1/2022 tarihinden itibaren. Ek-7 PROSEDÜRLERİN ŞİDDET SINIFLANDIRMASI Ek-8 Bir prosedürün şiddeti, tek bir hayvan tarafından prosedür sırasında yaşanması beklenen ağrı, eziyet, sıkıntı ve kalıcı hasar düzeyi ile belirlenir. Bölüm I: Şiddet kategorileri Düzelmez: Tamamen genel anestezi altında gerçekleştirilen ve hayvanın bilincinin açılmasının beklenmediği prosedürler düzelmez olarak sınıflandırılır. Hafif: Hayvanlar üzerinde uygulanan ve hayvanın kısa süreyle hafif ağrı, eziyet ve sıkıntı çekmesinin mümkün olduğu prosedürler ve hayvanların genel durumu ve afiyeti üzerinde önemli bir bozulmaya yol açmayan prosedürler hafif olarak sınıflandırılır. VETERİNER HALK SAĞLIĞI DERNEĞİ 90

96 DENEYSEL VE DİĞER BİLİMSEL AMAÇLAR İÇİN KULLANILAN HAYVANLARIN REFAH VE KORUNMASINA DAİR YÖNETMELİK Orta: Hayvanlar üzerinde uygulanan ve hayvanın kısa süreyle orta düzeyde ağrı, eziyet ve sıkıntı çekmesinin ya da uzun süreli hafif düzeyde ağrı, eziyet ve sıkıntı çekmesinin mümkün olduğu prosedürler veya hayvanların genel durumu ve afiyeti üzerinde orta derecede bozulmaya yol açan prosedürler orta olarak sınıflandırılır. Şiddetli: Hayvanlar üzerinde uygulanan ve hayvanın kısa süreyle şiddetli ağrı, eziyet ve sıkıntı çekmesinin ya da uzun süreli orta düzeyde ağrı, eziyet ve sıkıntı çekmesinin mümkün olduğu prosedürler veya hayvanların genel durumu ve afiyeti üzerinde şiddetli bozulmaya yol açan prosedürler şiddetli olarak sınıflandırılır. Bölüm II: Şiddet belirleme kriterleri Şiddet kategorisinin belirlenmesinde, belli bir prosedür sırasında bir hayvana müdahale veya manipülasyon dikkate alınır. Bu belirleme, tüm uygun iyileştirme teknikleri uygulandıktan sonra tek bir hayvan tarafından yaşanması muhtemel en şiddetli etkiye dayanılarak yapılır. Bir prosedürün şiddet kategorisi belirlenirken, prosedürün tipi ve diğer faktörlerde dikkate alınır. Bütün bu faktörler vaka bazında değerlendirilir. Prosedürle ilgili faktörler aşağıdakileri içerir: Manipülasyon türü ve elle tutma şekli, Prosedürün tüm unsurlarının yol açtığı ağrı, eziyet ve sıkıntı veya kalıcı hasarın türü, yoğunluğu, süresi, sıklığı ve kullanılan tekniklerin çeşitliliği, Bir prosedürde çekilen kümülatif ağrı, Barındırma, üretme ve bakım standartlarındaki kısıtlamalar da dahil, doğal davranış sergilemenin engellenmesi. Sadece prosedürün tipiyle ilgili temel faktörler her bir şiddet kategorisi için Bölüm III te sunulan örneklerde verilmiştir. Bazı prosedür tiplerine en uygun sınıflandırmanın hangisi olduğu bu parametreler dikkate alınarak belirlenir. Bununla birlikte, prosedürün şiddet sınıflandırmasında ve vaka bazında değerlendirilmesinde aşağıdaki ek faktörler de dikkate alınır. Türlerin tipi ve genotipi, Hayvanın gelişmişliği, yaşı ve cinsiyeti, Hayvanın prosedürle ilgili olarak eğitimi ya da alıştırılması, Hayvan tekrar kullanılacaksa, daha önceki prosedürlerde maruz kaldığı şiddet katagorisi, Barınma, üretme ve bakımın iyileştirilmesi dahil, ağrı, eziyet ve sıkıntıyı azaltmak veya ortadan kaldırmak için kullanılan yöntemler, Daha insani uygulama açısından yapılabilecek en son noktalar Bölüm III: Prosedürün tipiyle ilgili faktörler bazında her şiddet kategorisine atanan farklı prosedür tiplerinden örnekler: Hafif: Yalnızca öldürmek amacıyla uygulananlar dışındaki anestezi uygulaması; Tek dozun uygulandığı, toplam dolaşım hacminin %10 u veya daha az kan örneğinin alındığı ve maddenin herhangi bir belirgin ters etkiye neden olmasının beklenmediği farmakokinetik çalışma, Hayvanların uygun sakinleştirici veya anestezi etkisi altında invazif olmayan örneğin MR ile görüntü- 91 VETERİNER HALK SAĞLIĞI DERNEĞİ

97 DENEYSEL VE DİĞER BİLİMSEL AMAÇLAR İÇİN KULLANILAN HAYVANLARIN REFAH VE KORUNMASINA DAİR YÖNETMELİK lenmesi, ç) Yüzeysel prosedürler, örneğin kulak ve kuyruk biyopsileri, mini-pompa ve sinyal verici gibi transponderlerin cerrahi olmayan subkutan implantasyonu; Hayvanlarda sadece ufak rahatsızlıklara ya da normal faaliyet ve davranışlarda ufak sorunlara yol açan harici telemetri cihazlarının uygulanması, Hayvan üzerinde maddenin artık hafif etkiye sahip olduğu ve hacimlerin hayvanın büyüklüğü ve türü için uygun sınırlar dahilinde bulunduğu subkutan, intramüsküler, intraperitonel yollarla, lastik sonda ile besleme ve intravenöz olarak yüzeysel kan damarları yoluyla uygulama, Belirgin olumsuz klinik etki oluşturmayan tümör veya örneğin, küçük, subkutan, invazif olmayan nodüller gibi spontan tümör indüksiyonu, Fenotipte hafif etkilerle sonuçlanması beklenen genetiği değiştirilmiş hayvanların üretilmesi, ğ) Hayvanın yem ihtiyacını tam olarak karşılamayan ve çalışmanın zaman süreci içinde hafif klinik anormalliğe yol açması beklenen modifiye diyetlerle beslenmesi, Metabolik kafeste 24 saat ve daha kısa süreli tutulması, Sosyal ortamda yaşayan hatlardan olan fare ve sıçanların kısa süreli olarak tek başlarına kafese kapatılmalarını ve sosyal partnerlerden kısa süreli olarak ayrı kalmalarını içeren çalışmalar, Hayvanların zararlı uyarıcılara maruz bırakıldığı, kısa süreyle ağrı, eziyet ve sıkıntı veren işlem sonrası hayvanların bu durumdan kurtulabileceği modeller. Aşağıdaki örneklerin tamamı veya birkaçından oluşan kombinasyonu hafif olarak sınıflandırılır. İnvazif olmayan önlemler ve minimal kısıtlamayla vücut kompozisyonunun değerlendirilmesi, Alışkın hayvanlarda minimal veya hiç kısıtlama oluturmayan EKG nin invazif olmayan tekniklerle izlenmesi, Sosyal olarak uyum sağlamış hayvanlarda bozukluğa yol açması beklenmeyen ve normal faaliyet ve davranışa engel olmayan harici telemetri cihazları uygulaması, Klinik olarak belirlenebilir olumsuz fenotip oluşturması beklenmeyen genetiği değiştirilmiş hayvanların üretilmesi, Sindirilen besinlerin geçişini izlemek için diyete, vucuda zararsız olan inert markerler katmak, Yetişkin sıçanlara 24 saatten az bir süreyle yem verilmemesi, Saha testi uygulaması. Orta: Orta derecede klinik etki yaratan test maddelerinin sık sık uygulanması ve bilinci açık bir hayvandan birkaç gün içinde hacim ilavesi yapılmaksızın kan örneklerinin alınması, Ölümcül olmayan son-noktalarla akut doz belirleme çalışmaları, kronik toksisite testleri, Genel anestezi ve uygun analjeziklerin etkisi altında yapılan ameliyatla bağlantılı örneğin torakotomi, kranyotomi, laparotomi, orkidektomi, lenfadenektomi, tiroidektomi, efektif stabilizasyonla ortopedik cerrahi ve yara yönetimi, reddin etkin yönetimiyle organ nakli, cerrahi kateter implantasyonu veya telemetri trasmiterleri, mini pompa gibi biomedikal cihaz takma gibi ameliyat sonrası ağrı, sıkıntı ve genel durumda bozulma, ç) Orta düzeyde ağrı ve sıkıntıya yol açması veya normal davranışı engellemesi beklenen tümör veya spontan tümör indüksiyonu modelleri, Ters etkileri hafif veya orta şiddette ve 5 gün veya daha kısa süreli olan subletal dozda ya da bağışıklık sisteminin rekonstitüsyonu olmasa ölümcül olabilecek dozda ışın veya kemoterapi, Orta derecede etkilenmiş fenotiple sonuçlanması beklenen genetiği değiştirilmiş hayvanların üretilmesi, Cerrahi prosedürlerle genetiği değiştirilmiş hayvan oluşturulması; Orta derecede hareket kısıtlaması yaratan metabolik kafeslerde hayvanların 5 güne kadar tutulması, ğ) Hayvanın yem ihtiyacını tam olarak karşılamayan ve çalışmanın zaman süreci içinde orta klinik anormalliğe yol açması beklenen modifiye diyetlerle beslenmesini içeren çalışmalar, VETERİNER HALK SAĞLIĞI DERNEĞİ 92

98 DENEYSEL VE DİĞER BİLİMSEL AMAÇLAR İÇİN KULLANILAN HAYVANLARIN REFAH VE KORUNMASINA DAİR YÖNETMELİK Yetişkin sıçanlara 48 saat süreyle yem verilmemesi, Hayvanın kaçamayacağı veya kaçma dürtüsünü engelleyemeyeceği durumlarda orta derecede sıkıntı oluşturması beklenen kaçma ve kaçınma reaksiyonlarını hatırlatmak. Şiddetli Ölümün son-nokta olduğu veya ölümlerin beklendiği ve şiddetli patofizyolojik durumların tetiklendiği örneğin OECD test kılavuzunda tanımlanan tek doz akut toksisite testleri gibi testler, Başarısız olma durumunda şiddetli ağrı, eziyet ve sıkıntıya yol açabilecek örneğin kardiyak yardımcı cihazları gibi cihaz testleri, İlerleyen hastalığın ölüme yol açtığı, uzun süreli orta şiddette ağrı, eziyet ve sıkıntıyla bağlantılı, hayvanın durumunda kalıcı hasarlarla karakterize olan aşı potens testleri, ç) Letal dozda ve bağışıklık sisteminin rekonstitüsyonu ya da graft versus host hastalığı oluşumuyla rekonstitüsyon olmadan ışın veya kemoterapi, Uzun süreli orta şiddette ağrı, eziyet ve sıkıntıyla bağlantılı olarak ilerleyerek ölümcül hastalığa yol açması beklenen örneğin kaşeksiye yol açan tümörler, invazif kemik tümörleri, metastaz yayılımıyla sonuçlanan tümörler ve ülserleşmesine izin verilen tümörler gibi tümör veya spontan tümör indüksiyon modelleri, Orta ve şiddetli düzeydeki ameliyat sonrasında ağrı, eziyet, sıkıntı veya hayvanın genel durumunda ciddi ve kalıcı bozulmayla sonuçlanması beklenen, genel anestezi etkisi altında yapılan ameliyatlar ve diğer müdahaleler ile stabil olmayan kırıkların oluşturulması, yeterli analjezik olmadan torakotomi ya da mültipl organ bozukluğu oluşturmak için yapılan travma, Organ reddinin şiddetli sıkıntı veya hayvannın genel durumunda bozukluğa yol açması muhtemel yabancı organ nakli gibi organ nakilleri, Genel durumda şiddetli ve kalıcı bozukluklar yaşaması beklenen ve genetik bozukluğu olan Huntington hastalığı, müsküler distrofi, kronik nükseden nörit modeller gibi hayvanların üretilmesi, ğ) Şiddetli derecede hareket kısıtlaması oluşturan metabolik kafeslerin uzun süreyle kullanımı, Edinilmiş çaresizlik oluşturma gibi zaruri elektroşok uygulamaları, ı) Köpek ve insan-dışı primatlar gibi sosyal türlerin uzun süreli tam izolasyonu, Sıçanlarda gastrik ülser veya kardiyak yetmezliğe yol açan hareketsizlik stresi, Hayvanın aşırı yorgunluk sonucu ölümüne neden olabilecek kadar zorunlu yüzme veya egzersiz testlerine tabi tutulması. Ek-9 HAYVANLARI ÖLDÜRME YÖNTEMLERİ Aksini gerektiren bilimsel bir gerekçe olmadıkça hayvanları öldürme sürecinde, aşağıdaki tabloda verilen yöntemler uygulanır. a) Bilinci yerinde olmayan hayvanlarda, ölümden önce bilincin yerine gelmemesi sağlanır. b) Tarımsal araştırmalarda kullanılan hayvanlarda, projenin amacı hayvanların ticari çiftlik hayvanlarıyla benzer koşullarda bulundurulmasını gerektiriyorsa, bu hayvanlar öldürme anında çiftlik hayvanlarının korunması ve kesimiyle ilgili ulusal mevzuata uygun olarak öldürülebilir. Hayvanların öldürülmesi aşağıdaki yöntemlerden biriyle tamamlanır: Dolaşımın daimi olarak durduğunun teyidi; Beyin ölümü; Boyun dislokasyonu; ç) Kan kaybı ya da exsanguination; Rigor mortisin başladığının teyidi. 93 VETERİNER HALK SAĞLIĞI DERNEĞİ

99 İnsan-dışı primatlar Büyük memeliler Kedi, köpek, dağ gelinciği ve tilkiler Tavşanlar Kemirgen Kanatlılar Sürüngen Amfibi Balık DENEYSEL VE DİĞER BİLİMSEL AMAÇLAR İÇİN KULLANILAN HAYVANLARIN REFAH VE KORUNMASINA DAİR YÖNETMELİK Tablo Hayvanlar yöntemler/açıklamalar Anestezi Doz aşımı (1) (1) (1) (1) (1) (1) (1) (1) (1) Şok tabancası - - (2) Karbon dioksit (3) Boyun dislokasyonu (4) (5) (6) Beyin sarsıntısı/başa darbe (7) (8) (9) (10) - - Başın kesilmesi (11) (12) Elektroşok (13) (13) - (13) - (13) (13) (13) - İnert gazlar (Ar, N 2 ) (14) - Uygun tüfek, tabanca ve mühimmatla vurmak - - (15) (16) (15) - Uygulama şartları 1. Gerekli durumda, önceden sakinleştirici vererek kullanılır. 2. Yalnızca büyük sürüngenlerde kullanılır. 3. Yalnızca yeni doğan evresinden sonraki gradual-fill evresindeki kemirgenlerde kullanılacak olup fetüs ve yeni doğanlarda kullanılmaz 4. Yalnızca 1 kg ın altındaki kanatlılarda kullanılır. 250 gr ın üstündeki kanatlılara sakinleştirici verilir. 5. Yalnızca 1 kg ın altındaki kemirgenlerde kullanılır. 150 gr ın üstündeki kemirgenlere sakinleştirici verilir. 6. Yalnızca 1 kg ın altındaki tavşanlarda kullanılır. 150 gr ın üstündeki tavşanlara sakinleştirici verilir. 7. Yalnızca 5 kg ın altındaki kanatlılarda kullanılır. 8. Yalnızca 1 kg ın altındaki kemirgenlerde kullanılır. 9. Yalnızca 1 kg ın altındaki tavşanlarda kullanılır. 10. Yalnızca yeni doğanlarda kullanılır. 11. Yalnızca 250 gr ın altındaki kanatlılarda kullanılır. 12. Yalnızca diğer yöntemler mümkün olmadığında kullanılır. 13. Özel ekipmanıyla uygulanır. 14. Yalnızca domuzlarda kullanılır. 15. Yalnızca deneyimli keskin nişancılar tarafından saha şartlarında kullanılır. 16. Yalnızca deneyimli keskin nişancılar tarafından saha şartlarında, başka yöntemler mümkün olmadığında, kullanılır. VETERİNER HALK SAĞLIĞI DERNEĞİ 94

100 DENEYSEL VE DİĞER BİLİMSEL AMAÇLAR İÇİN KULLANILAN HAYVANLARIN REFAH VE KORUNMASINA DAİR YÖNETMELİK Ek-10 HAYVANI PROSEDÜRLERDE KULLANACAKLARIN ASGARİ EĞİTİM STANDARDI Hayvanı prosedürlerde kullanacak kişilerin aşağıdaki asgari eğitimi almış olmaları şattır: 1 Hayvanların üretimi, sevk ve idaresi, bakımı ve bilimsel amaçlarla kullanımı hakkındaki ulusal mevzuat. 2 İnsan-hayvan ilişkileri, hayvanların bilimsel amaçlarla kullanımı konusundaki tartışmalar ve hayatın önemi hususunda etik ilkeler. 3 Türlere özgü biyoloji, anatomi, fizyolojik özellikler, üreme, genetik bilimi ve genetik değişimle ilgili temel bilgiler 4 Hayvan davranışı, barındırma ve zenginleştirme. 5 Uygun olduğu hallerde, elle tutma ve prosedürlerle ilgili türlere özgün yöntemler. 6 Hayvan sağlığı yönetimi ve hijyen. 7 En çok bilinen laboratuvar hayvanı türlerinin türlere özgün çektiği ağrı, eziyet ve sıkıntının tanınması. 8 Anestezi, ağrı giderici yöntemler ve öldürme. 9 İnsani son noktaların kullanımı. 10 Alternatif metot, azaltma ve iyileştirmenin gerekleri. 11 Prosedür ve projelerin hayvanlar için uygun olan yere göre tasarlanması. 95 VETERİNER HALK SAĞLIĞI DERNEĞİ

101 DENEYSEL VE DİĞER BİLİMSEL AMAÇLAR İÇİN KULLANILAN HAYVANLARIN REFAH VE KORUNMASINA DAİR YÖNETMELİK Kuruluş Adı : Yılı : Tür / Irk Adı (1) TOPLAM ÜRETİCİ VE/VEYA ARAŞTIRMAYA YETKİLİ KURULUŞ YILLIK FAALİYET RAPORU Bir Önceki Yıldan Devreden Üretilen (Doğan) Yavru Tedarikçiden Alınan(2) Hayvan Sayısı Prosedür İçin Verilen(3) Tedarikçiye Verilen- Satılan (1) Farklı ırklar üretiliyor ise ayrı ayrı listeye yazılır. (2) Kaç tanesi hangi kuruluştan satın alındı ise ayrı ayrı listeye yazılacak. Kendi tedarik birimlerinden alanlar "Tedarik Birimimizden Alındı" ifadesini konur. 3- Hem üretici veya araştırmaya yetkili kuruluşlar hem de kullanıcı olarak faaliyet gösteren kuruluşlar üretim veya araştırmaya yetkili birimlerinden doğrudan kullanım birimlerine hayvan verebilirler. Ölen Ek-11 Gelecek Yıla Devreden VETERİNER HALK SAĞLIĞI DERNEĞİ 96

102 Kuruluş Adı : Yılı : Tür / Irk Adı (1) TOPLAM Satın Alınan Kuruluş Adı (2) TEDARİKÇİ KURULUŞ FAALİYET RAPORU Satın Alınan Hayvan Sayısı Satılan Kuruluş Adı (3) Satılan Hayvan Sayısı Ölen Hayvan Sayısı 1-Farklı ırklar alınıp satılıyorsa ayrı ayrı listeye yazılır. 2-Kaç tanesi hangi kuruluştan satın alındı ise ayrı ayrı listeye yazılır 3-Kaç tanesi hangi kuruluşa satıldı ise ayrı ayrı listeye yazılacak. Kendi üretim birimlerine verildi ise bu haneye Üretim Birimimize Verildi" ifadesi konulur. 4-Yıl içerisinde alındığı halde satışı yapılmamış ya da kendi üretim birimlerinde üretime alınmamış hayvanların sayısı bu bölüme yazılır Ek-12 Gelecek Yıla Devreden Hayvan Sayısı(4) DENEYSEL VE DİĞER BİLİMSEL AMAÇLAR İÇİN KULLANILAN HAYVANLARIN REFAH VE KORUNMASINA DAİR YÖNETMELİK 97 VETERİNER HALK SAĞLIĞI DERNEĞİ

103 Kuruluş Adı : Yılı : Tür / Irk Adı (1) TOPLAM Satın Alınan Kuruluş Adı (2) 1-Farklı ırklar alınıp satılıyorsa ayrı ayrı listeye yazılır. 2-Kaç tanesi hangi kuruluştan satın alındı ise ayrı ayrı listeye yazılır. 3-Sadece çiftlik hayvanı için geçerlidir. KULLANICI KURULUŞ FAALİYET RAPORU Satın Alınan Hayvan Sayısı Serbest Bırakılan veya Aile Yanına Verilen Hayvan Sayısı Tarihi Çiftliğe İade Edilen veya Kesime Sevk Edilen Hayvan Sayısı(3) Ölen Hayvan Sayısı Ek-13 Gelecek Yıla Devreden Hayvan Sayısı DENEYSEL VE DİĞER BİLİMSEL AMAÇLAR İÇİN KULLANILAN HAYVANLARIN REFAH VE KORUNMASINA DAİR YÖNETMELİK VETERİNER HALK SAĞLIĞI DERNEĞİ 98

104 DENEYSEL VE DİĞER BİLİMSEL AMAÇLAR İÇİN KULLANILAN HAYVANLARIN REFAH VE KORUNMASINA DAİR YÖNETMELİK Ek-14 İŞARETLEME VE KİMLİKLENDİRME 1- Kuruluş bünyesinde üretilen, kullanılan ve tedarikçiler tarafından hayvanlar için uygulanacak işaretleme ve kimliklendirme yöntemleri aşağıda belirtilmiştir. a) Hayvanlarının barındırıldığı kafeslerin üzerinde hayvanının tanıtım kartları olmalıdır. Bu tanıtım kartında yer alması gereken bilgiler; Üretici/ Araştırmaya Yetkili/Tedarikçi Kuruluş Tanıtım Kartı Bilgileri Kafes numarası Hayvanının türü ve ırkı Kafesteki veya bölümdeki hayvanı sayısı Cinsiyetlere göre sayıları Doğum tarihleri Varsa beslenme ve koruyucu uygulamalar Kullanıcı Kuruluştaki Tanıtım Kartı Bilgileri Kafes numarası Hayvanının türü ve ırkı Kafeste veya bölümdeki hayvanı sayısı Cinsiyetlere göre sayıları Doğum tarihleri Varsa beslenme ve koruyucu uygulamalar Prosedürde kullanılmaya başlama tarihi Prosedürün planlanan bitiş tarihi b) Hayvanların işaretlenmesinde aşağıdaki tabloda verilen yöntemlerden biri kullanılır. Gerektiğinde Bakanlık işaretleme ve kimliklendirme konusunda aşağıda belirtilen yöntemlerden birisinin uygulanması konusunda sınırlandırma getirebilir. Kurbağa Tür adı İşaretleme Yöntemi Uygulama Yeri Kaplumbağa Balıklar Gelincik Tavuk Kuşlar türler) Güvercin (tüm Boncuk Doğal işaretler Mikroçip Törpü Mikroçip Doğal işaretler Etiketler İzolasyon Boya Mikroçip Kanat bantları Kanat etiketleri Ayak bantları Ayak halkaları Mikroçip Ayak bandı Ayak halkası Kanat halkası Mikroçip Ayak bandı Kanat halkası Ayak halkası Mikroçip 99 VETERİNER HALK SAĞLIĞI DERNEĞİ Dorsal kese üzerindeki deri Ayaklardaki perdeler Kartlara Kodlanmış bir şekilde kabuk üzerine Kartlar Dorsal/ventral yüzgeç, kuyruk Ayrı bölmeler Kürk üzeri Kulağın iç yüzü Kulaklar Vücuda yakın kanat çevresi Kanatların ön ucu Ayak çevresi Ayak çevresi Göğüs kasına Ayak çevresi Ayak çevresi Kanatların ön ucu Göğüs kasına Ayak çevresi Kanatların ön ucu Ayak çevresi Göğüs kasına

105 Ördek Kaz Kuğu Fare Sıçan Hamster Kobay Tavşan Kedi Köpek İnsan dışı primat Koyun-Keçi Domuz Sığır At DENEYSEL VE DİĞER BİLİMSEL AMAÇLAR İÇİN KULLANILAN HAYVANLARIN REFAH VE KORUNMASINA DAİR YÖNETMELİK Kanat etiketleri Ayak bantları Ayak halkaları Mikroçip Kanat etiketleri Ayak bantları Ayak halkaları Mikroçip Ördek ile aynı Mikroçip Boya Kodlanmış kulak küpesi Mikroçip Boya Kodlanmış kulak küpesi Mikroçip Kodlanmış kulak etiketi Mikroçip Boya Kodlanmış kulak küpesi Doğal işaretler Mikroçip Boya Kulak küpesi Ayak bantları Mikroçip Tasma Boyun bandı Mikroçip Tasma Mikroçip Mikroçip Kulak küpesi Tasma Mikroçip Kulak küpesi Mikroçip Tasma Doğal işaretler Dağlama Kulak küpesi Mikroçip Sığır ile aynı Ayak dağlama Mikroçip Tavuk ile aynı Tavuk ile aynı Tavuk ile aynı Ayak parmağı arasındaki perde Tavuk ile aynı Tavuk ile aynı Tavuk ile aynı Ayak parmağı arasındaki perde Ördek ile aynı Kürk üzeri Kulağın başa yakın bölgesi Scapula nın hemen üzerine deri altı Kürk üzeri Kulağın başa yakın bölgesi Scapula nın hemen üzerine deri altı Kulağın başa yakın bölümü Kürk üzeri Kulağın başa yakın bölgesi Kulağın başa yakın bölgesi Kulaklara, kartlara Kürk üzeri Kulağın başa yakın olan bölümü Arka ayaklar Kulağın iç yüzü Boyun çevresi Boyun çevresi Boyun çevresi, Kulağın iç kısmı ya da kalça Klavikulanın altı, alın bölgesi, dudaklar, kalçanın iç bölümü, bel ve boyun çevresi Kulağın iç yüzeyi Kulak Kulağın başa yakın olan bölümü Boyun çevresi Kulağın iç yüzü Kulağın başa yakın bölümü Kulak Boyun çevresi Kartlara Omuz ve kalçanın her iki yanına Kulağın başa yakın bölgesine Sığır ile aynı Dizin hemen üzeri VETERİNER HALK SAĞLIĞI DERNEĞİ 100

106 FİRMA REKLAMI YERLEŞTİRİLECEK

107