BATMAN-SİİRT SERBEST MUHASEBECİ MALİ MÜŞAVİRLER BÖLGE ODASI EĞİTİM PROJESİ MÜFREDATI. Yazarlar

Transkript

1 BATMAN-SİİRT SERBEST MUHASEBECİ MALİ MÜŞAVİRLER BÖLGE ODASI EĞİTİM PROJESİ MÜFREDATI Yazarlar Mucip YETMEN Mehmet Cevat KEREM Lokman EREN

2 Bu yayın Avrupa Birliği ve Türkiye Cumhuriyeti'nin mali katkısıyla hazırlanmıştır. Bu yayının içeriğinden yalnızca Batman-Siirt Serbest Muhasebeci Mali Müşavirler Bölge Odası sorumludur ve bu içerik hiçbir şekilde Avrupa Birliği ve Türkiye Cumhuriyeti'nin görüş ve tutumunu yansıtmamaktadır. Yayın Bilgileri ISBN : Yazarlar : Mucip YETMEN - Mehmet Cevat KEREM - Lokman EREN Eserin adı : Bilgisayarlı Muhasebe Eğitimi İle Batman'da Genç İstihdamın Artırılması Projesi Baskı ve Dizgi Bilgileri Baskı ve tasarım : Medya Basım ve Matbaacılık Hizmetleri Bahçelievler Mah Sok. No:4 / BATMAN Baskı tarihi : 2011

3 ÖNSÖZ Bu projede emeği geçen her kese şükranlarımı sunarım. Özellikle bu projenin eğitim safhasında yer alan, eğitmen kadromuz; Servet KURT, Mucip YETMEN, Cevat KEREM, Lokman EREN'e bu yorucu ve emek harcanan eserin ortaya çıkarılmasına yardımcı oldukları için, şahsım ve odam adına şükranlarımı sunarım. Muhasebe mesleği, hem çok yorucu hem de çok eğlenceli bir meslektir. Muhasebecilik yalnız gelir giderlerin kaydedilerek, raporlara dönüştürüldüğü bir meslek, olarak görülmemesi, gerektiğine inanan biriyim. Bu yüzden iyi bir eğitim kitabı ve iyi bir eğitimci, bu mesleğe giren birini hem mesleki açıdan, hem de bu mesleğin felsefesi açısından iyi bir eğitim vererek, genç meslektaşlarımızı bu doğrultuda eğiteceklerine inancım tamdır. Muhasebe mesleğinin felsefesi, yine muhasebenin temel ilkelerinde mevcuttur. Biz bir yandan muhasebe mesleğini ve ilkelerini öğrenirken bir yandan da bu ilkeleri hayat felsefesi haline getirmemiz gerekiyor! Eskiden mesleğin ilkelerini oluşturan AHİLİK ocakları vardı bu ocakların temel felsefesine bakılırsa, muhasebe mesleğinin ilkeleri ve temel kurallarının birçoğunu içermektedir. Muhasebenin temel ilkeleri olan 12 ilkenin muhasebe mesleğinin özünü oluşturduğu, genel kabul görmüş ilkeler olarak, sayılmaktadır. Bu 12 ilkeyi iyi anlamak ve doğru kavramak gerekir. Bu temel ilkeler iyi kavrandığı ve bu ilkeler uygulandığı sürece bir meslek mensubu, hayatı boyunca, şeffaf ve tutarlı, ilkeli ve hesap verilebilirlik, sosyal sorumluluk gibi ilkelere sahip olacağı açıktır. Bu yüzden bu ders kitabını muhasebe mesleğinin, temel ilkeleri öğrenilince, aynı zamanda bu ilkelere bağlı meslek mensubunun yetiştirilmesine yardımcı olacağı kanaatindeyim. Bu ilkelere bağlı, mesleğinde yeterince donanıma ve meslek etiğine bağlı eğitmenler tarafından hazırlanan bu kitabın eğitim yönünün yanında, felsefi ilkelerle, tamamlanacak meslek mensubunu yetiştirilmesinde çok yararlı bir eser olacağına inanıyorum. Bu eğitim deneyiminin yanı sıra, meslek felsefesini, hayat felsefesi haline getirmiş bu eğitmenlerin, yeni: şeffaf, güvenli, dürüst ve sosyal bir meslek gurubu yetiştirecek, bilgi ve birikime sahip olduklarına inanıyorum. Genel muhasebenin temel taşları ve sonuç tablosu olan T hesapları ve hayatı T felsefesi olarak görecek kursiyerler, hayata bu eserle hep T olarak bakacak ve terazi anlamına gelen T hesapları ile mesleğin yanı sıra, hayatın her alanında, dengeli ve tutarlı bir yaşam sürdürmelerine yardımcı olacağına inanıyorum. Bu yüzden bu eserin ve bu eseri hazırlayan ekibin, kursiyerlerimize faydalı bir dönem geçireceklerine güvenim tamdır. Bu eserimizin meslek camiamıza hayırlı olmasını diliyor. Tüm kursiyerlerimize, hayat boyu başarılar diliyorum. Yayın ekibini, böyle bir eseri hazırladıkları için tekrar kutluyorum. 15/12/2010 Mehmet Şah AYAZ Proje Koordinatörü

4 BATMAN-SİİRT SERBEST MUHASEBECİ MALİ MÜŞAVİRLER BÖLGE ODASI EĞİTİM PROJESİ MÜFREDATI SUNUŞ Çağımızın büyük şirketlerinin ortakları ve idarecileri farklı kişilerdir. Ekonomik büyüme, beraberinde profesyonel yönetim tarzını zorunlu kılmaktadır. Örnek olarak Türkiye'deki markalaşmış firmaların işleyiş sistemleri, abartısız olarak birçok devletin işleyiş mekanizmasından daha ileridir. İletişim ve teknolojinin baş döndürücü hızıyla yarışmak için gelişmiş yönetim tekniklerini kullanmaktan başka alternatif bulunmamaktadır. Büyüyen ekonomik yapılarıyla firmaları ayakta tutup korumanın ve büyütmenin, egemen söylemiyle sürdürülebilir hale getirmek için iş bölümü yapmak kaçınılmazdır. Piyasada çetin rekabet koşullarının olması kar marjının maksimizasyonunu güçleştirmekte ve bazen işletmelerin çöküşüyle de sonuçlanmaktadır. İşletmeler için önemli olan bir diğer husus da verimliliktir. Bu nedenle birçok işletmenin insan kaynakları ve araştırma geliştirme birimleri mevcuttur. Profesyonel yöneticiler bu karmaşık ve zor süreçleri yönetebilmek için hem kendi firmalarının hem de piyasadaki firmaların muhasebe raporlarını değerlendirmek zorundadırlar. Bu bakımdan muhasebe; ekonomik değişimlere göre kendini yenilemek ve geliştirmek durumundadır. Böylece işletmelerin kendi rotalarını daha doğru tespit etme imkanı sağlamak için temel referans, muhasebe birimi olacaktır. İşletmelerin rekabet edebilme gücüne kavuşabilmek için piyasadaki değişim öngörülerini doğru okumaları çok önemlidir. Batman-Siirt Serbest Muhasebeci Mali Müşavirler Bölge Odası, bu ilkeye paralel olarak profesyonel yönetim tarzının gereği olan projeli çalışma tekniğinin sağlayacağı faydaları dikkate alarak bu çalışmayı hazırlamıştır. Faydalı olması inancı ve güveniyle. EĞİTİM PROJESİ EKİBİ

5 İÇİNDEKİLER 1- Muhasebeye Giriş Temel Mali Tablolar Hesaplar Muhasebe Kayıt ve Belgeler Muhasebede Mali Yükümlülükler KDV ve Muhtasar Beyannameleri Ücret Bordrosunun Hazırlanması ve Tahakkuku

6 1.Bölüm : MUHASEBEYE GİRİŞ-TEMEL MALİ TABLOLAR İŞLETME VE MUHASEBE İnsanların ihtiyaçları çoktur. Bu ihtiyaçların giderilmesi için çeşitli mal ve hizmet gereklidir. İnsanların ihtiyaçları olan mal ve hizmetleri meydana getirmek, üretmek, satmak amacıyla işletme adını verdiğimiz iktisadi birimler kurulur. Faaliyetlere başlayan bir işletmede sürekli mali hareketler olur. Bütün bu mali hareketlerin işletme sahipleri, işletmeyi yönetenler ve başka ilgililer tarafından izlenmesi ve sonucunun ne olduğunun bilinmesi gerekir. Bunun yolu da mali hareketlere ait bilginin oluşturulmasıdır. Bunu sağlayacak araç ise muhasebedir. İŞLETME Binlerce sayıdaki mal ve hizmeti insanın kendisinin meydana getirmesi, üretmesi, yapması, hazır etmesi olanaksızdır. Çok sayıdaki mal ve hizmetler toplumdaki değişik kişiler ve kuruluşlar tarafından meydana getirilir, üretilir ve satılır. Böylece insanlar, başkalarının meydana getirerek sunduğu mal ve hizmetleri kullanarak ihtiyaçlarını giderirler. İŞLETME, insanların ihtiyaçlarını karşılamak amacı ile para, araç-gereç, malzeme, hammadde personel gibi faktörleri bilinçli ve sistemli bir şekilde biraraya getirerek ve bir takım faaliyetlerde bulunarak mal ve hizmet üreten iktisadi varlık veya iktisadi birim şeklinde ifade edilir. Diğer bir ifadeyle İŞLETME; çevreden, başkalarından bilgi, para, işgücü, makine, araç-gereç, hammadde, malzeme gibi unsurları alarak bunları değişim süreci adını verdiğimiz bir takım faaliyetler (süreçleme işlemleri) sonunda mal ve/veya hizmetlere dönüştüren bir sistemdir. Çevremizde bulunan bakkal, konfeksiyon mağazası, buzdolabı, çamaşır makinesi satan mağaza veya bunları imal eden fabrika, otobüs firması, bir otel, lokanta, matbaa birer işletmedir. Ortaklar, kredi verenler, devlet, işçi-işveren sendikaları, müşteriler, satıcılar, rakipler ve halkın oluşturduğu çevrede (ortamda) iktisadi birim olarak yer almaktadır. Genel olarak; kar, işletmenin devamlılığı, topluma hizmet, müşteri ilişkilerinin üst düzeyde devamı, çalışanların güvenliği gibi amaçları bulunan işletme, para, işgücü, bilgi, hammadde gibi girdileri çevreden alarak, bunları, bir takım faaliyetler (yönetim, bilgi ve faaliyet sistemleri) sonucunda mal ve hizmete dönüştürerek çevreye vermektedir. İşletmelerin amaçları birbirleriyle ilgili ve birbirini tamamlayıcı özelliğe sahiptir. Amaçlardan birinin benimsenmesi, diğerlerine dikkat edilmemesi söz konusu değildir. Amaçlarda öncelik sırası, işletme yönetimine ve ekonominin koşullarına göre değişir. Karı öncelikle amaç edinen işletmeler, müşteri ilişkilerinin üst düzeyde devamı veya topluma hizmeti gözden uzak tutmaları durumunda uzun dönemde kar amaçlarına ulaşamazlar, topluma hizmeti öncelikle amaç edinen işletmelerin, bu hizmetlerini devamlı kılmak, ancak yaşamlarını devam ettirmelerine bağlıdır. Bunun da sağlanması için işletmelerin kar etmeleri gerekmektedir. Dolayısıyla işletmelerin amaçlarını bir bütün olarak ele almak ve değerlendirmek gerekli olmaktadır. İşletme Türleri ve Yönetimi İşletmeler faaliyet konuları ve yaptıkları işler itibariyle; üretim işletmeleri, ticaret işletmeleri, tarım işletmeleri, madencilik işletmeleri, inşaat işletmeleri, eğitim ve sağlık işletmeleri, hizmet işletmeleri şeklinde ayrıma tabi tutulabilir. İşletmeler mülkiyet bakımından; özel işletmeler, kamu işletmeleri ve karma işletmeler şeklinde sınıflandırılır. Özel işletmeler, sermayenin tamamının veya büyük çoğunluğunun özel kişilere ait olduğu işletmelerdir. Kamu işletmeleri, sermayelerinin tamamının veya büyük çoğunluğunun devlete ait olduğu işletmelerdir. Karma işletmeler ise, özel kişiler ile devletin birlikte kurdukları işletmelerdir. Özel işletmeler, tek kişiye ait "tek kişi işletmesi" şeklinde olabileceği gibi, birden fazla kişiye ait "ortaklık" (şirket) şeklinde de olabilir. İşletmeler ayrıca büyüklüklerine göre; küçük, orta, büyük ve dev işletmeler olarak da sınıflandırılabilmektedir. İşletmelerin mal ve hizmet üretmek için yaptıkları işlevler (faaliyetler) çeşitlidir. Genel olarak işletmenin işlevleri şunlardır: Üretim işlevi Pazarlama işlevi 1

7 Finansman işlevi Personel (İnsan Kaynakları) işlevi Üretim işlevi; işgücü, hammadde, malzeme, bilgi ve teçhizat (araç-gereç) kullanmak suretiyle fiziksel olarak bir mal veya hizmetin ortaya konulması faaliyetleridir. Pazarlama işlevi; kişilerin ve kurumların amaçlarına uygun şekilde değişimi sağlamak üzere, ürünlerin (malların), hizmetlerin ve düşüncelerin ortaya çıkartılması, bunların fiyatlandırılması ve tüketicilere ulaştırılması ve tutundurulması faaliyetleridir. Finansman işlevi; işletmelerin ihtiyaç duydukları para, fon veya sermayenin uygun koşullarda sağlanması ve bunun en etkin şekilde kullanılmasını sağlayacak faaliyetler bütünüdür. İnsan kaynakları (Personel) işlevi ise; işletme için gerekli olan işgücünün (her basamaktaki personelin) sağlanması ve yasalara uygun bir şekilde çalıştırılması ve iş ortamının uygun bir durumda olmasını sağlayıcı faaliyetleri kapsar. Bir üretim işletmesinde mal üretimi ve üretilen malları pazarlama temel işlevdir. Hizmet işletmelerinde de hizmet üretimi ve pazarlaması yapılır. Ticaret (mal alıp-satan) işletmelerinde temel işlev ise pazarlamadır. Finansman ve insan kaynakları işlevleri, her işletmede üretim ve pazarlama işlevlerinin yürütülmesini kolaylaştırır. Genellikle bir üretim işletmesinde yukarıda sayılan işlevlerin tamamı yerine getirilir. Bazı işletmelerde ise, sadece bazı işlevler, örneğin; pazarlama ve finansman ya da pazarlama, finansman ve insan kaynakları işlevleri söz konusunudur. Örneğin Ticaret İşletmeleri. Üretim, pazarlama, finansman ve insan kaynakları işlevlerinin en iyi şekilde yerine getirilmeleri ancak işletme yönetimi ile olanaklıdır. Yönetim işletmenin amaçlarını gerçekleştirmek için planlama, örgütleme, yöneltme ve kontrol işlevlerinin sistemli ve bilinçli bir şekilde yerine getirilmesidir. Buna göre; İşletmenin amacına ulaşmak için neyin, kiminle, nerede, ne zaman ve nasıl yapılacağını gösteren planların yapılması, Hazırlanan planların hayata geçirilmesi için gereken yapı ve düzenin oluşturulması, Oluşturulan yapı ve düzenin harekete geçirilmesini sağlayacak yöneltme (yürütme) faaliyetlerinin yapılması, Yapılan çalışmaların ve elde edilen sonuçların planlara uygun olup olmadığının görülerek önleyici, düzeltici, iyileştirici kontrollerin yapılması sürecidir. İşletmenin Varlıkları ve Kaynakları İşletme, kuruluşta kurucuların vereceği varlıklara sahip olur. Kişiler belirli bir amaç doğrultusunda ve bilinçli olarak para ve diğer bazı iktisadi varlıkları bir araya getirmek suretiyle işletme kurarlar. Bunun anlamı, bir takım varlıklar (iktisadi değerler) bu kişiler tarafından işletmeye konacak ki, işletme ancak ondan sonra var olacaktır. Kuruluşta işletmeye varlıkları verenler genellikle işletmenin sahipleridir. Daha sonraki aşamalarda işletme bazı kişi ve/veya kuruluşlardan borçlanarak da varlıklarını artırabilmektedir. İşletmenin toplam varlıkları, kaynaklar kadar olacağından toplam varlıklar ile bunların sağlandığı kaynaklar tutarca birbirine eşit olacaktır. İşletmenin sahip olduğu varlıkların kaynakları, işletme sahipleri ile işletmeye borç verenler olmak üzere birbirinden ayrı iki grup şeklinde ortaya çıkar. Bu yüzden varlıkların üzerinde işletme sahipleri ile işletmeye borç verenlerin hakları vardır. VARLIKLAR, işletmenin sahip olduğu iktisadi değerlerdir. Varlıklar; para, bina, makine, taşıt aracı, mal, malzeme gibi değerler olabileceği gibi, işletmenin başka kişi veya kuruluşlardan tahsil edeceği bir alacak veya bir değeri kullanma hakkı da olabilmektedir. SERMAYE, işletme sahiplerinin varlıklar üzerindeki haklarını, değer olarak ifade eder. BORÇLAR, işletmeye borç veren üçüncü kişilerin varlıklar üzerindeki haklarını, değer olarak, ifade eder. Borçlanma, bilindiği gibi, işletme sahipleri dışındaki kişi ve kuruluşlardan daha sonra ödemek, iade etmek üzere çeşitli nedenlerle ve farklı koşullarda iktisadi değerler (para, mal vb) sağlamanın sonucunda oluşur. Varlıkların, sermayenin ve borçların çeşit ve tutar bakımından yapısı, işletmenin mali (finansal) yapısını ve gücünü meydana getirir. İşletmenin varlıkları, işletmenin faaliyetlerinin yürütülmesi sırasında devamlı olarak hem çeşit hem de tutar ve değer olarak değişmelere uğrar. Bunun yanında işletmenin kaynaklarını oluşturan unsurlarda da (sermaye ve borçlar) değişmeler meydana gelerek sonuçta işletmenin finansal yapısında ve gücünde 2

8 değişmeler olur. İşletmenin sahipleri tarafından işletmeye konulan varlıklar işletmenin faaliyetleri, diğer bir ifadeyle yaptığı işler sonucu artarsa, işletme sahiplerinin hakları da artmış olur. Bu artıştan dolayı ortaya çıkan fark KAR'dır. Artış yerine faaliyetlerden dolayı varlıklarda azalış olursa ortaya çıkan fark ise ZARAR'dır. İşletmenin varlıkları borçlanma yoluyla sağlanan varlıklarla artarsa, bu durumda işletmenin borçları artmış olur. İşletme içinde alınan kararlar ve buna bağlı olarak yapılan faaliyetler, işletmenin varlıklarını ve kaynaklarını (sermaye ve borçları) değiştirir. Faaliyetler sonundaki değişmelerin etkisi ile varlıklar, sermaye ve borçlar başlangıca göre veya belirli bir tarihe göre farklı bir yapı ve büyüklük gösterirler. Para, mal, alacaklar, makine, bina vb varlıklar değişir. Bu değişme çeşit itibariyle olabileceği gibi, değerce ve tutarca artış veya azalış yönünde meydana gelir. MUHASEBE: İşletmenin Faaliyetleri ve Ölçümleri İşletmelerin birbirlerinden farklı faaliyet konularına sahip olduğunu biliyoruz. Örneğin; iş hayatında konfeksiyon, makine, yiyecek, buzdolabı, televizyon, otomobil gibi konularda üretim ve alım-satımla uğraşan işletmeler yanında taşıma, eğitim, otel hizmeti veren işletmeler de bulunmaktadır. Farklı faaliyet konularına karşılık bütün bu işletmeler genel olarak aynı amaçlara sahip olup aynı çalışmaları yaparlar. Bütün işletmeler amaçlarını gerçekleştirmek için temel olarak üç ana çalışmayı yaparlar: 1.Kaynak bulma anlamında finansman faaliyetleri, 2.Yatırım faaliyetleri, 3.Üretim ve satış faaliyetleri Öncelikle her işletme, faaliyetlere başlamak ve devam ettirmek için yeterli sermayeye sahip olması gerekir. Bu sermaye bilindiği gibi işletme sahiplerinden ve diğer kişilerden alınacak borçla (örneğin bankalardan alınacak kredilerle) sağlanarak işe başlamak ve devam etmek mümkün olabilmektedir. Finansman faaliyeti olarak ifade edilen bu işlemden sonra, ikinci aşama sermayenin ve sağlanan yabancı (borç olarak temin edilen) kaynağın yatırıma dönüştürülmesi aşamasıdır. Bu aşamada işletmenin amaçlarının etkin bir şekilde gerçekleştirilmesine yönelik olarak ve faaliyet konusuna uygun işletme faaliyetlerinin yapılabilmesi için gerekli olan bina, makine, taşıt aracı, bilgisayar gibi varlıklar sağlanır. Böylece işletme faaliyetlere başlayabilmek için hazır konuma getirilir. Nihayet üçüncü aşama, işletme faaliyetlerinin hayata geçirilmesi, diğer ifadeyle faaliyetlere başlama aşamasıdır. Bu aşamada, genel olarak üretim için gerekli hammadde, malzeme ya da satmak için mallar satın alınır, çalışacak elemanlar işe alınır, mal ve hizmet üretilerek satılır, müşterilerden tahsilat yapılır, gerekli vergiler ödenir. Böylece işletme hayata başlamış olur. İşletmenin yaşamını sürdürmesi için yeterli gelir elde ederek KARLILIK amacına ulaşması ve yapılan faaliyetlerden dolayı ortaya çıkacak (işçi ücreti, satın alınan hammadde ve kullanılan enerji bedeli vb.) ödemeleri yapabilme gücünü sağlayacak LİKİDİTE'ye (nakit gücüne) sahip olmasıdır. Bir Bilgi Sistemi Olarak Muhasebe İşletme yönetimi ve işletmenin çevresini oluşturan ortaklar, kredi verenler, müşteriler, işletmeye mal satanlar, devlet, işçi sendikaları ve rakiplerin muhasebe ile yakınlığı vardır. Çünkü, muhasebe yapılan faaliyetleri ve buna bağlı olarak meydana gelen değişmeleri saptar ve bu değişmelere ait verileri yeni kararların alınmasında ve faaliyetlerin izlenmesinde tekrar kullanılabilir bilgiler haline getirir. MUHASEBE, işletmenin varlıkları ve kaynakları (sermayesi ve borçları) üzerinde değişme yaratan ve para ile ifade edilen (mali) işlemlere ait bilgileri; kaydetmek, sınıflandırmak, özetlemek, analiz etmek ve yorumlamak suretiyle bilgi sağlayan ve kurumlara raporlar şeklinde sunan bilgi sistemidir. İki işlevi bulunmaktadır. Muhasebenin birinci işlevi; para ile ifade edilen (mali) işlemlere ait bilgileri kaydetmek, bu bilgileri belirli ve anlamlı bir şekilde sınıflandırmak ve mali raporlar şeklinde özetlemektir. Bu işlevin temel yapısı faaliyetlere ait verileri toplamak, toplanan verileri işleyerek bilgiye dönüştürmek ve ortaya çıkan bilgileri raporlamaktır. 3

9 Kaydetme; mali işlemleri tarih, taraflar, konu, miktar ve tutar yönüyle belgelendirmek ve daha sonra bu işlemlere ait bilgilerin sunulması ve yorumlanmaya hazırlanması için belirli şekillerde ve kurallara göre muhasebe defterlerine yazılması işlemidir. Sınıflandırma; çok sayıdaki işlemin, örneğin; alış, satış, para, banka vb. işlemlere ait bilgilerin belirli sınıf veya gruplara göre düzenlenmesi işlemidir. Özetleme; kaydedilmiş, sınıflandırılmış ve hesaplama işlemleri yapılmış çok sayıdaki bilgilerden çeşitli mali tabloların ve raporların hazırlanması işlemidir. İşletme faaliyetleri ve bunlara ilişkin mali işlemler önce belgelendirilmekte, sonra; kayıt, sınıflandırma ve hesaplama işlemlerine bir bütün olarak konu edilmekte ve ilgililere verilmek üzere raporlar hazırlanmaktadır. Muhasebenin ikinci işlevi; analiz ve yorumdur. Mali işlemlere ait bilgilerin kaydedilmesi, sınıflandırılması, hesaplama işlemlerinin yapılması ve özetlenmesi yalnız başına yeterli değildir. Bu bilgilerin, işletmenin yönetimine ve işletmeyle ilgili olan kişi ve kurumlara yararlı olabilmesi için analiz edilmesi, yorumlanması; raporlar ve tablolar şeklinde özetlenen bilgilerin ne anlama geldiğinin ve faaliyetlerle sonuçları ilgililere verilmesi gerekir. Örneğin satışlar ile satışların karı ve maliyeti gibi bilgilerin arasındaki ilişkinin araştırılması. Muhasebenin açıklaması iki işlevine göre; muhasebenin sadece kaydetme, sınıflandırma, hesaplama ve özetleme işlemlerinden oluşan kayıt tutma ile eş anlamda olmadığı, bunun yanında analiz, yorum ve iletme işlemlerini de kapsayan daha geniş bir bilgi sistemi ifade ettiği anlaşılmalı ve unutulmamalıdır. Muhasebenin Türleri Muhasebenin temeli ve amacı aynı olmakla birlikte, işletmelerin çeşitli ve faaliyetleri ile amaçlarının farklı olması, farklı muhasebe türlerini ortaya çıkarmıştır. Örneğin mal alım satımı ile uğraşan bir işletmenin (ticaret, pazarlama işletmesi) muhasebesi ile üretim yapan işletmenin (üretim, sanayi işletmesi) muhasebesi, işletmelerin faaliyetlerinde ve işlemlerinde farklılık olduğu için aynı olmayacaktır. Üretim yapan işletmede, muhasebe kayıtları, sadece mal alıp satan işletmede yer alan alış ve satış gibi işlemlere ait kayıtlar değil, bunun yanında üretimi yapılan mamulün maliyetini saptamak için üretimde kullanılan hammadde, malzeme ve işçilik gibi üretim unsurlarına ait kayıtları da içerir. Muhasebe; Genel Muhasebe ve Maliyet Muhasebesi olmak üzere iki ana bölüme ayrılır. Genel Muhasebenin görevi; işletmenin varlıklarını sermayesini ve borçlarını belirlemek ve bunlarla işletme faaliyetlerinden dolayı meydana gelen artış ve azalış yönündeki değişmeleri izlemek ve işletme faaliyetlerinin sonucunu ortaya koymaktır. Genel Muhasebe, finansal muhasebe olarak da ifade edilmektedir. Bunun yanında işletmelerin faaliyet konularına göre, Genel Muhasebe; Banka Muhasebesi, Otel Muhasebesi, Sigorta Muhasebesi, İnşaat Muhasebesi, Tarım İşletmeleri Muhasebesi, vb. olarak uzmanlık muhasebeleri şeklinde de olabilmektedir. Maliyet Muhasebesi üretim işletmeleri için söz konusu olan muhasebe türüdür. Maliyet Muhasebesinin görevi; üretilen mal ve hizmetin üretim maliyetini saptamak, maliyet kontrolü sağlamak, başarı değerlemek ve elde edilen bilgiler ile planlama yapmak ve yönetimin alacağı kararlara yardımcı olmaktır. Muhasebe Bilgilerinin Kullanıcıları Yöneticiler: İşletmelerin yönetiminden sorumlu yöneticiler görev ve sorumluluklarını yerine getirmeleri için işletmenin pazarlama, üretim, finans ve insan kaynakları faaliyetlerine ilişkin bilgilere gereksinim duyarlar. Çünkü yöneticilerin neyi, ne zaman, nasıl, niçin ve kiminle yapacaklarını bilmeleri, diğer bir ifadeyle işletmenin faaliyetlerini planlamak, yürütmek ve kontrol etmek için buna yönelik bilgilere yöneticilerin sahip olmaları gerekmektedir. İşletme Sahibi veya Sahipleri (Ortaklar): Ekonomik gelişmeler ve işletmelerin büyüme süreçleri kişilerin yalnız başlarına yeterli olmadığını ortaya koymuş ve dolayısıyla şirketleşmeyi yaratmıştır. Buna bağlı olarak yönetim için özel bilgi ve beceri önem kazanmış, dolayısıyla işletme sahipliği ile işletme yönetiminin ayrı kimselerde toplanmasını gerektirmiştir. Yöneticinin başarısını belirlemek, işletmenin ulaştığı mali güç ve karlılık durumunu bilmek, bunun yanında işletmede ortak olarak kalıp kalmamak gibi değişik durumları değerlemek için ortaklar muhasebe bilgilerine gereksinim duyarlar. 4

10 Borç Verenler: Borç verenler, kısa veya uzun vadeli borç para verecekleri işletmelerin; borç ödeme gücünü, karlılık durumunu, yatırım politikasını bilmek isteyeceklerinden söz konusu işletmenin belirli muhasebe bilgilerine ve raporlarına gereksinimleri olacaktır. İşletmede Çalışanlar: İşletmenin durumunu yakından izleyenler arasında, o işletmede çalışan memur ve işçiler de vardır. Çalışanların ücretlerinin artırılması yolundaki isteklerini savunurken işletme faaliyetlerinin sonucu ile ilgili bilgilere başvurdukları görülür. Yine işletmede çalışanlar muhasebe bilgilerinden yararlanarak işletmedeki gelişmelerin olumlu olduğu konusunda bilgi sahibi olur, böylece işlerinin sürekliliği bakımından geleceğe güvenle bakarlar. Devlet: Devlet, işletmelerden karları üzerinden vergi alır. Bunun için işletmelerin gelirlerinin ve giderlerinin ve bunların arasındaki kar ve zararın doğru hesaplanması devlet için önemlidir. Devlet bu işlemi işletmelerin mali durumunu, gelirini ve giderini gösteren muhasebe bilgilerine göre yapar. Aynı zamanda devlet ekonomi politikalarını belirlerken, uygularken ve analiz ederken ülke ekonomisini oluşturan işletmelere ait muhasebe bilgilerini kullanır. Toplum: Bir ülkenin ekonomik yapısında ve bu yapının oluşmasında işletmelerin etkisi vardır. Özellikle bugün büyük işletmelerin kararları genel ekonomi üzerinde yaygın bir etkiye sahiptir. Bu nedenle toplum özellikleri sivil toplum örgütleri kanalıyla işletmelerin piyasa politikaları, istihdam durumları, üretim kararları gibi işletmelerin değişik yönleriyle yakından ilgilidir. Yukarıda sayılan bütün kişi ve kurumlara ilgilendikleri konular hakkında bilgiler sağlayan bilgi sistemi olması ve kendine öz anlamları olan terimlere sahip olması bakımından muhasebeye İŞLETMENİN DİLİ denilmektedir. Muhasebe Mesleği Ülkemizde muhasebe mesleği, uzun yıllar süren çalışma ve mücadele sonucunda yasayla belirli esaslara bağlanmış ve avukatlık, doktorluk gibi meslek niteliği kazanmıştır. Muhasebe mesleği mensupları üç gruba ayrılmıştır: - Serbest muhasebeci, - Serbest muhasebeci mali müşavir. - Yeminli mali müşavir. Serbest Muhasebeci: Faaliyet konuları; gerçek ve tüzel kişilere ait muhasebe defterlerini tutmak, mali tabloları ve vergi beyannamelerini düzenlemektir. Serbest Muhasebeci Mali Müşavir: Faaliyet konuları; Serbest Muhasebecilere ait faaliyetleri yapabilmenin yanında, işletmelerin muhasebe sistemlerini kurmak, geliştirmek, işletmecilik, muhasebe, finans, mali mevzuat ve bunların uygulamaları ile ilgili işleri düzenlemek veya bu konularda danışmanlık yapmak, ayrıca sözü edilen konularda belgelere dayalı olarak inceleme, analiz ve denetim yapmak, mali tablolar ve beyannamelerle ilgili konularda yazılı görüş vermek, rapor ve benzerlerini düzenlemek, tahkim, bilirkişilik ve benzeri işleri yapmaktır. Yeminli Mali Müşavir: Serbest Muhasebeci Mali Müşavirlerin yaptığı danışmanlık ve denetim faaliyetleri yanında, tasdik işlerini de yapma yetkisine sahip olmaktadırlar. Tasdik faaliyeti, özellikle vergi beyannameleri ile bunların ekleri ve mali tablolarla ilgili olarak yapılmaktadır. Yeminli Mali Müşavirler, muhasebe ile ilgili defter tutamazlar, muhasebe bürosu açamazlar ve muhasebe bürolarına ortak olamazlar. MUHASBENİNİN TEMEL KAVRAMLARI VE GENEL KABUL GÖRMÜŞ MUHASEBE İLKELERİ Muhasebe işlevlerinin yerine getirilmesi sırasında muhasebeden beklenenin elde edilmesi için serbestçe hareket edilemez, bağlı kalınması gereken ilkeler, standartlar ve bunların alt yapısını oluşturan temel kavramlar vardır. MUHASEBENİN TEMELKAVRAMLARI Bilindiği gibi muhasebenin temel ve nihai amacı, ilgili taraflara kararlarında kullanabilecekleri bilgileri sunmaktır. Yöneticilerin aldıkları kararlar ve bu kararları uygulamaları ile işletmenin ulaştığı finansal duruma, sonuca ve sonucu oluşturan olaylara ait bilgiler muhasebe 5

11 tarafından üretilir. İlgili tarafların kararlarında kullanabilecekleri bilgilerin temelini de muhasebe tarafından üretilen bu bilgiler oluşturur. Muhasebece üretilen ve yönetimin başarımının ne olduğunu gösteren bu bilgiler, aslında yöneticilerin kendi faaliyetlerinin sonucu olmakla beraber, aynı zamanda muhasebecinin uyguladığı farklı kayıtlama ve hesaplama yöntemlerinin, değerleme ölçülerinin de etkisi altındadır. Aynı başarım, farklı muhasebecilerin farklı görüş nedeniyle farklı kayıtlama, hesaplama yöntemlerini ve değerleme ölçülerini benimsemeleri sonucu farklı gösterilebilir. Muhasebe uygulamalarına yol gösteren genel karar alma kurallarının, diğer bir deyişle genel kabul görmüş ilkelerin var olması yukarıda söz konusu edilen bu farkların en aza indirilmesini sağlar, ya da bu farkların nedenlerini açıklar. Bu kurallara genellikle " Muhasebe İlkeleri" denilmektedir. Muhasebe ilkeleri muhasebede, işletmenin ilgili taraflarının yararlarını dengeli şekilde göz önünde tutan, deneyimden ve mantıktan doğan, yararlılıkları genellikle kabul edildikten sonra ilke haline gelen çok sayıda ve değişik kurallar olduğundan, bunlar için " genel kabul görmüş muhasebe ilkeleri" ifadesi kullanılmaktadır. Bu ilkelerin teorik dayanağını kavramlar oluşturur. Bu kavramlara " Muhasebenin Temel Kavramları" denilmektedir. Kavramlar bir muhasebe probleminin çözümü için uygulanacak ilke veya ilkelerin saptanmasında veya yeni ve değişen durumlar için gerekli olduğunda yeni ilkeler geliştirmede temel olacak görüşleri yansıtırlar ve gözlemleri düzene koymak ve anlayabilmek amacı ile insan düşüncesi sonucunda yaratılırlar; böylece bilgiler arasında ilgi kurulmasını sağlarlar. Ayrıca muhasebe ilkeleri doğrultusunda muhasebe çalışmalarını belirleyen düzenlemeler olan ve çeşitli ulusal ve uluslararası kuruluşlar tarafından kullanılan " Muhasebe Standartları" vardır. Muhasebe standartları finansal bilgilerin gerçeğe uygun ve şeffaf olarak üretimine olanak sağladıkları gibi, muhasebe ve muhasebe mesleğine yeni boyutlar ve ufuklar getiren ve ülkemizin muhasebe uygulamalarının uluslararası kabulü için büyük bir öneme sahiptir. Ülkemizde Muhasebe Standartlarının oluşturulması yenidir ve bu işlevi TÜRMOB bünyesindeki Türkiye Muhasebe ve Denetim Standartları Kurulu (TMUDESK) üstlenmiş durumdadır. Muhasebe ilkelerinin dayanağı olan ve muhasebe uygulamalarına yön veren aynı zamanda evrensel nitelikte olan muhasebenin temel kavramları aşağıda topluca verilmiştir: 1.Sosyal Sorumluluk Kavramı 2.Kişilik Kavramı 3.İşletmenin Sürekliliği Kavramı 4.Dönemsellik Kavramı 5.Parayla Ölçme Kavramı 6.Tarihi Maliyet Esası Kavramı 7. İhtiyatlılık Kavramı 8.TamAçıklama Kavramı 9.Tutarlılık Kavramı 10.Verilerin Güvenilir Olması Kavramı 11.Önemlilik Kavramı 12.Özün Önceliği Kavramı 1-Sosyal Sorumluluk Kavramı Muhasebe, sadece yöneticilere gerekli bilgileri üretmekle kalmaz; değişik nedenlerle işletmenin mali durumu ve sonucu hakkında ilgili olan taraflara da bilgi vermek durumundadır. Yöneticiler dışındaki bu kimseler bilindiği gibi, işletme sahipleri, ortaklar, alacaklılar, devletin bazı kurumları (Vergi Dairesi, İstatistik Enstitüsü gibi), potansiyel yatırımcılar, işletmede çalışanlar (işgörenler) ve hatta toplumdur. İlgili taraflardan bazıları, gereksinimlerini ortaya koymada daha etkin bir durumdadır. Örneğin yöneticiler, finansal tabloları hazırlayacak olan muhasebecilere iş veren, emir veren, ücreti saptayan kimselerdir. Borç para verecek kimseler, kendilerinden kredi istendiği zaman etkin durumdadırlar. Devlet ise gereksinimlerini kabul ettirmede yasaları kullanır. Bu güne kadar ülkemizde, muhasebeye sadece Maliyenin isteklerine cevap verecek bir araç olarak yaklaşılmış olması sosyal sorumluluk kavramının pek dikkate alınmaması sonucudur. Fakat işgörenler ve toplum gibi diğer ilgililer gereksinimlerini etkin biçimde anlatmada fazla başarılı olamazlar. Oysa uygun bir muhasebenin gelişmesinde ilgili tarafların tümünün ağırlığı ve yararı olmalıdır. Bu da muhasebenin, ilgili tarafları yanıltmayacak, onların gereksinimlerini karşılayacak tarafsız, doğru ve adil bilgiler vermesi ile olanaklıdır. Tarafsızlığın, gerçeğin ve adaletin daima temel olarak benimsenmesi "Sosyal Sorumluluk Kavramı" gereğidir. Sosyal sorumluluk gözetilmediğinde, sözgelişi bazı işlemleri kayıtlara aksettirme zamanlarının taraflı seçimi ile kar, alacaklar, borçlar büyüklükleri ile oynamak mümkündür. " Doğruluk Kavramı", " Hakkaniyet Kavramı" da denilmekte olan bu kavrama 6

12 bağlı kalmanın şartlarından biri muhasebeye esas olan verilerin güvenilir olmasıdır. Dolayısıyla kavramın " Verilerin Güvenilir Olma Kavramı" ve ayrıca yine bir temel kavram olan " Tam Açıklama Kavramı" ile yakın ilgisi vardır. 2-Kişilik Kavramı Muhasebede, işletmenin sahiplerinden ayrı, kendine öz bir kişiliği olduğu varsayılır. Muhasebe kişiliği ile tüzel kişilik karıştırılmamalıdır. Muhasebede " kişilik" varlıkların üzerinde kontrole sahip olan, taahhütlere girişen ve bunları yerine getiren, ekonomik faaliyeti yöneten ekonomik birim kişiliğidir. Böyle bir "kişi" kar amacı güden veya gütmeyen bir uğraşa sahip bir şahıs, adi bir ortaklık, bir şirket, bir işletmeler topluluğu hatta bir departman olabilir. Bir departmanın hukuki açıdan tüzel kişiliği olmamakla beraber, bir muhasebe kişisi olması olanaklıdır. Muhasebe kişiliğinin tanınması faaliyet alanının ve dolayısıyla finansal raporlara dahil edilecek hususların belirlenmesini sağlar. Muhasebenin işlevlerini yerine getirmesindeki etkinlik alanını belirleyen ve sınırlayan kavram "Kişilik Kavramı" dır. Kişilik kavramı, işletmenin tanımından çıkartılan işletmenin varlıklara (üretim faktörleri) sahip olması gerçeği ile birlikte ele alınınca çift taraflı muhasebe esasına (VARLIKLAR= SERMAYE + BORÇLAR) çift taraflı kayıt esasına olanak sağlar. 3-İşletmenin Sürekliliği Kavramı İşletmelerin ömürleri genellikle sınırlı değildir. Bir işletmenin yaşamının, aksine bir kanıt olmadıkça sonsuz olduğu, sonsuz olmasa bile en azından mevcut planlarını, taahhütlerini ve kontratlarını yerine getirmeye yetecek kadar bir süre varlığını sürdüreceği varsayılır. " Süreklilik Kavramı", muhasebe kişisinin (işletmenin, departmanın vs.) amaçlarını ve en azından mevcut taahhütlerini yerine getirmeye yetecek kadar uzun bir süre faaliyette bulunacağını varsayar. Bir görüşe göre taahhütler değişik zaman aralıklarında olduğundan, tüm mevcut taahhütleri gelecekte tamamlamak için geçen süre içersinde yeni taahhütlerde bulunulacaktır. Bu da işletme yaşamının sınırlanmasına mani olacaktır. Bu varsayım altında ekonomik yaşamın sürdürülebilmesi işletmenin uzun ömürlü varlıklar elde etmesini, uzun vadeli borçlar yüklenmesini, uzun vadeli planlar yapmasını, ileriye yönelik araştırma ve geliştirme faaliyetlerinde bulunmasını, uzun süreli etkiye sahip reklam yapmasını gerektirir. Böylece bu varsayım, doğru analizlerin yapılabilmesi için, varlıkların ve borçların nasıl sınıflandırılacağı, etkisinin uzun süre için geçerli olduğu araştırma, geliştirme, reklam harcamalarının nasıl kaydedileceği ve değerleme ölçülerinin seçimi konusunda geçerli olacak ilkelere ışık tutar. 4-Dönemsellik Kavramı Muhasebenin tanımında yer alan, ilgili taraflara kararlarında kullanabilecekleri bilgi üretme fonksiyonunu yerine getirmesi için yöneticinin başarım biçim ve gücünün bir sonucu olan mali durum ile sonuç (kar ve zarar)ve sonucu oluşturan unsurların belirlenebilmesi gerekir. İşletmenin salt sürekliliği varsayımına bağlı kalmak muhasebenin bu fonksiyonunu yerine getirmesini engeller. Bu nedenle sürekli ömre sahip olduğu varsayılan işletmenin yönetici tarafından gerçekleştirilen faaliyetlerinin belirli aralarla kesildiği varsayılarak başarımının ne olduğunun saptanması gereği " Dönemsellik Kavramı"nın sonucudur. Bu kavram gereğince işletmenin sınırsız kabul edilen ömrü, belli dönemlere bölünür ve her dönemin faaliyet sonuçları diğer dönemlerden bağımsız olarak saptanır. Örneğin yöneticinin belli bir döneme ait başarımının sonucunun ölçülebilmesi için sadece aynı döneme ait gelirle (hasılatla) giderlerin karşılaştırılması dönemsellik kavramının bir gereğidir. 5- Parayla Ölçme Kavramı Varlıklarda ve kaynaklarda meydana gelen değişmelerin ortak bir ölçü olarak para birimiyle ölçülmesi gerektir. Bu nedenle bu kavram " Parayla Ölçme Kavramı" olarak ifade edilmektedir. Para aslında statik bir değere sahip değildir; paranın satın alma gücünde düşme veya yükselmeden bahsedilebilir. Bu bakımdan ölçme işlevini her zaman için paranın hakkıyla yerine getireceği söylenemez. Bu açıdan kavramın para ile ölçme yerine " Para ile İfade" şeklinde isimlendirildiği de görülmektedir. Bu kavram muhasebenin tanımından başlamak üzere tüm muhasebe süreci içinde etkilidir. Bilindiği gibi muhasebe, varlık ve kaynaklar üzerinde parayla ifade edilebilen değişikliklerle ilgilenir. 7

13 6- Tarihi Maliyet Kavramı Günümüzde varlıkların ve yükümlülüklerin değerlemesinde maliyet değeri esas alınmaktadır. Finansal tabloları hazırlayanlar ve kullananlar, geleneksel olarak, tarihi maliyet kavramına bağlı olarak muhasebede ölçme ve raporlama için en yararlı esasın maliyet olduğunu kabul etmişlerdir. Çünkü; 1.Maliyet değeri belgelere dayandırılarak kolayca ve nesnel olarak elde edilebilir. Bu nedenlerle diğer değerleme yöntemlerine göre daha güvenilir olduğundan da bir üstünlüğe sahiptir. 2.Maliyet, bir tahmin veya yargı konusu değil kesin ve kanıtlanabilir bir değerdir. Bir kez belirlendikten sonra o varlık işletmenin varlıkları arasında kaldığı sürece maliyeti de sabit kalır. Kesinlik ve kanıtlanabilirlik özellikleri muhasebe verilerini kullananlar için oldukça önemlidir. 3.Süreklilik kavramı işletmenin hemen likide edilemeyeceğini benimsediğinden tasfiye değeri yerine varlıkların elde edilme maliyetleri üzerinden ele alınmasını gerektirir. Dolayısıyla " tarihi maliyet kavramı", para ve alacaklar ve maliyetinin belirlenmesi mümkün veya uygun olmayan unsurlar hariç bütün aktifler ile gider kalemlerinin elde edilme (inkisap) maliyetleri ile muhasebeleştirilmelerinin gerekliliğini ifade eden bir kavram olmaktadır. 7- İhtiyatlılık Kavramı İhtiyatlılık Kavramı, teknik anlamda, yakın olan en karanlık sonuçları ortaya çıkaran ölçü ve kayıtlama yönteminin seçilmesini ifade eder. Buna göre, kayıtlarda gelir tahminine yer verilmeyecek, fakat olası (muhtemel) zararlar hemen kayda alınacaktır. Bu kavram, işletmenin finansal durumu ile faaliyet sonuçlarını olduğundan fazla veya az göstermek için kullanılırsa, anlamını kaybeder. Bu açıdan ihtiyatlılık kavramında, ölçülü davranma, isabetli ve tarafsız tahminlerde bulunma esastır. Bu kavrama, " muhafazakarlık" ya da " tutuculuk" kavramı da denilmektedir. 8- TamAçıklama Kavramı Muhasebenin, ilgili tarafların kararlarında kullanacakları bilgileri üretirken Sosyal Sorumluluk Kavramına bağlı kalacağı bilinmektedir. Bu kavramla yakın ilgisi olan " Tam Açıklama Kavramı" na göre muhasebe, kayıt sistemi içine dahil edemediği ancak ilgili taraflar için önem taşıyan bazı bilgileri Sosyal Sorumluluk Kavramının bir uzantısı olarak mali raporlarda parantez içinde veya dipnot olarak veya açıklama halinde vermek durumundadır. Varlıkların ipotekli veya sigortalı olup olmadıkları, ipotek dereceleri veya sigorta değerleri, bilanço hazırlıkları sırasında fakat bilanço tarihinden sonra meydana gelmiş büyük bir zarar (yangın, sel, vs.) veya dönem içinde yapılan fakat tamamlanmamış büyük değere sahip bir anlaşma (alınan bir sipariş gibi), ya da benimsenen ilke ve usullerdeki değişmeler ile yarattıkları farklar ile ilgililere açıklanmalıdır. 9- Tutarlılık Kavramı Başarımın değerlenmesinde " karşılaştırmanın" önemli rolü vardır. Muhasebe uygulamalarına esas olan muhasebe ilkelerinde, hesaplama ve kaydetme yöntemlerinde Tutarlılık Kavramına dikkat edilmediği takdirde değerleme sonucu ulaşılan yargının doğru olmaması doğaldır. Böyle bir kavram temel alınmadığı durumlarda kullanılan ilkelerde, yöntemlerde taraflı değiştirmeler yaparak sonucu, bilerek değiştirmek olanaklı ve olasıdır. Örneğin, dönemsonu işlemleri sırasında duran varlıkta (bina, taşıt aracı gibi) bir dönemde meydana gelen yıpranma payının diğer bir ifadeyle amortismanın büyüklüğünün saptanması için çeşitli yöntemler vardır. Değişik yöntemlere göre hesaplanacak amortisman giderleri büyüklükleri farklı bulunur. Yıldan yıla farklı yöntemlerin kullanılması farklı sonuçların bulunması anlamına gelir ki, bu da sonucu etkileyecektir. Oysa bu fark gerçek bir fark değil, değişmezliğe uyulmaması sonucu ortaya çıkan bir farktır. Temel görüş değişmezlik olmakla beraber gerektiğinde daha önce benimsenmiş olan ilkelerde, yöntemlerde değişme yapılabilir. Ancak bu durumda yapılan değişmenin mali raporlarda neden olduğu farkın belirtilmesi gerekir. 8

14 10-Verilerin Güvenilir Olması Kavramı (Objektif Belge Kavramı) Verilerin Güvenilir Olması (Objektif Belge) Kavramı; kayıtlara olanak sağlayan mali olaylar ile ilgili bilgi toplama, bu olayları kanıtlayan belgelerin ele geçirilmesini ifade eder. İşletmenin objektif belgelerle göstereceği alışları, satışları, giderleri yanında giderlerin veya maliyetlerin dönemler veya mamuller arasında dağıtılmasında olduğu gibi, objektif belgeleri olmayan dahili işlemleri de vardır. Bu işlemlerin kayda alınmasında yetkili şahısların ilgili olayları ve koşulları dikkate almalarından sonra kendi hüküm ve görüşlerinden doğan güvenilir tahmin ve kararları esas olur. 11-Önemlilik Kavramı Muhasebe ve denetim literatüründe önemliliğin kesin tanımı yapılamamaktadır. Çünkü önemlilik, söz konusu olan herhangi bir problemin çözümünde o problemi çevreleyen koşulların ışığı altında hüküm verilecek bir konudur. Bu bakımdan muhasebecinin önemli olanı önemli olmayandan ayırabilmesi için ancak genel bir tanım yapılabilir. " Önemlilik Kavramı"na göre bir durum, bir olay veya unsurun, içinde bulunduğu zaman yönünden açıklanması veya bir yöntem olarak kullanılması hükmü(yargıyı) değiştirecekse veya hükümde bir fark yaratacaksa o durum, o olay veya unsur önemlidir. Yatırım ve diğer kararlar için ilgili olan finansal bilgiler genellikle önemli derecede detaylı olarak (özellikle bilgisayar ve diğer iletişim araçlarının geniş kullanımı ile) hazırlanabilir. Çok fazla bilgi tıpkı çok az bilgi gibi yanıltıcı olabilir. Eğer çok fazla bilgi gösterilirse, ilgili hususlar gömülür ve mali tablo okuyucusu kararlarını yetersiz bilgilere dayandırmış olur. Muhasebecinin finansal raporlamadaki sorumluluklarından biri bu bilgi yığınını, raporları kullanacaklar için anlamlı hale getirecek şekilde özetlemektir. Böylece önemlilik, nelerin açıklanacağı üzerine bir sınırlamadır. Bir bakıma önemlilik, belirli kullanıcıların büyük detay yığınından yararlanma olanaksızlığının ortaya çıkardığı bir zorunluluk olarak görülür. Önemliliği etkileyen iki faktör vardır: 1.Bir unsurun rapordaki önemli sayısal büyüklüklere oranla hacmi (büyüklüğü), 2.Ele alınan unsurun yapısı. Örneğin yangın sonucu meydana gelen lira tutarlı bir zarar küçük bir işletme için önemli olabilir, fakat bu olay büyük bir işletmenin raporlarında özellikle belirtilecek önemde değildir. Buna rağmen bir işgörenin zimmetine geçirdiği lira, olayın niteliği nedeni ile işletmelerin hemen hepsinde üzerinde durulacak önemdedir. Çeşitli alacak ve borçların incelenmesi sırasında göreceğimiz gibi, ilgili tarafların gereksinimleri için önemli anlamlar taşıyan alacak borç çeşitleri kendi adlarına açılacak hesaplarda izlenirken, tekrarlamayan ya da küçük tutarlarda olan alacak ve borçlar için " Diğer Alacaklar" ve " Diğer Borçlar" hesapları açmak yeterli olur. Bu görüş diğer bilanço unsurlarına ait hesapların belirlenmesinde de geçerlidir. 12-Özün Önceliği Kavramı " Özün Önceliği Kavramı" gereğince işlemlerin muhasebeye yansıtılmasında onların biçimlerinden önce finansal özellikleri ve işletme için ifade ettiği gerçek göz önünde tutulur. Genel olarak işlemlerin biçimleriyle özleri arasında bir paralellik olmakla birlikte bazı durumlarda farklılıklar ortaya çıkarır. Böyle durumlarda özün önceliği esastır. Örneğin Finansal Kiralama (Leasing) ile elde edilen bir varlık için varlık olmanın şartı olan " mülkiyete sahip olma" söz konusu olmadığı halde o varlıktan gelecek yarar sağlama nedeni ile, diğer bir ifade ile özün öne geçmesi sonucu bu varlığı, kayıtlamada aktifler arasına katma mümkündür. ÜLKEMİZDE GENELKABULGÖRMÜŞ MUHASEBE İLKELERİ Muhasebe uygulamasını oluşturan muhasebe usulleri, işlemleri ve teknikleri, genel kabul görmüş muhasebe ilkelerine dayanır. Bu ilkeler de daha önce ifade edildiği gibi, muhasebenin temel kavramlarına dayanmakta olup, hepsi birlikte bir bütün meydana getirirler. Muhasebe Sistemi Uygulama Genel Tebliği ile getirilen muhasebe usul ve esasları kapsamındaki " Genel Kabul Görmüş Muhasebe İlkeleri"nin amacı; " Sermaye koyan veya sonradan kendilerine ait karı işletmede bırakan sahip ve hissedarlar ile alacaklıların işletmeye sağladıkları kaynaklar ve bunlarla elde edilen varlıkların, muhasebe kayıt, hesap ve tablolarında anlamlı bir şekilde tespit edilmesi ve gösterilmesi yoluyla, belirli bir tarihte işletmenin mali 9

15 durumunun açıklıkla ve ilgililer için gerçeğe uygun olarak yansıtılmasıdır" şeklinde belirlenmiştir. Genel kabul görmüş muhasebe ilkeleri, temel mali tablolara paralel olarak, tebliğde aşağıdaki gibi iki ana gruba ayrılmaktadır: 1.Gelir Tablosu İlkeleri 2.Bilanço İlkeleri a. Varlıklara İlişkin İlkeler b. Yabancı Kaynaklara İlişkin İlkeler c. Öz Kaynaklara İlişkin İlkeler Gelir Tablosu İlkeleri Gelir tablosu ilkelerinin amacı: satışların, gelirlerin, satışlar maliyetinin, giderlerin, kar ve zararlara ait hesapların ve belli dönemlere ait işletme faaliyeti sonuçlarının sınıflandırılmış ve gerçeğe uygun olarak gösterilmesini sağlamaktır. Bütün satışlar, gelir ve karlar ile maliyet, gider ve zararlar brüt tutarları üzerinden gösterilirler ve hiçbir satış, gelir ve kar kalemi bir maliyet, gider ve zarar kalemi ile tamamen veya kısmen karşılaştırılmak suretiyle gelir tablosu kapsamından çıkarılamaz. Bu amaç doğrultusunda benimsenen gelir tablosu ilkeleri aşağıda belirtilmiştir. 1. Gerçekleşmemiş satışlar, gelir ve karlar; gerçekleşmiş gibi veya gerçekleşenler gerçek tutarından fazla veya az gösterilmemelidir. Belli bir dönem veya dönemlerin, gerçeğe uygun faaliyet sonuçlarını göstermek için, dönem veya dönemlerin başında ve sonunda doğru hesap kesimi işlemleri yapılmalıdır. 2. Belli bir dönemin satışları ve gelirleri, bunları elde etmek için yapılan satışların, maliyeti ve giderleri ile karşılaştırılmalıdır. Belli bir dönem veya dönemlerin başında ve sonunda maliyet ve giderleri gerçeğe uygun olarak gösterebilmek için stoklarda, alacak ve borçlarda doğru hesap kesimi işlemleri yapılmalıdır. 3. Maddi ve maddi olmayan duran varlıklar ile özel tükenmeye tabi varlıklar için uygunamortisman ve tükenme payı ayrılmalıdır. 4. Maliyetler; maddi duran varlıklar, stoklar, onarım ve bakım ve diğer gider grupları arasında uygun bir şekilde dağıtılmalıdır. Bunlardan direkt olanları doğrudan doğruya, birden fazla faaliyeti ilgilendirenler zaman ve kullanma faktörü dikkate alınarak tahakkuk ettirilip, dağıtılmalıdır. 5. Arızi ve olağanüstü niteliğe sahip kar ve zararlar meydana geldikleri dönemde tahakkuk ettirilmeli, fakat normal faaliyet sonuçlarından ayrı olarak gösterilmelidir. 6. Bütün kar ve zararlardan, önceki dönemlerin mali tablolarında düzeltme yapılmasını gerektirecek büyüklük ve nitelikler dışında kalanlar, dönemin gelir tablosunda gösterilmelidir. 7. Karşılıklar, işletmenin karını keyfi bir şekilde azaltmak veya bir döneme ait karı diğer döneme aktarmak amacıyla kullanılmamalıdır. 8. Dönem sonuçlarının tespiti ile ilgili olarak uygulana gelen değerleme esasları ve maliyet yöntemlerinde bir değişiklik yapıldığı takdirde, bu değişikliğin etkileri açıkça belirtilmelidir. 9. Bilanço tarihinde var olan ve sonucu belirsiz bir veya birkaç olayın gelecekte ortaya çıkıp çıkmamasına bağlı durumları ifade eden, şarta bağlı olaylardan kaynaklanan, makul bir şekilde gerçeğe yakın olarak tahmin edilebilen gider ve zararlar, tahakkuk ettirilerek gelir tablosuna yansıtılır. Şarta bağlı gelir ve karlar için ise gerçekleşme ihtimali yüksek de olsa herhangi bir tahakkuk işlemi yapılmaz; dipnotlarda açıklama yapılır. Bilanço İlkeleri Bilanço ilkelerinin amacı; sermaye koyan veya sonradan kendilerine ait karı işletmede bırakan sahip ve hissedarlar ile alacaklıların işletmeye sağladıkları kaynaklar ve bunlarla elde edilen varlıkların muhasebe kayıt, hesap ve tablolarında anlamlı bir şekilde tespit edilmesi ve gösterilmesi yoluyla, belli bir tarihte işletmenin mali durumunun açıklıkla ve ilgililer için gerçeğe uygun olarak yansıtılmasıdır. Bilanço, varlıkların içinde bulunulan zamandaki değerini veya tasfiye halinde bunların satışından elde edilecek para tutarlarını yansıtan bir tablo değildir. Bütün varlıklar, yabancı kaynaklar ve Özkaynaklar bilançoda gayrisafi değerleri ile gösterilirler. Bu ilke, bilançonun net değer esasına göre düzenlenmesine bir engel oluşturmaz. Bu doğrultuda net değerle bilanço düzenlemesinin gereği olarak indirim kalemlerinin ilgili hesapların altında açıkça gösterilmesi esastır. Bu amaç doğrultusunda benimsenen bilanço ilkeleri; varlıklar, yabancı 10

16 kaynaklar ve özkaynaklar itibariyle aşağıda belirtilmiştir. Varlıklara İlişkin İlkeler Bu ilkeler varlıkların doğru bir şekilde kaydedilerek, işletmenin mali yapısının açıkça ortaya konulmasını amaçlar. Öyle ki: 1. İşletmenin bir yıl veya normal faaliyet dönemi içinde paraya dönüşebilecek varlıkları, bilançoda dönen varlıklar grubu içinde gösterilir. 2. İşletmenin bir yıl veya normal faaliyet dönemi içinde paraya dönüşemeyen, hizmetlerinden bir hesap döneminden daha uzun süre yararlanılan uzun vadeli varlıkları, bilançoda duran varlıklar grubu içinde gösterilir. Dönemsonu bilanço gününde bu grupta yer alan hesaplardan vadeleri bir yılın altında kalanlar dönen varlıklar grubunda ilgili hesaplara aktarılırlar. 3. Bilançoda varlıkları, bilanço tarihindeki gerçeğe uygun değerleriyle gösterebilmek için, varlıklardaki değer düşüklüklerini göstererek karşılıkların ayrılması zorunludur. Dönen varlıklar grubu içinde yer alan menkul kıymetler, alacaklar, stoklar ve diğer dönen varlıklar içindeki ilgili kalemler için yapılacak değerleme sonucu gerekli durumlarda uygun karşılıklar ayrılır. Bu ilke, duran varlıklar grubunda yer alan alacaklar, bağlı menkul kıymetler, iştirakler, bağlı ortaklıklar ve diğer duran varlıklardaki ilgili kalemler için de geçerlidir. 4. Gelecek dönemlere ait olarak önceden ödenen giderler ile cari dönemde tahakkuk eden ancak, gelecek dönemlerde tahsil edilecek olan gelirler kayıt ve tespit edilmeli ve bilançoda ayrıca gösterilmelidir. 5. Dönen ve duran varlıklar grubunda yer alan alacak senetlerini, bilanço tarihindeki gerçeğe uygun değerleri ile gösterebilmek için reeskont işlemleri yapılmalıdır. 6. Bilançoda duran varlıklar grubunda yer alan maddi duran varlıklar ile maddi olmayan duran varlıkların maliyetini çeşitli dönem maliyetlerine yüklemek amacıyla, her dönem ayrılan amortismanların birikmiş tutarları ayrıca bilançoda gösterilmelidir. 7. Duran varlıklar grubu içinde yer alan özel tükenmeye tabi varlıkların maliyetini çeşitli dönem maliyetlerine yüklemek amacıyla, her dönem ayrılan tükenme paylarının birikmiş tutarları ayrıca bilançoda gösterilmelidir. 8. Bilançonun dönen ve duran varlıklar gruplarında yer alan alacaklar, menkul kıymetler, bağlı menkul kıymetler ve diğer ilgili hesaplardan ve yükümlülüklerden işletmenin sermaye ve yönetim bakımından ilişkili bulunduğu ortaklara, personele, iştiraklere ve bağlı ortaklıklara ait olan tutarlarının ayrı gösterilmesi temel ilkedir. 9. Tutarları kesinlikle saptanamayan alacaklar için herhangi bir tahakkuk işlemi yapılmaz. Bu tür alacaklar bilanço dipnot veya eklerinde gösterirler. 10. Verilen rehin, ipotek ve bilanço kapsamında yer almayan diğer teminatların özellikleri ve kapsamları bilanço dipnot veya eklerinde açıkça belirtilmelidir.bu ilke, alınan rehin, ipotek ve bilanço kapsamında yer almayan diğer teminatlar için de geçerlidir. Ayrıca, işletme varlıkları ile ilgili toplam sigorta tutarlarının da bilanço dipnot veya eklerinde açıkça gösterilmesi gerekmektedir. Yabancı Kaynaklara İlişkin İlkeler Bu ilkeler işletmenin tüm yabancı kaynaklarının işletmenin mali yapısını gerçeğe uygun ve açıkça göstermek üzere kaydedilerek izlenmesini amaçlar. Öyle ki: 1. İşletmenin bir yıl veya normal faaliyet dönemi içinde vadesi gelen borçları, bilançoda kısa vadeli yabancı kaynaklar grubu içinde gösterilir. 2. İşletmenin bir yıl veya normal faaliyet dönemi içinde vadesi gelmiş borçları, bilançoda uzun vadeli yabancı kaynaklar grubu içinde gösterilir. Dönem sonu bilanço gününde bu grupta yer alan hesaplardan vadeleri bir yılın altında kalanlar kısa vadeli yabancı kaynaklar grubundaki ilgili hesaplara aktarılırlar. 3. Tutarları kesinlikle saptanamayanları veya durumları tartışmalı olanları da içermek üzere, işletmenin bilinen ve tutarları uygun olarak tahmin edilebilen bütün yabancı kaynakları kayıt ve tespit edilmeli ve bilançoda gösterilmelidir. İşletmenin bilinen, ancak tutarları uygun olarak tahmin edilemeyen durumları da bilançonun dipnotlarında açık olarak belirtilmelidir. 4. Gelecek dönemlere ait olarak önceden tahsil edilen hasılat ile cari dönem de tahakkuk eden ancak, gelecek dönemlerde ödenecek olan giderler kayıt ve tespit edilmeli ve bilançoda ayrıca gösterilmelidir. 5. Kısa ve uzun vadeli yabancı kaynaklar grubunda yer alan borç senetlerini bilanço tarihindeki gerçeğe uygun değerleri ile gösterebilmek için reeskont işlemleri yapılmalıdır. 6. Bilançonun kısa ve uzun vadeli x yabancı kaynaklar gruplarında yer alan borçlar, alınan 11

17 avanslar ve diğer ilgili hesaplardan işletmenin sermaye ve yönetim bakımından ilgili bulunduğu ortaklara, personele, iştiraklere ve bağlı ortaklara ait olan tutarlarının ayrı gösterilmesi temel ilkedir. Öz Kaynaklara İlişkin İlkeler İşletmeye sermaye konulması veya karların çeşitli yollarla işletmede bırakılmasıyla sağlanan öz kaynakların muhasebeleştirilmesindeki amaç öz kaynaklarda dönemden döneme oluşabilecek değişikliklerin kümülatif olarak gösterilmesinin sağlanmasıdır.öz kaynakların muhasebeleştirilmesine ilişkin genel kabul görmüş muhasebe ilkeleri aşağıda kısaca açıklanmıştır. 1. İşletme sahip ve ortaklarının sahip veya ortak sıfatıyla işletme varlıkları üzerindeki hakları öz kaynaklar grubunu oluşturur. İşletmenin bilanço tarihindeki ödenmiş sermayesi ile işletme faaliyetleri sonucu oluşup, çeşitli adlar altında işletmede bırakılan karları ile dönem net karı (zararı) bilançoda özkaynaklar grubu içinde gösterilir. 2. İşletmenin ödenmiş sermayesi bilançonun kapsamı içinde tek bir kalem olarak gösterilir. Ancak, esas sermaye özellikleri farklı hisse gruplarına ayrılmış bulunuyorsa, esas sermaye hesapları her grubun haklarını, kar ve tasfiye paylarının dağıtımında sahip olabilecekleri özellikleri ve diğer önemli özellikleri yansıtacak biçimde bilançonun dipnotlarında gösterilmelidir. 3. İşletmenin hissedarları tarafından yatırılan sermayenin devam ettirilmesi gerekir. İşletmede herhangi bir zararın ortaya çıkması, herhangi bir nedenle özkaynaklarda meydana gelen azalmalar, hem dönemsel, hem de kümülatif olarak izlenmeli ve kaydedilmelidir. 4. Özkaynakların bilançoda net olarak gösterilmesi için geçmiş yıllar zararları ile dönem zararları, özkaynaklar grubunda indirim kalemleri olarak yer alır. 5. Özkaynaklar; ödenmiş sermaye, sermaye yedekleri, kar yedekleri, geçmiş yıl karları (zararları) ve dönem net karı (zararı)ndan oluşur. Kar yedekleri yasal, statü ve olağanüstü yedekler ile yedek niteliğindeki karşılıklar, özel fonlar gibi işletme faaliyetleri sonucu elde edilen karların dağıtılmamış kısmını içerir. Sermaye yedekleri ise hisse senedi ihraç primleri, iptal edilen ortaklık payları, yeniden değerleme değer artışları gibi kalemlerden meydana gelir. Sermaye yedekleri, gelir unsuru olarak gelir tablosuna aktarılamaz. MALİ TABLOLAR İşletmenin yaptığı faaliyetler sonunda varlıklar, borçlar ve sermaye de değişmeler olur. Bunların ne olduğu, neye ulaştığı ve faaliyet sonucunun ne olduğunu gösteren mali tablolar düzenlenir. Mali tabloların en önemlisi olan ve işletmenin varlıklarını, borçlarını ve sermayesini gösteren BİLANÇO ve belirli bir dönemdeki faaliyetlerin sonucunu (kar veya zararı) ve bu sonuca nasıl ulaşıldığını gösteren GELİR TABLOSU işletme ile ilgili taraflara bilgi vermek amacıyla hazırlanır. MALİ DURUM VE FAALİYET SONUCU İşletmeler insanların ihtiyaçlarını giderecek olan mal ve hizmetleri üretmek için kurulurlar. İşletmenin kuruluşunun gerçekleşebilmesi için işletmenin tanımından elde ettiğimiz bilgiye göre öncelikle girişimci denilen bir kimsenin ya da kimselerin üretim faktörlerini oluşturan ya da onların edinimine olanak sağlayacak olan arsa, bina, makine, hammadde, para gibi VARLIKLARI biraraya getirmesi gerekir. İşletme sahibinden ayrı, kendine öz kişiliği olan işletme bu varlıklara ancak başka kişilerin vermesi ile sahip olabilir. Diğer bir deyişle işletmenin elinde bazı varlıklar var ise, bunlar muhakkak diğer kişiler (gerçek veya tüzel) tarafından verilmiştir. VARLIKLAR İLE VARLIKLARIN KAYNAKLARI arasında aşağıdaki gibi bir ilişki ve değerce (tutar yönünden) bir eşitlik vardır: VARLIKLAR = KAYNAKLAR Kuruluşta, varlıklar işletmeye genelde işletme sahipleri tarafından verilirler. Dolayısıyla kuruluş aşamasında sahip olunan varlıklar ile bu varlıkların kaynağını oluşturan işletme sahibinin hakları arasında bulunan eşitlik, işletme sahibinin kuruluş aşamasındaki varlıklar üzerindeki haklarının SERMAYE olarak ifade edilmesi nedeniyle VARLIKLAR = SERMAYE şeklinde gösterilir. Bu eşitlik muhasebenin temel eşitliğidir. Genelde kuruluştan sonraki aşamalarda işletme sahipleri dışındaki kimselerden (üçüncü kişilerden) bazı iktisadi değerler edinilmesi nedeni ile de varlıklarda artış olabilir. Bu yeni 12

18 durumda toplam varlıklar üzerinde işletme sahiplerinin hakları ile birlikte bu varlıkların kaynağı olarak üçüncü kişilerin hakları da olur. Bu kişilerin varlıklar üzerindeki hakları BORÇLAR terimi ile gösterilir. Bu durumda işine devam eden bir işletmenin varlıklarının kaynakları iki ayrı kaynak türünden oluşur ve temel muhasebe eşitliği, VARLIKLAR = SERMAYE + BORÇLAR şekline dönüşür. İşletmeler kar, işletmenin devamlılığı, topluma hizmet vb. amaçlara sahiptir. İşletmenin tanımında yer alan "mal ve hizmet üretmek" amaç değil, işletmenin amacına ulaşması için bir araçtır. Değişim süreci diye de adlandırabileceğimiz bu faaliyetler işletmenin konusuna göre farklılık gösterir. İşletmelerin, bu amaçlarına ulaşabilmeleri için iyi ve başarılı yönetilmeleri gerekir. İşletmelerin faaliyetleri üretim, pazarlama, finans ve insan kaynakları işlevlerinin bütünüdür. İşletmelerin iyi yönetilmeleri bu işlevlerin her birinin planlanması, örgütlenmesi, yönetilmesi ve kontrol edilmesi ile olanaklıdır. Bunlar ilgili yöneticilerin aldığı ve uyguladığı kararlarla gerçekleşir. Yöneticilerin aldığı ve uyguladığı kararların bazıları varlıklar ve varlıkların kaynaklarını oluşturan unsurlar üzerinde para ile ifade edilen değişmeler yaratır. İşletmenin nasıl yönetildiği ile ilgili olan taraflar sadece yöneticiler ve işletme sahipleri değildir, aynı zamanda farklı amaçlarla ilgilenen farklı taraflar vardır. Bunlar işletme ile ilgili kararlarında yararlı olacak bilgilere gereksinim duyarlar. Sonuç olarak yukarıda sıralanan bilgileri birbiri ile ilişkilendirirsek işletmenin amaçlarına ulaşmasının, işletmenin faaliyet konusuna göre farklılık gösteren ya da ağırlığı farklı olan genel işlevlerin (üretim, pazarlama, finans, insan kaynakları) iyi yönetilmesi yolunda o anda işletmede yetkili olan ilgili yöneticilerin aldığı ve uyguladığı kararların uygunluğuna ve başarılılığına bağlı olduğunu görürüz. Bu da bu kararların işletmenin varlıklarını ve bu varlıkların kaynaklarını oluşturan unsurlarda yarattığı para ile ifade edilen değişim ile ölçülür. Çünkü işletmenin varlıklarını ve kaynaklarını oluşturan unsurların nitelik ve nicelik yönünden ortaya çıkardığı yapı işletmenin mali yapısını (mali durumunu) gösterir. Faaliyetler sonunda ulaşılan yeni yapıda işletme sahibinin haklarında da değişme olduğu saptanabilir. İşletme sahibinin kuruluşta işletmeye verdiği varlık büyüklüğü borçlanma dışındaki faaliyetler sonucu artarsa sonuç kar; azalırsa sonuç zarardır. Dolayısıyla varlıklarda oluşan kar büyüklüğündeki artış aynı zamanda işletme sahibinin varlıklar üzerindeki haklarını artırır; tersine varlıklarda oluşan zarar büyüklüğündeki azalış işletme sahibinin varlıklar üzerindeki haklarını azaltır. O halde varlık ve kaynakların unsurları üzerinde para ile ifade edilen değişmelerin bazıları işletme sahibi haklarında değişme yaratır, bazıları yaratmaz. Faaliyet sonucu olan kar ya da zarar büyüklüğü işletme sahibi haklarında değişme yaratan olayların bir sonucudur. Bu büyüklük işletmenin kar amacına ulaşıp ulaşmadığının değerlendirilmesinde bir ipucudur. Faaliyet sonucu kadar faaliyet sonucunun oluşumunu etkileyen olayların bilinmesi de bu değerlendirme için önemlidir. Bilindiği gibi işletmelerin amacı sadece kar elde etmek değildir; işletmenin, devamlılığı ve topluma hizmet vb. amaçlarının karşılanmasını sürdürebilmesi için faaliyetlerin karla sonuçlanmasını sağlaması yanında işletmenin mali yapısının ve gücünün de iyi olması gerekir. Mali yapının ve gücün iyi olup olmadığı mali durumu oluşturan unsurlar arasındaki ilişkiye bakılarak anlaşılır. MALİ TABLOLAR İşletmenin nasıl yönetildiği, diğer bir ifade ile yönetimin başarısı, yöneticilerin aldığı ve uyguladığı her bir kararın sonucunda işletmenin varlıkları ve bu varlıkların kaynaklarını oluşturan unsurlar üzerinde değişmeler yaratan ve para ile ifade edilebilen her bir olayın sonucuna göre ölçülemez. İşlemlerin çokluğu düşünülürse böyle bir uygulama aklı karıştırıcı ve gereksiz bilgilerin üretilmesinden öteye gidemez. Öte yandan olayların olumlu ve olumsuz yönde olanlarının bir diğerinin sonucunu etkileyeceği açıktır. Örneğin satıştan sorumlu bir yönetici piyasada satış fiyatının düşmekte olduğunu gördüğü 100 lira maliyetli (x) malını 90 liraya satabilir. Bu noktada o yönetici, 10 lira zarara neden oldu, şeklinde değerlenmemelidir. Belki de aynı yönetici satış kabiliyetinin yüksek olduğunu gördüğü (y) malını alıp satmak için böyle bir girişimde bulunmuştur. Diyelim ki yönetici (x) malının satışından elde ettiği 90 lira ile 1 adet (y) malı almış ve bunu 115 liraya satmış, böylece parasının x malında bağlı kalmasını önlemiştir. İki işlemi bir arada ele alırsak, birincisinden 10 lira zarar etmiş, fakat ikincisinden 25 lira kar elde etme olanağı sağlamıştır, sonuç (25 10) 15 lira kardır. Bu bakımdan yönetimin başarısını oluşturan, işletmenin varlıklarının ve bu varlıkların kaynaklarının (sermaye + borçlar) unsurlarında para ile ifade edilen 13

19 değişme yaratan bu olayların etkilerinin tek tek değil, belirli bir süre içinde oluşan olayların bir bütün olarak ele alınmaları, özetlenerek analiz ve yoruma sunulmaları gerekir. Bu gereklilik çerçevesinde çok sayıdaki mali işlemlere ait bilgiler "mali tablolar" adı altında özetlenerek ilgililere sunulur. Mali Tablolar Nedir ve Nasıl Elde Edilir? Muhasebenin birinci işlevi sonunda elde edilen ve özetlenmiş bilgileri içeren mali tablolar, ilgili oldukları konuya ve duruma ilişkin unsurların çeşitli ve parasal tutarların birer dökümü, birer listesidir. Örneğin, varlıkların ve kaynakların çeşitleri ve bunlara ait büyüklüklerin sıralandığı bir mali tablo işletmenin mali yapısının unsurlarını gösterir; fakat direkt olarak bu yapının iyi olup olmadığı, ya da bu yapının oluşturduğu mali gücün istenen düzeyde olup olmadığı bilgisini vermez. Bu bilgi tabloyu oluşturan unsurlar arasında yapılacak inceleme ve karşılaştırmalarla elde edilir. Sözgelimi böyle bir mali tabloda görülen işletmenin (x) tutarında borcunun olduğu bilgisi yeterli değildir. Önemli olan gene mali tablodan faydalanılarak bu borcun ödenmesine olanak sağlayacak varlık yapısının ve büyüklüğünün mevcut olup olmadığının bilinmesi ve bu iki unsur arasındaki ilişkinin araştırılmasıdır. Bu bakımdan, ancak mali tablolarda bir döküm, bir liste halinde sıralanan varlıkların, sermaye ve borçların çeşidi ve onlara ait büyüklüklerin farklı açılardan anlamlarının ve birbirleri ile ilişkilerinin araştırılması, mevcut durumun analizi ve olması gerekenle karşılaştırılarak yorumlanması sonucunda üretilen bilgilerin ilgili taraflara iletilmesi, onların kararlarında kullanabilecekleri verileri elde etmesine olanak sağlar. Burada muhasebenin genel amacına ulaşmasındaki son aşama olan ikinci işlevinin mali tablolardaki bilgilere dayandırılacağı açık olarak görülmektedir. Diğer bir ifade ile birinci işlevin sonunda üretilen bilgiler, ikinci işlev için veri olmaktadır.mali tablolar belirli bir süre içinde oluşan mali nitelikteki olayların işletmenin varlıklarının ve kaynaklarının unsurlarında yarattığı değişmelerin bir özetidir. Bu nedenle, mali nitelikteki olaylarla ilgili bilgilerin biriktirilmesi, depolanması gereği ortaya çıkar. (Bu biriktirme, depolama derslerimizin yürütülmesi boyunca uygulayacağımız kayıt tutma tekniğinin uygulanması ile mümkün olur.) Bu noktada mali tablolara nasıl ulaşılacağı, diğer bir ifade ile mali tabloların nasıl elde edileceğinin açıklığa kavuşturulması gerekir.buna göre belirli bir süre içinde işletmenin varlıklarının ve bu varlıkların kaynaklarının unsurlarında para ile ifade edilebilen değişme yaratan olayların sırası ile, her birinin ne olduğunu (tarih, taraflar, konu, miktar ve tutar itibariyle) gösteren (belgeleyen) verilerin toplanması (elde edilmesi), dolayısıyla olayın tanımlanması, her birinin varlıkları ve varlıkların kaynaklarını oluşturan unsurlar üzerinde yarattığı etkilerin bir arada bir bütün olarak kaydedilmesi, olayın kaydından faydalanılarak, etkilenen varlık ve kaynak unsurlarındaki değişmelerin söz konusu süre için ilgili her bir varlık ve kaynak unsuru temel alınarak konular itibariyle biriktirilmesi, diğer bir ifade ile sınıflandırılması, her bir sınıf için toplanan değişmelerin söz konusu süre sonunda yarattığı büyüklüklerin tüm sınıflar (varlıkların ve kaynakların unsurları) açısından bir bütünlük içinde özetlenmesi şeklinde gerçekleşir. Bu aşamalar bilindiği gibi muhasebenin birinci işlevinin aşamalarıdır. Muhasebenin birinci işlevinin diğer bir ifade ile kayıt tutma işlevinin son aşamasında özetlenen bilgiler, özetlenen bilginin niteliğine göre farklı tablolar halinde sunulur. İşletmenin mali yapısını, faaliyet sonucu ve bu sonucun oluşumunu ve genelde bu bilgilere dayalı diğer bazı amaçları karşılayacak bilgileri içeren bu özetlere mali tablolar denir. Mali Tabloları genel açıdan tanımak için mali tabloların zaman kesiti ile ilişkisinin belirlenmesi gerekir. Mali Tablolar Ne Zaman Hazırlanmalıdır? Yöneticinin kararları ile ulaşılan mali yapıyı, faaliyet sonucunu ve bu sonucun oluşmasını gösteren bilgiler hem yöneticilerin kendi başarımlarını kontrol ederek geleceği planlamaları, hem de diğer ilgili tarafların (karar vericilerin) kararlarında kullanmaları için veri olacaktır. İşletmenin nasıl yönetildiğinin her bir mali nitelikli olaydan sonra değerlendirilmeyeceği önceden vurgulanmıştı. Bir işletmenin nasıl yönetildiği gerçek olarak ancak o işletmenin yaşamının sonunda saptanabilir. Ancak iyi yönetimi sağlamak için işlevlerin planlanması, gerçekleşenin ölçülmesi ve planlanan ile gerçekleşenin karşılaştırılarak kontrol edilmesi ve edinilen bulgular dikkate alınarak yeniden geleceğin planlanması gerekir. Planlama, ölçme ve kontrol işlevlerinin gerçekleştirilebilmesi ve bunların sağlıklı sonuç verebilmesi için aslında devamlılık (süreklilik) gösteren işletme faaliyetlerinin belirli aralıklar (zaman kesitleri) itibariyle kesilmiş sayılmasını gerekli kılar. 14

20 Bu da işletme faaliyetleri sonuçlarının belirli bir zaman kesitini ifade eden belirli bir dönem itibariyle görülmesi, ölçülmesi ve kontrol edilmesi demektir. Dönem, yönetimin başarımı için, ileriye yönelik kararların alınmasında gerekli olduğundan, faaliyetlerin sürekli olma özelliğine rağmen, ara ara kesildiği varsayılarak ölçme, kontrol planlama işlevlerine imkan veren eşit uzunluktaki sürelerdir. Böylece burada muhasebenin işlevlerine bir boyut daha getirmiş olmaktayız. Muhasebe kaydetme, sınıflandırma, özetleme, analiz ve yorum işlevlerini işletmenin yaşamı boyunca dönemler itibariyle gerçekleştirir. Muhasebe birinci işlevini gerçekleştirirken bir dönem içinde oluşan mali nitelikli olaylar ile ilgili bilgileri toplar, kaydeder, sınıflar ve özetler. Buna göre muhasebe ikinci işlevi ile birinci işlev sonunda ulaşılan bilgileri analiz ve yorumladığına göre ilgili taraflara birinci işleve paralel olarak bir dönem içindeki mali nitelikli olayların sonucu hakkında bilgi iletir. Ticari bir işletmenin normal faaliyetlerini yerine getirirken elindeki serbest olarak kullanabileceği varlıkların (örneğin paranın) stoklara (mala), stokların satılıp (satış kredili ise önce alacaklara) sonra gene serbest olarak kullanabileceği para şekline, aşağıdaki şekilde görüldüğü gibi dönüşmesi sürecine "faaliyet döngüsü" denir. Normal olarak yönetimin başarımının bu döngü için ölçülmesi akla gelebilir. Ancak bazı işletmelerde bu döngü 1 yıl (12 ay) içinde birden çok tekrarlanır. Bu durumda daha önce belirtilen sakıncalar nedeni ile her döngü sonucunun saptanmasından kaçınılır ve dönem 1 yıl (12 ay) olarak kabul edilir. Bu sürenin başlama ve bitiş tarihleri, işin türü nedeniyle özellik taşımıyorsa dönem takvim yılıdır. Takvim yılı 1 Ocak'ta başlar 31 Aralık'ta biter. İşin türü nedeniyle yıllık dönemin başlangıç ve bitiş tarihleri özellik taşıyorsa, bu durumda dönem normal faaliyet yılıdır. Paranın stoklara dönüşmesi (mal alış) ve stokların peşin satışla ya da kredili satış sonucu doğan alacakların tahsili ile tekrar paraya dönüşmesi iki takvim yılı içinde 12 aylık bir süreyi kapsıyorsa faaliyet döngüsü tamamlanmadan bir takvim yılı sonunda, 31 Aralık'ta faaliyet sonuçlarını ölçmek gerçek durumun ortaya çıkmasına engel olur. Normal olanı bu döngünün tamamlanmasını beklemektir. Örneğin kürk ticareti yapan bir işletmenin kış aylarında satacağı kürkleri Temmuz ayı başlarında almaya başladığını, bu kürkleri işleyerek Kasım- Aralık aylarında satışa hazır hale getirdiğini, Aralık ve izleyen yılın Ocak ve Şubat aylarında yoğun olmak üzere peşin ya da kredili olarak sattığını ve kredili satışlardan doğan alacaklarını Mayıs ve Haziran aylarında tahsil ettiğini varsayalım. Bu işletme için dönemi takvim yılı olarak kabul etmek, faaliyet döngüsü 12 ay (Temmuz-Haziran ayları) içinde tamamlanan bu işletmenin faaliyet sonuçlarını önemli ölçüde etkileyecek olan kış ayları yoğun satışlarını, faaliyet sonuçlarını ölçme eylemi dışında bırakmak sonucunu doğurur. Bu durumda, örnek olarak aldığımız bu işletme için normal faaliyet yılının 1 Temmuz-31 Haziran aylarını kapsayan 12 ay olduğu söylenebilir. Döngünün 12 ayı aşması halinde, örneğin inşaat işi yapan bir işletme için dönem, normal faaliyet dönemi olarak ifade edilir. Muhasebe öğretiminde temel alınan dönem genellikle bir takvim yılıdır. BİLANÇO İşletmelerin varlıkları, faaliyet konularına göre farklılık gösteren çeşitte (para, alacak, hammadde, mal, makine, bina gibi) ve büyüklükte birçok iktisadi değerlerden, borçları da değişik nitelikteki borçlarından oluşur. Buna göre işletmenin mali yapısı (durumu), işletmenin varlıklarının, sermayesinin ve borçlarının çeşit ve tutar bakımından ifadesi olmaktadır. BİLANÇO işletmenin belirli bir tarihteki mali yapısını (durumunu) gösteren mali tablodur. Bilanço, bir işletmenin belirli bir tarihte (örneğin 31 ARALIK) sahip olduğu varlıklar ve bu varlıkların kaynağını oluşturan sermaye ve borçların unsurlarını türleri ve büyüklükleri (tutarları) gösterir. İşletme sahibinin kuruluştaki varlıklar üzerindeki hakları işletmenin faaliyetleri süresince değişime uğrar. Faaliyetler sonunda işletme kar elde etmişse ya da varlıklarının değerinde artış olmuşsa bu olaylar işletme sabinin haklarını artırır. Aksi durum işletme sahibinin haklarını azaltır. O halde faaliyetler sırasında işletme sahiplerinin hakları kuruluştaki büyüklükten farklılaşır. Bu durumda analizlere olanak sağlamak amacı ile bu farkı yaratan büyüklükleri, nedenlerine göre ayrı ayrı izlemek uygun olacaktır. Bunun için işine devam etmekte olan bir işletmede, işletme sahibinin toplam hakları aslında, 15