ORGANĐZASYONEL DEĞĐŞĐM YÖNETĐMĐ VE AZERBAYCAN CUMHURĐYETĐ NDEKĐ TÜRK MENŞELĐ ĐŞLETMELERDE BĐR UYGULAMA

Transkript

1 i T.C. SÜLEYMAN DEMĐREL ÜNĐVERSĐTESĐ SOSYAL BĐLĐMLER ENSTĐTÜSÜ ĐŞLETME ANA BĐLĐM DALI ORGANĐZASYONEL DEĞĐŞĐM YÖNETĐMĐ VE AZERBAYCAN CUMHURĐYETĐ NDEKĐ TÜRK MENŞELĐ ĐŞLETMELERDE BĐR UYGULAMA DOKTORA TEZĐ Abdullah ÇALIŞKAN Tez Danışmanı: Prof. Dr. Bilal Murat ÖZGÜVEN ISPARTA, 2007

2 ii T.C. SÜLEYMAN DEMĐREL ÜNĐVERSĐTESĐ SOSYAL BĐLĐMLER ENSTĐTÜSÜ DOKTORA TEZ SAVUNMASI VE SÖZLÜ SINAV TUTANAĞI ĐLGĐ: Enstitü Yönetim Kurulu nun./ /2007 Tarih ve./ Sayılı Kararı Đşletme Anabilim Dalı Doktora Programında ders dönemini ve yeterlik sınavını başarı ile tamamlayan numaralı Abdullah ÇALIŞKAN ın hazırladığı Organizasyonel Değişim Yönetimi ve Azerbaycan Cumhuriyeti ndeki Türk Menşeli Đşletmelerde Bir Uygulama başlıklı doktora tezi ile ilgili tez savunması ve sözlü sınavı md. Uyarınca günü saat.. da yapılmış; sorulan sorular ve alınan cevaplar sonunda adayın tez savunmasının KABULÜNE / REDDĐNE / DÜZELTME VERĐLMESĐNE, OYBĐRLĐĞĐYLE / OYÇOKLUĞUYLA karar verilmiştir. SINAV JÜRĐSĐ BAŞKAN ÜYE ÜYE ÜYE ÜYE

3 iii ÖNSÖZ Yaşadığımız bilgi ve iletişim çağında artık değişimin kendisi de değişmektedir. Değişim kopuşlu, beklenmedik ve sürekli değişen bir yapıya bürünmüştür. Değişim çağı, kendine özgü bir beklenti ve tehlike bileşimi ile yeni fırsatlar sunmaktadır. Ancak, yeni fırsatlar yeni stratejilerin oluşturulmasını gerektirmektedir. Bunun için, kuruluşlar önce kendilerini sonra da hızla değişen çevresel etkenleri iyi analiz etmek zorundadırlar. Yaşam yalnızca geriye doğru anlaşılsa da, ileriye doğru yaşanacaktır. Bu nedenle, kuruluşlar geleceğin ve değişimin yol haritasını zamanında ortaya koyarak performanslarını sürekli gözden geçirmelidir. Yüksek performans sağlamanın yolu ise rekabet seviyesini yükseltmekten geçmektedir. Dünyada son on yıldır, yönetim bilimlerine ve yönetim uygulamalarına yönelik ilgi giderek artmaktadır. Bu ilgi, hiç kuşkusuz, bu alanda bir bilinçlenmeyi de beraberinde getirmektedir. Yine son on yıldır, kamu ve özel sektör kuruluşları yönetsel bir yapılanma ve gelişme ihtiyacının gerekliliğini fark etmişlerdir. Bunun sonucu olarak da, organizasyonların bir kısmı yeni arayışlara yönelmiştir. Ancak, Đhtiyaçların tam olarak tanımlanması ile nelerin yapılacağı ve hangi adımların atılacağı konusunda somut ve açık bir görüş oluşturmasına ilişkin belirsizlikler bugün de devam etmektedir. Bu belirsizliğin azalması için yapılacak iş, yönetim bilimlerindeki ve uygulamalarındaki gerçekleri ortaya koymaktır. Bu ise, işletmelerin yönetim sahnesindeki bilgilerini açığa çıkarmaktan, diğer bir deyişle bilimsel yakınlaşmalarla bilimsel bulgular elde etmekten geçmektedir. Organizasyonel Değişim Yönetimi, konulu çalışma, bu anlayışla sürdürülen gayretlere katkıda bulunmayı amaçlayan bir üründür. Bu çalışmanın konusunun belirlenmesi ve çalışmanın oluşturulmasında sürekli yardım ve tavsiyelerde bulunan, çalışma süresince görüş ve önerilerini benimle paylaşan danışmanım Sayın Prof. Dr. Bilal Murat ÖZGÜVEN e, doktora eğitimim esnasında yardımlarını ve desteklerini esirgemeyen kıymetli hocalarım Sayın Prof. Dr. Durmuş ACAR a, Sayın Prof. Dr. Đbrahim GÜNGÖR e, Sayın Prof. Dr. Hasan

4 iv ĐBĐCĐOĞLU na, Sayın Prof. Dr. Ömer EROĞLU na, Sayın Doç. Dr. Đlker ÇARIKÇI ya, Sayın Doç. Dr. Nurhan PAPATYA ya, bu eğitime başlamam konusunda beni teşvik eden, bu noktaya gelmemde büyük pay sahibi Sayın Prof. Dr. Ali AKDEMĐR e ve Sayın Yard. Doç. Dr. Gürcan PAPATYA ya, değerli dostlarım, sınıf arkadaşlarım Dr. Topçu Yb. Köksal HAZIR a, Ercan KÜÇÜKEŞMEN e, Çalışmanın uygulama bölümündeki sorunların çözümündeki gösterdikleri sıcak ve ilgi dolu yaklaşımları nedeniyle TÜSĐAB Yönetim Kurulu Başkan Yard. Sayın Ekrem DURAN, Genel Sekreter Sayın Kenan SAĞLIKLI ve TÜSĐAB yönetim kurulu üyelerine, Ve son olarak ta, yedi senelik bu uğraşta ziyadesiyle ihmal etmeme, onlara ait olan zamanımın büyük bölümünü bu yönde sarfetmeme rağmen; beni hep destekleyen, ilgi, sevgi ve yardımlarını üzerimden eksik etmeyen sevgili eşim, hayat arkadaşım Arzu ÇALIŞKAN ve biricik kızım Serra Nur ÇALIŞKAN a Sonsuz şükran ve yürekten teşekkürlerimi sunmayı bir borç bilirim.

5 v ÖZET ORGANĐZASYONEL DEĞĐŞĐM YÖNETĐMĐ Abdullah ÇALIŞKAN Süleyman Demirel Üniversitesi, Đşletme Bölümü Doktora Tezi, 324 Sayfa, Haziran 2007 Danışman: Prof. Dr. Bilal Murat ÖZGÜVEN Yeni gelişmelerin doğal bir sonucu olarak ortaya çıkan günümüz organizasyonları, sürekli olarak değişikliklere uğramaktadır. Organizasyonların yönetim modellerinin yenilenmesine ve değişmesine yardımcı olan yeni yönetim teknikleri, bu organizasyonların küresel dünyada yaşanan hızlı değişim sürecine ayak uydurmasını hedeflemektedir. Günümüz rekabet sürecinde belirsiz, karmaşık ve hızlı bir değişim süreci ile karşı karşıya kalan işletmelere stratejik bir avantaj sağlayabilecek olan değişim yönetimi, işletmelerin ve yöneticilerinin önemle üzerinde durmaları gereken bir konu alarak şekillenmektedir. Değişebilme becerisi, geleceğin organizasyonları için en büyük rekabet avantajıdır. Bu nedenlerden dolayı bu çalışmada tezin konusu Organizasyonel Değişim Yönetimi olarak belirlenmiştir. Đşletmelerin faaliyette bulunduğu doğal, ekonomik, sosyo-kültürel ve hukuki çevre faktörlerinin sürekli olarak değişmesi en çok işletmeleri etkilemektedir. Günümüz işletmelerinin ayakta kalabilmeleri, değişen çevreye uyum sağlamaları ile mümkün olabilecektir. Çevreye olan uyum süreci, işletmelerin karşı karşıya kaldığı en önemli sorunlardan biri olarak ortaya çıkmaktadır. Bu çalışmada çalışmanın ilk beş bölümünde konu ile ilgili teorik bilgiler aktarılarak çalışma için gerekli alt yapı hazırlanmış ve araştırmaya katılan Azerbaycan Cumhuriyetindeki Türk Menşeli Đşletmelerin değişim yönetimi uygulamaları incelenmiştir. Tezin ilk beş bölümünde, konunun teorik zemini oluşturulmaya çalışılmıştır. Birinci bölüm giriş bölümüdür. Bu bölümde çalışmanın konusu, amacı, varsayımları, sınırları ve içeriği irdelenmiştir. Đkinci bölümde değişim konusu ana hatlarıyla incelenmiştir. Üçüncü bölümde organizasyonel değişim ardalanı ortaya konmaya çalışılmıştır. Dördüncü bölüm de öncelikle değişimin gerçekleştirilmesindeki kritik başarı faktörleri analiz edilerek, akabinde işletmeler için bir organizasyonel değişim manifestosu sunulmuş, organizasyonlar için değişimin yol haritası çizilmiştir. Beşinci bölüm teorik kısmın son bölümü olup bu bölümde değişim yönetiminde başarısızlığın analizi açıklanmaya çalışılmıştır. Tezin altıncı bölümünde, organizasyonların değişebilme yeteneklerini incelemek amacıyla Azerbaycan Cumhuriyetindeki Türk Menşeli Đşletmelerde organizasyonel değişim yönetimi ile ilgili uygulamalar gerçekleştirilmiştir. Çalışmanın uygulama bölümünde organizasyonel değişim yönetimi kapsamında işletmelerin, değişim konusundaki bakış açıları ve referans aldıkları ve mevcut yönetim tarzları, hangi sebeplerden dolayı değişime gittikleri, işletme yöneticilerinin organizasyonel değişim konusundaki anlayış biçimlerini ve organizasyonel değişimdeki rolleri, uyguladıkları değişim programları sonucunda başarılı olup olmadıkları gibi soruların cevaplarına ulaşılmaya çalışılmıştır. Anahtar Kelimeler: Organizasyon, Değişim, Değişim Yönetimi, Rekabet, Değişime Direnç.

6 vi ABSTRACT MANAGEMENT OF ORGANIZATIONAL CHANGE Abdullah ÇALIŞKAN Süleyman Demirel University, Department of Management PhD. Thesis, 324 Pages, June 2007 Supervisor: Prof. Dr. Bilal Murat ÖZGÜVEN Organizations today, which emerged as a natural result of current developments, undergo constant change. New managerial techniques that assist organizations to update and alter their management models, also aim to adapt these organizations to the rapid process of change in a globalized world. Management of change, that can provide a strategic advantage to organizations facing a vague, complex and rapid process of change in today s competitive atmosphere, is a topic that requires organizations and managers concentrated attention. The ability to change, is the greatest competitive advantage for future organizations. Therefore, the thesis of this research is based on Management of Organizational Change. The constant change of natural, economic, socio-cultural and legal environment in which organizations operate effect these organizations the most. The survival of today s organizations will depend on their ability to adapt to the altering environment. This process of adaptation to environment, emerges as one of the most important problems organizations face. In this research, first five sections lay a background for the research by providing theoretical information about the topic and the management of change applications in Turkish Organizations operating in the Republic of Azerbeijan are examined. In the first five sections of the thesis, a theoretical background of the topic is established. First section is introduction. In this section, the topic, purpose, assumptions, limitations and content of the research is examined. In the second section, the topic of change in general terms is introduced. In the third section background of organizational change is provided. The fourth section consists of the analysis of critical success factors in achieving change, an organizational change maniphesto and roodmap for change. The fifth section is the last part of the theoretical section and provides explanations about the analysis of failure in management of change.. In the sixth section of the thesis, applications about management of organizational change in Turkish Organizations in the Republic of Azerbeijan are performed in order to assess organizations ability to change. In the application part of the research, organizations point of view on change and their reference and available management styles, for what reasons they choose to change, managers conception of organizational change and their roles in organizational change, answers to questions like whether they succeeded in their programs of change are examined in management of organizational change context. Keywords: Organization, Change, Change Management, Competition, Resistance to Change

7 vii ORGANĐZASYONEL DEĞĐŞĐM YÖNETĐMĐ VE AZERBAYCAN CUMHURĐYETĐNDEKĐ TÜRK MENŞELĐ ĐŞLETMELERDE BĐR UYGULAMA ĐÇĐNDEKĐLER ÖNSÖZ... iii ÖZET... v ABSTRACT... vi ĐÇĐNDEKĐLER... vii KISALTMALAR DĐZĐNĐ... xiii ŞEKĐLLER DĐZĐNĐ... xv TABLOLAR DĐZĐNĐ... xvi BĐRĐNCĐ BÖLÜM 1. ÇALIŞMANIN KONUSU, AMACI, VARSAYIMLARI, SINIRLARI VE ĐŞLETMECĐLĐK ALANINA KATKISI 1.1. Çalışmanın Konusu ve Amacı Çalışmanın Konusu Çalışmanın Amacı Çalışmada Kabul Edilen Varsayımlar ve Sınırlamalar Çalışmada Kabul Edilen Varsayımlar Çalışmaya Đlişkin Sınırlamalar Çalışmanın Đçeriği DEĞĐŞĐM ĐKĐNCĐ BÖLÜM 2.1. Değişimin Kavramsal Çerçevesi, Tanımı ve Amaçları Tanımı ve Önemi Tanımı Önemi Felsefesi ve Kapsamı... 11

8 viii Felsefesi Kapsamı Amaçları Değişimin Özellikleri, Gerekçeleri ve Çeşitleri Özellikleri Organizasyonel Performans Düzeyinin Yükseltilmesi Özelliği Organizasyonel Yapı ve Süreçler Özelliği Otomasyon ve Bilgi Teknolojileri Özelliği Rehabilitasyon ve Đyileştirme Özelliği Bütünsellik Özelliği Gerekçeleri Çeşitleri Planlı Değişim Plansız Değişim Makro Değişim Mikro Değişim Zamana Yayılmış Değişim - Ani Değişim Proaktif (Öngörücü) Değişim Reaktif Değişim Geniş Kapsamlı Değişim Dar Kapsamlı Değişim Aktif Değişim Pasif Değişim Đyileştirme Şeklinde Adım Adım Değişim Radikal Köklü Değişim Değişime Konu Olan Alanlar ve Değişimin Tetikleyicileri Değişime Konu Olan Alanlar Değişimin Tetikleyicileri ÜÇÜNCÜ BÖLÜM 3. ORGANĐZASYONEL DEĞĐŞĐM ARDALANI 3.1. Organizasyonel Değişime Neden Olan Faktörler Organizasyonel Değişime Neden Olan Dış Çevre Faktörleri Çevresel Faktörler Ekonomik Faktörler Sosyo Kültürel Faktörler Hukuki ve Politik Faktörler Teknolojik Faktörler Organizasyonel Değişime Neden Olan Đç Çevre Faktörleri Organizasyonel Faktörler Tepe Yönetiminin Değişime Etkisi Đşgörenlerin Değişimi Algılayış Tarz ve Arzuları Đşletmenin Ekonomik Yapısı Organizasyonlarda Değişime Olan Yatkınlık Organizasyonlarda Değişime Yatkın Olan ve Olmayan Durumlar... 32

9 319 Çizelge.58 Değişim yönetimi uygulamalarına yönelik eğitim programları mevcuttur ve bu programlara tüm personel katılır. ĐŞVEREN ĐŞGÖREN Frekans Yüzde Frekans Yüzde Kesinlikle Katılıyorum 17 15, ,9 Genellikle Katılıyorum 20 18, ,3 Kararsızım 44 40, ,8 Genellikle Katılıyorum 19 17, ,9 Kesinlikle Katılmıyorum 10 9, ,1 Toplam , , işveren işgören Ankete katılan Đşverenlerin 17 si, ( 15,5) Kesinlikle Katılıyorum, 20 si, ( 18,2) Genellikle Katılıyorum, 44 ü, ( 40,0) Kararsızım, 19 u, ( 17,3) Genellikle Katılmıyorum, 10 u, ( 9,1) Kesinlikle Katılmıyorum grubu arasında Ankete katılan Đşgörenlerin 23 ü, ( 15,9) Kesinlikle Katılıyorum, 15 i, ( 10,3) Genellikle Katılıyorum, 49 u, ( 33,8) Kararsızım, 26 sı, ( 17,9) Genellikle Katılmıyorum, 32 u, ( 22,1) Kesinlikle Katılmıyorum grubu arasında Çizelge.59 Değişim yönetimi uygulamaları organizasyon içi ortak değerlere yerleşmiş ve kök salmıştır. ĐŞVEREN ĐŞGÖREN Frekans Yüzde Frekans Yüzde Kesinlikle Katılıyorum 16 14,5 9 6,2 Genellikle Katılıyorum 20 18, ,3 Kararsızım 44 40, ,7 Genellikle Katılıyorum 22 20, ,3 Kesinlikle Katılmıyorum 8 7, ,5 Toplam , ,0

10 işveren işgören Ankete katılan Đşverenlerin 16 sı, ( 14,5) Kesinlikle Katılıyorum, 20 si, ( 18,2) Genellikle Katılıyorum, 44 ü, ( 40,0) Kararsızım, 22 si, ( 20,0) Genellikle Katılmıyorum, 8 i, ( 7,3) Kesinlikle Katılmıyorum grubu arasında Ankete katılan Đşgörenlerin 9 u, ( 6,2) Kesinlikle Katılıyorum, 41 i, ( 28,3) Genellikle Katılıyorum, 43 ü, ( 29,7) Kararsızım, 15 i, ( 10,3) Genellikle Katılmıyorum, 37 si, ( 25,5) Kesinlikle Katılmıyorum grubu arasında Çizelge.60 Đşgörenlerin değişim kararlarına katılması, değişimi desteklemelerine ve yaratıcılıklarının gelişmesine katkıda bulunur. ĐŞVEREN ĐŞGÖREN Frekans Yüzde Frekans Yüzde Kesinlikle Katılıyorum 31 28, ,9 Genellikle Katılıyorum 47 42, ,3 Kararsızım 8 7, ,6 Genellikle Katılıyorum 16 14, ,3 Kesinlikle Katılmıyorum 8 7,3 10 6,9 Toplam , , işveren işgören Ankete katılan Đşverenlerin 31 ı, ( 28,2) Kesinlikle Katılıyorum, 47 si, ( 42,7) Genellikle Katılıyorum, 8 i, ( 7,3) Kararsızım, 16 sı, ( 14,5) Genellikle Katılmıyorum, 8 i, ( 7,3) Kesinlikle Katılmıyorum grubu arasında Ankete katılan Đşgörenlerin 52 si, ( 35,9) Kesinlikle Katılıyorum, 41 i, ( 28,3) Genellikle Katılıyorum, 27 si, ( 18,6) Kararsızım, 15 i, ( 10,3) Genellikle Katılmıyorum, 10 u ( 6,9) Kesinlikle Katılmıyorum grubu arasında

11 321 Çizelge.61 Đşletmemizde değişim yönetimi uygulamaları başarı ile sonuçlanmıştır. ĐŞVEREN ĐŞGÖREN Frekans Yüzde Frekans Yüzde Kesinlikle Katılıyorum 23 20, ,3 Genellikle Katılıyorum 27 24, ,8 Kararsızım 34 30, ,0 Genellikle Katılıyorum 22 20, ,5 Kesinlikle Katılmıyorum 4 3,6 2 1,4 Toplam , , işveren işgören Ankete katılan Đşverenlerin 23 ü, ( 20,9) Kesinlikle Katılıyorum, 27 si, ( 24,5) Genellikle Katılıyorum, 34 ü, ( 30,9) Kararsızım, 22 si, ( 20) Genellikle Katılmıyorum, 4 ü, ( 3,6) Kesinlikle Katılmıyorum grubu arasında Ankete katılan Đşgörenlerin 73 ü, ( 50,3) Kesinlikle Katılıyorum, 33 ü, ( 22,8) Genellikle Katılıyorum, 16 sı, ( 11) Kararsızım, 21 i, ( 14,5) Genellikle Katılmıyorum, 2 si ( 1,4) Kesinlikle Katılmıyorum grubu arasında Çizelge.62 Đşletmemizde değişim yönetimi uygulamalarında dirençle karşı karşıya kalınmamıştır. ĐŞVEREN ĐŞGÖREN Frekans Yüzde Frekans Yüzde Kesinlikle Katılıyorum 50 45, ,8 Genellikle Katılıyorum 28 25, ,7 Kararsızım 10 9,1 9 6,2 Genellikle Katılıyorum 17 15,5 12 8,3 Kesinlikle Katılmıyorum 5 4, ,0 Toplam , ,0

12 işveren işgören Ankete katılan Đşverenlerin 50 si, ( 45,5) Kesinlikle Katılıyorum, 28 i, ( 25,5) Genellikle Katılıyorum, 10 u, ( 9,1) Kararsızım, 17 si, ( 15,5) Genellikle Katılmıyorum, 5 i, ( 4,5) Kesinlikle Katılmıyorum grubu arasında Ankete katılan Đşgörenlerin 49 u, ( 33,8) Kesinlikle Katılıyorum, 59 u, ( 40,7) Genellikle Katılıyorum, 9 u, ( 6,2) Kararsızım, 12 si, ( 8,3) Genellikle Katılmıyorum, 16 sı ( 11) Kesinlikle Katılmıyorum grubu arasında

13 323 ÖZGEÇMĐŞ Kişisel Bilgeler Adı Soyadı Doğum Yeri :Abdullah ÇALIŞKAN :Afyon Doğum Yılı :1968 Medeni Hali :Evli Eğitim Durumu Lise Lisans Yüksek Lisans :Maltepe Askeri Lisesi, Đzmir :Kara Harp Okulu, Đşletme Bölümü, Ankara :Süleyman Demirel Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Đşletme Ana Bilim Dalı, Isparta Yabancı Diller 1. Đngilizce (KPDS 61), (ECL 78) Đş Deneyimi Topçu ve Füze Okulu, Polatlı Đç Güvenlik Tim Komutanlığı, Mutki Bitlis Acemi Eğitim Bölük Komutanlığı, Burdur Topçu Batarya Komutanlığı, Malazgirt Eğitim Destek Bölük Komutanlığı, Polatlı Topçuluk Öğretmenliği, Polatlı Hareket Eğitim Subaylığı, Kıbrıs Tabur Komutanlığı, Kıbrıs

14 324 Bilimsel Yayınlar Tez Bilgiye Dayalı Organizasyonlarda Đlke Merkezli Liderlik Dönüşümünün Entellektüel Sermayeyi Geliştirme Yönelimi ve Arçelik AŞ. ne Đlişkin Stratejik Uygulama Yönergesi (Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi)

15